Bài giảng Ngữ văn 7 - Tiết 29: Qua đèo ngang

®äc thuộc lịng, diễn cảm bµi th¬ “C«n S¬n Ca” cđa NguyƠn Tr·i.NÐt nghƯ thuËt nỉi bËt cđa bµi th¬ lµ g×? T¸c gi¶ ®· gưi g¾m vµo ®ã t×nh c¶m g×? Tr¶ lêi: - NghƯ thuËt: So s¸nh kÕt hỵp víi miªu t¶ vµ biĨu c¶m - Néi dung: T¸c gi¶ gưi vµo bµi th¬ t×nh c¶m, T×nh yªu thiªn nhiªn tha thiÕt cđa m×nh vµ béc b¹ch chĩt t©m sù vỊ thêi thÕ cđa ®Êt n­íc khi vỊ ë Èn t¹i C«n S¬n. I. Đọc -Tìm hiểu chung: 1. Tác gi¶: Dựa vào chú thích em hãy nêu một vài nét nổi bật về tác giả?  Tên thật là Nguyễn Thị Hinh quê ở Hà Nội sống vào khoảng cuối thế kỉ 18, đầu thế kỉ 19. - Là một trong 3 nữ sỉ nổi tiếng của thơ ca trung đại Việt Nam mang đậm phong cách hoài cổ, bà để lại khoảng 5-7 bài thơ. (1805 – 1848) 1. Thăng Long thành hoài cổ. 2. Qua chùa Trấn Bắc. 3. Chiều hơm nhớ nhà. 4. Nhớ nhà. 5. Tức cảnh chiều thu. 6. Cảnh đền Trấn Võ. 7. Cảnh Hương sơn Nêu hoàn cảnh sáng tác bài thơ?  Được sáng tác trên đường đi vào Huế nhận chức, khi dừng chân nghỉ tại Đèo Ngang bà đã viết nên thi phẩm tuyệt tác này. I. Đọc -Tìm hiểu chung: 2. Tác Phẩm: a. Xuất xứ: b. Đọc - hiểu chú thích: Giọng nhẹ nhàng, chậm chậm, ngắt đúng nhịp, đượm chút buồn man mác để gợi được niềm tâm sự của nhà thơ. Càng về cuối giọng càng ai hoài, khắc khoải, nhỏ dần. Lưu ý chú thích 1: Đèo Ngang §Ìo Ngang thuéc d·y nĩi Hoµnh S¬n, mét nh¸nh cđa d·y nĩi Tr­êng S¬n, ch¹y th¼ng ra biĨn, ph©n c¸ch ®Þa giíi 2 tØnh: Hµ TÜnh vµ Qu¶ng B×nh. Trước kia Đèo Ngang có tên là Hoành Sơn quan. Lµ ®Þa danh nỉi tiÕng trªn ®Êt n­íc ta. §Ìo Ngang xưa và nay Toàn cảnh §Ìo Ngang c. Bố cục – Thể loại: . Bố cục: Em hãy xác định bố cục của bài thơ? Bước tới Đèo Ngang, bĩng xế tà, Cỏ cây chen đá, lá chen hoa. Lom khom dưới núi, tiều vài chú, Lác đác bên sơng, chợ mấy nhà. Nhớ nước đau lịng, con quốc quốc, Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia. Dừng chân đứng lại, trời, non, nước, Một mảnh tình riêng, ta với ta. Khung cảnh Đèo Ngang buổi chiều tà. Tâm trạng của nữ sĩ khi dừng chân tại Đèo Ngang. Bước tới ®Ìo Ngang, bĩng xế tà, T T B B T T B Cỏ cây chen đá, lá chen hoa. T B B T T B B Lom khom dưới núi, tiều vài chú, B B T T B B T Lác đác bên sơng, chợ mấy nhà. T T B B T T B Nhớ nước đau lịng, con quốc quốc, T T B B B T T Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia. B B T T T B B Dừng chân đứng lại, trời, non, nước, B B T T B B T Một mảnh tình riêng, ta với ta. T T B B B T B Đối Đối . Thể loại: Bài thơ được viết theo thể loại nào? Em biết gì về thể thơ này?  Mỗi bài cĩ 8 câu, mỗi câu cĩ 7 chữ. Chỉ cĩ một vần được gieo ở cuối câu thơ.  Bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật. Về Luật: Tuân thủ bằng trắc ở các tiếng 2, 4, 6 Về niêm, đối: + Đối: ở các cặp câu 3 - 4, 5 - 6. + Niêm: ở các cặp câu 2 - 3, 4 - 5, 1 - 8. Gieo vần 1, 2, 4, 6, 8, độc vần, vần chân, vần bằng.  