Bài soạn ôn thi ngữ văn tốt nghiệp PTTH - Nguyễn Ái Quốc (Hồ Chí Minh)

Bµi so¹n «n thi ng÷ v¨n tèt nghiÖp ptth nguyÔn ¸i quèc - hå chÝ minh A - Yªu cÇu: - Gióp häc sinh n¾m ®­îc nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ tiÓu sö, con ng­êi, sù nghiÖp s¸ng t¸c, quan ®iÓm nghÖ thuËt cña Hå ChÝ Minh. B - Néi dung: 1 - Tæ chøc: 2 - Bµi «n: I - TiÓu sö: Hå ChÝ Minh sinh ngµy 19 th¸ng 5 n¨m 1890 t¹i Kim Liªn, Nam §µn, NghÖ An, trong mét gia ®×nh nhµ nho yªu n­íc. Tªn thiÕu thêi cña Ng­êi lµ NguyÔn Sinh Cung. Sím kÕ thõa tinh thÇn yªu n­íc tõ gia ®×nh, ®au ®ín tr­íc c¶nh n­íc mÊt, ng­êi d©n n« lÖ lÇm than, n¨m 1911 Ng­êi ra ®i t×m ®­êng cøu n­íc. Tr¶i qua cuéc ®êi b«n ba ho¹t ®éng, th¸ng 1 n¨m 1919 NguyÔn ¸i Quèc ®­a b¶n yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam vÒ quyÒn tù do b×nh ®¼ng tíi héi nghÞ VÐc X©y. N¨m 1920 Ng­êi tham dù §¹i Héi Tua, ®äc luËn c­¬ng cña Lª Nin vÒ c¸c vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa. Ng­êi trë thµnh §¶ng viªn §¶ng CS Ph¸p, vµ lµ ng­êi s¸ng lËp nhiÒu tæ chøc c¸ch m¹ng kh¸c… N¨m 1941 Ng­êi vÒ n­íc l·nh ®¹o nh©n d©n tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng giµnh ®éc lËp d©n téc. C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng, thay mÆt chÝnh phñ l©m thêi Ng­êi so¹n vµ ®äc b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp khai sinh ra n­íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ vµo ngµy 2 th¸ng 9 n¨m 1945. Tõ 1945 ®Õn 1969 Ng­êi l·nh ®¹o nh©n d©n tiÕn hµnh hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ MÜ, x©y dùng mét n­íc ViÖt Nam ®éc lËp. Víi vÞ trÝ ®Æc biÖt trong lÞch sö d©n téc, Hå ChÝ Minh xøng ®¸ng: " Lµ tinh hoa, khÝ ph¸ch d©n téc, lµ l­¬ng t©m cña thêi ®¹i." ( Ph¹m V¨n §ång ). + Tãm l¹i: Hå ChÝ Minh lµ mét nhµ c¸ch m¹ng vÜ ®¹i, cuéc ®êi ho¹t ®éng cña Ng­êi tr¶i qua nhiÒu gian lao, nguy hiÓm cã lóc bÞ tï ®µy, nh­ng v­ît lªn tÊt c¶ Ng­êi ®· ®­a d©n téc trªn con ®­êng ®Êu tranh ®Õn th¾ng lîi cuèi cïng: thèng nhÊt vµ ®éc lËp tù do. Ng­êi xøng ®¸ng lµ anh hïng gi¶i phãng d©n téc, mét