Đề cương ôn tập Văn học 12 - Trường THPT Phú Thịnh

NGUYEÃN AÙI QUOÁC – HOÀ CHÍ MINH I. QUAN ÑIEÅM SAÙNG TAÙC CUÛA HOÀ CHÍ MINH: Hoà Chí Minh xem vaên ngheä laø moät hoaït ñoäng tinh thaàn phong phuù vaø phuïc vuï coù hieäu quaû cho caùch maïng. Nhaø vaên phaûi coù söï gaén boù saâu saéc vôùi ñôøi ñeå töø ñoù khaùm phaù vaø saùng taïo goùp phaàn vaøo nhieäm vuï ñaáu tranh vaø phaùt trieån xaõ hoäi. Ngöôøi khaúng ñònh “vaên hoïc ngheä thuaät cuõng laø moät maët traän, anh chò em laø chieán só treân maët traän aáy”. Hoà Chí Minh chuù yù ñeán ñoái töôïng thöôûng thöùc. Vaên chöông trong thôøi ñaïi caùch maïng phaûi coi quaûng ñaïi quaàn chuùng laø ñoái töôïng phuïc vuï. Taùc phaåm vaên chöông phaûi theå hieän tinh thaàn daân toäc cuûa nhaân daân vaø ñöôïc nhaân daân yeâu thích. Ngöôøi neâu kinh nghieäm chung cho hoaït ñoäng baùo chí, vaên chöông. Vieát cho ai? Vieát caùi gì? Vieát nhö theá naøo? Beân caïnh ñoù ngöôøi chuù yù ñeán moái quan heä giöõa phoå caäp vaø naâng cao trong vaên ngheä. Hoà Chí Minh quan nieäm taùc phaåm vaên chöông phaûi coù tính chaân thöïc. Ngöôøi yeâu caàu caùc nhaø vaên phaûi mieâu taû cho hay, cho chaân thaät, cho huøng hoàn söï phong phuù cuûa ñôøi soáng caùch maïng, phaûi ca ngôõi, khaúng ñònh caùi cao ñeïp, pheâ phaùn vaø phuû nhaän caùi xaáu trong cuoäc ñôøi. Maët khaùc nhaø vaên phaûi chuù yù ñeán hình thöùc bieåu hieän sau cho haáp daãn , traùnh loái vieát caàu kì, xa laï, naüng neà. Taùc phaåm vaên chöông phaûi theå hieän ñöôïc tinh thaàn daân toäc cuûa nhaân daân. II. NHÖÕNG NEÙT CHÍNH VEÀ SÖÏ NGHIEÄP VAÊN HOÏC : Hoà Chí Minh laø moät vò laõnh tuï caùch maïng ñoàng thôøi laø moät nhaø vaên, nhaø thô lôùn. Ngöôøi ñaõ ñeå laïi cho nhaân daân ta moät söï nghieäp vaên chöông lôùn lao veà taàm voùc, phong phuù vaø ña daïng veà theå loaïi vaø ñaëc saéc trong phong caùch saùng taïo. Söï nghieäp vaên hoïc cuûa HCM theå hieän ôû nhöõng lónh vöïc sau: a. Vaên chính luaän: ñaây laø nhöõng taùc phaåm ñöôïc vieát vôùi muïc ñích ñaáu tranh chính trò nhaèm tieán coâng tröïc dieän keû thuø hoaëc theå hieän nhieäm vuï caùch maïng cuûa daân toäc. Coù nhöõng taùc phaåm cuûa Baùc ñöôïc coi laø aùng vaên chính luaän maãu möïc. Nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu: + Baûn aùn cheá ñoä thöïc daân Phaùp (1925) laø baûn loaïi cuûa vaên hoïc ngöôøi ñeàu coù phong caùch rieâng, ñoäc ñaùo, haáp daãn vaø coù giaù trò beàn vöõng. Vaên chính luaän cuûa HCM boäc loä tö duy saâu saéc, giaøu tri thöùc vaên hoïc, gaén lí luaän vôùi thöïc tieãn, giaøu tính luaän chieán, vaän duïng coù hieäu quaû nhieàu phöông thöùc bieåu hieän. Vieát thaønh coâng nhöõng maãu chuyeän nhoû laø moät neùt ñoäc ñaùo cuûa taøi naêng taùc giaû trong vaên xuoâi. Truyeän vaø kí cuûa NAQ laø nhöõng taùc phaåm môû ñaàu vaø goùp phaàn ñaët neàn moùng ñaàu teân cho neàn vaên xuoâi Caùch maïng. Ngoøi buùt cuûa Ngöôøi trong truyeän aùn toá caùo tröïc dieän cheá ñoä thöïc daân Phaùp, vaø noùi leân noãi khoå ñau cuûa ngöôøi daân xöù thuoäc ñòa. + Tuyeân ngoân ñoäc laäp (1945) laø aùng vaên huøng hoàn, laø vaên kieän chính trò coù giaù trò lòch söû lôùn lao tuyeân