Bài giảng Chương 1: este - Lipit bài 01: este

Vô gi¸o dôc trung häc Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o H­íng dÉn thùc hiÖn chuÈn kiÕn thøc kÜ n¨ng Cña ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ th«ng M«n ho¸ häc líp 12 Ch­¬ng tr×nh chuÈn Hµ néi - 2009 CHƯƠNG 1: ESTE - LIPIT Bài 1: ESTE A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được : - Khái niệm, đặc điểm cấu tạo phân tử, danh pháp (gốc - chức) của este. - Tính chất hoá học : Phản ứng thuỷ phân (xúc tác axit) và phản ứng với dung dịch kiềm (phản ứng xà phòng hoá). - Phương pháp điều chế bằng phản ứng este hoá. - ứng dụng của một số este tiêu biểu. Hiểu được : Este không tan trong nước và có nhiệt độ sôi thấp hơn axit đồng phân. Kĩ năng - Viết được công thức cấu tạo của este có tối đa 4 nguyên tử cacbon. - Viết các phương trình hoá học minh hoạ tính chất hoá học của este no, đơn chức. - Phân biệt được este với các chất khác như ancol, axit,... bằng phương pháp hoá học. - Tính khối lượng các chất trong phản ứng xà phòng hoá. B. Trọng tâm - Đặc điểm cấu tạo phân tử và cách gọi tên theo danh pháp (gốc – chức) - Phản ứng thủy phân este trong axit và kiềm. C. Hướng dẫn thực hiện - Khái niệm este theo cách hiểu dẫn xuất của axit cacboxylic (gốc R-CO của axit cacboxylic kết hợp với gốc O-R’) phù hợp với một số phản ứng tạo este: CH3COCl + C2H5OH CH3COOC2H5 + HCl (CH3CO)2O + C2H5OH CH3COOC2H5 + CH3COOH v.v... - Biết cách gọi tên este theo danh pháp gốc – chức: tên gốc hiđrocacbon R’ + tên chức (anion gốc axit) R-COO - Áp dụng viết công thức cấu tạo và gọi tên một số este cụ thể (cấu tạo tên gọi) - Tính chất hóa học cơ bản của este là phản ứng thủy phân: + nếu môi trường axit: phản ứng thuận nghịch và sản phẩm là axit + ancol + nếu môi trường kiềm: phản ứng một chiều và sản phẩm là muối + ancol (xà phòng hóa) - Luyện tập: + Viết công thức cấu tạo các đồng phân este và gọi tên; + Xác định cấu tạo este dựa vào phản ứng thủy phân (trong axit hoặc kiềm). Bài 2: LIPIT A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được : - Khái niệm và phân loại lipit. - Khái niệm chất béo, tính chất vật lí, tính chất hoá học (tính chất chung của este và phản ứng hiđro hoá chất béo lỏng), ứng dụng của chất béo. - Cách chuyển hoá chất béo lỏng thành chất béo rắn, phản ứng oxi hoá chất béo bởi oxi không khí. Kĩ năng - Viết được các phương trình hoá học minh hoạ tính chất hoá học của chất béo. - Phân biệt được dầu ăn và mỡ bôi trơn về thành phần hoá học. - Biết cách sử dụng, bảo quản được một số chất béo an toàn, hiệu quả. - Tính khối lượng chất béo trong phản ứng. B. Trọng tâm - Khái niệm và cấu tạo chất béo - Tính chất hóa học cơ bản của chất béo là phản ứng thủy phân (tương tự este) C. Hướng dẫn thực hiện - Hiểu rõ khái niệm Lipit và thành phần cấu tạo của nó là các este phức tạp bao gồm chất béo, sáp, steroit, photpholipit...