Cách viết một bài nghị luận văn học

C¸ch viÕt mét bµi nghÞ luËn v¨n häc. A- Kh¸i niÖm. V¨n nghÞ luËn lµ lo¹i v¨n dïng lÝ lÏ vµ dÉn chøng ®Ó ph©n tÝch, bµn luËn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, lµm cho ng­êi ®äc, ng­êi nghe hiÓu vµ tin t­ëng vµo vÊn ®Ò ®ã, ®Ó hä nhËn thøc ®óng, th¸i ®é ®óng vµ hµnh ®éng ®óng theo nh÷ng ®iÒu mµ m×nh ®Ò xuÊt. B- C¸c kiÓu bµi nghÞ luËn v¨n häc chñ yÕu trong ch­¬ng tr×nh. 1- KiÓu bµi ph©n tÝch v¨n häc: Lµ kiÓu bµi chia nhá hiÖn t­îng v¨n häc dÓ t×m hiÓu, kh¸m ph¸ råi sau ®ã tæng hîp nh÷ng ®iÒu ®· thu nhËn ®­îc ®Ó rót ra nh÷ng ®¸nh gi¸ chung. kiÓu bµi ph©n tÝch v¨n häc gåm hai kiÓu lo¹i nhá lµ ph©n tÝch nh©n vËt v¨n häc vµ ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc. - Ph©n tÝch nh©n vËt v¨n häc lµ nªu c¸c ®Æc ®iÓm cña nh©n vËt råi dïng dÉn chøng lÊy trong t¸c phÈm vµ c¸c lÝ lÏ ®Ó ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm Êy nh»m ®¸nh gi¸ nh©n vËt hoÆc ph¸t biÓu c¶m t­ëng, suy nghÜ cña m×nh vÒ nh©n vËt. Khi t×m ®Æc ®iÓm cña nh©n vËt th× ta cÇn c¨n cø vµo néi dung cô thÓ cña t¸c phÈm. C¸c ®Æc ®iÓm cña nh©n vËt th­êng ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c h×nh thøc: + Th«ng qua sù nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ cña c¸c nh©n vËt kh¸c trong t¸c phÈm. VÝ dô: Nh©n vËt anh thanh niªn trong LÆng lÏ Sa Pa cña NguyÔn Thµnh Long, nh©n vËt NguyÖt trong M¶nh tr¨ng cuèi rõng cña NguyÔn Minh Ch©u… + Do chÝnh t¸c gi¶ miªu t¶ vµ ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña m×nh trong t¸c phÈm. VÝ dô: Nh©n vËt MÞ trong Vî chång A phñ cña T« Hoµi, nh©n vËt bÐ Thu trong truyÖn ChiÕc l­îc ngµ cña NguyÔn Quang S¸ng… + Cã thÓ do sù phèi hîp cña c¶ hai h×nh thøc trªn. VÝ dô: Nh©n vËt Tnó trong Rõng xµ nu cña NguyÔn Trung Thµnh, nh©n vËt «ng S¸u trong truyÖn ChiÕc l­îc ngµ cña NguyÔn Quang S¸ng… - Ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc lµ nªu lªn c¸c ®Æc ®iÓm, c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn gi¸ trÞ nghÖ thuËt, néi dung t­ t­ëng cña t¸c phÈm råi dïng dÉn chøng lÊy trong t¸c phÈm vµ c¸c lÝ lÏ ®Ó ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm Êy nh»m ®¸nh gi¸ vÒ t¸c phÈm. 2- KiÓu bµi b×nh gi¶ng v¨n häc: B×nh gi¶ng mét bµi v¨n, bµi th¬ lµ gi¶ng gi¶i, ph©n tÝch gi¸ trÞ néi dung t­ t­ëng vµ h×nh thøc nghÖ thuËt cña bµi th¬ hoÆc ®o¹n v¨n ®ã, béc lé ®­îc c¶m xóc vµ suy nghÜ cña m×nh lµm cho ng­êi ®äc, ng­êi nghe thÊy ®­îc, hiÓu ®­îc vµ rung c¶m vÒ c¸i hay, c¸i ®Ñp cña ®o¹n v¨n, ®o¹n th¬ Êy. Mét bµi b×nh gi¶ng v¨n häc bao giê còng cã hai thao t¸c chñ ®¹o: Gi¶ng vµ b×nh. - Gi¶ng: Gi¶ng gi¶i, nãi râ thªm vÒ vÊn ®Ò nghÞ luËn. - B×nh: Bµn luËn, ®¸nh gi¸ ®Ó nªu bËt lªn c¸i hay, c¸i ®Ñp. c- §Æc ®iÓm cña kiÓu bµI nghÞ luËn v¨n häc. - §Æc ®iÓm 1: §Ò tµi cña bµi nghÞ luËn v¨n häc lµ c¸c vÊn ®Ò v¨n häc. C¸c vÊn ®Ò Êy cã thÓ lµ mét ph­¬ng ph¸p s¸ng t¸c, mét giai ®o¹n v¨n häc, mét trµo l­u v¨n häc, mét t¸c gia v¨n häc… - §Æc ®iÓm 2: Bµi nghÞ luËn v¨n häc thÓ hiÖn n¨ng lùc c¶m thô thÈm mÜ cña ng­êi viÕt. N¨ng lùc thÈm mÜ Êy gåm ba yÕu tè: + BiÕt rung c¶m tr­íc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña hiÖn t­îng v¨n häc mµ m×nh nghiªn cøu, bµn luËn. + BiÕt kh¸m ph¸ nh÷ng nÐt ®éc ®¸o, míi mÎ cña