boá quyeàn ñoäc laäp cuûa daân toäc Vieät Nam. + Lôøi keâu goïi toaøn quoác khaùng chieán (1946) laø tieáng goïi non soâng trong giôø phuùt thöû thaùch ñaëc bieät. + Di chuùc (1969) laø lôøi caên dnaë thieát tha, chaân tình vôùi ñoàng baøo caû nöôùc. b. Truyeän vaø kí: coâ ñoïng , saùng taïo giaøu chaát trí tueä vaø tính hieän ñaïi. Caùc truyeän ngaén thöôøng döïa vaøo söï kieän coù thaät, ngöôøi vieát hö caáu ñeå thöïc hieän yù ñoà cuûa mình. Taùc phaåm tieâu bieåu: Lôøi than vaõn cuûa baø Tröng Traéc(1922), Vi haønh (1923), Nhöõng troø loá hay laø Varen vaø Phan Boäi Chaâu (1925),… c. Thô tröõ tình: - Nhaät kí trong tuø: goàm 133 baøi thô chöõ Haùn vieát trong nhaø tuø Töôûng Giôùi Thaïch. Taäp thô phaûn aùnh saâu saéc, sinh ñoäng vaø taøi hoa, taâm hoàn, nhaân caùch cao ñeïp cuûa Hoà Chí Minh. - Nhöõng baøi thô saùng taùc trong thôøi kì Ngöôøi ôû Vieät Baéc tröôùc naêm 1945 vaø trong chín naêm khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp coù söï keát hôïp chaát tröõ tình ñaèm thaém vôùi caûm höùng anh huøng ca. Caùc baøi thô tieâu bieåu: Pac Poù huøng vó, Töùc caûnh Paùc Poù, Raèm thaùng gieâng, Tin thaéng traän,… - Thô chöõ Haùn Hoà Chí Minh (1990) taäp hôïp 36 baøi thô chöõ Haùn vieát ôû nhieàu thôøi ñieåm, theå hieän nhieàu ñeà taøi khaùc nhau. Hoà Chí Minh ñeå laïi moät di saûn vaên chöông phong phuù , ñoäc ñaùo, coù giaù trò veà nhieàu maët. Vaên htô Hoà Chí Minh theå hieän saâu saéc taâmhoàn vaø khí phaùch cao ñeïp cuûa ngöôøi anh huøng giaûi phoùng daân toäc, danh nhaân vaên hoùa theá giôùi. Hoà Chí Minh laø ngöôøi ñaët neàn moùng môû ñöôøng cho neàn vaên hoïc caùch maïng Vieät Nam hieän ñaïi. III. PHONG CAÙCH NGHEÄ THUAÄT: Hoà Chí Minh laø ngöôøi böôùc ñaàu ñaët neàn moùng vaø môû ñöôøng cho neàn vaên hoïc Caùch maïng. Vaên chöông cuûa Hoà Chí Minh coù phong caùch ña daïng maø thoáng nhaát, ñaõ keát hôïp ñöôïc saâu saéc töï beân trong moái quan heä giöõa chính trò vaø vaên hoïc, giöõa tö töôûng vaø ngheä thuaät, giöõa truyeàn thoáng vaø hieän ñaïi. Ôû moãi theå ngaén raát chuû ñoäng vaø saùng taïo: coù khi laø gioïng ñieäu saâu saéc, chaâm bieám thaâm thuùy vaø tinh teá. Chaát trí tueä vaø tính hieän ñaïi laø nhöõng neùt ñaëc saéc trong truyeän ngaén cuûa NAQ. Veà thô ca, phong caùch saùng taïo cuûa Ngöôøi raát ña daïng. Nhieàu baøi vieát theo hình thöùc coå thi haøm suùc, uyeân thaâm, ñaït chuaån möïc cao veà ngheä thuaät. Thô cuûa HCM mang ñaëc ñieåm cuûa thô coå phöông Ñoâng. Nhöõng baøi thô hieän ñaïi ñöôïc ngöôøi vaän duïng qua nhieàu theå loaïi, phuïc vuï coù hieäu quaû cho nhieäm vuï caùch maïng. Thô ca cuûa Ngöôøi gôïi caûm, chöùa chan nhieät tình Caùch maïng. 1. HOAØN CAÛNH RA ÑÔØI: Naêm 1922, thöïc daân Phaùp ñöa Khaûi Ñònh sang “maãu quoác” nhaân cuoäc “ñaáu xaûo thuoäc ñòa” toå chöùc taïi MacXaây. Muïc ñích cuûa boïn thöïc daân laø vöøa vuoát ve Khaûi Ñònh vaöø löøa gaït daân Phaùp khieán hoï tin raèng söï “baûo hoä” cuûa nöôùc Phaùp ñöôïc daân VN hoan ngheânh. Khi sang Phaùp, Khaûi Ñònh ñaõ phoâ baøy taát caû söï ngu doát, loá laêng cuûa moät teân vua buø nhìn voâ duïng khieán cho nhöõng ngöôøi Vieät Nam yeâu nöôùc heát söùc baát bình. Thôøi gian naøy, NAQ ñang hoaït ñoäng Caùch maïng ôû Phaùp. Ngöôøi vieát nhieàu taùc phaåm coâng kích chuyeán ñi nhuïc nhaõ cuûa Khaûi Ñònh nhö “Con roàng tre”, “Sôû thích ñaëc bieät”, “Lôøi than vaõn cuûa baø Tröng Traéc”, …Vi haønh laø taùc phaåm cuoái cuøng naèm trong loaït taùc phaåm ñoù, ñöôïc ñaêng treân baùo nhaân ñaïo cuûa Ñaûng coäng saûn VN naêm 1923. 