danh nh©n v¨n ho¸ lín cña nh©n lo¹i, ®ång thêi cßn lµ mét nhµ v¨n nhµ th¬ lín cña d©n téc. II - Sù nghiÖp v¨n häc: 1 - Quan ®iÓm s¸ng t¸c: - Hå ChÝ Minh kh«ng cã ý t­ëng s¸ng t¸c ®Ó trë thµnh nhµ th¬, nhµ v¨n, nhiÖm vô hµng ®Çu víi Ng­êi lµ nhiÖm vô c¸ch m¹ng: cøu n­íc, cøu d©n. - Trªn con ®­êng ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, Ng­êi nhËn thÊy v¨n ch­¬ng lµ thø vò khÝ s¾c bÐn ®Ó ®Êu tranh c¸ch m¹ng, nªn Ng­êi n¾m lÊy nã, mµi s¾c nã thµnh thø vò khÝ ®Ó phôc vô c¸ch m¹ng. Hå ChÝ Minh ®· trë thµnh nhµ v¨n, nhµ th¬ ngoµi ý muèn. Víi Ng­êi v¨n ch­¬ng lµ mét hµnh vi c¸ch m¹ng nªn môc ®Ých viÕt ®­îc x¸c ®Þnh rÊt râ rµng, tr­íc hÕt ®èi t­îng ®ã lµ g×: " viÕt cho ai ?", sau ®ã lµ môc ®Ých: " viÕt ®Ó lµm g× ? ", tiÕp ®ã lµ néi dung: " viÕt c¸i g× ?" vµ c¸ch thÓ hiÖn: " viÕt nh­ thÕ nµo? ". - Bªn c¹nh yÕu tè chÝnh trÞ trong v¨n ch­¬ng, B¸c lµ ng­êi rÊt yªu mÕn v¨n ch­¬ng nghÖ thuËt. Vèn lµ ng­êi cã t©m hån nh¹y c¶m, phong phó, lu«n chøa chan c¶m xóc cho nªn trong nhiÒu t¸c phÈm, ®Æc biÖt lµ th¬ Ng­êi viÕt lµ ®Ó ghi l¹i nh÷ng c¶m xóc, rung ®éng t×nh c¶m rÊt ch©n thùc cña m×nh. 2 - C¸c t¸c phÈm tiªu biÓu: - V¨n chÝnh luËn: + B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p. + Tuyªn ng«n ®éc lËp. + Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn. - TruyÖn ký: ViÕt b»ng tiÕng Ph¸p tõ 1922 ®Õn 1925 - Th¬: + NhËt ký trong tï 1942 - 1943 + Th¬ ca kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p… 3 - Phong c¸ch nghÖ thuËt: Sù nghiÖp s¸ng t¸c cña B¸c thèng nhÊt trong phong c¸ch viÕt: + Ng¾n gän trong s¸ng, gi¶n dÞ. + Cã nhiÒu s¸ng t¹o trong sö dông c¸c thÓ lo¹i ng«n ng÷, bót ph¸p, thñ ph¸p nghÖ thuËt kh¸c nhau nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. + T­ t­ëng nghÖ thuËt lu«n vËn ®éng mét c¸ch tù nhiªn khoÎ kho¾n, h­íng vÒ sù sèng, ¸nh s¸ng t­¬ng lai. “vi hµnh” NguyÔn ¸i Quèc A - Yªu cÇu: - Gióp häc sinh hiÓu: + Hoµn c¶nh s¸ng t¸c + Tãm t¾t ®­îc t¸c phÈm + N¾m ®­îc gi¸ trÞ néi dung, gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm B - Néi dung: 1 - Tæ chøc: 2 - Bµi «n: Vi Hµnh lµ mét t¸c phÈm võa cã tÝnh thêi sù l¹i võa cã tÝnh nghÖ thuËt. T¸c phÈm ra ®êi vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX, ®Õn nay vÉn gi÷ nguyªn tÝnh thêi sù vµ sù hÊp dÉn nh­ bÊt cø mét t¸c phÈm næi tiÕng nµo kh¸c. Vi Hµnh lµ mét truyÖn ng¾n cã ®èi t­îng ®éc gi¶ cô thÓ: ®ã lµ c«ng chóng Pari – nh÷ng ng­êi d©n ®· tõng ®­îc tiÕp xóc víi nÒn v¨n ho¸ mµ míi ®ã gÇn mét thÕ kØ ®· s¶n sinh ra nh÷ng bËc thÇy v¨n ch­¬ng thÕ giíi: Ban Z¾c, V. Huy G«…Ch¾c ch¾n khi viÕt t¸c phÈm nµy, NguyÔn ¸i Quèc ®· ph¶i ®Æt ra c©u hái: viÕt cho ai? vµ ph¶i viÕt nh­ thÕ nµo?. TruyÖn ng¾n Vi Hµnh v× thÕ mµ cã nh÷ng s¸ng t¹o nghÖ thuËt hÕt søc ®éc ®¸o, mµ t¸c dông cña nã ®èi víi nhËn thøc cña ®éc gi¶ Pari lµ rÊt lín. I. nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt : Nh©n vËt chÝnh cña t¸c phÈm lµ vÞ hoµng th­îng An Nam, xuÊt hiÖn trong t¸c phÈm mét c¸ch gi¸n tiÕp tr­íc hÕt qua c¸ch nh×n cña ®«i nam n÷ thanh niªn ng­êi Ph¸p. Sù nhÇm lÉn cña hä gi÷a t¸c gi¶ vµ Hoµng th­îng lµ cã lÝ. Trong con m¾t cña ng­êi ph­¬ng t©y, hÇu nh­ tÊt c¶ nh÷ng ng­êi An Nam ®Òu gièng nhau: vÉn c¸i mòi tÑt Êy, vÉn c¸i m¾t xÕch Êy, vÉn c¸i mÆt bñng nh­ vá chanh Êy. MÆc dï ®­îc giíi thiÖu gi¸n tiÕp nh­ng ch©n dung nh©n vËt còng ®· ®­îc x¸c ®Þnh. Trong c¸ch nãi vÒ con ng­êi con ng­êi xa l¹ Êy bao hµm c¶ mét c¸ch ®¸nh gi¸ miÖt thÞ vµ khinh bØ. Tõ ®iÓm nh×n cña ®«i nam n÷ thanh niªn nµy, t¸c gi¶ võa kh¸ch quan ho¸ khi giíi thiÖu nh©n vËt, l¹i võa l¹ ho¸ nh©n vËt. Ng­êi Ph¸p sèng ë thÕ kû XX ®· qu¸ xa l¹ víi c¸ch ¨n mÆc cña quý téc phong kiÕn dï ë ph­¬ng T©y hay ph­¬ng §«ng: tr«ng h¾n cã vÎ nhót nh¸t h¬n, lóng ta lóng tóng h¬n c¬, cã c¶ c¸i chôp ®Ìn chôp lªn c¸i ®Çu quÊn kh¨n, c¸c ngãn tay th× ®eo ®Çy nh÷ng nhÉn. §ã lµ mét c¸ch trang phôc cæ lç, lçi thêi vµ trë nªn kÖch cìm. Ch©n dung nh©n vËt trë nªn cô thÓ h¬n nh­ng còng nhÕch nh¸ch h¬n, nÕu kh«ng nãi lµ k× dÞ. B¶n chÊt cña nh©n vËt cßn ®­îc béc lé râ rÖt h¬n nh÷ng lêi ®¸nh gi¸, b×nh luËn trùc tiÕp. Hä nhÇm nh©n vËt t«i lµ hoµng th­îng vµ t­ëng r»ng hoµng