Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết 89+90, Bài 24: Sang thu

Tiết 89,90 SANG THU HỮU THỈNH Sang thu HỮU THỈNH SANG THU - HỮU THỈNH - I. Đọc và tìm hiểu chú thích a. Tác giả - Hữu Thỉnh (1942) - Quê quán: Tam Dương- Vĩnh Phúc. - Ông thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. - Hữu Thỉnh viết nhiều và viết rất hay về những con người, cuộc sống ở nông thôn. Hữu Thỉnh được tặng nhiều giải thưởng: + Giải nhất cuộc thi thơ báo văn nghệ năm 1976 + Giải thưởng hội nhà văn Việt Nam năm 1980 và 1995. + Giải thưởng văn học ASEAN năm 1999. + Giải thưởng nhà nước năm 2000. Một số tập thơ nổi tiếng của ông SANG THU - HỮU THỈNH - b. Tác phẩm - Hoàn cảnh sáng tác: Sáng tác cuối năm 1977, in trong tập “ Từ chiến hào tới thành phố”. - Thể thơ: 5 chữ c. Từ khó SANG THU - HỮU THỈNH - I. Đọc và tìm hiểu chú thích Sang thu 1. Đọc H÷u ThØnh Bỗng nhận ra hương ổi Phả vào trong gió se Sương chùng chình qua ngõ Hình như thu đã về Sông được lúc dềnh dàng Chim bắt đầu vội vã Có đám mây mùa hạ Vắt nửa mình sang thu Vẫn còn bao nhiêu nắng Đã vơi dần cơn mưa Sấm cũng bớt bất ngờ Trên hàng cây đúng tuổi. SANG THU - HỮU THỈNH - II. Đọc -Tìm hiểu văn bản 2. Kiểu văn bản và phương thức biểu đạt Biểu cảm + miêu tả 3. Bố cục: 3 phần - Phần 1: (Khổ 1): Cảm nhận về thời khắc giao mùa một cách mơ hồ - Phần 2: (Khổ 2): Sự vận động của thiên nhiên trong thời khắc giao mùa rõ rệt hơn - Phần 3: (Khổ 3): Những suy nghĩ, triết lí về cuộc đời và con người SANG THU - HỮU THỈNH - Bỗng nhận ra hương ổi Cảm nhận về thời Phả vào trong gió se khắc giao mùa 1 cách Sương chùng chình qua ngõ mơ hồ Hình như thu đã về Sông được lúc dềnh dàng Sự vận động của thiên Chim bắt đầu vội vã nhiên trong thời khắc Có đám mây mùa hạ giao mùa rõ rệt hơn Vắt nửa mình sang thu Vẫn còn bao nhiêu nắng Đã vơi dần cơn mưa Những suy nghĩ, triết Sấm cũng bớt bất ngờ lí về cuộc đời và con người Trên hàng cây đúng tuổi. (Hữu Thỉnh, từ chiến hào đến thành phố Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội 1991) SANG THU - HỮU THỈNH - Bỗng nhận ra hương ổi Phả vào trong gió se Khổ 1: Cảm nhận về thời khắc giao mùa Sương chùng chình qua ngõ một cách mơ hồ Hình như thu đã về - Tín hiệu của sự chuyển mùa bình dị gần gũi: từ ngọn gió se mang theo hương ổi. ? Nhà thơ nhận ra tín hiệu của sự + Từ « Bỗng »: được đặt ở đầu câu thơ diễn tả chuyển mùa qua dấu hiệu nào và cảm giác đột ngột, bất ngờ đến ngỡ ngàng của bằng những giác quan nào? nhà thơ + Tín hiệu mùa thu được cảm nhận bằng khứu giác. Hương ổi : là hương vị đặc trưng của làng quê khi thu về. + Động từ “phả” : bốc mạnh, tỏa ra thành luồng -> diễn tả mùi hương ổi nồng nàn, lan tỏa SANG THU - HỮU THỈNH - 1. Khổ 1: Cảm nhận về thời khắc giao mùa một