2. MUÏC ÑÍCH SAÙNG TAÙC : Vi haønh chuû yeáu laø vaïch traàn boä maët xaáu xa cuûa Khaûi Ñònh - moät teân vua buø nhìn voâ duïng Vi haønh cuõng ñaû kích maïnh meõ boïn thöïc daân Phaùp vôùi caùc chính saùch “khai hoùa” thaâm ñoäc vaø haønh ñoäng vi phaïm nhaân quyeàn traéng trôïn cuûa chuùng . 3. NHAN ÑEÀ: + Tieáng Phaùp:Incognito nghóa laø ñoäi moät caùi teân giaû khoâng ñeå ai bieát. Ngöôøi Phaùp duøng töø naøy nguï yù cheâ bai, khinh mieät nhöõng keû coù haønh vi môø aùm,leùn luùt +Tieáng Haùn: “Vi Haønh”coù nghóa laø cuoäc ñi kín cuûa nhöõng baäc toân quí trong xaõ hoäi xöa vì nhöõng muïc ñích cao thöôïng. thöïc daân Phaùp ôû caùc phöông dieän: + Baét daân thuoäc ñòa uoáng röôïu coàn,huùt thuoác phieän,thi haønh chính saùch ngu daân + Boïn maät thaùm buûa vaây,theo doõi,baét bôù nhöõng ngöôøi Vieät Nam yeâu nöôùc ñang hoaït ñoäng taïi Phaùp -Taùc giaû vaïch ra cho thaáy caùc hoaït ñoäng vaên hoùa xaõ hoäi Phaùp +Baùo chí Phaùp chæ chaïy theo thò hieáu taàm thöôøng :gieát ngöôøi,cöôùp cuûa… +Thanh nieân phaùp soáng hôøi hôït ,noâng noåi ,haùo danh . +Thaùi ñoä kyø thò chuûng toäc :maët buûng nhö voû canh . Baèng tình tieát khoâi haøi,taùc giaû vach ra nhöõng thuû ñoaïn xaûo traù cuûa chính phuû phaùp cuoäc soáng cuûa thanh nieân phaùp thôøi baáy giôø. B. Ñaëc saéc ngheä thuaät: * Taïo tình huoáng nhaàm laãn: -Ñoâi thanh nieân phaùp töûông nhaàm NAQ laø KÑ àtaùi hieän chaân dung kòch côûm loá laêng cuûa KÑ àlaø do caùch nhìn ,söï ñaùnh gía cuûa ngöôøi p chöù k phaûi cuûa taùc giaû àtaêng söùc thuyeát phuïc c01 tính khaùch quan -Ngöôøi phaùp nhaàm nhöõng ai coù maøu da vaøng ñeàu laø ñeá An Nam ñoùn tieáp baèng thaùi ñoä kyø thò chuûng toäc (haén ñaáy xem haén kìa) -Chính phuû Phaùp nhaàm k bieát ai laø KÑ neân phaùi ngöôøi theo hoä giaù “thaàm kín ,ruït reø ,voâ tö vaø heát söùc taän tuî “àcho maät thaùm theo doõi nhöõng ngöôøi VN yeâu nöôùc, moät söï vi phaïm veà nhaân quyeàn ngay treân ñaát nöôùc vaàn coù tieáng laø töï do, toân troïng nhaân quyeàn . Nhan ñeà coù yù nghóa saâu saéc: Chaâm bieám haønh vi “vi haønh”cuûa Khaûi Ñònh 4. CHUÛ ÑEÀ : Baèng buùt phaùp traøo phuùng baät thaày vaø hình thöùc vieát thö,taùc giaû ñaõ pheâ phaùn moät caùch ñích ñaùng söï loá laêng keäch coõm cuûa teân vua buø nhìn KÑ ,vaïch traàn baûn chaát xaáu xa cuûa thöïc daân phaùp vaø toäi aùc cuûa chuùng ñoái vôùi daân thuoäc ñòa . 4. NOÄI DUNG TAÙC PHAÅM A. Noäi dung ñaû kích * Chaân dung Khaûi Ñònh: Qua maãu ñoái thoaïi cuûa ñoâi thanh nieân Phaùp,chaân dung Khaûi Ñònh hieän leân sinh ñoäng baèng buùt phaùp chaâm bieám - Ngoaïi hình: + Muõi teït, maét xeách, maët buûng nhö voû chanh + Trang phuïc: haén khoaùc leân ngöôøi caû boä luïa laø,boä haït cöôøm,coù caû caùi chuïp ñeøn chuïp leân caùi ñaàu quaán khaên,ngoùn tay ñeo ñaày nhaãn + Ñieäu boä: nhuùt nhaùt,luùng ta luùng tuùng Ngoaïi hình xaáu xí,trang phuïc loá laêng keäch côõm.Ñaây laø böùc chaân dung bieám hoïa gaây cöôøi -Haønh ñoäng: + Leùn luùt vi haønh theo leänh quan thaày Phaùp + Vi haønh ñeán tröôøng ñua,tieäm caàm ñoà neám thöû cuoäc ñôøi cuûa caùc caäu coâng töû beù Döôùi con maét ngöôøi Phaùp, Khaûi Ñònh chæ laø moät thöù ñoà coå, moät con roái, moät troø heà khoâng hôn khoâng keùm. Khaûi Ñònh laø moät vò vua buø nhìn, baát taøi, voâ duïng, laøm vieäc theo söï giaät daây cuûa thöïc daân Phaùp. * Thöïc daân Phaùp -Taùc giaû boùc traàn caùc thuû ñoaïn bòp bôïm xaûo traù cuûa * Hình thöùc vieát thö. -Vaên vieát thö laø theå vaên töï do phoùng tuùng. No ùcoù theå chuyeån caûnh chuyeån gioïng,chuyeån ñoái töôïng töôïng raát linh hoaït,cuoán huùt ngöôøi ñoïc. + Caûnh treân xe ñieän ngaàm :gioïng mæa mai chaâm bieám khaùch quan . + Caûnh taøu ñoã,taùc giaû nhôù veà thôøi thô aáu: gioïng tröõ tình thaém thieát boäc loä nhô ùqueâ nhôù nhaø + Caûnh maät thaùm theo doõi:gioïng vaên,côït nhaõ, ñuøa vui . + So saùnh chuyeán vi haønh cuûa KÑ vôùi vua Thuaán ,vua Pieà vaïch ra baûn chaát aên chôi cuûa KÑ * Ngheä thuaät traøo phuùng baäc thaày: -Xaây döïng maâu thuaãn traøo phuùng laøm neàn : + Vò trí cuûa vua >< teân heà reõ tieàn +Nghi thöùc ñoùn tieáp >< maät thaùm rình raäp . - Söû duïng bieän phaùp cöôøng ñieäu phoùng ñaïi (ngay ñeán chính phuû phaùp cuõng chaúng nhaän ra khaùch thaät cuûa mình ) - Söû duïng loái chôi chöõ vöøa haøi höôùc vöøa chaâm bieám maø yù vò saâu cay.duøng nhieàu töø ñeïp ñeõ ñeå dieãn taû söï thaät xaáu xa. - Tieáng cöôøi coù nhieàu saéc thaùi vaø ñaäm chaát trí tueä Tóm lại, hóm hỉnh và giễu cợt, nhầm lẫn và giả định, cùng với lối viết ngắn mang màu sắc văn xuôi hiện đại phương Tây, đã tạo nên tính chiến đấu của truyện “Vi hành”. “Vi hành” thể hiện sâu sắc tư tưởng chống chế độ thực dân Pháp và bọn bù nhìn tay sai. Nó tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật giản dị mà sắc bén, tính hiện đại và chất trí tuệ trong truyện ký của Nguyễn Ái Quốc viết bằng tiếng Pháp. I. HOAØN CAÛNH RA ÑÔØI Thaùng 8.1942, Nguyeãn aùi Quoác laáy teân laø HCM leân ñöôøng sang TQ ñeå tranh thuû söï vieän trôï cuûa theá giôùi. Sau nöûa thaùng ñi boä ñneá Tuùc Vinh, Quaûng Taây (29 – 8-1942), Ngöôøi bò chính quyeàn Töôûng Giôùi Thaïch baét giam. Möôøi ba thaùng ôû tuø, tuy bò ñaøy aûi voâ cuøng cöïc khoå, HCM avn64 laøm thô. Ngöôøi ñaõ saùng taùc 133 baøi thô baèng chöõ Haùn ghi trong moät cuoán soå tay maø Ngöôøi ñaët teân laø Nguïc trung nhaät kí II .NOÄI DUNG CÔ BAÛN. 1.Ghi laïi chaân thöïc boä maët ñen toái cuûa cheá ñoä nhaø tuø XHTQ. -Cheá ñoä nhaø tuø:cöïc kyø daõ man ,ñaøy ñoaï tuø nhaân ,hoái loä :(Boán thaùng roài,chia nöôùc… ) -XHTQ:Quyeàn soáng cuûa con ngöôøi k ñöôïc baûo ñaûm +Ñaïi bieåu nöôùc laùng gieàng ñi coâng taùc cuõng bi baét (ñöôøng ñôøi hieåm trôû) +Nhaân ñaïo TQ bò baét phi lí (chaùu beù trong nhaø lao Taân Döông ) 2.Böùc chaân dung tinh thaàn töï hoaï cuûa HCM. -Tinh thaàn kieân cöôøng baát khuaát (baøi töïa NKTT) -Taâm hoàn