Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Bài 4: Sự phát triển của từ vựng - Dương Thị Hồng Nhung

BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬTRƯỜNG THCS LONG BIÊNMÔN NGỮ VĂN 9GIÁO VIÊN: DƯƠNG THỊ HỒNG NHUNGNÉM ĐÁTranh biếm họa về chuyện “ném đá” trên mạng xã hội của họa sĩ DAD. Nguồn: Báo Tuổi TrẻCHÉM GIÓCÙI BẮPÓC CHÓBÁO LÁ CẢIChuối = Ngố/ tồ / Dở hơiKhoai = KhóSự phát triển của từ vựngI. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữTừ “kinh tế” trong bài thơ sau có nghĩa gì? Ngày nay chúng ta có hiểu nghĩa này như nghĩa mà PBC dùng không? VÀO NHÀ NGỤC QUẢNG ĐÔNG CẢM TÁC Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu, Chạy mỏi chân thì hãy ở tù. Đã khách không nhà trong bốn biển, Lại người có tội giữa năm châu. Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế, Mở miệng cười tan cuộc oán thù. Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp, Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu. Phan Bội Châu KINH TẾNghĩa trong bài: Cách nói rút gọn từ kinh bang tế thế, có nghĩa là trị nước cứu đời.Nghĩa ngày nay: Hoạt động lao động sản xuất, trao đổi, phân phối và sử dụng sản phẩm, của cải vật chất.Mục đích cuối cùngHết thảy, tất thảyCứu giúp, cứu vãnTất yếu, cần thiếtĐĂM CHIÊUCỨU CÁNHNHẤT THIẾTBên phải, bên tráiBăn khoăn, lo lắng ĂNbỏ thực phẩm vào miệng nhai rồi nuốtvượt trội, chiến thắng (ăn đứt...)Hao tốn, tiêu thụ (ăn xăng...)Giành được, chiếm được hợp lí (ăn giải, ăn điểm, ăn lương, ăn bổng lộc...)Bị ăn mòn, xâm lấn (nước ăn tay, bị axit ăn, nước biển ăn)Tiếp nhận không chính đáng (ăn chặn, ăn gian, ăn trộm, ăn đút lót...)Ảnh hưởng một cách bị động (ăn nắng, ăn ảnh, ăn phấn...)Cho biết từ nào là nghĩa gốc, từ nào là nghĩa chuyển? Nghĩa chuyển được hình thành trên phương thức chuyển nghĩa nào?Đọc 4 ví dụ sau, giải thích nghĩa của từ in đậmTHẢO LUẬN NHÓM 2Gần xa nô nức yến anh, Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân.Ngày xuân em hãy còn dài,Xót tình máu mủ thay lời nước non.Được lời như cởi tấm lòng, Giở kim thoa với khăn hồng trao tay.Cũng nhà hành viện xưa nay,Cũng phường bán thịt cũng tay buôn người.Gần xa nô nức yến anh, Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân.Ngày xuân em hãy còn dài,Xót tình máu mủ thay lời nước non.  Xuân (1): mùa chuyển tiếp từ đông sang hạ, mùa mở đầu một năm  Nghĩa gốc Xuân (2): tuổi trẻ  Nghĩa chuyểnẨn dụĐược lời như cởi tấm lòng, Giở kim thoa với khăn hồng trao tay.Cũng nhà hành viện xưa nay,Cũng phường bán thịt cũng tay buôn người. Tay(1): bộ phận phía trên của cơ thể, từ vai đến ngón, dùng để cầm, nắm  Nghĩa gốc Tay(2): người chuyên hoạt động hay giỏi về môt môn, một nghề.  Nghĩa chuyểnHoán dụSỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNGPhương thức chuyển nghĩa Xã hội phát triển, từ vựng của ngôn ngữ cũng không ngừng phát triểnMột trong những cách phát triển từ vựng tiếng Việt là phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc của chúng.Phương thức hoán dụNghĩa chuyển Phương thức ẩn dụBài tập nhanh: Từ in đậm trong câu sau sử dụng phép tu từ nào? Đó có phải hiện tượng phát triển nghĩa của từ ngữ không? Vì sao?Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ. Từ mặt trời trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép tu từ ẩn dụ.