Bài thơ thường đi theo bố cục: Đề (2 câu đầu); Thực (2 câu tiếp); Luận (2 câu 5, 6); Kết (2 câu cuối) niêm niêm niêm Đối d. Phương thức biểu đạt: Phương thức biểu đạt của bài thơ? - Biểu cảm - Trữ tình : I. Đọc -Tìm hiểu chung: 1. Bức tranh đèo Ngang: II. Đọc - Hiểu văn bản: Cảnh Đèo Ngang được gợi tả bằng những chi tiết nào: Không gian, thời gian, con người, cảnh vật? Em hình dung như thế nào về cảnh đèo Ngang? Khung cảnh ấy dễ gợi tâm trạng gì trong lòng người? Cảnh đèo Ngang được miêu tả vào lúc xế tà với cỏ, cây, hoa, lá, đá, chen nhau mọc. Trời, non, nước, thì bao la rộng lớn. Sự sống của con người thì ít ỏi, thưa thớt. Có chút âm thanh vang vọng thì lại là tiếng chim khoắc khoải, buồn thương. Nét tả thực gợi sự rậm rạp, um tùm rộng lớn nhưng hoang sơ, cô tịch, vắng lặng, trống trải, tiêu điều ở Đèo Ngang. Cảnh ấy dễ gợi trong lòng người tâm trạng buồn man mác. Những biện pháp nghệ thuật nào được tác giả sử dụng để tả cảnh Đèo Ngang? 1. Bức tranh đèo Ngang: II. Đọc - Hiểu văn bản: - Tả thực; điệp từ “chen” - Từ láy gợi hình: lom khom, lác đác: gợi tả hình dáng vất vả, nhỏ nhoi, thưa thớt của người và vật. - Dùng lượng từ vài, mấy chỉ sự ít ỏi. - Đảo trật tự cú pháp: nhấn mạnh sự sống và hoạt động của con người ở đèo Ngang. - Phép đối tương hỗ: Lom khom dưới núi, tiều vài chú Lác đác bên sơng, chợ mấy nhà. Tác dụng của những biện pháp nghệ thuật trên? Dù là những câu thơ tả cảnh nhưng cũng đã hé mở phần nào trạng thái tâm hồn của nhà thơ, vậy biện pháp NT gì được nữ sĩ sử dụng ở đây? - Nữ thi sĩ đã sử dụng một thủ pháp nghệ thuật rất quen thuộc trong thơ cổ đó là biện pháp :  Tả cảnh ngụ tình. Chỉ bằng vài nét chấm phá, nữ thi sĩ giống như một họa sĩ tài ba đã vẽ lên bức tranh Đèo Ngang có hình khối, có đường nét, có màu sắc và vô cùng chân thực, sống động, giúp ta hình dung về cảnh Đèo Ngang rộng lớn nhưng hoang sơ, heo hút, quạnh quẽ, xa lạ, gợi nỗi buồn trong lòng người lữ thứ xa quê. 2. Tâm trạng của nhà thơ: Nhà thơ bộc lộ tâm sự gì qua 2 câu thơ này? BPNT gì được sử dụng ở đây? Tác dụng của BPNT đó? - Âm thanh của tiếng chim quốc và tiếng chim đa đa -> Một nét động trong bức tranh đèo Ngang. -> Nghệ thuật ẩn dụ, dùng điển tích, chơi chữ: mượn tiếng chim để bày tỏ lòng người. Làm nổi bật hai trạng thái cảm xúc của người con xa xứ:  Diễn tả tâm trạng nhớ quê nhà, nhớ nước.  Tạo nhạc điệu cân đối cho lời thơ. Nhớ nước đau lòng con quốc quốc. Thương nhà mỏi miệng cái gia gia. Em hãy chỉ ra các biểu hiện đối ý, đối thanh và nêu tác dụng của phép đối trong 2 câu thơ này?  Đối ý qua tâm trạng: nhớ – thương; nước – nhà; đau lòng – mỏi miệng -> khắc họa đậm nét tâm trạng nhớ, thương.  Đối thanh qua lối chơi chữ đồng âm khác nghĩa tài tình: - cuốc cuốc = quốc = nước; - gia gia = nhà; - quốc gia = nước nhà. Bà nhớ nhà, nhớ quê hương. Một nỗi buồn trĩu nặng, khó nguôi ngoai. Em có nhận xét gì về cách bày tỏ tâm trạng của nhà thơ trong 2 câu này so với cách biểu hiện trong khổ thơ trước đó? - Khổ trước -> tình cảm, tâm trạng bộc lộ gián tiếp (mượn cảnh để ngụ tình) - 2 câu luận -> nữ sĩ bộc bạch tình cảm trực tiếp qua những từ giàu sắc thái biểu cảm: “nhớ, thương và đau”. Trong bối cảnh không gian đó, con người sẽ cảm thấy mình như thế nào? Em hình dung được gì về cảnh Đèo Ngang qua câu thơ “Dừng chân đứng lại trời, non, nước?  