meàm maïi ,tinh teá ,nhaïy caûm vôùi moïi bieán thaùi cuûa thieân nhieân vaø loøng ngöôøi (ngaém traêng,chieàu toái …) -Phong thaùi ung dung töï taïi ,heát söùc thoaûi maùi nhö bay löôïn ôû ngoaøi nhaø tuø (pha troø ,quaù tröa ..) -Noùng loøng soát ruoät nhö löûa ñoát ,khaéc khoaûi ngoùng veà töï do ,nhìn veà toå quoác (oám naëng ) -Laïc quan tin töôûng :luoân höôùng veà bình minh vaø maët trôøi hoàng :(giaûi ñi sôùm ) -Traèn troïc lo aâu khoâng bao giôø nguoâi noãi ñau lôùn cuûa daân toäc vaø nhaân loaïi nhieàu ñeâm moät mình ñoái dieän vôùi vaàng traêng?(ñeâm thu ,ñeâm laïnh …) III. NGHEÄ THUAÄT 1.Phong caùch ña daïng: Hoàn nhieân, bình dò ,coå ñieån maø hieän ñaïi ,chieán só maø thi só ,luoân aån hieän nuï cöôøi thoaûi maùi treû trung pha chuùt hoùm hænh ,haøi höôùc 2.Maøu saéc coå ñieån: -Giaøu caûm höùng veà veû ñeïp thieân nhieân -Thieân nhieân ñöôïc mieâu taû baèng moät vaøi neùt chaùm phaù ,ghi linh hoàn taïo vaät -Nhaân vaät tröõ tình ung dung ,nhaân nhaõ taâm hoàn hoaø hôïp thieân nhieân nhö moät aån só. 3.Keát hôïp giöõa maøu saéc coå ñieån vaø tinh thaàn hieän ñaïi : -Hình töôïng thieân thieân luoân vaän ñoäng höôùng veà aùnh saùng töông lai -Nhaân vaät tröõ tình laø moät chieán só ,vöôït leân treân moïi caûnh khoù khaên . - Tinh thaàn daân chuû theå hieän saâu saéc ôû ñeà taøi , tö töôûng, nhaân vaät tröõ tình. 4. Theå loaïi :thô chöõ haùn ,töù tuyeät ,coå ñieån 5. Hình aûnh: öôùc leä töôïng tröng. Hồ Chí Minh “Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ Cô vân mạn mạn độ thiên không; Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc, Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng”.  I. HOAØN CAÛNH SAÙNG TAÙC                                        “Mộ” (Chiều tối) bài thơ thất ngôn tứ tuyệt số 31. Hồ Chí Minh viết bài thơ này đang trên đường bị giải tới nhà lao Thiên Bảo. Sau một ngày dài bị giải đi, trời tối dần. II. PHAÂN TÍCH 1. Thieân nhieân luùc chieàu muoän: Hai câu đầu tả cảnh bầu trời lúc chiều tối. Cánh chim mỏi (quyện điểu) về rừng tìm cây trú ẩn. Áng mây lẻ loi, cô đơn (cô vân) trôi lững lờ trên tầng không. Cảnh vật thoáng buồn. Hai nét vẽ chấm phá (chim và mây), lấy cái nhỏ bé, cái động để làm nổi bật bầu trời bao la, cảnh chiều tối lặng lẽ và buồn. Cánh chim mỏi và áng mây cô đơn là hai hình ảnh vừa mang tính ước lệ trong thơ cổ tả cảnh chiều tối, vừa là hình ảnh ẩn dụ về người tù bị lưu đày trên con đường khổ ải mờ mịt vạn dặm:             “Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ              Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không”     2. Sinh hoaït cuûa con ngöôøi nôi xoùm nuùi: Trời tối rồi, tù nhân bị giải đi qua một xóm núi. Có bóng người (thiếu nữ). Có cảnh làm ăn bình dị: xay ngô. Có lò than đã rực hồng (lô dĩ hồng). Các chi tiết nghệ thuật ấy làm hiện lên một mái ấm gia đình, một cảnh đời dân dã, bình dị, “ấm áp”. Nếu chim trời, áng mây chiều đồng điệu với tâm hồn nhà thơ thì cảnh xay ngô của thiếu nữ và lò than rực hồng kia như đang làm vợi đi ít nhiều nỗi đau khổ của người đi đày khi qua nơi miền sơn cước xa lạ. Tương phản với màn đêm bao trùm không gian, cảnh