Giáo án môn Ngữ văn lớp 9 - Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý

Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Ngày dạy: A. Mục tiêu: - Giúp hs nắm được khái niệm nghĩa tường minh và hàm ý. Xác định được 2 nghĩa... - Tích hợp vb: Sang thu, nói với con; TLV: NL về đoạn thơ. - Rèn luyện kĩ năng biết cách sử dụng hàm ý trong giao tiếp hàng ngày trong viết văn- tạo lập vb. B. Chuẩn bị: - GV: Soạn giáo án, ngữ liệu. - HS: chuẩn bị kĩ bài trước khi học. C. Tiến trình dạy học: * Ổn định lớp: * Kiểm tra bài cũ: ? Thế nào là liên kết câu? Liên kết đoạn văn? * Vào bài mới: Hoạt động của thầy-trò Nội dung L: hs đọc vd - Câu " Trời ơi chỉ còn có 5 phút" , em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì? - Vì sao anh T.niên không nói thẳng điều đó với ông hoạ sĩ, cô gái? - Vậy câu "Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi xoa đây này"có chứa hàm ý (ẩn ý) không? GV chốt. Trong số những cách hiểu mang tính phổ biến (ai cũng hiểu) ý 1 gọi là nghĩa tường minh. Có những cách hiểu không mang tính phổ biến (chỉ 1 số người hiểu) ý 2 gọi là hàm ý. - Vậy theo em hiểu thế nào là nghĩa tường minh? Thế nào là hàm ý? L: hs thực hiện theo y/c của BT - Câu nào cho ta thấy hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay với anh Thanh niên? Từ ngữ nào em nhận ra điều ấy? - Tìm từ ngữ mtả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn? - Thái độ ấy của cô gái giúp em đoán ra điều gì liên quan đến chiếc khăn? GV: Cô gái ngượng với anh T.niên thì ít vì anh thật thà đến mức vụng về. Cô ngượng với ông hoạ sĩ già dày dặn kinh nghiệm là nhiều hơn: ngượng đỏ chín mặt. Đây cũng chính là đặc trưng của ngôn ngữ hình tượng. GV chia hs thành 2 nhóm thực hiện 2 bài tập. Nhóm 1: BT2 Nhóm 2: BT3 HS thực hiên- trình bày- nx- sửa chữa L: hs thực hiện theo y/c của BT I. Tìm hiểu bài: 1.Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý: * Ví dụ: ( đoạn trích- sgk) * Nhận xét: - Câu " Trời chỉ còn có 5 phút" Nghĩa: (1) Thời gian chỉ còn có 5 phút phải chia tay. (2) Anh thanh niên muốn nói rằng "Anh rất tiếc" không còn đủ thời gian để trò chuyện, tâm tình, thế là lại thui thủi 1 mình; giá thời gian còn dài hơn thì hay biết mấy. -> (1) Nghĩa tường minh. (2) Nghĩa hàm ý. => Không nói thẳng điều tiếc vì thời gian còn quá ngắn. Vì ngại ngùng, muốn che dấu t/c của mình. - Câu: "Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi xoa đây này". -> Không chứa hàm ý. 2. Kết luận: ( ghi nhớ- sgk) II. Luyện tập: 1. BTập 1: - Câu "Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy" Thể hiện: Người hoạ sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên. Cụm từ: "Tặc lưỡi" giúp ta nhận biết điều ấy. -> Đây là cách dùng "hình ảnh" để diễn đạt ý của ngôn ngữ NT. - Câu"Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi" Các từ ngữ mtả thái độ của cô gái liên quan đến chiếc mùi xoa. + Mặt đỏ ửng (ngượng ngùng, khó nói) + Nhận lại chiếc khăn (không tránh được- 1 hành động thay cho lời cảm ơn) + Quay vội đi (lúng túng, bối rối, không thể thốt lên lời- quá ngượng) -> Qua các chi tiết , hình ảnh ta có thể thấy cô gái đang bối rối vì ngượng. ý định kín đáo để lại chiếc khăn làm vật kỉ niệm cho anh thanh niên. Vậy mà anh quá thật thà tưởng cô bỏ quên. 2. BTập 2: Hàm ý của câu " Hoạ sĩ già cần nước chè: ở Lào Cai đi quá sớm" -> Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy. 3. BTập 3: Câu " Cơm chín rồi" có chứa hàm ý: Đó là : ông vô ăn cơm đi. 4. BTập 4: 2 câu C1: Hà nắng gớm, về nào... C2: Tôi thấy người ta đồn... -> 2 câu không chứa hàm ý C1: Là câu nói lảng (đánh trống lảng) C2: Là câu nói bỏ dở (là câu nói dở dang) D. Củng cố, dặn dò: - Củng cố: + khái niệm về nghĩa tường minh và hàm ý. - Dặn dò: + Học bài và chuẩn bị kĩ tiết Nghĩa tường minh và hàm ý (Tiếp Tr.90) + Tiết sau học TLV: Nghị luận về đoạn thơ, tác phẩm thơ.