th­îng kh«ng hiÓu hä nãi g× víi nhau. Mét chi tiÕt mang ý nghÜa th©m thuý, bãc trÇn b¶n chÊt dèt n¸t cña mét ®Êng hoµng th­îng. Nh÷ng lêi bµn t¸n cña ®«i nam n÷ thanh niªn cµng mang tÝnh kh¸ch quan. Sù cã mÆt cña hoµng th­îng lµ kÞp thêi bëi kho gi¶i trÝ s¾p c¹n: NhËt b¸o ch¼ng cßn g× ®Ó b«i b¸c trªn giÊy c¶. VÞ hoµng th­îng trë thµnh mét thø trß ch¬i, thó tiªu khiÓn. C¸ch so s¸nh: ph¶i tr¶ nh÷ng 1500 franc ®Ó xem vî lÏ nµng hÇu vua Cao Miªn…H«m nay chóng m×nh cã mÊt tÝ tiÒn nµo ®©u mµ ®­îc xem vua ngay c¹nh, th× ra vÞ hoµng th­îng trë thµnh mét thø trß ch¬i kh«ng mÊt tiÒn, mét c¸i nh×n ®Çy rÎ róng vµ khinh miÖt, b¶n chÊt nh©n vËt hoµng th­îng ®­îc v¹ch trÇn mét c¸ch kh«ng thÓ chèi c·i. §Ó hoµn chØnh ch©n dung nh©n vËt hoµng th­îng, t¸c gi¶ ®· rÊt khÐo lÐo tiÕp tôc bæ sung tõ mét ®iÓm nh×n cña mét nh©n vËt kh¸c: nh©n vËt t«i còng lµ ng­êi An Nam. Sù cã mÆt cña nh©n vËt t«i nh»m khu biÖt ng­êi da vµng vµ vÞ hoµng th­îng thªm mét lÇn n÷a ®Ó v¹ch trÇn b¶n chÊt chuyÕn vi hµnh cña Kh¶i §Þnh. D­íi h×nh thøc mét bøc th­ nªn nh©n vËt t«i ®­îc quyÒn tù do liªn t­ëng. Nh©n vËt t«i so s¸nh chuyÖn vua ThuÊn c¶i trang lµm d©n cµy vµ vua Pie n­íc Nga ®i lµm thî víi chuyÕn vi hµnh cña vÞ hoµng th­îng An Nam, qu¶ lµ sù ®èi lËp gi÷a ¸nh s¸ng vµ bãng tèi, gi÷a c¸i cao c¶ vµ hÌn h¹. B¶n chÊt cña ®èi t­îng bÞ ®¶ kÝch ë ®©y bÞ v¹ch trÇn bëi sù s¾c s¶o cña mét ngßi bót truyÖn ng¾n võa mang tÝnh luËn ®Ò võa ®Çy tÝnh nghÖ thuËt. II. s¸ng t¹o vµ xö lÝ t×nh huèng: §èi víi mét truyÖn ng¾n, ngoµi yªu cÇu x©y dùng h×nh t­îng nh©n vËt th× viÖc t¹o ra vµ xö lÝ t×nh huèng còng lµ mét vÊn ®Ò ®ßi hái tµi n¨ng cña ng­êi viÕt, Vi hµnh lµ mét t¸c phÈm nh­ vËy.ViÖc t¹o ra t×nh huèng nhÇm lÉn ®· mang l¹i søc hÊp dÉn cho truyÖn ng¾n nµy. §iÒu ®¸ng nãi ë ®©y lµ t¸c gi¶ ®· hîp lÝ ho¸ sù nhÇm lÉn gi÷a nh©n vËt t«i vµ vÞ hoµng th­îng. Nh­ trªn ®· nãi, víi c¸i nh×n cña ng­êi Ph¸p, ®«i nam n÷ thanh niªn khã cã thÓ ph©n biÖt mét c¸ch cô thÓ ng­êi An Nam. H¬n n÷a trong hµnh ®éng ®i lÐn lót, kh«ng cã ®Çy ®ñ trang phôc vµ nh÷ng ng­êi tuú tïng ®­îc gi¶i