hiÖn t­îng v¨n häc mµ m×nh nghiªn cøu, nh÷ng nÐt Êy th­êng ch­a ai nh¾c tíi. + HiÓu ®­îc mét c¸ch s©u s¾c vÒ néi dung vµ ý nghÜa cña c¸c hiÖn t­îng v¨n häc Êy. - §Æc ®iÓm 3: Bµi nghÞ luËn v¨n häc thÓ hiÖn vµ ®ßi hái ng­êi viÕt ph¶i biÕt ph©n tÝch, lÝ gi¶i, nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®óng ®¾n, s©u s¾c nh÷ng gi¸ trÞ, ®ãng gãp còng nh­ h¹n chÕ vÒ néi dung hoÆc nghÖ thuËt cña vÊn ®Ò v¨n häc mµ m×nh ®­a ra bµn luËn. d- Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ mét bµi nghÞ luËn v¨n häc hay. Mét bµi nghÞ luËn v¨n häc ®­îc gäi lµ hay nÕu nã ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu sau: Thø nhÊt lµ bµi v¨n ®ã ph¶i thÓ hiÖn ®­îc mét c¸ch râ rµng, chÝnh x¸c quan ®iÓm c¸ nh©n ng­êi viÕt vÒ c¸c vÊn ®Ò cña t¸c phÈm v¨n häc, dÜ nhiªn lµ c¸c quan ®iÓm Êy ph¶i n»m trong quü ®¹o néi dung t­ t­ëng cña t¸c phÈm. Trong bµi nghÞ luËn v¨n häc th× tÝnh c¸ thÓ lµ mét yÕu tè cùc k× quan träng. Nã lµ bËc thang ®Çu tiªn vµ quan träng nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ bót lùc cña ng­êi viÕt. V× vËy, b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, ng­êi viÕt ph¶i lång vµo bµi v¨n quan ®iÓm cña riªng m×nh vÒ t¸c phÈm. Quan ®iÓm Êy còng ph¶i ®­îc xuÊt ph¸t tõ chÝnh tr¸i tim, sù rung c¶m, lÝ t­ëng cña mçi ng­êi. Muèn cã nh÷ng sù rung c¶m riªng t­ Êy th× ng­êi viÕt cÇn ph¶i cã mét qu¸ tr×nh häc tËp, tÝch luü vèn v¨n häc, vèn ®êi sèng. CÇn ph¶i th­êng xuyªn tÝch luü, trau ®åi lÝ t­ëng, lèi sèng.Sù tÝch luü, trau ®åi Êy ®­îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc ch¨m chó nghe lêi gi¶ng cña thÇy c«, sù ®am mª t×m tßi suy ngÉm cña chÝnh b¶n th©n ng­êi viÕt. Nhµ th¬ Tè H÷u ®· viÕt vÒ vai trß cña lÝ t­ëng: Lý t­ëng nh­ mÆt trêi ë ®©u cã c¸ch m¹ng §¸ còng n¶y mÇm t­¬i Thø hai, mét bµi nghÞ luËn v¨n häc ®­îc gäi lµ hay nÕu thÓ hiÖn ®­îc sù thÊu t×nh, ®¹t lÝ. Bµi v¨n nghÞ luËn ph¶i chinh phôc ®­îc c¶ khèi ãc vµ con tim ng­êi ®äc. NÕu kh«ng cã lÝ th× bµi v¨n sÏ trë nªn nh¹t nhoµ vµ kh«ng ®¶m b¶o ®­îc sù thuyÕt phôc. C¸i lÝ trong bµi nghÞ luËn v¨n häc thÓ hiÖn ë tÝnh ®óng ®¾n trong quan ®iÓm cña ng­êi viÕt. §ã lµ sù c¶m nhËn vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña ng­êi viÕt vÒ t¸c phÈm. C¸i t×nh trong bµi nghÞ luËn v¨n häc thÓ hiÖn t×nh c¶m, rung ®éng cña ng­êi viÕt. T×nh c¶m Êy sÏ kh¬i gîi lªn sù ®ång c¶m ë ng­êi ®äc lµm cho con tim hä vµ ta cã sù ®ång ®iÖu, sÎ chia. Kh«ng cã t×nh, bµi v¨n trë lªn kh« khan, kh«ng ®ñ søc thuyÕt phôc ng­êi ®äc, thËm chÝ sÏ khiÕn cho hä c¶m thÊy mÖt mái…Nh­ng nÕu thiªn nhiÒu qu¸ vÒ t×nh, ng­êi ®äc sÏ hoµi nghi, thËm chÝ kh«ng tin vµo bµi viÕt khi cã ý kiÕn lËt l¹i vÊn ®Ò cña ng­êi kh¸c hoÆc cña chÝnh hä. Cho nªn khi viÕt v¨n nghÞ luËn, chóng ta cÇn ph¶i cã khèi ãc s¸ng suèt vµ tr¸i tim nång nhiÖt. Thø ba, gièng nh­ tÊt c¶ c¸c kiÓu lo¹i kh¸c, mét bµi nghÞ luËn v¨n häc hay cßn ph¶i lµ bµi v¨n cã bè côc chÆt chÏ, m¹ch l¹c, lËp luËn linh ho¹t vµ ng«n ng÷ phong phó, trong s¸ng. e- Mét sè ®iÓm c©n l­u ý khi lµm bµi nghÞ luËn v¨n häc. - Thø nhÊt lµ ph¶i t×m hiÓu vÒ tiÓu sö t¸c gi¶ vµ hoµn c¶nh s¸ng t¸c cña t¸c phÈm. Bao gåm: + Hoµn c¶nh lín: Bèi c¶nh lÞch sö – x· héi n¶y sinh t¸c phÈm. + Hoµn c¶nh nhá: TiÓu sö t¸c gi¶, hoµn c¶nh ra ®êi cô