Cảnh Đèo Ngang hiện lên với: trời, non, nước -> gợi một không gian mênh mông, bao la, bát ngát mà xa lạ.  Con người sẽ cảm thấy cô đơn, lẻ loi, rợn ngợp.  Cảnh Đèo Ngang hiện lên với: trời, non, nước -> gợi một không gian mênh mông, bao la, bát ngát mà xa lạ. Biện pháp NT nào được tác giả sử dụng ở đây? Tác dụng của nó? - BPNT tương phản: không gian rộng lớn > Gợi sự cô đơn, lẻ loi Vậy em hiểu thế nào là “tình riêng ta với ta”? - Tình riêng: Tâm sự sâu kín, chỉ một mình mình biết, mình hay. Ta với ta: Mình đối diện với chính mình.  Tâm sự sâu kín không thể chia sẻ cùng ai, kết tụ lại trong lòng thành mảnh tình riêng “ta với ta”. Em có nhận xét gì về giọng điệu ở 2 câu thơ cuối và cách sử dụng đại từ “ta” của nhà thơ? - Giọng thơ với âm hưởng, nhịp điệu như một tiếng thở dài, ngậm ngùi, nuối tiếc. “Ta với ta”: điệp từ “ta” được sử dụng ở ngôi thứ nhất số ít. 2 từ mà lại chỉ một con người -> cùc t¶ nçi buån thÇm lỈng c« ®¬n ®Õn tét cïng cđa ng­êi l÷ thø. Dõng ch©n ®øng l¹i trêi non n­íc Mét m¶nh t×nh riªng ta víi ta. Qua phân tích, em hiểu được gì về con người của Bà Huyện Thanh Quan? - Bà là người phụ nữ có tâm hồn nhạy cảm, tài sắc vẹn toàn lại giàu tình cảm, tràn đầy tâm huyết với đất nước, với gia đình. III. Tổng kết: 1. Nghệ thuật: - Sử dụng bút pháp tả cảnh ngụ tình. - Sáng tạo trong việc sử dụng các biện pháp nghệ thuật khác: phép đối xứng, đảo trật tự cú pháp, chơi chữ, tương phản, giọng thơ, từ láy, từ đồng âm khác nghĩa, gợi hình, gợi cảm. - Sử dụng nghệ thuật đối hiệu quả. - Thể thơ Đường Luật sang trọng được sử dụng điêu luyện. Tổng kết lại những nét nghệ thuật đặc sắc của bài thơ? Giá trị nghệ thuật của những BPNT đĩ? Tạo cho bài thơ nét độc đáo, sức sống vĩnh cửu với thời gian và trong lòng nhiều thế hệ người yêu thơ. Em hãy nêu giá trị nội dung của bài thơ? 2. Nội dung: Thể hiện tâm trạng cơ đơn thầm lặng, nỗi niềm hồi cổ của nhà thơ trước cảnh vật Đèo Ngang. Ghi nhớ ( Sgk/104). Bước tới Cảnh sắc Hoang vu, rậm rạp Tâm sự Buồn tẻ, mờ nhạt Nhớ nước, thương nhà Dừng chân Tâm trạng buồn, cô đơn Cảnh vật bao la, rộng lớn Cuộc sống §Ìo Ngang thuéc ®Þa ph­¬ng nµo? §µ N½ng A Qu¶ng B×nh 01 N¬i gi¸p ranh gi÷a thµnh phè §µ N½ng vµ Qu¶ng B×nh. B C N¬i gi¸p ranh gi÷a tØnh Qu¶ng B×nh vµ Hµ TÜnh D ThÊt ng«n b¸t cĩ Đường luật . Bµi th¬ “Qua ®Ìo Ngang” thuéc thĨ th¬ nµo? Song thÊt lơc b¸t A 02 Lơc b¸t. B C D C¶ A, B, C ®Ịu sai Ý nµo nãi ®ĩng nhÊt vỊ t©m tr¹ng cđa bµ HuyƯn Thanh Quan ? Say mª tr­íc vỴ ®Đp cđa thiªn nhiªn ®Êt n­íc. A 03 Buån th­¬ng da diÕt khi ph¶i sèng trong c¶nh ngé c« ®¬n. B C D §au xãt, ngËm ngïi tr­íc sù ®ỉi thay cđa ®Êt n­íc. C« ®¬n, lỴ loi tr­íc thùc t¹i, hoµi niƯm da diÕt vỊ qu¸ khø huy hoµng cđa d©n téc. 1. Häc thuéc, đđọc diễn cảm bµi th¬. 2. Nhận xét về cách biểu lộ cảm xúc của Bà Huyện Thanh Quan trong bài thơ. 3. ViÕt ®o¹n v¨n ph¸t biĨu c¶m nghÜ khi häc xong bµi th¬. C¶nh §Ìo Ngang ngµy nay