cách mơ hồ - Cảm nhận của xúc giác: Làn gió heo may mang theo cái se se lạnh, mang đến không khí điển hình của mùa thu. =>Nhận ra trong gió se có hương ổi là cảm nhận rất tinh tế của người sống giữa đồng quê. - Cảm nhận bằng thị giác qua hình ảnh ‘Sương chùng chình qua ngõ’ + “chùng chình” : Từ láy gợi hình diễn tả làn sương chuyển động chầm chậm trong đường thôn, ngõ xóm. + Nhân hóa: sương qua ngõ: cố ý chậm lại, lưu luyến, có cái duyên dáng yểu điệu tạo nên sự mơ hồ, mông lung, làm toát lên thần thái của mùa thu + Qua ngõ: Gợi liên tưởng đến những đường làng, ngõ xóm hay là cửa ngõ thời gian giữa hai mùa. SANG THU - HỮU THỈNH - 1. Khổ 1: Cảm nhận về thời khắc giao mùa một cách mơ hồ - Trước khoảnh khắc giao mùa nhà thơ thốt lên : "Hình như thu đã về". + “Hình như”: thể hiện sự ngỡ ngàng, ngạc nhiên trước vẻ đẹp mơ màng, quyến rũ của thiên nhiên. -> Phù hợp để diễn tả cảm nhận mơ hồ lúc giao mùa. - Bức tranh sang thu được nhà thơ cảm nhận bằng những gì vô hình (hương ổi), cái mờ ảo (màn sương) và không gian hẹp (ngõ). => Bằng các giác quan: khứu giác, xúc giác và thị giác, nhà thơ cảm nhận sự biến đổi của đất trời lúc sang thu bằng một tâm hồn tinh tế, gắn bó với cuộc sống làng quê. SANG THU - HỮU THỈNH - “Sông được lúc dềnh dàng Chim bắt đầu vội vã Có đám mây mùa hạ Vắt nửa mình sang thu” 2. Cảm nhận về những chuyển biến của không gian đất trời vào khoảnh khắc giao mùa rõ rệt hơn Sự biến chuyển của đất trời lúc sang thu còn được tác giả cảm nhận qua dấu hiệu nào? SANG THU - HỮU THỈNH - “Sông được lúc dềnh dàng Chim bắt đầu vội vã - Sông lúc vào thu không còn chảy dữ dội như Có đám mây mùa hạ những ngày hè mà “dềnh dàng”, êm ả. Vắt nửa mình sang thu” + Từ láy “dềnh dàng” và phép nhân hoá gợi lên dáng vẻ khoan thai, thong thả của dòng sông mùa thu, khiến con sông sống trở nên gần gũi với con người. + Dòng sông vừa dềnh dàng chảy vừa như lắng lại trong ngẫm ngợi, suy tư. - Đối lập với hình ảnh dòng sông là hình ảnh : Chim bắt đầu vội vã + Nhân hóa: Chim bay đi tránh rét ở những miền ấm áp hơn. + Bắt đầu: gợi sự cảm nhận tinh tế -> Sự trái chiều của thiên nhiên tạonên sự khác biệt của vạn vật trong khoảnh khắc giao mùa. SANG THU - HỮU THỈNH - “Sông được lúc dềnh dàng Chim bắt đầu vội vã - Hình ảnh : đám mây màu hạ vắt nửa mình sang thu Có đám mây mùa hạ Vắt nửa mình sang thu” + Là một liên tưởng sáng tạo thú vị của tác giả. + Đám mây mềm mại, duyên dáng kéo dài trên bầu trời cao rộng, trong trẻo. + Từ “vắt”: được dùng rất độc đáo vừa gợi sợ uyển chuyển nhịp nhàng vừa tinh + Cách viết "vắt nửa mình" diễn tả thật tinh tế sự chuyển động của thời gian. + Nghệ thuật nhân hóa gợi hình ảnh đám mây có sự uyển chuyển, duyên dáng, tinh nghịch. SANG THU - HỮU THỈNH - “Vẫn