thÓ cña t¸c phÈm. - Thø hai lµ ph¶i ®äc kÜ t¸c phÈm, võa ®äc võa ghi chÐp, nhÊt lµ víi t¸c phÈm thuéc thÓ lo¹i tù sù hoÆc tr÷ t×nh dµi ®Ó n¾m ch¾c vÒ chñ ®Ò vµ t­ t­ëng cña t¸c phÈm, tõ ®ã n¾m ch¾c néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm, viÖc nµy còng ph¶i c¨n cø vµo ®Æc tr­ng cña tõng thÓ lo¹i v¨n häc cô thÓ. + §èi víi t¸c phÈm tù sù: CÇn chó ý tíi c¸c yÕu tè nh­: Cèt truyÖn, nh©n vËt, ng«i kÓ. + §èi víi t¸c phÈm tr÷ t×nh: Ph¶i n¾m ®­îc c¶m xóc, t©m tr¹ng cña t¸c gi¶ hoÆc nh©n vËt tr÷ t×nh, ph¶i n¾m ®­îc nhÞp ®iÖu, h×nh ¶nh, nÐt ®Æc s¾c cña thÓ th¬ mµ t¸c gi¶ sö dông. - Thø ba lµ ph¶i t×m ra c¸c ý chÝnh lín, nhá nãi lªn gi¸ trÞ, t¸c dông vµ h¹n chÕ nÕu cã vÒ néi dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. Nh÷ng ý chÝnh nµy ph¶i ®­îc ph©n tÝch th«ng qua nh÷ng dÉn chøng tiªu biÓu. f- C¸ch viÕt mét bµi nghÞ luËn v¨n häc cô thÓ. I- C¸ch viÕt phÇn më bµi: Cã thÓ nãi r»ng phÇn më bµi chÝnh lµ phÇn g©y cho ng­êi ®äc Ên t­îng m¹nh mÏ vµ s©u s¾c nhÊt. Bµi nghÞ luËn hay ph¶i lµ bµi nghÞ luËn cã phÇn më bµi hay. PhÇn më bµi ®ãng vai trß nh­ khóc nh¹c d¹o ®Çu cho mét b¶n giao h­ëng, nh­ ®iÓm khëi ®Çu cña mäi khëi ®Çu. Môc ®Ých cña phÇn më bµi lµ nh»m giíi thiÖu vÊn ®Ò mµ m×nh sÏ viÕt, sÏ trao ®æi, bµn b¹c trong bµi. V× thÕ khi viÕt Më bµi thùc chÊt lµ tr¶ lêi c©u hái: Em ®Þnh viÕt, ®Þnh bµn b¹c vÊn ®Ò g× ? a. Më bµi trùc tiÕp : Më bµi trùc tiÕp lµ më bµi tr¶ lêi th¼ng vµo vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn. VÝ dô: Ph©n tÝch bµi th¬ §ång chÝ cña ChÝnh H÷u. Më bµi: Nãi ®Õn ChÝnh H÷u kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn bµi th¬ §ång chÝ. Bµi th¬ nh­ mét ®iÓm s¸ng trong tËp §Çu sóng tr¨ng treo - tËp th¬ viÕt vÒ ®Ò tµi ng­êi lÝnh cña «ng. b. Më bµi gi¸n tiÕp: Më bµi gi¸n tiÕp lµ dÉn ra mét ý kh¸c cã liªn quan gÇn gòi sau ®ã nªu vÊn ®Ò sÏ bµn trong bµi. §Ó bµi viÕt cã kh«ng khÝ tù nhiªn vµ cã chÊt v¨n, ng­êi ta th­êng më bµi theo kiÓu gi¸n tiÕp. Cã nhiÒu c¸ch më bµi gi¸n tiÕp nµy nh­ng tùu trung l¹i cã 4 c¸ch c¬ b¶n: + C¸ch 1: DiÔn dÞch: §i tõ vÊn ®Ò kh¸i qu¸t ®Õn vÊn ®Ò cô thÓ. §Ò bµi : Ph©n tÝch nh©n vËt ChÝ PhÌo trong t¸c phÈm cïng tªn cña Nam Cao. Më bµi: Khi T¾t ®Ìn cña Ng« TÊt Tè vµ B­íc ®­êng cïng cña NguyÔn C«ng Hoan ra ®êi t«i ch¾c Ýt ai nghÜ r»ng, th©n phËn ng­êi n«ng d©n d­íi ¸ch ®Õ quèc phong kiÕn l¹i cã thÓ cã mét nçi khæ nµo h¬n nh÷ng nçi khæ cña chÞ DËu, anh Pha. Nh­ng khi ChÝ PhÌo ngËt ng­ìng b­íc ra tõ nh÷ng trang s¸ch cña Nam cao, th× ng­êi ta míi nhËn ra r»ng ®©y lµ hiÖn th©n ®Çy ®ñ nh÷ng g× gäi lµ khèn khæ, tñi nhôc nhÊt cña ng­êi d©n cïng ë mét n­íc thuéc ®Þa. + C¸ch 2: Quy n¹p: §i tõ c¸i cô thÓ ®Õn c¸i kh¸i qu¸t. §Ò bµi : C¶m nhËn cña em vÒ bµi th¬ Con cß cña ChÕ Lan Viªn. Më bµi: ChÕ Lan Viªn viÕt bµi th¬ Con cß vµo n¨m 1962, in trong tËp Hoa ngµy th­êng - Chim b¸o b·o (1967). Con cß mang ©m h­ëng ®ång dao, nhÞp th¬ vµ giäng th¬ thÊm ®­îm h­¬ng vÞ cña ca dao, d©n ca. Cã thÓ nãi, bµi th¬ lµ sù kÕt tinh gi÷a c¶m høng tr÷ t×nh d©n gian vµ chÊt triÕt lÝ gi¶n dÞ mµ s©u s¾c. + C¸ch 3: T­¬ng liªn (t­¬ng ®ång): Mãc nèi vÊn ®Ò b»ng nh÷ng vÊn ®Ò gièng nhau hoÆc t­¬ng tù nhau. §Ò bµi: C¶m nhËn cña em vÒ bøc tranh xu©n trong ®o¹n trÝch C¶nh ngµy xu©n. Më bµi: Thêi gian vÉn