(khác với SGK cũ: Lipit còn gọi là chất béo...) - Đặc điểm cấu tạo của chất béo: (trieste của glixerol với axit béo hay còn gọi là triglixerit); gốc axit béo (axit đơn chức có số C chẵn, mạch không phân nhánh) + gốc hiđrocacbon của glixerol - Cách viết phương trình biểu diễn phản ứng thủy phân chất béo tương tự este chỉ khác về hệ số của nước (kiềm) phản ứng và axit (muối) tạo ra luôn = 3 - Nêu phản ứng cộng H2 vào chất béo lỏng chuyển thành chất béo rắn để phân biệt dầu thực vật và mỡ động vật. - Luyện tập: + Viết công thức cấu tạo một số chất béo và đồng phân có gốc axit khác nhau; gọi tên; + Viết phương trình hóa học cho phản ứng thủy phân chất béo (trong axit hoặc kiềm) áp dụng chỉ số axit và chỉ số xà phòng hóa của chất béo. Bài 3: KHÁI NIỆM VỀ XÀ PHÒNG VÀ CHẤT GIẶT RỬA TỔNG HỢP A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được : - Khái niệm, thành phần chính của xà phòng và của chất giặt rửa tổng hợp. - Phương pháp sản xuất xà phòng ; Phương pháp chủ yếu sản xuất chất giặt rửa tổng hợp. - Nguyên nhân tạo nên đặc tính giặt rửa của xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp. Kĩ năng - Sử dụng hợp lí, an toàn xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp trong đời sống. - Tính khối lượng xà phòng sản xuất được theo hiệu suất phản ứng. B. Trọng tâm - Thành phần chính của xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp - Tác dụng tẩy rửa của xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp C. Hướng dẫn thực hiện - Phân biệt: + Thành phần chính của xà phòng: muối Na+ (hoặc K+) của các axit béo Ví dụ: C17H35COONa; C17H33COONa; C15H31COONa; (tạo ra từ chất béo) + Thành phần chính của chất giặt rửa tổng hợp: muối Na+ (hoặc K+) của axit đođecyl benzensunfonic. CH3[CH2]10-CH2-C6H4-SONa+ ; (tạo ra từ các sản phẩm dầu mỏ) - Tác dụng tẩy rửa: làm giảm sức căng mặt ngoài của chất bẩn Þ chất bẩn phân chia thành nhiều phần nhỏ và phân tán vào nước rồi bị rửa trôi đi. - Ưu, nhược điểm: + Xà phòng bị mất tác dụng khi gặp nước cứng, do tạo các kết tủa giữa Ca2+, Mg2+ với C17H35COO-...; nhưng xà phòng dễ bị phân hủy bởi vi sinh vật trong tự nhiên. + Chất tẩy rửa tổng hợp không tạo kết tủa với các ion Ca2+, Mg2+ nhưng khó bị phân hủy bởi vi sinh vật trong tự nhiên nên làm ô nhiễm môi trường. - Luyện tập: + Viết phương trình hóa học điều chế xà phòng từ chất béo và điều chế chất giặt rửa tổng hợp theo sơ đồ: hiđrocacbon (dầu mỏ) ® axit hữu cơ ® axit ...sunfonic ® chất giặt rửa. + Tính khối lượng xà phòng thu được (theo hiệu suất phản ứng) CHƯƠNG 2: CACBOHIĐRAT Bài 5: GLUCOZƠ A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được: - Khái niệm, phân loại cacbohiđrat. - Công thức cấu tạo dạng mạch hở, tính chất vật lí (trạng thái, màu, mùi, nhiệt độ nóng chảy, độ tan), ứng dụng của glucozơ. Hiểu được: Tính chất hóa học của glucozơ: Tính chất của ancol đa chức, anđehit đơn chức; phản ứng lên men rượu. Kĩ năng - Viết được công thức cấu tạo dạng mạch hở của glucozơ, fructozơ. - Dự đoán được tính chất hóa học. - Viết được các PTHH chứng minh tính chất hoá học của glucozơ. - Phân biệt dung dịch glucozơ với glixerol bằng phương pháp hoá học. - Tính khối lượng glucozơ trong phản ứng. B. Trọng tâm - Công thức cấu tạo dạng mạch hở của glucozơ và fructozơ - Tính chất hóa học cơ bản của glucozơ (phản ứng của các