thÝch: Cã khi ®· göi tuèt ë kho hµnh lÝ nhµ ga ®Ó ®i ch¬i vi hµnh ®Êy. TÝnh hîp lÝ cña t×nh huèng võa thuyÕt phôc ng­êi ®äc, ®ång thêi thÓ hiÖn b¶n chÊt cña hµnh vi lÐn lót: th× ra vÞ hoµng th­îng cña chóng ta hoµn toµn kh«ng cßn phong c¸ch uy nghi, bÖ vÖ mµ thËm chÝ ng­îc l¹i. Trong chuyÕn ®i cña Kh¶i §Þnh sang Ph¸p n¨m 1922, Phan Chu Trinh còng ®· v¹ch téi mét c¸ch cô thÓ trong ®ã cã viÖc lµm nhôc quèc thÓ vµ biÓn lËn. Chi tiÕt NguyÔn ¸i Quèc ®­a ra trong t¸c phÈm còng ngÇm mét ý nghi· s©u xa nh­ vËy: vµng b¹c, ch©u b¸u, lôa lµ cïng tôi c¸c «ng quan bµ kiÕc rÊt cã thÓ ®· ®Ó ë hiÖu cÇm ®å.. ®ã lµ b¶n chÊt Ých kû vµ ti tiÖn cña mét vÞ hoµng th­îng. Tõ t×nh huèng nhÇm lÉn ®Çu tiªn Êy, t¸c gi¶ ®· suy luËn ra sù nhÇm lÉn thø hai. ë ®©y, vai trß cña t­ëng t­îng vµ h­ cÊu ®èi víi mét c©y bót truyÖn ng¾n thËt cÇn thiÕt: TÊt c¶ nh÷ng ai ë §«ng D­¬ng cã mµu da tr¾ng ®Òu lµ nh÷ng bËc khai ho¸ th× b©y giê ®Õn l­ît tÊt c¶ nh÷ng ai cã mµu da vµng ®Òu trë thµnh hoµng ®Õ ë Ph¸p. Sù nhÇm lÉn nµy lµ mét s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña t¸c gi¶ nh»m thÓ hiÖn b¶n chÊt thùc cña vÞ hoµng th­îng An Nam lµ mét kÎ bÊt tµi, b×nh th­êng nh­ nh÷ng kÎ An Nam b×nh th­êng kh¸c. TÝnh chÊt bï nh×n, tay sai cña vÞ hoµng th­îng ®¸ng kÝnh ®· bÞ v¹ch trÇn, ®ång thêi b¶n chÊt thùc d©n cña ®Õ quèc Ph¸p còng ®· lé râ: kh«ng hÒ cã sù b¶o hé hay khai ho¸ mµ thùc chÊt lµ x©m l­îc vµ bãc lét. T×nh huèng nhÇm lÉn thø ba lµ mét sù phãng ®¹i mµ ng­êi ta th­êng gäi lµ qu¸ mï ra m­a. Sù nhÇm lÉn nµy qu¶ thËt lµ buån c­êi, ngay ®Õn chÝnh phñ còng ch¼ng nhËn ®­îc ra kh¸ch thËt cña m×nh. Ho¸ ra ngay ®Õn kÎ bï nh×n mµ thùc d©n Ph¸p chñ ®éng mêi, chóng còng kh«ng nhËn ra. NguyÔn ¸i Quèc ®· ®¸nh tróng c¶ hai ®èi t­îng: hoµng th­îng An Nam vµ thùc d©n Ph¸p. III. kÕt luËn : Vi Hµnh lµ mét truyÖn ng¾n võa mang tÝnh thêi sù, võa mang tÝnh nghÖ thuËt. NguyÔn ¸i Quèc ®· kÕt hîp gi÷a c¸i s¾c s¶o cña mét t­ duy nghÖ thuËt hiÖn ®¹i víi sù th©m thuý cña mét con ng­êi ¸ ®«ng. Cã thÓ xem ®©y lµ mét trong nh÷ng truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i