còn bao nhiêu nắng Đã vơi dần cơn mưa Khổ 3: Những suy nghĩ, triết lí về cuộc đời và con Sấm cũng bớt bất ngờ người Trên hàng cây đúng tuổi”. - Những biến chuyển của thiên nhiên: + Nắng (vẫn còn): nắng dịu dần không còn cái chói chang gay gắt dữ dội. + Mưa (đã vơi dần): Mưa ít dần đi đặc biệt là những cơn mưa rào ào ạt bất ngờ. + Sấm (bớt bất ngờ): sấm ít hơn, nhỏ hơn + Các từ: vẫn còn, bao nhiêu, vơi, bớt: Là từ chỉ mức độ được sắp xếp theo trình tự giảm dần ->Dấu hiệu mùa hạ vơi dần. SANG THU - HỮU THỈNH - - Hai câu thơ cuối có hai tầng ý nghĩa: + Nghĩa thực: Lúc sang thu, đã bớt đi những tiếng sấm bất ngờ. Hàng cây lâu năm không còn bị giật mình, nghiêng “Vẫn còn bao nhiêu nắng ngả bởi sấm chớp, mưa gió nữa. + Nghĩa ẩn dụ: Sấm chỉ những biến động bất thường Đã vơi dần cơn mưa những thử thách trong cuộc đời con người; hàng cây đứng Sấm cũng bớt bất ngờ tuổi chỉ con người đã từng trải, đã đến tuổi xế chiều. Trên hàng cây đúng tuổi”. => Ý nghĩa triết lý: Khi con người đã từng trải thì cũng vững vàng hơn trước những tác động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời. SANG THU - HỮU THỈNH - III. Tổng kết a. Nghệ thuật - Thể thơ năm chữ, âm điệu nhẹ nhàng, tha thiết. - Từ ngữ giàu hình ảnh gợi cảm. - Nhân hoá ẩn dụ liên tưởng. b. Nội dung - Những cảm nhận tinh tế của nhà thơ về vẻ đẹp của thiên nhiên trong khoảnh khắc giao mùa. - Qua đó bộc lộ tình yêu thiên nhiên tha thiết, sự quan tâm đến cuộc sống con người, đất nước của nhà thơ. SƠ ĐỒ TƯ DUY : SANG THU ( Hữu Thỉnh ) Tín hiệu báo thu về: Những biến chuyển nhẹ nhàng của thiên nhiên trong khoảnh Hữu Thỉnh ( 1942), quê ở Tam Dương- Vĩnh Phúc, là khắc giao mùa ( hương ổi, gió se, sương nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ, chùng chình ). Bức tranh giao mùa nồng thường viết về con người và cuộc sống làng quê. nàn hơi ấm làng quê trong cảm nhận ngỡ ngàng của tác giả. TÁC GIẢ Bài thơ sáng tác năm 1977, in trong tập “ Từ NỘI DUNG chiến hào đến thành phố” Quang cảnh đất trời sang thu: Đất trời biến TÁC PHẨM chuyển sang thu nhẹ nhàng mà rõ rệt.( nắng nhạt, mưa vơi, sấm cũng bớt bất ngờ ) Biện pháp nhân hóa, ẩn dụ kết hợp với đối lập tương phản. Những biến chuyển âm thầm trong lòng cảnh vật: đất trời chuyển mùa, cảnh vật thời Sử dụng nhiều từ láy gợi tả, hình NGHỆ THUẬT tiết thay đổi gợi suy ngẫm sâu xa kín đáo => ảnh giàu tính tượng trưng. cảnh vật sang thu và con người cũng ở độ “ sang thu” Ý NGHĨA VĂN BẢN Bài thơ có nhiều lớp nghĩa : Trời đất sang thu; đời sống cảnh vật sang thu; - Cảm nhận tinh tế của nhà thơ trước thiên nhiên đời người sang thu. ở thời điểm giao mùa, thể hiện tình cảm tha thiết , trân trọng vẻ đẹp của quê hương xứ sở. - Suy ngẫm sâu lắng về con người, về cuộc đời.