nhóm chức và sự lên men) C. Hướng dẫn thực hiện - Cấu tạo mạch hở của glucozơ và fructozơ: + Khử glucozơ và fructozơ ® hexan Þ 6 nguyên tử C tạo mạch không phân nhánh + Hòa tan kết tủa Cu(OH)2 ® dung dịch màu xanh Þ có nhiều nhóm OH kề nhau + Tạo este có 5 gốc axit Þ phân tử có 5 nhóm OH Điểm khác với SGK cũ là: + để chứng minh nhóm CH=O trong glucozơ ngoài phản ứng tráng bạc, cần dùng phản ứng làm mất màu Br2. Vì, do cân bằng fructozơ glucozơ nên fructozơ (đồng phân xeton) cũng có thể dự phản ứng tráng Ag. Chú ý là: dung dịch Br2 không có môi trường kiềm nên không xảy ra chuyển hóa trên, do đó fructozơ không bị oxi hóa bởi nước Br2. (đây cũng là phản ứng phân biệt glucozơ với fructozơ) - Tính chất hóa học cơ bản của glucozơ (từ cấu tạo dự đoán tính chất, sau đó tiến hành TN để minh họa hoặc kiểm chứng): + Phản ứng của ancol đa chức: hòa tan ¯Cu(OH)2 và hóa este với axit + Phản ứng của anđehit: bị khử thành ancol 6 lần, bị oxi hóa bởi dung dịch AgNO3/NH3 tạo ¯Ag (phản ứng tráng bạc) hoặc bởi Cu(OH)2/NaOH, t0 tạo ¯ Cu2O màu đỏ gạch. + Phản ứng lên men tạo ancol etylic - Luyện tập: + Viết cấu tạo mạch hở của glucozơ và fructozơ; + Phân biệt dung dịch glucozơ với glixerol bằng phản ứng tráng bạc hoặc phản ứng với Cu(OH)2 hay nước Br2. Phân biệt dung dịch glucozơ với axetandehit bằng phản ứng với Cu(OH)2. + Viết phương trình hóa học các phản ứng biểu diễn tính chất hóa học, từ đó tính khối lượng glucozơ phản ứng, khối lượng ancol tạo ra... Bài 6: SACCAROZƠ – TINH BỘT VÀ XENLULOZƠ A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được: - Công thức phân tử, đặc điểm cấu tạo, tính chất vật lí ( trạng thái, màu, mùi, vị , độ tan), tính chất hóa học của saccarozơ, (thủy phân trong môi trường axit), quy trình sản xuất đường trắng (saccarozơ) trong công nghiệp. - Công thức phân tử, đặc điểm cấu tạo, tính chất vật lí, ( trạng thái, màu, độ tan). - Tính chất hóa học của tinh bột và xenlulozơ: Tính chất chung (thuỷ phân), tính chất riêng (phản ứng của hồ tinh bột với iot, phản ứng của xenlulozơ với axit HNO3); ứng dụng . Kĩ năng - Quan sát mẫu vật thật, mô hình phân tử, làm thí nghiệm rút ra nhận xét. - Viết các PTHH minh hoạ cho tính chất hoá học. - Phân biệt các dung dịch : saccarozơ, glucozơ, glixerol bằng phương pháp hoá học. - Tinh khối lượng glucozơ thu được từ phản ứng thuỷ phân các chất theo hiệu suất. B. Trọng tâm - Đặc điểm cấu tạo phân tử của saccarozơ, tinh bột và xenlulozơ; - Tính chất hóa học cơ bản của saccarozơ, tinh bột và xenlulozơ. C. Hướng dẫn thực hiện - Đặc điểm cấu tạo: + Saccarozơ, đisaccarit: C12H22O11 (cấu tạo từ 1 gốc glucozơ + 1 gốc fructozơ), phân tử không chứa nhóm CH=O. + Tinh bột, polisaccarit: (C6H10O5)n (cấu tạo từ nhiều mắt xích a-glucozơ), ở hai dạng cấu trúc mạch phân nhánh (amilopectin) và không phân nhánh (amilozơ) + Xenlulozơ, polisaccarit: (C6H10O5)n (cấu tạo từ nhiều mắt xích b-glucozơ), chỉ có cấu tạo mạch không phân nhánh, mỗi mắt xích chứa 3 nhóm OH; [C6H7O2(OH)3]n. - Tính chất hóa học cơ bản: + Saccarozơ: có phản ứng của poliancol (hòa tan ¯Cu(OH)2 thành dung dịch màu xanh), không