nhÊt cña lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam ( nÕu tÝnh Tè T©m cña Hoµng Ngäc Ph¸ch vµo n¨m 1925 ). T¸c gi¶ ®· khÐo lÐo v¹ch trÇn b¶n chÊt chuyÕn vi hµnh cña Kh¶i §Þnh còng nh­ bé mÆt thùc cña thùc d©n Ph¸p. Trong truyÖn hÇu nh­ kh«ng cã mét chi tiÕt thõa. C¸c nhµ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ b¶n dÞch cña Ph¹m Huy Th«ng lµ mét b¶n dÞch xuÊt s¾c, thÓ hiÖn râ phong c¸ch truyÖn ng¾n NguyÔn ¸i Quèc. nhËt ký trong tï hå chÝ minh A - Yªu cÇu: - Gióp häc sinh n¾m ®­îc néi dung c¬ b¶n cña tËp NhËt ký trong tï: + Gi¸ trÞ néi dung: - HiÖn thùc - Nh©n ®¹o + Gi¸ trÞ nghÖ thuËt. B - Néi dung: 1 - Tæ chøc: 2 - Bµi «n: I - Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: - Trong 13 th¸ng bÞ b¾t giam ë nhµ tï Qu¶ng T©y, Trung Quèc, bÞ chuyÓn qua nhiÒu nhµ lao cña chÝnh quyÒn ph¶n ®éng T­ëng Giíi Th¹ch, Hå ChÝ Minh ®· viÕt h¬n 100 bµi th¬ ch÷ H¸n, tËp hîp trong tËp Ngôc trung nhËt ký. ( NhËt ký trong tï). - Hoµn c¶nh lµm th¬ trong ngôc tï, Ng­êi ph¶i chÞu sù ®µy ®o¹, søc khoÎ suy yÕu, nhiÒu lóc hiÓm nghÌo. II - Néi dung: 1 - Gi¸ trÞ hiÖn thùc: - Tè c¸o chÕ ®é nhµ tï v« nh©n ®¹o ®­íi thêi T­ëng Giíi Th¹ch: + §ã lµ nh÷ng h×nh ¶nh cña phô n÷, trÎ nhá, gia quyÕn v« téi cña nh÷ng ng­êi cã téi bÞ b¾t ph¶i vµo tï. + Hoµn c¶nh tï bÞ ®µy ®o¹ c¶ vÒ thÓ x¸c lÉn tinh thÇn ®­îc b¸c ghi l¹i rÊt cô thÓ: §ãi, rÐt, ghÎ lë, bÖnh tËt, chÕt chãc…Con ng­êi bÞ coi th­êng h¬n con vËt. + Nhµ tï n¬i thùc thi ph¸p luËt nh­ng ®Çy rÉy nh÷ng bÊt c«ng, v« lÝ: Bän cai ngôc b¾t tï nh©n ph¶i nép ®ñ lo¹i tiÒn: tiÒn vµo nhµ giam, tiÒn chç ngñ, tiÒn c¬m n­íc, tiÒn cñi, tiÒn ®Ìn… ngoµi tï ®¸nh b¹c bÞ b¾t, trong tï ®¸nh b¹c c«ng khai… - Bøc tranh x· héi Trung Quèc d­íi thêi T­ëng Giíi Th¹ch võa tµn b¹o, võa môc n¸t. Bän cÇm quyÒn hoµnh hµnh g©y téi ¸c, ¸p bøc nh©n d©n ®Õn cïng cùc. 2 - Gi¸ trÞ nh©n ®¹o: - NhËt ký trong tï mang néi dung t­ t­ëng lín, to¶ s¸ng mét t©m hån lín ( t×nh c¶m lín, trÝ tuÖ lín, khÝ ph¸ch lín ), ®ã chÝnh lµ bøc ch©n dung tinh thÇn tù ho¹ cña nhµ th¬. - NhËt