vật là “lò than đã rực hồng”. Tứ thơ vận động từ bóng tối hướng về ánh sáng. Nó cho ta thấy, trong cảnh ngộ cô đơn, nặng nề, bị tước mất tự do, bị ngược đãi, người chiến sĩ cách mạng, nhà thơ Hồ Chí Minh vẫn gắn bó, chan hòa, gần gũi với nhịp đời thường cần lao. Câu thơ thứ 3 dịch chưa được hay. Chữ “cô em” hơi lạc điệu. Thêm vào một chữ “tối” đã mất đi ý vị “ý tại ngôn ngoại” vẻ đẹp hàm súc của thơ chữ Hán cổ điển:              “Cô em xóm núi xay ngô tối              Xay hết lò than đã rực hồng”     Bài thơ có cảnh bầu trời và xóm núi, có áng mây, cánh chim chiều. Chim về rừng, mây lơ lửng. Có thiếu nữ xay ngô và lò than hồng. Đằng sau bức tranh cảnh chiều tối là một nỗi niềm buồn, cô đơn, là một tấm lòng hướng về nhân dân lao động, tìm thấy trong khoảnh khắc chiều tối. Nghệ thuật mượn cảnh để tả tình. Điệu thơ nhè nhẹ, man mác bâng khuâng, đậm đà màu sắc cổ điển. Tinh tế trong biểu hiện, đậm đà trong biểu cảm là vẻ đẹp trữ tình của bài thơ “Chiều tối” này… Rất nhân hậu, rất người.              I “Nhất thứ kê đề dạ vị lan, Quần tinh ủng nguyệt thướng thu san; Chinh nhân dĩ tại chinh đồ thượng, Nghênh diện thu phong trận trận hàn.             II Đông phương bạch sắc dĩ thành hồng, U ám tàn dư tảo nhất không; Noãn khí bao la toàn vũ trụ, Hành nhân thi hứng hốt gia nồng”                                                 Hồ Chí Minh I.HOAØN CAÛNH SAÙNG TAÙC     Tảo giải (Giải đi sớm) là chùm thơ 2 bài 42, 43 trong “Ngục trung nhật ký” của Hồ Chí Minh. Trên đường chuyển lao từ Long An đến Đồng Chính, Hồ Chí Minh viết chùm thơ này. Như một trang ký sự của người đi đày thế nhưng đằng sau cảnh sắc thiên nhiên hé lộ một hồn thơ khoáng đạt, mạnh mẽ và tự tin, yêu đời.     Bài I, ngay câu đầu ghi lại thời điểm chuyển lao: “Gà gáy một lần, đêm chửa tan”. Đó là lúc nửa đêm về sáng. Chỉ có chòm sao nâng vầng trăng lên đỉnh núi thu. Trăng sao được nhân hóa như cùng đồng hành với người đi đày. Cái nhìn lên bầu trời trong cảnh khổ ải thể hiện một tâm thế đẹp. Hai câu 3, 4 nói về con đường mà tù nhân đang đi là con đường xa (chinh đồ). Gió thu táp vào mặt từng cơn từng cơn lạnh lẽo. Trong câu thơ chữ Hán, chữ “chinh” chữ “trận” được điệp lại hai lần (chinh nhân, chinh đồ; trận trận hàn), làm cho ý thơ rắn rỏi, nhịp thơ mạnh mẽ. Nó thể hiện một tâm thế rất đẹp. Mặc dù áo quần tả tơi, thân thể tiều tụy nhưng người chiến sĩ vĩ đại vẫn đứng vững trước mọi thử thách nặng nề: đêm tối, đường xa, gió rét…     Bài II, nói về cảnh rạng đông. Cái lạnh lẽo, cái u ám của đêm thu còn rơi rớt lại chốc đã bị quét hết sạch. Phương đông từ màu trắng đã thành hồng. Hơi ấm tràn ngập đất trời, vũ trụ. Trước một không gian bao la có màu hồng, có hơi ấm của rạng đông, “chinh nhân” (người đi xa) đã hóa thành “hành nhân” (người đi). Hình như mọi đau khổ bị tiêu tan trong khoảnh khắc. Người đi đày đã trở thành con người “tự do”, thi hứng dâng lên dào dạt nồng nàn. Niềm vui đón cảnh rạng đông đẹp và ấm áp. Một đêm lạnh lẽo đã trôi qua. Tứ thơ vận động từ tối qua rạng đông tráng lệ, từ lạnh lẽo đến hơi ấm. Người đọc có cảm giác nhà thơ đi đón bình minh, đón ánh sáng và niềm vui cuộc đời.      