tr«i ®i vµ bèn mïa lu«n lu©n chuyÓn. Con ng­êi chØ xuÊt hiÖn mét lÇn trong ®êi vµ còng chØ mét lÇn ra ®i m·i m·i vµo câi vÜnh h»ng. Nh­ng nh÷ng g× lµ th¬, lµ v¨n, lµ nghÖ thuËt ®Ých thùc…th× vÉn cßn m·i m·i víi thêi gian. TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du lµ mét t¸c phÈm nghÖ thuËt nh­ thÕ, ®Æc biÖt lµ ®o¹n th¬ viÕt vÒ c¶nh ngµy xu©n – mét mïa xu©n míi mÎ, tinh kh«i vµ giµu søc sèng. + C¸ch 4: T­¬ng ph¶n (®èi lËp): Mãc nèi vÊn ®Ò b»ng nh÷ng vÊn ®Ò ®èi lËp nhau. §Ò bµi : C¶m nhËn cña em vÒ ng­êi lÝnh l¸i xe trong Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh. Më bµi: Cã nh÷ng t¸c phÈm khi ®äc xong gÊp s¸ch l¹i lµ ta quªn ngay, cho ®Õn lóc xem l¹i ta míi chît nhí lµ m×nh ®· ®äc råi. Nh­ng còng cã nh÷ng cuèn s¸ch nh­ dßng s«ng ch¶y qua t©m hån ta ®Ó l¹i nh÷ng Ên t­îng ch¹m kh¾c trong t©m kh¶m. Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh lµ mét t¸c phÈm nh­ thÕ. Nhµ th¬ Ph¹m TiÕn DuËt ®· t¹c vµo dßng lÞch sö mét t­îng ®µi vÒ ng­êi chiÕn sÜ hån nhiªn, ngang tµng vµ ng¹o nghÔ. Dï viÕt më bµi gi¸n tiÕp theo c¸ch nµo th× trong ®ã còng cÇn lµm râ 3 ph­¬ng diÖn: 1. DÉn d¾t. Më bµi 2. Nªu vÊn ®Ò (luËn ®Ò). 3. Giíi h¹n, ph¹m vi vÊn ®Ò. * Mét sè vÊn ®Ò cÇn tr¸nh khi viÕt phÇn më bµi : + Tr¸nh dÉn d¾t vßng vo qu¸ xa m·i míi g¾n ®­îc vµo viÖc nªu vÊn ®Ò. + Tr¸nh ý dÉn d¾t kh«ng liªn quan g× ®Õn vÊn ®Ò sÏ nªu. + Tr¸nh nªu vÊn ®Ò qu¸ dµi dßng, chi tiÕt, cã g× nãi hÕt lu«n råi th©n bµi l¹i lÆp l¹i nh÷ng ®iÒu ®· nãi ë phÇn Më bµi * Mét më bµi hay cÇn ph¶i cã ®ñ 4 ®iÒu kiÖn: + Ng¾n gän: DÉn d¾t th­êng vµi ba c©u, nªu vÊn ®Ò mét vµi c©u vµ giíi h¹n vÊn ®Ò mét c©u. + §Çy ®ñ: §ñ 3 vÊn ®Ò. + §éc ®¸o: G©y ®­îc sù chó ý cña ng­êi ®äc. + Tù nhiªn: Gi¶n dÞ, tù nhiªn, tr¸nh vông vÒ g­îng Ðp tr¸nh g©y cho ng­êi ®äc khã chÞu bëi sù gi¶ t¹o. II- C¸ch viÕt phÇn th©n bµi: NÕu nh­ phÇn më bµi lµ khóc d¹o ®Çu, lµ ®iÓm khëi ®Çu th× phÇn th©n bµi l¹i lµ bé phËn trung t©m, lµ linh hån cña bµi v¨n, lµ phÇn cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn chÊt l­îng cña toµn bµi v¨n. PhÇn th©n bµi lµ phÇn triÓn khai nh÷ng luËn ®iÓm cña toµn bµi. Sau khi ®· cã ý (luËn ®iÓm, luËn cø) råi th× vÊn ®Ò quan träng h¬n c¶ lµ biÕt diÔn ®¹t hay. Tøc lµ biÕt diÔn ®¹t mét c¸ch khÐo lÐo nh÷ng ý cña ng­êi viÕt thµnh mét bµi v¨n cô thÓ. NhiÒu khi diÔn ®¹t ®ñ ý nh­ng mét ng­êi ®¹t ®iÓm trung b×nh, ng­êi kh¸c l¹i ®¹t ®iÓm giái. DiÔn ý hay phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè. Sau ®©y lµ mét sè yÕu tè ®Ó diÔn ®¹t ®­îc ý hay: 1- Giäng v¨n vµ sù thay ®æi giäng v¨n trong bµi viÕt: §Ó tr¸nh nhµm ch¸n vµ ®Ó bµi viÕt thªm sinh ®éng, phong phó, ng­êi viÕt cÇn ph¶i rÊt linh ho¹t trong viÖc hµnh v¨n. Tr¸nh kiÓu viÕt ®Òu ®Òu tõ ®Çu chÝ cuèi, t¹o c¶m gi¸c ®¬n ®iÖu. Muèn thÕ tr­íc hÕt cÇn sö dông linh ho¹t tõ ng÷ x­ng h«. VÝ dô: - Khi biÓu thÞ ý kiÕn cña riªng m×nh, ng­êi ta th­êng viÕt: t«i cho r»ng, t«i nghÜ r»ng, theo chç t«i ®­îc biÕt Nh­ng ®Ó “l«i kÐo” sù ®ång t×nh, ®ång c¶m, ®Ó vÊn ®Ò ®ang bµn b¹c kh¸ch quan h¬n, ng­êi viÕt th­êng x­ng: chóng t«i, ta, chóng ta, nh­ mäi ng­êi ®Òu biÕt, nh­ mäi ng­êi ®· thÊy, ai còng thõa nhËn r»ng, kh«ng ai nghÜ ®­îc r»ng. - Khi viÕt vÒ ng«i thø ba nh­ gäi tªn nh©n vËt th× cÇn thay ®æi ®¹i tõ mét