dự phản ứng tráng bạc (vì phân tử không có nhóm CH=O) và có phản ứng thủy phân tạo glucozơ và fructozơ. + Tinh bột: có phản ứng thủy phân và phản ứng màu với iot + Xenlulozơ: có phản ứng thủy phân và phản ứng este hóa với axit (xảy ra ở 3 nhóm OH) - Luyện tập: + Viết phương trình hóa học các phản ứng thủy phân saccarozơ, tinh bột và xenlulozơ; phản ứng este hóa của xenlulozơ với (CH3CO)2O đun nóng HNO3/H2SO4 đ ; với CH3COOH/H2SO4 đ (đun nóng). + Phân biệt các dung dịch : saccarozơ, glucozơ, glixerol, andehit axetic + Tính khối lượng Ag hoặc glucozơ thu được khi thủy phân saccarozơ, tinh bột và xenlulozơ, rồi cho sản phẩm dự phản ứng tráng bạc. Bài 8: THỰC HÀNH ĐIỀU CHẾ, TÍNH CHẤT HÓA HỌC CỦA ESTE VÀ CACBOHIĐRAT A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được : Mục đích, cách tiến hành, kĩ thuật thực hiện các thí nghiệm : - Điều chế etyl axetat. - Phản ứng xà phòng hoá chất béo. - Phản ứng của glucozơ với Cu(OH)2. - Phản ứng của hồ tinh bột với iot. Kĩ năng - Sử dụng dụng cụ hoá chất để tiến hành an toàn, thành công các thí nghiệm trên. - Quan sát, nêu hiện tượng thí nghiệm, giải thích và viết các phương trình hoá học, rút ra nhận xét. - Viết tường trình thí nghiệm. B. Trọng tâm - Điều chế este; - Xà phòng hóa chất béo, glucozơ tác dụng với Cu(OH)2/NaOH và tinh bột tác dụng với I2. C. Hướng dẫn thực hiện - Hướng dẫn HS các thao tác của từng TN như: + Rót chất lỏng vào ống nghiệm + Nhỏ giọt chất lỏng vào ống nghiệm bằng công tơ hút + Lắc ống nghiệm + Đun nóng ống nghiệm + Đun nóng hóa chất trong bát sứ đồng thời khuấy bằng đũa thủy tinh + Làm lạnh từ từ ống nghiệm + Gạn chất lỏng ra khỏi ống nghiệm để giữ lại kết tủa - Hướng dẫn HS quan sát hiện tượng xảy ra và nhận xét Thí nghiệm 1. Điều chế etyl axetat + Có mùi este xuất hiện và tăng lên rõ rệt khi đun nóng. PTHH: CH3COOH + HOC2H5 CH3COOC2H5 + H2O Thí nghiệm 2. Phản ứng xà phòng hóa + Lớp chất rắn trắng nhẹ nổi trên mặt bát sứ, đó là muối natri của axit béo. Phản ứng hơi chậm, làm thí nghiệm này mất khoảng 8 - 10 phút. Thí nghiệm 3. Phản ứng của glucozơ với Cu(OH)2. + Lúc đầu ở nhiệt độ thường, glucozơ tác dụng với Cu(OH)2 tạo thành dung dịch phức đồng - glucozơ (C6H11O6)2 Cu màu xanh lam. + Đun nóng hỗn hợp xuất hiện kết tủa đỏ gạch của Cu2O: CH2OH[CHOH]4CHO + 2Cu(OH)2 + NaOH CH2OH[CHOH]4COONa + Cu2O¯ + 3H2O Kết luận: Trong môi trường kiềm Cu(OH)2 oxi hoá glucozơ tạo thành muối natri gluconat, đồng (I) oxit và nước. Thí nghiệm 4. Phản ứng của tinh bột với iot + Xuất hiện màu xanh tím + Khi đun nóng màu xanh nhạt dần rồi biến mất. + Khi để nguội, màu xanh tím xuất hiện trở lại CHƯƠNG 3: AMIN – AMINOAXIT - PROTEIN Bài 9: AMIN A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được: - Khái niệm, phân loại, cách gọi tên (theo danh pháp thay thế và gốc - chức). - Đặc điểm cấu tạo phân tử , tính chất vật lí (trạng thái, màu, mùi, độ tan) của amin. Hiểu được: - Tính chất hóa học điển hình của amin là tính bazơ, anilin có phản ứng thế với brom trong nước. Kĩ năng - Viết công thức cấu tạo của các amin đơn chức, xác định được bậc của amin theo công thức cấu