Chùm thơ “Tảo giải” cho thấy tinh thần chịu đựng gian khổ làm chủ hoàn cảnh và phong thái ung dung, lạc quan yêu đời của nhà thơ Hồ Chí Minh trong cảnh đọa đầy. “Tảo giải” là bài ca của người đi đày, hàm chứa chất “thép” thâm trầm, sâu sắc mà “không hề nói đến thép, lên giọng thép”. “Vân ủng trùng sơn, sơn ủng vân Giang tâm như kính, tịnh vô trần, Bồi hồi độc bộ Tây Phong Lĩnh Dao vọng Nam thiên ức cố nhân”                                     Hồ Chí Minh     I. XUAÁT XÖÙ, HOAØN CAÛNH SAÙNG TAÙC “Nhật ký trong tù” gồm có 133 bài thơ, phần lớn là thơ tứ tuyệt. Bài thơ “Mới ra tù, tập leo núi” không nằm trong số 133 bài thơ ấy. Một số tài liệu cho biết, ngày 10/9/1943, tại nhà giam Liễu Châu, Hồ Chí Minh đã giành được tự do. Ra tù, chân yếu, mắt mờ, tóc bạc. Người đã kiên trì tập luyện để phục hồi sức khỏe. Tập leo núi, và khi leo đến đỉnh núi, Bác cao hứng viết bài thơ này. Bài tứ tuyệt “Mới ra tù, tập leo núi” được Bác Hồ viết vào rìa một tờ báo Trung Quốc, kèm theo dòng chữ: “Chúc chư huynh ở nhà mạnh khỏe và cố gắng công tác. Ở bên này bình yên”. Ngoài mục đích bí mật nhắn tin về nước, bài thơ thể hiện một tình yêu nước và thương nhớ đồng chí, bạn bè của Hồ Chủ tịch.   II. PHAÂN TÍCH 1. Hai caâu ñaàu: Böùc tranh sôn thuûy höõu tình.   Hai câu đầu là hai câu thơ tuyệt bút tả cảnh sơn thủy hữu tình. Có mây, núi ôm ấp quấn quýt. Có lòng sông như tấm gương trong, không gợn một chút bụi nào! Câu thơ dịch khá hay:             “Núi ấp ôm mây, mây ấp núi, Lòng sông gương sáng bụi không mờ”     Ba nét vẽ chấm phá đã lột tả được cái hồn cảnh vật. Nghệ thuật sử dụng điệp ngữ, nhân hóa và so sánh đã làm hiện lên phong cảnh sơn thủy hùng vĩ và hữu tình. Bức tranh sơn thủy được miêu tả ở tầm cao và xa, đậm đà màu sắc cổ điển. Trong bối cảnh lịch sử bài thơ ra đời, hình ảnh mây, núi, lòng sông mang hàm nghĩa sâu sắc, tượng trưng cho tâm hồn trong sáng, cao cả và thủy chung của con người.     2. Hai caâu cuoái : Taâm traïng cuûa taùc giaû Hai câu 3, 4 thể hiện một tâm trạng rất điển hình của người chiến sĩ cách mạng đang ở nơi đất khách quê người. Từ Tây Phong Lĩnh (Liễu Châu) đến Nam thiên là muôn dặm xa cách. Vừa leo núi, dạo bước mà lòng bồi hồi, bồn chồn, không yên dạ. Leo núi đến tầm cao rồi ngóng nhìn xa (dao vọng) trời Nam, quê hương đất nước mà lòng xúc động “nhớ bạn xưa” (Ức cố nhân):             “Bồi hồi dạo bước Tây Phong Lĩnh             Trông lại trời Nam nhớ bạn xưa”     Ngôn ngữ thơ trang trọng, giàu biểu cảm, mỗi chữ là một nét, một mảnh tâm hồn của người chiến sĩ vĩ đại. “Bồi hồi”, “dao vọng”, “Nam thiên”, “ức cố nhân”… đó là tấm lòng của một con người nặng tình non nước “Đêm mơ nước, ngày thấy hình của nước – Cây cỏ trong chiêm bao xanh sắc biếc quê nhà”… (Chế Lan Viên). Ức hữu, ức cố nhân,… là cảm xúc đằm thắm được diễn tả trong nhiều bài thơ “Nhật ký trong tù”. Lúc thì “Nội thương đất Việt cảnh lầm than” (ốm nặng). Khi thì “Nghìn dặm, bâng khuâng hồn nước cũ – Muôn tơ vương vấn một sầu nay” (Đêm thu).     