c¸ch linh ho¹t , tr¸nh sù lÆp l¹i nhµm ch¸n. VÝ dô nh©n vËt M· Gi¸m Sinh th× cã thÓ thay b»ng y, g·, h¾n, nã, kÎ bu«n thÞt b¸n ng­êi, kÎ th­ sinh dëm. - Khi viÕt vÒ ng«i thø ba nh­ tªn t¸c gi¶ nhiÒu häc sinh tõ ®Çu ®Õn cuèi bµi v¨n chØ dïng mét tõ “nhµ v¨n” hoÆc “t¸c gi¶” mµ kh«ng biÕt thay ®æi c¸ch gäi. VÝ dô viÕt vÒ Tè H÷u ta cã thÓ thay b»ng c¸c tõ nh­: nhµ th¬, «ng, t¸c gi¶, ng­êi thanh niªn céng s¶n, ng­êi con xø HuÕ, t¸c gi¶ tËp ViÖt B¾c. VÝ dô: Bµi th¬ Hoan h« chiÕn sÜ ®iÖn Biªn lµ mét bµi th¬ cuån cuén søc sèng víi ©m h­ëng hïng tr¸ng, khoÎ kho¾n. Tè H÷u viÕt bµi th¬ rÊt kÞp thêi theo sù th«i thóc kh«ng thÓ k×m næi cña tr¸i tim m×nh ®ang hoµ trong niÒm vui cña c¶ d©n téc víi chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ Lõng lÉy n¨m ch©u, chÊn ®éng ®Þa cÇu. Trong gi©y phót chiÕn th¾ng Êy, nhµ th¬ nghÜ ®Õn B¸c Hå… - Kh«ng ph¶i chØ ë c¸ch x­ng h«, giäng v¨n linh ho¹t mµ cßn thÓ hiÖn ë c¸ch dïng c¸c tiÓu tõ nh­: v©ng, ®óng thÕ, kh«ng, ®iÒu Êy ®· râ, nh­ vËy, nh­ thÕ, ch¼ng lÏ…nh÷ng tõ nµy t¹o Ên t­îng nh­ ng­êi viÕt ®ang tranh luËn vµ ®èi tho¹i trùc tiÕp víi ng­êi ®äc. VÝ dô: V©ng xÐt ë mét ph­¬ng diÖn nµo ®ã, cã thÓ xem Nam Cao thuéc vµo xu h­íng v¨n häc cña nh÷ng ng­êi ®ãi. (KiÕn thøc ngµy nay - sè 71) - Trong qu¸ tr×nh viÕt bµi v¨n nghÞ luËn kh«ng nªn chØ dïng mét lo¹i thao t¸c t­ duy mµ lu«n lu«n thay ®æi, khi th× dïng diÔn dÞch, khi th× dïng quy n¹p, khi th× ph©n tÝch tr­íc dÉn chøng sau, khi th× dïng dÉn chøng tr­íc ph©n tÝch sau, khi th× liªn hÖ, khi th× so s¸nh…còng lµ ®Ó bµi viÕt sinh ®éng, phong phó h¬n. 2. Dïng tõ ®éc ®¸o: ViÕt v¨n nghÞ luËn ph¶i dïng ®­îc nh÷ng tõ hay, tõ ®¾t, ®o¹n hay råi míi cã bµi v¨n hay. Dïng tõ hay, tõ ®¾t lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Ó cã c¸ch diÔn ®¹t hay. Bµi v¨n hay lµ bµi v¨n mµ khi ®äc lªn tõ ng÷ cø nh­ g¨m vµo t©m kh¶m ng­êi ®äc, tõ ng÷ linh ho¹t, dïng ®óng lóc, ®óng chç, lét t¶ ®­îc thÇn th¸i cña sù vËt, sù viÖc…lµm cho ng­êi ®äc kho¸i tr¸ thÊy m×nh kh«ng thÓ viÕt ®­îc nh­ vËy, ph¶i thèt lªn lêi c¶m phôc. VÝ dô 1: Ch­¬ng XIII T¾t ®Ìn kh«ng kh¸c g× mét c¸i lßng ch¶o ®· nguéi ®i, ®· v¸ng ®äng l¹i mét thø bïn l­u niªn, trªn ®ã o»n lªn mét sè sinh vËt. Sinh vËt NghÞ QuÕ chång, sinh vËt NghÞ QuÕ vî, mµ lßng tham ®· hÕt tÝnh ng­êi. Sinh vËt lÝ tr­ëng vµ lò sai nha ®èc thuÕ ng­êi, ®· tan hoang ®i c¸i t©m ng­êi. Vµ trªn c¸i sa m¹c nh©n t©m ®ã kh«ng cßn tia n­íc nguån th­¬ng nµo c¶… (NguyÔn Tu©n - T¾t ®Ìn cña Ng« TÊt Tè) VÝ dô 2: Khóc b¹c mÖnh ®· gÈy xong råi, mµ o¸n hËn vÉn cßn dµi m·i nªn NguyÔn Du míi tù x­ng c¸i tªn th©n mËt cña m×nh vµ ®au ®¸u hái: BÊt tri tam b¸ch d­ niªn hËu Thiªn h¹ hµ nh©n khÊp Tè Nh­ ? (Xu©n DiÖu - NguyÔn Du - V¨n nghÖ sè 18) 3. ViÕt c©u linh ho¹t. - Tuú tõng lóc, tõng n¬i, tuú vµo giäng v¨n cña tõng ®o¹n mµ cã nh÷ng lo¹i c©u t­¬ng øng ®Ó diÔn ®¹t cho phï hîp. ThËm chÝ cã khi cïng mét ®o¹n v¨n mµ c¸c c©u ng¾n, dµi ®­îc viÕt rÊt kh¸c nhau. VÝ dô: Trêi ®Êt ¬i! Tó Bµ nãi kh«ng ®Çy nöa phót mµ n­íc bät mÐp cña mô v¨ng ra m·i tíi ngµn n¨m… (Xu©n DiÖu - V¨n nghÖ sè 18) - Khi muèn g©y chó ý cho ng­êi ®äc, ta cã thÓ dïng c©u nghi vÊn. C©u nghi vÊn ë ®©y nh­ lµ ®Æt ra vÊn ®Ò, råi sau ®ã l¹i tù tr¶ lêi, tù lµm s¸ng tá. VÝ dô: Th­¬ng th× ®· vËy, cßn