tạo. - Quan sát mô hình, thí nghiệm,... rút ra được nhận xét về cấu tạo và tính chất. - Dự đoán được tính chất hóa học của amin và anilin. - Viết các PTHH minh họa tính chất. Phân biệt anilin và phenol bằng phương pháp hoá học. - Xác định công thức phân tử theo số liệu đã cho. B. Trọng tâm - Cấu tạo phân tử và cách gọi tên (theo danh pháp thay thế và gốc – chức) - Tính chất hóa học điển hình: tính bazơ và phản ứng thế brom vào nhân thơm . C. Hướng dẫn thực hiện - Đặc điểm cấu tạo: nguyên tử N liên kết với 1, 2 hoặc 3 gốc hiđrocacbon + thay thế nguyên tử H trong NH3 bằng gốc hiđrocacbon ta được amin + số nguyên từ H bị thay thế bằng bậc của amin (bậc 1, bậc 2, bậc 3) - Gọi tên amin: + theo danh pháp gốc – chức: tên gốc hiđrocacbon + tên chức (amin) + theo danh pháp thay thế: tên hiđrocacbon + amin - Tính chất hóa học điển hình của amin là tính bazơ: R-NH2 + H2O R-NH + OH- (làm xanh quỳ tím) R-NH2 + H+ ® R-NH (tác dụng với axit tạo muối) + Anilin Amin thơm có phản ứng thế brom vào nhân benzen (tác dụng với nước brom) - Luyện tập: + Viết cấu tạo và gọi tên một số amin cụ thể (cấu tạo tên gọi) + Viết cấu tạo các đồng phân amin có số C £ 4 và gọi tên; + So sánh tính bazơ của một số amin + Nhận biết amin + Tính khối lượng amin trong phản ứng với axit hoặc với brom + Xác định cấu tạo amin dựa vào phản ứng tạo muối. Bài 10: AMINOAXIT A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được: Định nghĩa, đặc điểm cấu tạo phân tử, ứng dụng quan trọng của amino axit. Hiểu được: Tính chất hóa học của amino axit (tính lưỡng tính; phản ứng este hoá; phản ứng trùng ngưng của e và w- amino axit). Kĩ năng - Dự đoán được tính lưỡng tính của amino axit, kiểm tra dự đoán và kết luận. - Viết các PTHH chứng minh tính chất của amino axit. - Phân biệt dung dịch amino axit với dung dịch chất hữu cơ khác bằng phương pháp hoá học. B. Trọng tâm - Đặc điểm cấu tạo phân tử của amino axit - Tính chất hóa học của amino axit: tính lưỡng tính; phản ứng este hoá; phản ứng trùng ngưng của e và w- amino axit. C. Hướng dẫn thực hiện - Đặc điểm cấu tạo: là hợp chất hữu cơ tạp chức: phân tử chứa đồng thời nhóm NH2 và nhóm COOH + tồn tại dưới dạng ion lưỡng cực: H2N-R-COOH H3N+-R-COO - (đầu axit) (đầu bazơ) - Tính chất hóa học điển hình của amino axit là tính lưỡng tính axit – bazơ + Tính axit: thể hiện khi tác dụng với bazơ kiềm + Tính bazơ: thể hiện khi tác dụng với axit + Tính axit – bazơ của dung dịch aminoaxit: Nếu số nhóm NH2 = số nhóm COOH Þ dung dịch có pH » 7 Nếu số nhóm NH2 < số nhóm COOH Þ dung dịch có pH < 7 Nếu số nhóm NH2 > số nhóm COOH Þ dung dịch có pH > 7 + Phản ứng trùng ngưng giữa hai nhóm chức - Phản ứng este hóa của nhóm COOH với ancol - Luyện tập: + Viết cấu tạo và gọi tên một số amino axit cụ thể (cấu tạo tên gọi) + Viết cấu tạo các đồng phân amino axit có số C £ 3 và gọi tên; + Nhận biết amino axit + Tính khối lượng amino axit trong phản ứng với axit hoặc với bazơ + Xác định cấu tạo amino axit dựa vào phản ứng tạo muối hoặc sự đốt cháy. Bài 11: PEPTIT VÀ PROTEIN A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được: - Định