Bài soạn môn Địa lý lớp 10 - Bài 6: Hệ quả chuyển động xung quanh mặt trời của trái đất

Tiết 6 Bài 6 Hệ quả chuyển động xung quanh Mặt trời của Trái đất. Ngày soạn: 29/8/2010 Ngày giảng: 31/8/2010 I. Mục tiêu bài học Sau bài học, HS cần: 1. Kiến thức Trình bày và giải thích được các hệ quả chủ yếu của chuyển động quanh Mặt Trời của Trái Đất. 2. Kỹ năng Sử dụng tranh ảnh, hình vẽ, mô hình để trình bày, giải thích các hệ quả chuyển động của Trái Đất, hệ quả chuyển động quanh Mặt Trời: Chuyển động biểu kiến của Mặt trời hằng năm, hiện tượng mùa và hiện tượng ngày đêm dài, ngắn theo mùa và theo vĩ độ trên Trái Đất. II. Thiết bị dạy học - Mô hình Trái đất- Mặt trời - Các hình 6.1, hình 6.2, hình 6.3 trong SGK (Phóng to nếu có thể) III. Tiến trình bài giảng 1. ổn định tổ chức: Kiểm tra sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ ? Vũ trụ là gì? hệ Mặt trời là gì? Em có hiểu biết gì về Trái đất trong hệ Mặt trời? ? Hãy trình bày hệ quả chuyển động tự quay quanh trục của Trái đất? 3. Bài mới Hoạt động của GV và HS Nội dung ? Chuyển động biểu kiến của Mặt trời là gì? Tại sao lại có sự chuyển động đó? Chuyển động này có được do khi đứng ở mặt đất để quan sát Mặt trời thì Trái đất chuyển động xung quanh Mặt trời với trục nghiêng và không đổi phương. Do đó tia nắng vuông góc với tiếp tuyến ở bề mặt Trái đất sẽ lần lượt di chuyển từ 23027’B -> 23027’N, làm cho ta có ảo giác là Mặt trời chuyển động. ? Dựa vào hình 6.1, hãy xác định KV nào trên Trái đất có hiện tượng Mặt trời lên thiên đỉnh mỗi năm 2 lần?KV nào Mặt trời lên thiên đỉnh mỗi năm 1 lần? KV nào không có hiện tượng Mặt trời lên thiên đỉnh? - Trong vòng 1 năm các địa điểm ở nội chí tuyến đều có 2 lần Mặt trời lên thiên đỉnh. Thời gian giữa 2 lần càng ngắn khi địa điểm đó càng gần chí tuyến. - Các địa điểm nằm trên 2 chí tuyến chỉ có 1 lần Mặt trời lên thiên đỉnh: Ngày 22/6 ở chí tuyến Bắc; Ngày 22/12 ở chí tuyến Nam. - Các địa điểm ngoại chí tuyến không bao giờ có hiện tượng Mặt trời lên thiên đỉnh. Vì trục Trái đất nghiêng với mặt phẳng Hoàng Đạo (mặt phẳng chứa quỹ đạo Trái đất) 1 góc là 66033’. Để tạo thành 1 góc 900 thì góc phụ phải là 23027’ trong khi các địa điểm ở ngoại chí tuyến đều có vĩ độ > 23027’. ? Nêu KN về mùa? Vì sao lại có hiện tượng mùa trên Trái đất? Nguyên nhân sinh ra mùa: là do trục Trái đất nghiêng với mặt phẳng quỹ đạo của Trái đất và trong suốt năm trục của Trái đất không đổi phương trong không gian nên có thời kỳ BBC ngả về phía Mặt trời, có thời kỳ NBC ngả về phía Mặt trời. Do đó thời gian chiếu sáng và sự thu nhận bức xạ Mặt trời ở mỗi bán cầu đều thay đổi trong năm. => Năm chia làm 4 mùa và người ta lấy 4 ngày: + Xuân phân (21/3) + Hạ chí (22.6) + Thu phân (23/9) + Đông chí (22/12) Là 4 ngày khởi đầu của 4 mùa theo dương lịch ở BBC (Còn đối với NBC thì mùa ngược lại so với BBC) GV giải thích thêm cho HS về đặc điểm của từng mùa (Chỉ giải thích ở BBC còn NBC ngược lại) * Mùa xuân (21/3 -> 22/6): Mặt trời di chuyển từ xích đạo -> Chí tuyến Bắc. BBC ngả về phía Mặt trời dẫn tới góc nhập xạ (Góc hợp bởi tia sáng Mặt trời với bề mặt Trái đất ) lớn. Điều đó làm cho nửa