ký trong tï biÓu hiÖn mét tÊm lßng yªu n­íc m·nh liÖt, lu«n h­íng vÒ ®Êt n­íc trong c¶nh ngé lÇm than. Ng­êi d­êng nh­ quªn ®i b¶n th©n, chØ lo cho ®Êt n­íc ch×m trong ¸ch n« lÖ: Kh«ng ngñ ®­îc, Tøc c¶nh, §ªm thu… - Yªu th­¬ng tha thiÕt nh÷ng kiÕp ng­êi bÞ ¸p bøc: Phu lµm ®­êng; Tõ Long An ®i §«ng ChÝnh; Em bÐ trong nhµ lao T©n D­¬ng…. - ThÓ hiÖn mét t×nh yªu thiªn nhiªn s©u s¾c víi t©m hån tinh tÕ, nh¹y c¶m phong th¸i ung dung, tù t¹i, l¹c quan: Ng¾m tr¨ng; ChiÒu tèi; Gi¶i ®i sín; C¶nh chiÒu h«m… - ThÓ hiÖn mét tinh thÇn bÊt khuÊt, ý chÝ kiªn c­êng: Nghe tiÕng gi· g¹o; Kh«ng ngñ ®­îc… - ThÓ hiÖn mét khao kh¸t tù do m·nh liÖt. 3 - NghÖ thuËt: - Phong phó ®a d¹ng vÒ bót ph¸p: trµo phóng, t­îng tr­ng, tr÷ t×nh… - §Ò tµi phong phó, sinh ®éng. - C¶m høng vµ giäng ®iÖu th¬ võa cæ ®iÓn, võa hiÖn ®¹i. ChiÒu tèi ( mé) Hå chÝ minh A - Yªu cÇu: - Thuéc bµi th¬: Phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬. - N¾m ®­îc bót ph¸p cæ ®iÓn, hiÖn ®¹i cña bµi th¬. - VÎ ®Ñp t©m hån cña ng­êi chiÕn sÜ - thi sÜ Hå ChÝ Minh. B - Néi dung: 1 - Tæ chøc: 2 - Bµi «n: Trong NhËt ký trong tï cã kh¸ nhiÒu t¸c phÈm th¬ b¾t nguån tõ c¶m xóc rung ®éng cña tr¸i tim ng­êi nghÖ sÜ tr­íc thiªn nhiªn vµ con ng­êi. ChiÒu tèi lµ mét bµi th¬ ghi l¹i t×nh c¶m nh­ vËy cña Hå ChÝ Minh: QuyÖn ®iÓu quy l©m tÇm tóc thô, C« v©n m¹n m¹n ®é thiªn kh«ng. S¬n th«n thiÕu n÷ ma bao tóc, Bao tóc ma hoµn l« dÜ hång. Thêi kh¾c hoµng h«n ®· tõng ®i vµo trong th¬ ca víi nhiÒu t¸c phÈm næi tiÕng, nhÊt lµ khi ng­êi thi sÜ Êy l¹i lµ kÎ tha h­¬ng, ng­êi l÷ thø: Ngµn mai giã cuèn chim bay mái, DÆm liÔu s­¬ng sa kh¸ch b­íc dån. ( Bµ HuyÖn Thanh Quan ) Mét thêi gian chøa ®ùng nh÷ng t©m t­ trÜu buån. Hå ChÝ Minh kh«ng nh÷ng lµ ng­êi xa quª mµ cßn lµ ng­êi xa tæ quèc, vµ ®iÒu ®¸ng nãi h¬n n÷a l¹i lµ mét ng­êi tï bÞ ®µy ¶i ®ãi kh¸t, khæ cùc, vµ c¸i c¶nh n¨m m­¬i ba c©y sè mét ngµy, nÕu kh«ng ph¶i lµ ng­êi cã nghÞ lùc th× khã cã thÓ b×nh tÜnh huèng chi nãi ®Õn chuyÖn lµm th¬. H×nh ¶nh mét c¸nh chim më ®Çu bµi th¬ lµ h×nh ¶nh thùc, sinh ®éng cña tù