nghĩa, đặc điểm cấu tạo phân tử, tính chất hoá học của peptit (phản ứng thuỷ phân) - Khái niệm, đặc điểm cấu tạo, tính chất của protein (sự đông tụ; phản ứng thuỷ phân, phản ứng màu của protein với Cu(OH)2). Vai trò của protein đối với sự sống - Khái niệm enzim và axit nucleic. Kĩ năng - Viết các PTHH minh họa tính chất hóa học của peptit và protein. - Phân biệt dung dịch protein với chất lỏng khác. B. Trọng tâm - Đặc điểm cấu tạo phân tử của peptit và protein - Tính chất hóa học của peptit và protein: phản ứng thủy phân; phản ứng màu biure. C. Hướng dẫn thực hiện - Đặc điểm cấu tạo: + Peptit gồm 2 – 50 gốc a-amino axit liên kết với nhau bởi các liên kết peptit (CO-NH) + Protein gồm > 50 gốc a-amino axit liên kết với nhau bởi các liên kết peptit (CO-NH) (các protein khác nhau bởi các gốc a-amino axit và trật tự sắp xếp các gốc đó) Ví dụ: tripeptit Ala-Gly-Val; Ala-Val-Gly; Gly-Ala-Val; Gly-Val-Ala... - Tính chất hóa học điển hình của peptit và protein là phản ứng thủy phân tạo ra các peptit ngắn hơn (đipeptit, tripeptit, tetrapeptit...) và cuối cùng là a-amino axit + Phản ứng màu biure: là phản ứng của peptit và protein (có từ 2 liên kết peptit CO-NH trở lên) tác dụng với Cu(OH)2 ® màu tím - Ngoài ra protein còn dễ bị đông tụ khi đun nóng - Luyện tập: + Viết cấu tạo một số peptit, đipeptit, tripeptit + Viết phương trình hóa học của phản ứng thủy phân các peptit vừa viết; + Tính số mắt xích a-amino axit trong một phân tử peptit hoặc protein CHƯƠNG 4: POLIME VÀ VẬT LIỆU POLIME Bài 13: ĐẠI CƯƠNG VỀ POLIME A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được: - Polime: Khái niệm, đặc điểm cấu tạo, tính chất vật lí( trạng thái, nhiệt độ nóng chảy, cơ tính, tính chất hoá học ( cắt mạch, giữ nguyên mạch, tăng mạch) ứng dụng, một số phương pháp tổng hợp polime (trùng hợp, trùng ngưng). Kĩ năng - Từ monome viết được công thức cấu tạo của polime và ngược lại. - Viết được các PTHH tổng hợp một số polime thông dụng. - Phân biệt được polime thiên nhiên với polime tổng hợp hoặc nhân tạo. B. Trọng tâm - Đặc điểm cấu tạo và một số đặc tính vật lí chung (trạng thái, nhiệt độ nóng chảy, tính cơ học) - Tính chất hóa học : phản ứng giữ nguyên mạch, cắt mạch, cộng mạch... - Phương pháp điều chế: trùng hợp và trùng ngưng C. Hướng dẫn thực hiện - Đặc điểm cấu tạo: + có kích thước lớn và phân tử khối cao + Do nhiều mắt xích nối với nhau theo kiểu mạch phân nhánh, không phân nhánh, mạng không gian. - Đặc tính vật lí chung: + không bay hơi + không có nhiệt độ nóng chảy cố định + khó hòa tan + nhiều chất cách điện, cách nhiệt ; một số có tính dẻo, tính đàn hồi... - Tính chất hóa học : + Phản ứng giữ nguyên mạch: thường là phản ứng thế vào mạch (như clo hóa PVC...) hay cộng vào liên kết đôi trong mạch hoặc nhóm chức ngoại mạch (như tạo cao su clo-hiđro...) + Phản ứng cắt mạch: thường là phản ứng thủy phân hoặc giải trùng hợp hay depolime hóa + Phản ứng tăng mạch: thường là phản ứng nối các đoạn mạch không phân nhánh thành phân nhánh hoặc mạng không gian (như lưu hóa cao su...) - Phương pháp điều chế: + Phản ứng trùng hợp: nhiều phân tử