Tóm lại, “Mới ra tù, tập leo núi” là một bài thơ tả cảnh ngụ tình đặc sắc. Tình yêu thiên nhiên gắn liền với tình yêu đất nước sâu nặng. Hàm súc và mầu sắc cổ điển là vẻ đẹp của bài thơ. Sắc điệu trữ tình trong thơ Hồ Chí Minh như dẫn hồn ta ngược thời gian nhớ một vần thơ Kiều tuyệt bút, lóng ta mãi rung động bồi hồi:             “Bốn phương mây trắng một màu,             Trông vời Tổ quốc biết đâu là nhà”     I. XUAÁT XÖÙ, HOAØN CAÛNH SAÙNG TAÙC “Từ ấy” - tập thơ 10 năm của Tố Hữu (1937 – 1946) hiện có 72 bài thơ. Bài “Tâm tư trong tù” là bài thơ số 30, được Tố Hữu viết tại nhà lao Thừa Thiên vào cuối tháng 4 năm 1939, mở đầu cho phần “Xiềng xích” của tập “Từ ấy”. Viết theo thể thơ tự do, 4 câu đầu được nhắc lại 2 lần trở thành điệp khúc gợi tả cảnh thân tù với bao nỗi buồn cô đơn và lòng khao khát tự do. Câu cảm thán vang lên bồi hồi đầy ám ảnh:             “Cô đơn thay là cảnh thân tù!             Tai mở rộng và lòng sôi rạo rực             Tôi lắng nghe tiếng đời lăn náo nức             Ở ngoài kia vui sướng biết bao nhiêu!”     “Cảnh thân tù” là sàn lim với “mảnh ván ghép sầm u”, là nơi “lạnh lẽo bốn tường vôi khắc khổ”, là chốn “âm u” của địa ngục trần gian! Đối lập với “cảnh thân tù” là “tiếng đời lăn náo nức” – âm thanh của cuộc sống, là tiếng gọi của tự do. Một chữ “nghe” được nhắc lại nhiều lần, nhịp điệu thơ tha thiết ngân vang. Lòng yêu đời, yêu cuộc sống, niềm khao khát tự do càng trở nên sôi sục, mạnh mẽ:            “Nghe chim reo trong gió mạnh lên triều             Nghe vội vã tiếng dơi chiều đập cánh             Nghe lạc ngựa rùng chân bên giếng lạnh             Dưới đường xa nghe tiếng guốc đi về…             (…) Nghe gió xối trên cành cây ngọn lá             Nghe mênh mang sức khỏe của trăm loài”      Người chiến sĩ trẻ lần đầu bị thực dân Pháp bắt bớ, giam cầm. Hầu như suốt đêm ngày thao thức “lắng nghe” những âm thanh, “những tiếng đời lăn náo nức” lay gọi. Tâm tư xao xuyến, bồi hồi, mênh mang. Trong hoàng hôn, tiếng dơi đập cánh nghe sao mà “vội vã”. Và giữa đêm khuya, một tiếng “lạc ngựa”, một cái “rùng chân”, một “tiếng guốc đi về”, tiếng “gió xối” - tất cả là âm thanh cuộc đời, gần gũi, thân quen, nhưng giờ đây trong cảnh thân tù những âm thanh ấy mang một ý nghĩa vô cùng mới mẻ, đó là tiếng gọi tự do, là tiếng lòng sôi sục, trẻ trung và căng đầy nhựa sống.     “Tâm tư trong tù” là sự thể hiện một cách chân thật, cảm động những suy ngẫm về tự do, để tự vượt mình, tự khẳng định mình của người chiến sĩ cách mạng trong xiềng xích uất hận. Phút mơ hồ về “một trời rộng rãi”, về một “cuộc đời sây hoa trái”, về “hương tự do thơm ngát cả ngàn ngày” đã bị nhà thơ tự phủ định. Cả một dân tộc đang quằn quại trong xích xiềng nô lệ “đọa đày trong những hố thẳm không cùng”. Đất nước đang bị thực dân Pháp thống trị. Dù ở trong song sắt hay ở ngoài song sắt nhà tù, mỗi con người Việt Nam đều là vong quốc nô. Nhận thức mới về tự do được diễn tả qua hai hình ảnh tương phản đầy ý nghĩa:              “Tôi chiều nay, giam cấm hận trong lòng,             Chỉ là một giữa loài người đau khổ.               Tôi chỉ một con chim non bé nhỏ              Vứt trong lồng con giữa một lồng to”     “Con chim non bé nhỏ” ấy đang bay đi trong bão táp. Cũng như trong bài thơ “Trăng tr