o¸n? Thùc ra NguyÔn Du kh«ng biÕt o¸n ai,…bëi v× theo «ng th× bao nhiªu ®au th­¬ng kh¸c ®©u cã ph¶i ®Òu do nh÷ng kÎ bµi binh bè trËn, mµ ngay c¶ nh÷ng kÎ Êy, NguyÔn Du còng thÊy hä ®¸ng th­¬ng. (Hoµi Thanh) - Mét lo¹i c©u còng ®­îc vËn dông lµm thay ®æi giäng v¨n trong bµi v¨n nghÞ luËn lµ lo¹i c©u cã hai mÖnh ®Ò h« - øng. Chóng th­êng theo lèi kÕt cÊu: tuy…nh­ng…; cµng…cµng…; kh«ng nh÷ng… mµ cßn…; v× thÕ…cho nªn…Lo¹i c©u nµy nh»m nhÊn m¹nh mét ý nµo ®ã n»m ë vÕ thø hai. VÝ dô: Bµi th¬ kh«ng chØ hay vÒ nghÖ thuËt mµ cßn rÊt s¾c s¶o vÒ néi dung t­ t­ëng. 4. Dùng ®o¹n vµ liªn kÕt ®o¹n hîp lÝ. §o¹n v¨n lµ bé phËn quan träng ®Ó cÊu thµnh nªn bµi v¨n. Cã nhiÒu c¸ch dùng mét ®o¹n v¨n nh­ng ®¸ng chó ý nhÊt vÉn lµ hai kiÓu ®o¹n v¨n: KiÓu ®o¹n cã c©u chñ ®Ò vµ kiÓu ®o¹n kh«ng cã c©u chñ ®Ò. C©u chñ ®Ò lµ c©u th­êng ®øng ë ®Çu hoÆc cuèi ®o¹n v¨n, nã mang ý nghÜa kh¸i qu¸t, bao hµm cho chñ ®Ò cña c¶ ®o¹n v¨n. KiÓu ®o¹n v¨n cã c©u chñ ®Ò lµ kiÓu ®o¹n v¨n th­êng ®­îc dïng nhiÒu trong bµi v¨n. ë kiÓu nµy th× tuú theo vÞ trÝ cña c©u chñ ®Ò mµ ta cã thÓ cã nhiÒu lo¹i nhá, ®¸ng chó ý nhÊt lµ kiÓu ®o¹n v¨n diÔn dÞch, kiÓu ®o¹n v¨n quy n¹p vµ kiÓu ®o¹n v¨n Tæng – Ph©n – Hîp. §o¹n v¨n diÔn dÞch lµ kiÓu ®o¹n v¨n cã c©u chñ ®Ò ®øng ë vÞ trÝ ®Çu tiªn víi vai trß kh¸i qu¸t ho¸, ®Þnh h­íng ho¸ cho c¶ ®o¹n, c¸c c©u kh¸c cã vai trß cô thÓ, lµm râ h¬n ý nghÜa cña c©u chñ ®Ò. VÝ dô 1: Mäi ng­êi d©n ViÖt Nam ®Òu say mª TruyÖn KiÒu. Tõ nh÷ng nhµ nho tr­íc ®©y nh­ Méng Liªn §­êng, Chu M¹nh Trinh lµ nh÷ng ng­êi häc réng biÕt nhiÒu ®Õn nh÷ng cô giµ hiÖn nay tr×nh ®é thÊp kÐm, thÕ nh­ng kh«ng ai kh«ng thuéc d¨m ban c©u KiÒu, thËm chÝ cã ng­êi thuéc c¶ quyÓn TruyÖn KiÒu. Tõ nh÷ng ng­êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng bÞ vµo tï ra téi mµ vÉn lu«n nhí mang trong m×nh quyÓn KiÒu, coi nã nh­ mét ng­êi b¹n tri ©m ®Õn c¸c anh chiÕn sÜ h¶i ®¶o, biªn phßng ngµy nay bÒ bén tr¨m c«ng ngh×n viÖc, thÕ mµ cø lóc r¶nh rçi l¹i ngåi ng©m nga ®«i ba c©u KiÒu hoÆc ch¬i trß ®è KiÒu thµnh th¹o. Råi ®Õn ngay c¶ nh÷ng em bÐ míi tíi tuæi ®Õn tr­êng, ®· cã em ®ßi «ng bµ, cha mÑ ®äc KiÒu, kÓ KiÒu cho nghe. Søc hÊp dÉn cña TruyÖn KiÒu thËt lµ k× diÖu. VÝ dô 2: Sau trËn m­a rµo mäi vËt ®Òu s¸ng vµ t­¬i. Nh÷ng ®o¸ hoa d©m bôt thªm mµu ®á chãi. BÇu trêi xanh bãng nh­ ®­îc géi röa. MÊy ®¸m m©y b«ng tr«i nhën nh¬, s¸ng rùc lªn trong ¸nh mÆt trêi. (Vò Tó Nam) Ta cã thÓ s¬ ®å ho¸ cho ®o¹n v¨n diÔn dÞch nh­ sau: C©u 1 C©u chñ ®Ò C©u 4 C©u triÓnkhai 2 C©u 3 C©u triÓn khai 2 C©u 2 C©u triÓn khai 2 §o¹n v¨n quy n¹p lµ kiÓu ®o¹n v¨n mµ c©u chñ ®Ò n»m ë vÞ trÝ cuèi cïng, nã cã vai trß kh¸i qu¸t ho¸, tæng hîp ho¸ ý cña toµn bé c¸c c©u trong ®o¹n. VÝ dô 1: Tr¨ng ®· ®i vµo rÊt nhiÒu bµi th¬ cña mäi thÕ hÖ thi sÜ. Tr¨ng còng ®· ®i vµo th¬ B¸c ë nhiÒu bµi th¬ thuéc nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau. Tr¨ng ®· lµ ¸nh s¸ng, lµ thanh b×nh, lµ h¹nh phóc, lµ ­íc m¬, lµ niÒm an ñi, lµ ng­êi b¹n t©m t×nh cña B¸c. ¸nh tr¨ng lµm cho c¸i ®Ñp cña c¶nh vËt trë nªn ªm ®Òm, s©u s¾c, lµm cho c¶m nghÜ cña con ng­êi thªm th©m trÇm, trong trÎo. Trong th¬ B¸c, ¸nh tr¨ng lu«n trµn ®Çy. VÝ dô 2: Thu sang trªn cµnh l¸, thu chên vên trªn nh÷ng khãm hoa. Thu ®Ëu trªn nh÷ng chïm qu¶ ph­îng