nhỏ kết hợp thành 1 phân tử polime duy nhất (điều kiện đơn phân phải có ít nhất 1 liên kết bội hoặc 1 vòng kém bền) + Phản ứng trùng ngưng: nhiều phân tử nhỏ kết hợp thành 1 phân tử polime đồng thời giải phóng nhiều phân tử nhỏ khác (như H2O...) (điều kiện đơn phân phải có ít nhất 2 nhóm chức có khả năng phản ứng) - Luyện tập: + Viết cấu tạo và gọi tên một số polime (cấu tạo tên gọi) + Viết phương trình hóa học biểu diễn các phản ứng giữ nguyên mạch, cắt mạch, cộng mạch...; + Viết phương trình hóa học biểu diễn các phản ứng điều chế một số polime + Tính khối lượng đơn phân hoặc polime tạo ra với hiệu suất phản ứng Bài 14: VẬT LIỆU POLIME A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được : - Khái niệm, thành phần chính, sản xuất và ứng dụng của : chất dẻo, vật liệu compozit, tơ, cao su, keo dán tổng hợp. Kĩ năng - Viết các PTHH cụ thể điều chế một số chất dẻo, tơ, cao su, keo dán thông dụng. - Sử dụng và bảo quản được một số vật liệu polime trong đời sống. B. Trọng tâm - Thành phần chính và cách sản xuất của : chất dẻo, vật liệu compozit, tơ, cao su, keo dán tổng hợp C. Hướng dẫn thực hiện - Chất dẻo: là những vật liệu polime có tính dẻo + Polietilen (PE): thành phần phân tử và phản ứng trùng hợp + Poli(vinyl clorua) (PVC) : thành phần phân tử và phản ứng trùng hợp + Poli(metyl metacrylat) : thành phần phân tử và phản ứng trùng hợp + Poli(phenol fomandehit) (PPF) : thành phần phân tử và phản ứng trùng ngưng - Vật liệu compozit: là hỗn hợp có ít nhất 2 thành phần phân tán vào nhau nhưng không tan vào nhau - Tơ: là vật liệu hình sợi dài, bền, mạch không phân nhánh + Tơ tự nhiên: bông, sợi, len lông cừu, tơ tằm... + Tơ hóa học: tơ tổng hợp (nilon 6,6; capron; nitron hay olon ...) và tơ bán tổng hợp (visco, xenlulozơ axetat...) - Cao su: là vật liệu polime có tính đàn hồi + Cao su tự nhiên: (C5H8)n với n » 1500 – 15000 + Cao su tổng hợp: cao su buna, cao su buna – S, cao su buna – N - Keo dán tổng hợp: là vật liệu có khả năng kết dính không làm thay đổi bản chất hóa học + Nhựa vá săm: dung dịch đặc của cao su trong dung môi hữu cơ + Keo dán epoxi: + Keo dán poli (ure – fomandehit) - Luyện tập: + Viết cấu tạo và gọi tên một số polime cụ thể (cấu tạo tên gọi) + Viết phương trình hóa học các phản ứng tổng hợp một số polime + Tính số mắt xích trong polime Bài 16: THỰC HÀNH MỘT SỐ TÍNH CHẤT CỦA PROTEIN VÀ VẬT LIỆU POLIME A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được : Mục đích, cách tiến hành, kĩ thuật thực hiện các thí nghiệm : - Phản ứng đông tụ của protein : đun nóng lòng trắng trứng hoặc tác dụng của axit, kiềm với lòng trắng trứng. - Phản ứng màu : lòng trắng trứng với HNO3. - Thử phản ứng của polietilen (PE), poli(vinyl clorua) (PVC), tơ sợi với axit, kiềm, nhiệt độ. - Phân biệt tơ tằm và tơ tổng hợp. Kĩ năng - Sử dụng dụng cụ hoá chất để tiến hành an toàn, thành công các thí nghiệm trên. - Quan sát thí nghiệm, nêu hiện tượng, giải thích và viết các phương trình hoá học. Rút ra nhận xét. - Viết tường trình thí nghiệm. B. Trọng tâm - Sự đông tụ và phản ứng biure của protein; - Tính chất vật lí và một