Đây không phải là hiện tượng phát triển nghĩa của từ, bởi vì sự chuyển nghĩa của từ mặt trời trong câu thơ có tính chất lâm thời, nó không làm cho từ có thêm nghĩa mới.II. Luyện tập1234512345CHÚC MỪNG ĐỘI BẠN THỎCONGRATULATIONS RABBIT TEAMCHÚC MỪNG ĐỘI BẠN CỌPCONGRATULATIONS TIGER TEAMAI LÊN CAO HƠNovertopTừ “chân” sau đây được dung theo nghĩa gốc hay nghĩa chuyển (theo phương thức ẩn dụ hay hoán dụ)?Đề huề lưng túi gió trăng, Sau chân theo một vài thằng con con. Chân: một bộ phận trên cơ thể con người  Nghĩa gốcRABBIT TEAMTừ “chân” sau đây được dung theo nghĩa gốc hay nghĩa chuyển (theo phương thức ẩn dụ hay hoán dụ)? Dù ai nói ngả nói nghiêng, Lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân.Chân: vị trí tiếp xúc của kiềng với đất. Nghĩa chuyển ( Phương thức ẩn dụ)RABBIT TEAMNghĩa của từ trà trong những cách dùng như: trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua là nghĩa gốc hay chuyển (theo phương thức ẩn dụ/ hoán dụ)Trà trong cách dùng này có nghĩa là sản phẩm từ thực vật, được chế biến dưới dạng khô, dùng để pha nước uống.  Từ trà chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụRABBIT TEAMTìm ví dụ chứng minh từ “hội chứng” là từ nhiều nghĩa- Nghĩa gốc: Tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh.- Nghĩa chuyển: Tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện biểu hiện một tình trạng, 1 vấn đề xã hội, cùng xuất hiện nhiều nơi. VD: Hội chứng suy thoái kinh tếRABBIT TEAMTìm ví dụ chứng minh từ “ngân hàng” là từ nhiều nghĩa- Nghĩa gốc: Tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh và quản lí các nghiệp vụ tiền tệ, tín dụng- Nghĩa chuyển: Kho lưu trữ dữ liệu, bộ phận cơ thể để sử dựng khi cần thiết. VD: Ngân hàng máu, ngân hàng dữ liệu, ngân hàng đề thi ...RABBIT TEAMTừ “chân” sau đây được dung theo nghĩa gốc hay nghĩa chuyển (theo phương thức ẩn dụ hay hoán dụ)?“Năm em học sinh lớp 9A có chân trong đội tuyển của trường đi dự “Hội khỏe Phù Đổng”. Chân: một vị trí trong đội tuyển Nghĩa chuyển ( Phương thức hoán dụ)TIGER TEAMTừ “chân” sau đây được dung theo nghĩa gốc hay nghĩa chuyển (theo phương thức ẩn dụ hay hoán dụ)? Buồn trông nội cỏ rầu rầu, Chân mây mặt đất một màu xanh xanh. Chân: vị trí tiếp giáp của đất với mây. Nghĩa chuyển ( Phương thức ẩn dụ)TIGER TEAMNghĩa của từ trà trong những cách dùng như: đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng ... là nghĩa gốc hay chuyển (theo phương thức ẩn dụ/ hoán dụ)Đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển (chỉ khí cụ dùng để đo có bề ngoài giống đồng hồ)  Chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụTIGER TEAMTìm ví dụ chứng minh từ “sốt” là từ nhiều nghĩaNghĩa gốc: Nhiệt độ cơ thể lên quá cao so với mức bình thường do bị bệnhNghĩa chuyển: Trạng thái tang đột ngột về nhu cầu khiến hang trở nên khan hiếm, tăng nhanh. VD: Cơn sốt đất, cơn sốt vàng TIGER TEAMTìm ví dụ chứng minh từ “vua” là từ nhiều nghĩaNghĩa gốc: Người đứng đầu nhà nước quân chủNghĩa chuyển: Người được coi là nhất trong 1 lĩnh vực nhất định. VD: Vua dầu hỏa, vua ô tô, vua bóng đá, vua nhạc rốcTIGER TEAMHướng dẫn tự họcHọc thuộc phần ghi nhớ, hoàn thiện các bài tập còn lạiTìm VD về 2 phương thức phát triển nghĩa của từ vựng: phương thức ẩn dụ và hoán dụ.Đọc 1số mục từ trong từ điển, xác định nghĩa gốc & nghĩa chuyển của từ đó. Chỉ ra trình tự trình bày nghĩa gốc & chuyển của từ trong từ điển.Soạn bài: Chuyện cũ trong phủ chúa TrịnhThank you!!!