dµi dµi, thon thon. Thu phiªu diªu víi h­¬ng cèm thoang tho¶ng bay trong giã heo may se l¹nh… Vµ b¹n biÕt kh«ng, mïa thu víi trÎ th¬ qu¶ lµ thiªn ®­êng víi nh÷ng trß ch¬i. Ch¼ng cßn ph¶i e sî c¸i n¾ng chãi chang cña mïa h¹, c¨ng lång ngùc hÝt vµo c¸i h­¬ng ngät lµnh thanh khiÕt cña giã quª, bän trÎ ch¬i th¶ diÒu. Nh÷ng c¸nh diÒu bao nhiªu lµ mµu s¾c, bao nhiªu lµ h×nh vÎ cø chÊp chíi bay l­în trªn bÇu xanh th¾m. Tuæi häc trß lu«n trµn ®Çy méng ­íc. Vµ nh÷ng méng ­íc Êy, chóng t«i göi vµo nh÷ng c¸nh diÒu. DiÒu ¬i bay lªn, bay lªn thËt cao. DiÒu ¬i bay ®i, bay ®i thËt xa. BÇu trêi xanh vÉy gäi niÒm m¬ ­íc kh¸t khao. Thu thËt diÖu k×. Ta cã thÓ s¬ ®å ho¸ cho ®o¹n v¨n quy n¹p nh­ sau: C©u 3 nªu vÊn ®Ò bé phËn C©u 2 nªu vÊn ®Ò bé phËn C©u 1 nªu vÊn ®Ò bé phËn 2 C©u 4 C©u chñ ®Ò KiÓu ®o¹n v¨n Tæng – Ph©n – Hîp lµ kiÓu ®o¹n v¨n cã hai c©u chñ ®Ò ë ®Çu vµ cuèi ®o¹n. C©u chñ ®Ò ë ®Çu ®o¹n cã vai trß nªu vÊn ®Ò mét c¸ch kh¸i qu¸t, c¸c c©u tiÕp theo sÏ triÓn khai, cô thÓ ho¸ chñ ®Ò Êy ®Ó c©u chñ ®Ò ë cuèi ®o¹n tæng hîp l¹i. VÝ dô 1: Trong x· héi TruyÖn KiÒu, ®ång tiÒn ®· thµnh mét søc m¹nh t¸c qu¸i rÊt ghª. NguyÔn Du kh«ng ph¶i kh«ng s©n nh¾c ®Õn t¸c dông tèt cña ®ång tiÒn. Cã tiÒn, Tõ H¶i, Thóc Sinh míi chuéc ®­îc KiÒu, KiÒu míi cøu ®­îc cha råi sau nµy míi b¸o ®­îc ¬n cho ng­êi nµy, ng­êi nä. §ã lµ khi ®ång tiÒn n»m trong tay ng­êi tèt. Nh­ng chñ yÕu NguyÔn Du vÉn nh×n vÒ mÆt t¸c h¹i. V× NguyÔn Du thÊy râ c¶ mét lo¹t hµnh ®éng gian ¸c bÊt chÝnh ®Òu do ®ång tiÒn chi phèi. Quan l¹i v× tiÒn mµ bÊt chÊp c«ng lÝ; Sai nha v× tiÒn mµ lµm nghÒ b¸n thÞt bu«n ng­êi; Së Khanh v× tiÒn mµ t¸ng tËn l­¬ng t©m; KhuyÓn, ¦ng v× tiÒn mµ lµm nh÷ng ®iÒu ¸c. C¶ x· héi ch¹y theo tiÒn. (Hoµi Thanh) VÝ dô 2: TiÕng ViÖt cña chóng ta rÊt ®Ñp: ®Ñp nh­ thÕ nµo, ®ã lµ ®iÒu rÊt khã nãi. Chóng ta kh«ng thÓ nãi tiÕng ta ®Ñp nh­ thÕ nµo, còng nh­ ta kh«ng thÓ ph©n tÝch c¸i ®Ñp cña ¸nh s¸ng, cña thiªn nhiªn. Nh­ng ®èi víi chóng ta lµ ng­êi ViÖt Nam, chóng ta c¶m thÊy vµ th­ëng thøc mét c¸ch tù nhiªn c¸i ®Ñp cña tiÕng n­íc ta, tiÕng nãi cña quÇn chÝng nh©n d©n trong ca dao vµ d©n ca, lêi v¨n cña c¸c nhµ v¨n l¬n. Cã lÏ tiÕng ViÖt cña chóng ta ®Ñp, bëi v× t©m hån cña ng­êi ViÖt ta rÊt ®Ñp, bëi v× ®êi sèng t©m hån cña ng­êi ViÖt Nam ta rÊt ®Ñp, bëi v× ®êi sèng, cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ta tõ tr­íc tíi nay lµ cao quý, lµ vÜ ®¹i, nghÜa lµ rÊt ®Ñp. (Ph¹m V¨n §ång) Ta cã thÓ s¬ ®å ho¸ cho ®o¹n v¨n Tæng ph©n hîp nh­ sau: C©u 1 C©u chñ ®Ò C©u 4 C©u triÓnkhai 2 C©u 2 C©u triÓn khai 2 C©u 3 C©u triÓn khai 2 C©u 5 C©u chñ ®Ò Trong c¸c kiÓu ®o¹n v¨n kh«ng cã c©u chñ ®Ò th× ®o¹n v¨n mãc xÝch vµ ®o¹n v¨n song hµnh lµ ®¸ng chó ý h¬n c¶. §o¹n v¨n mãc xÝch lµ kiÓu ®o¹n v¨n kh«ng cã c©u chñ ®Ò, c¸c c©u trong ®o¹n ®Òu b¸m vµo nhau theo kiÓu ý cña c©u tr­íc lµ chñ ®Ò cho c©u sau cßn c©u sau cô thÓ ho¸ cho c©u tr­íc. VÝ dô 1: Muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi th× ph¶i t¨ng gia s¶n xuÊt. Muèn t¨ng gia s¶n xuÊt th× ph¶i cã kÜ thuËt c¶i tiÕn. Muèn sö dông tèt kÜ thuËt th× ph¶i cã v¨n ho¸. VËy viÖc bæ tóc v¨n ho¸ lµ cùc k× cÇn thiÕt. (Hå ChÝ Minh) VÝ dô 2: C¸m tøc l¾m, véi vÒ nhµ kÓ cho mÑ nghe. MÑ nã xui b¾t chim lµm thÞt ¨n. C¸m vÒ cung ®×nh sai lÝnh