Bài giảng tiết 85: Chiều tối (Mộ)_ Hồ Chí Minh

c¸c thÇy c« gi¸o vÒ dù giê líp 11B1n¨m häc: 2012 - 2013Gi¸o viªn: TrÇn V¨n Thä Sở Giáo dục và đào tạo Nam Định Trường THPT C Hải Hậu I.Tiểu dẫn: 1.Tập thơ “Nhật kí trong tù”: Gồm 134 bài thơ bằng chữ Hán với tiêu đề “Ngục trung nhật kí”(Nhật kí trong tù). - Tập thơ được sáng tác khoảng thời gian từ mùa thu năm 1942 đến mùa thu năm 1943 khi Bác bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam vô cớ tại tỉnh Quảng Tây(Trung Quốc). “Chiều tối” là bài thơ thứ 31 trong tập “Nhật kí trong tù”. - Cảm hứng của bài thơ được gợi lên trên đường chuyển lao của Hồ Chí Minh từ Tĩnh Tây đến Thiên Bảo vào cuối thu năm 1942. 2.Bài thơ “Chiều tối”: II. Đọc - hiểu văn bản: 1. Đọc: - Bố cục: 2 phần + Hai câu đầu: Bức tranh thiên nhiên + Hai câu cuối: Bức tranh đời sống - So sánh dịch thơ và phiên âm: - “Cô”: cô đơn, lẻ loi, một mình “mạn mạn”: chậm chạp, lững lờ -”thiếu nữ”: trẻ trung, sức sống - Dịch thơ thừa chữ “tối” 2. Tìm hiểu bài thơ: a. Hai câu đầu: Bức tranh thiên nhiên Bức tranh thiên nhiên và cảm xúc nhà thơ trong hai câu đầu của bài thơ? Nhóm 1 Xác định điểm nhìn, tâm thế và bút pháp nghệ thuật của HCM? Nhóm 2 Phân tích hình ảnh cánh chim trong câu thơ đầu? Nhóm 3 Phân tích hình ảnh chòm mây trong câu thơ thứ 2? Nhóm 4 Cảm xúc của nhà thơ được thể hiện như thế nào qua bức tranh thiên nhiên? Tâm thế và điểm nhìn: + Tâm thế của người tù sau một ngày chuyển lao vất vả, thời khắc chiều tối dễ gây cảm giác mệt mỏi, chán chường hướng về thiên nhiên. + Điểm nhìn: Mặt đất bầu trời(cánh chim, chòm mây) Nghệ thuật chấm phá theo bút pháp cổ điển(dùng điểm nói diện): + Lấy cái nhỏ bé của cánh chim, chòm mây để nhân lên cái rộng lớn bao la của bầu trời. + Lấy sự chuyển động của đám mây để làm tăng thêm cái cảm giác vắng lặng của miền sơn cước. + Không tả màu sắc, âm thanh cảnh chiều tối âm u, vắng vẻ, hiu quạnh. Hình ảnh cánh chim về rừng: + Trong thơ ca cổ điểnmang ý nghĩa biểu tượng buổi chiều tà. + Mang ý nghĩa không gian, thời gian. + Gợi sự tương đồng giữa cánh chim mỏi và hình ảnh người tù. Hình ảnh chòm mây: + Cô độc, lẻ loi, trôi chậm chạp… + Gợi cái cao rộng, trong trẻo, êm ả của chiều thu gợi không gian mênh mông như vô tận, thời gian như ngừng trôi. ==>Hình ảnh cánh chim, chòm mây gợi bức tranh chiều tối nơi núi rừng đẹp, mang màu sắc cổ điển nhưng buồn, vắng lặng, nhuốm sắc thái tâm trạng. Cảm xúc, tâm trạng: + Tâm hồn ung dung, thư thái. + Cảnh nhuốm sắc thái tâm trạng mệt mỏi, cô đơn, lẻ loi. + Gửi gắm niềm mong ước sum họp của con người đang phải lênh đênh nơi đất khách quê người. ==>Cảm nhận được ý chí, nghị lực, phong thái ung dung, tự chủ với một hồn thơ nhạy cảm, tinh tế của người chiến sĩ cách mạng(tinh thần hiện đại). b. Hai câu cuối: Bức tranh đời sống Bức tranh đời sống được cảm nhận trong hai câu thơ cuối như thế nào? Bức tranh đời sống được miêu tả bằng bút pháp nghệ thuật nào? Hình ảnh và cuộc sống của con người nơi xóm núi được hiện lên như thế nào? Hình ảnh đó Có sự tác động như thế nào tới cảm xúc và tâm trạng của người tù trên đường chuyển lao? Bút pháp nghệ thuật tả thực sinh động ->hình ảnh dân dã, đời thường chủ yếu