số phản ứng hóa học của vật liệu polime. C. Hướng dẫn thực hiện - Hướng dẫn HS các thao tác của từng TN như: + Rót chất lỏng vào ống nghiệm + Nhỏ giọt chất lỏng vào ống nghiệm bằng công tơ hút + Lắc ống nghiệm + Đun nóng ống nghiệm + Đun nóng hóa chất bằng kẹp đốt hóa chất + Làm lạnh từ từ ống nghiệm + Gạn chất lỏng ra khỏi ống nghiệm để giữ lại kết tủa - Hướng dẫn HS quan sát hiện tượng xảy ra và nhận xét Thí nghiệm 1. Sự đông tụ của protein khi đun nóng + dung dịch lòng trắng trứng trong suốt, sau khi đun nóng đông tụ thành khối màu trắng. Thí nghiệm 2. Phản ứng màu biure + Lúc đầu có kết tủa màu xanh lam Cu(OH)2, sau đó thấy màu tím đặc trưng xuất hiện . Thí nghiệm 3. Tính chất của một số vật liệu polime khi đun nóng. + Khi hơ nóng, PE và PVC không có nhiện tượng gì; còn sợi len và sợi bông bị xoăn lại. + Khi đốt, PE và PVC nóng chảy; còn sợi len và sợi bông cháy rụi có mùi khét. Thí nghiệm 4. Phản ứng của một vài vật liệu polime với kiềm + Các ống 1’ và 4’ không có hiện tượng gì + Ở ống 2’ sau khi axit hóa bằng HNO3, thêm AgNO3 thấy có vẩn đục AgCl xuất hiện (do PVC bị thủy phân một phần tạo NaCl). + Ở ống 3’ khi thêm CuSO4 có tạo kết tủa màu xanh lam Cu(OH)2, sau đó thấy màu tím đặc trưng xuất hiện (do sợi len là protein có phản ứng màu biure) CHƯƠNG 5: ĐẠI CƯƠNG VỀ KIM LOẠI Bài 17: VỊ TRÍ CỦA KIM LOẠI TRONG BẢNG TUẦN HOÀN VÀ CẤU TẠO CỦA KIM LOẠI A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Biết được: - Vị trí, đặc điểm cấu hình lớp electron ngoài cùng, một số mạng tinh thể phổ biến, liên kết kim loại. Kĩ năng - So sánh bản chất của liên kết kim loại với liên kết ion và cộng hoá trị. - Quan sát mô hình cấu tạo mạng tinh thể kim loại, rút ra được nhận xét. B. Trọng tâm - Đặc điểm cấu tạo nguyên tử kim loại và cấu tạo mạng tinh thể kim loại C. Hướng dẫn thực hiện - Đặc điểm cấu hình electron của kim loại: có 1, 2, 3 electron ở lớp ngoài cùng - Cấu tạo mạng tinh thể kim loại: + mạng tinh thể lục phương có độ đặc khít 74% (Be, Mg, Zn...) + mạng tinh thể lập phương tâm diện có độ đặc khít 74% (Cu, Ag, Au, Al...) + mạng tinh thể lập phương tâm khối có độ đặc khít 68% (Li, Na, K, V, Mo...) - Liên kết kim loại: nguyên tử và ion kim loại ở nút mạng tinh thể và các electron tự do chuyển động trong mạng tinh thể liên kết với nhau bởi liên kết kim loại. - Luyện tập: + Viết cấu hình electron của một số nguyên tử kim loại; + Xác định các yếu tố (cạnh, độ đặc khít, ...) của mạng tinh thể và khối lượng riêng. + Bài toán xác định kim loại. Bài 18: TÍNH CHẤT CỦA KIM LOẠI DÃY ĐIỆN HÓA CỦA KIM LOẠI A. Chuẩn kiến thức và kỹ năng Kiến thức Hiểu được: - Tính chất vật lí chung: ánh kim, dẻo, dẫn điện và dẫn nhiệt tốt. - Tính chất hoá học chung là tính khử (khử phi kim, ion H+ trong nước, dung dịch axit , ion kim loại trong dung dịch muối). - Quy luật sắp xếp trong dãy điện hóa các kim loại ( các nguyên tử được sắp xếp theo chiểu giảm dần tính khử, các ion kim loại được sắp xếp theo chiểu tăng dần tính oxi hoá) và ý nghĩa của nó. Kĩ năng - Dự đoán được chiều phản ứng oxi hóa - khử dựa vào dãy điện hoá . - Viết được các PTHH