cầu Bắc nhận được nhiều nhiệt từ Mặt trời. Nhưng do mặt đất vừa bị hóa lạnh về mùa đông nên lúc này thời tiết mới ấm lên, chưa nóng. * Mùa hạ (22/6 -> 23/9): Mặt trời di chuyển từ chí tuyến Bắc về xích đạo, khi dó góc nhập xạ lớn, cùng với nhiệt lượng tích lũy từ mùa xuân lớn. Do đó thời tiết lúc này nóng * Mùa thu (23/9 -> 22/12): Mặt trời di chuyển từ xích đạo vê chí tuyến Nam, góc nhâp xạ đến BBC giảm, nhiệt độ giảm, nhưng do lượng nhiệt vẫn còn tích lũy trong mùa hè nên nhệit độ chưa thấp lắm, thời tiết mát mẻ. * Mùa đông (22/12 -> 21/3): Mặt trời từ chí tuyến Nam về xích đạo, cả 2 bán cầu được chiếu sáng như nhau, góc nhập xạ ở BBC lúc này là nhỏ nhất, lượng nhiệt mà mặt đất đã tích lũy đã tiêu hao hết. Do đó thời tiết lúc này lạnh giá. GV: Vẽ hình và trình bày cho HS về hiện tượng ngày, đêm, dài ngắn theo mùa. - Mùa xuân: Ngày dài hơn đêm, Mặt trời càng gần chí tuyến Bắc -> Ngày càng dài, đêm càng ngắn (Riêng ngày 21/3 ngày = đêm) - Mùa hạ: Ngày dài hơn đêm, Mặt trời càng gần xích đạo thì ngày càng ngắn dần, đêm dài dần (Ngày 22/6 thời gian ban ngày là dài nhất, thời gian ban đêm là ngắn nhất trong năm) - Mùa thu: Ngày ngắn hơn đêm, Mặt trời càng xuống chí tuyến Nam ngày càng ngắn, đêm càng dài (Ngày 23/9 thời gian ban ngày = đêm) - Mùa đông: Ngày ngắn hơn đêm. Mặt trời càng gần xích đạo thì ngày dài dần, đêm ngắn dần (Ngày 22/12 có thời gian ban ngày ngắn nhất, ban đêm dài nhất trong năm) I. Chuyển động biểu kiến hàng năm của Mặt trời - Chuyển động biểu kiến là chuyển động nhìn thấy bằng mắt nhưng không có thực. - KV nội chí tuyến: Có 2 lần Mặt trời lên thiên đỉnh. - ở 2 chí tuyến: chỉ có 1 lần Mặt trời lên thiên đỉnh: 22/6 ở chí tuyến Bắc và 22/12 ở chí tuyến Nam. - KV ngoại chí tuyến: không bao giờ có hiện tượng Mặt trời lên thiên đỉnh II. Các mùa trong năm - Mùa là khoảng thời gian trong năm có những đặc điểm riêng về thời tiết. - Nguyên nhân: Do trục Trái đất nghiêng với mặt phẳng quỹ đạo của Trái đất và trong suốt năm trục của Trái đất không đổi phương trong không gian nên có thời kỳ BBC ngả về phía Mặt trời, có thời kỳ NBC ngả về phía Mặt trời. - Chia 1 năm ra làm 4 mùa: Xuân, hạ, thu, đông. - ở BBC 4 mùa diễn ra ngược lại với NBC. III. Ngày, đêm dài ngắn theo mùa Do trục Trái đất nghiêng và không đổi phương khi chuyển động xung quanh Mặt trời nên tùy vị trí Trái đất trên quỹ đạo mà ngày đêm dài ngắn theo mùa. - Mùa xuân và mùa hạ có ngày dài đêm ngắn - Mùa thu và mùa đông có ngày ngắn đêm dài - Ngày 21/3 và 23/9 có thời gian ngày đêm bằng nhau. - ở xích đạo độ dài ngày đêm bằng nhau. Càng xa xích đạo về phía 2 cực độ dài ngày đêm càng chênh lệch. - Từ vòng cực về phía cực có hiện tượng ngày hoặc đêm 24 giờ. Tại 2 cực số ngày đêm dài 24 giờ kéo dài 6 tháng. IV. củng cố Trình bày sự chuyển động biểu kiến của Mặt trời trong 1 năm? Tình bày sự thay đổi các mùa trong năm? Trình bày và giải thích hiện tượng ngày, đêm dài ngắn theo mùa? Giả sự Trái đất không tự quay quanh trục mà chỉ chuyển động quanh Mặt trời thì ở Trái đất có ngày, đêm không? Nếu có thì thời gian ban ngày và ban đêm là bao nhiêu? Khi đó ở bề Trái đất có sự sống không? Tại sao?