là bút pháp gợi chứ không miêu tả nên có tính chất cô đọng, hàm súc. Bức tranh đời sống hiện lên cụ thể, sinh động, gần gũi, giản dị và quen thuộc. + Cô gái: trẻ trung, khỏe mạnh, sống động với công việc giản dị. + Con người cần mẫn, chăm chỉ, miệt mài lao động. + Cô gái nổi bật như là trung tâm của bức tranh thiên nhiên-->lấn át không gian mênh mông, hoang vắng, lạnh lẽo. Cảm xúc, tâm trạng của Bác: + Gợi lên tâm hồn người tù chút hơi ấm của sự sống, niềm vui, niềm hạnh phúc bình dị. + Bác quên cảnh ngộ của mình để cảm nhận cuộc sống tình thương yêu, sự quan tâm với người lao động nghèo. + Cô gái, bếp lửa gợi cảnh gia đình ước mơ thầm kín về mái ấm gia đình của người đang lưu lạc, xa đất nước quê hương. - Thời gian chuyển dần từ chiều sang tối nhờ điệp vòng ở cuối câu 3 “ma bao túc” và đầu câu 4 “Bao túc ma hoàn”-> “lô dĩ hồng” tức là trời đã tối và lò than rực lên. Hình ảnh “lò than rực hồng”: + Chữ “hồng” trong nghệ thuật thơ Đường gọi là “con mắt thơ”(thi nhãn): bừng lên sức sống, xua tan cảm giác lạnh lẽo, âm u chốn núi rừng lúc chiều tối. + Hình ảnh đó mang lại thần sắc cho toàn cảnhlàm bừng lên sức sống, niềm vui, xua tan mệt mỏi, tiếp thêm nghị lực sức mạnh cho người tù. Vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh: + Sự đồng cảm, sẻ chia với người lao động nghèo. + Tâm hồn của của nhà cách mạng vượt lên hoàn cảnh khắc nghiệt, quên đi nỗi nhọc nhằn, vất vả luôn hướng về sự sống và ánh sáng. + Cái nhìn lạc quan, yêu đời và tình thương yêu của Bác dành cho con người. ==>Sự vận động trong tư tưởng của Bác từ buồn đến vui, cô đơn lạnh lẽo đến sự sống ấm áp tình người. III. Tổng kết: 1. Nội dung: Bức tranh cảnh chiều tối đẹp nhưng vắng lặng, mang sắc thái tâm trạng. Vẻ đẹp tâm hồn HCM: sự kết hợp hài hoà giữa chiến sĩ và thi sĩ, giữa yêu nước và nhân đạo, dù trong hoàn cảnh nào vẫn luôn hướng về sự sống và ánh sáng. 2. Nghệ thuật: - Bút pháp tả cảnh ngụ tình vừa cổ điển vừa hiện đại. - Ngôn ngữ linh hoạt và sáng tạo, vừa gợi tả vừa gợi cảm; biện pháp điệp vòng… IV. Củng cố, luyện tập: Bút pháp cổ điển và tinh thần hiện đại của bài thơ: + Bút pháp cổ điển: đề tài, thể thơ, bút pháp chấm phá… + Tinh thần hiện đại: Phong thái ung dung, tình yêu tha thiết với thiên nhiên, ý chí nghị lực của người chiến sĩ cách mạng… tình thương yêu con người, sự vận động của tư tưởng luôn hướng về sự sống và ánh sáng. Ghi nhớ: Sgk Luyện tập: 1. Bài tập 1(sgk): + Cảm quanbiện chứng của người chiến sĩ cách mạng biểu hiện ở cách nhìn cuộc sống trong sự vận động tất yếu hướng tới cái tốt đẹp, tươi sáng. + Sự vận động từ hai câu đầu đến hai câu sau: Cảnh vật(cánh chim về rừng, chòm mây trôi về phía trời xa, chiều dần sang tối với ánh lửa hồng, từ lạnh lẽo, âm u đến ấm áp, bừng sáng…) Lòng người(từ nỗi buồn đến niềm vui, từ cô đơn lạnh lẽo đến ấm áp…). Sự vận động cho thấy niềm lạc quan, yêu đời, niềm tin vào tương lai tươi sáng của người chiến sĩ cách mạng. 2. Bài tập 2(sgk): 3. Bài tập 3(sgk): Bài thơ của Bác luôn có sự hài hòa giữa chất thép và chất tình(dũng khí kiên cường và tình cảm dạt dào với thiên nhiên và cuộc sống con người). Xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c em!