giÕt chim ¨n råi vøt l«ng ra v­ên. L«ng chim l¹i hãa thµnh hai c©y xoan ®µo t­¬i tèt. Vua thÊy c©y ®Ñp, lÊy lµm thÝch, sai m¾c vâng ®µo ®Ó n»m ch¬i hãng m¸t. (TruyÖn TÊm C¸m) §o¹n v¨n song hµnh lµ kiÓu ®o¹n v¨n kh«ng cã c©u chñ ®Ò, tÊt c¶ c¸c c©u trong ®o¹n ®Òu tËp trung xoay quanh mét vµi tõ ng÷ ®Ó lµm râ mét chñ ®Ò chung. VÝ dô 1: ë ®Êt Cµ Mau nhiÒu nhÊt lµ ®­íc. §­íc mäc san s¸t ®Õn tËn mòi ®Êt cuèi cïng, th¼ng ®uét nh­ h»ng hµ xa sè c©y dï xanh c¾m trªn b·i. Nhµ cöa dùng däc theo nh÷ng bê kªnh, d­íi nh÷ng hµng ®­íc xanh r×. S«ng r¹ch quanh co trong ®­íc. §­íc kÝn bê s«ng, kÝn ®ång, kÝn b·i. Nhµ nä sang nhµ kia ph¶i ®i trªn c©y cÇu b»ng th©n ®­íc. (Mai V¨n T¹o) VÝ dô 2: Nh­ng nÕu KiÒu lµ mét ng­êi yÕu ®uèi th× Tõ lµ mét kÎ hïng m¹nh, KiÒu lµ mét ng­êi tñi nhôc th× Tõ lµ mét kÎ vinh quang. ë trong mçi cuéc sèng, b­íc ch©n KiÒu ®Òu vÊp ph¶i mét bÊt tr¾c th× trªn qu·ng ®­êng ngang däc Tõ kh«ng hÒ gÆp khã kh¨n. Suèt ®êi KiÒu sèng chÞu ®ùng, Tõ sèng bÊt b×nh, KiÒu quen tiÕng khãc, Tõ quen tiÕng c­êi. KiÒu ®éi trªn ®Çu nµo trung, nµo hiÕu th× ttrªn ®Çu Tõ chØ cã mét kho¶ng kh«ng “nµo biÕt trªn ®Çu cã ai”. NÕu KiÒu lª lÕt trªn mÆt ®Êt liÒn ®Çy nh÷ng Ðo le trãi buéc th× Tõ vïng vÉy trªn cao phãng tóng tù do. KiÒu lµ hiÖn th©n cña mèi mÆc c¶m tù ti, cßn Tõ lµ nguyªn h×nh cña mèi mÆc c¶m tù t«n. (Vò H¹nh) II- C¸ch viÕt phÇn kÕt bµi: PhÇn kÕt bµi lµ phÇn khÐp l¹i toµn bé nh÷ng vÊn ®Ò ®· bµn luËn, nã lµ lêi kÕt cña vÊn ®Ò. Mét bµi v¨n hay ¾t ph¶i lµ bµi v¨n cã lêi kÕt ®éc ®¸o vµ hîp lÝ. 1- Nguyªn t¾c kÕt bµi : ThÓ hiÖn ®óng quan ®iÓm ®· tr×nh bµy ë phÇn th©n bµi, chØ nªu nh÷ng ý kh¸i qu¸t cã tÝnh tæng kÕt, ®¸nh gi¸. Kh«ng lan man hay lÆp l¹i cô thÓ nh÷ng g× ®· tr×nh bµy ë phÇn th©n bµi hoÆc lÆp nguyªn v¨n lêi lÏ ë më bµi. Cã 4 c¸ch kÕt bµi c¬ b¶n: + C¸ch 1: Tãm l­îc (tãm t¾t quan ®iÓm, néi dung ®· nªu ë th©n bµi). VÝ dô: §Ò bµi: Bµn vÒ nh©n vËt l·o H¹c trong truyÖn ng¾n cïng tªn cña Nam Cao. KÕt bµi: TruyÖn L·o H¹c cho ta mét c¸i nh×n vÒ qu¸ khø ®Ó mµ tr©n träng nhiÒu h¬n cuéc sèng h«m nay. Nã còng d¹y ta: Cuéc sèng lµ mét cuéc ®Êu tranh kh«ng ph¶i chØ ®¬n gi¶n lµ ®Ó sinh tån mµ cßn lµ mét cuéc ®Êu tranh ®Ó b¶o toµn nh©n c¸ch. + C¸ch 2: VËn dông (nªu ph­¬ng h­íng, bµi häc ¸p dông ph¸t huy hay kh¾c phôc vÊn ®Ò nªu trong bµi v¨n). VÝ dô: §Ò bµi: Ph©n tÝch vµ nªu c¶m nhËn cña em vÒ bµi th¬ Sang thu cña H÷u ThØnh. KÕt bµi: §»ng sau c¸ch kÓ t¶ ®Æc biÖt cña H÷u ThØnh lµ nhÞp ®Ëp cña con tim nhµ th¬ lóc trÇm t­, khi rén r·. Sù ch¾t läc, hµm xóc ®Õn møc lµm cho ng­êi ®äc rÊt ®çi ng¹c nhiªn, sau ®ã lµ th¸n phôc, ®ång t×nh. ¤ng n¾m b¾t hån thu ngay trong thêi kh¾c chuyÓn mïa. §ã lµ sù chuyÓn biÕn tinh tÕ mµ cã lÏ ph¶i cã mét t©m hån thËt nh¹y c¶m míi cã thÓ c¶m nhËn ®­îc. Qua Sang thu, nhµ th¬ ®· cho ta hiÓu ®­îc nh÷ng sù vËn ®éng cña thiªn nhiªn còng nh­ cña cuéc sèng. Cµng yªu th¬ thu ta cµng yªu quý nh÷ng gi¸ trÞ mµ thiªn nhiªn vµ cuéc ®êi ®· ban tÆng. + C¸ch 3 : Liªn t­ëng (m­în ý kiÕn t­¬ng tù – nh÷ng ý kiÕn cã uy tÝn- ®Ó thay cho lêi tãm t¾t cña ng­êi lµm bµi). VÝ dô: §Ò bµi: Nªu c¶m nhËn cña em vÒ bµi th¬ Con cß cña nhµ th¬ ChÕ Lan Viªn. KÕt bµi: C¸c t¸c gi¶ s¸ch RÌn luyÖn kÜ n¨ng c¶m thô th¬ v¨n cho häc sinh líp 9 ®· rÊt ®óng khi cho r»ng: Bµ