nhiªn, kh«ng ph¶i lµ h×nh ¶nh mang mµu s¾c triÕt lÝ nh­ trong th¬ §­êng. Khi LiÔu T«ng Nguyªn viÕt vÒ mét c¸nh chim lµ ®· ®Æt trong mèi quan hÖ gi÷a c¸i h÷u h×nh víi c¸i v« h¹n nªn h×nh ¶nh th¬ chØ t¹o ra mét kh«ng gian v« cïng: Thiªn s¬n ®iÓu phi tuyÖt V¹n kÝnh nh©n tung diÖt (Ngµn non khuÊt bãng chim bay, Mu«n con ®­êng t¾t dÊu giµy tuyÖt kh«ng.) ( Giang tuyÕt ) H×nh ¶nh trong th¬ Hå ChÝ Minh lµ h×nh ¶nh thùc, sinh ®éng cña b¶n th©n tù nhiªn. Nãi nh­ Hoµi Thanh: nh÷ng chi tiÕt nh­ vËy rÊt cã thÓ bÞ bá quªn nÕu kh«ng ph¶i lµ nhµ th¬. Mét c¸nh chim kh«ng mÊt hót, kh«ng tan biÕn, nã chØ dõng l¹i sau mét cuéc hµnh tr×nh ®Ó nghØ ng¬i, ®Ó tiÕp tôc mét cuéc hµnh tr×nh míi mang mµu s¾c triÕt lÝ, mét c¶nh t­îng cña thiªn nhiªn yªn b×nh ®­îc t¸c gi¶ ghi nhËn. H×nh ¶nh mét chßm m©y lÎ loi trong th¬ Hå ChÝ Minh còng rÊt kh¸c víi th¬ x­a. Th«i HiÖu nãi ®Õn mét quy luËt bÊt biÕn: B¹ch v©n thiªn t¶i kh«ng du du, (Hoµng H¹c l©u ) lµ ®Ó thÓ hiÖn c¶nh th¨ng trÇm cña d©u bÓ thÕ sù víi nçi niÒm luyÕn tiÕc v« h¹n. Hai tõ man man trong bµi Mé gîi mét s¾c th¸i l÷ng lê nhÑ nhµng, thanh th¶n cña ®¸m m©y kh¸c xa tr¹ng th¸i h­ v« mµ hai tõ du du gîi lªn trong bµi Hoµng H¹c l©u. §¸m m©y c« ®¬n trong bµi Mé v× thÕ gîi lªn mét kh«ng gian kho¸ng ®¹t, kh«ng hÒ mang dÊu vÕt cña sù mÖt mái nµo, dï thi sÜ ®ang bÞ xiÒng xÝch, ®µy ¶i. V­ît lªn hoµn c¶nh lµ tr¸i tim rung ®éng cña ng­êi thi sÜ tr­íc vÎ ®Ñp thiªn nhiªn, ®ã chÝnh lµ chÊt thÐp trong th¬ Hå ChÝ Minh- dï nhµ th¬ kh«ng nãi ®Õn chuyÖn thÐp. ChiÒu tèi lµ mét bµi th¬ mang tÝnh cæ ®iÓn rÊt râ rÖt, sau bøc tranh thiªn nhiªn lµ sù xuÊt hiÖn cña con ng­êi: S¬n th«n thiÕu n÷ ma bao tóc, Ng­êi thiÕu n÷ cã mÆt trong th¬ cã lÏ tõ khi cã thi sÜ. Th¬ cæ trung Quèc còng nh­ th¬ cæ ViÖt Nam h×nh ¶nh ng­êi thiÕu n÷ th­êng gîi sù sang träng, qóy ph¸i víi t­ thÕ hoÆc lÆng yªn hoÆc nh­ tiÕc nuèi mét nçi buån, mét nçi o¸n t×nh nµo ®ã: Mü nh©n quyÓn ch©u liªm Th©m täa tÇn nga mi. ( Ng­êi xinh cuèn bøc rÌm ch©u, Ngåi im th¨m th¼m nh¨n chau ®«i mµy.) ( O¸n t×nh – LÝ B¹ch ) H×nh ¶nh ng­êi thiÕu n÷ xãm nói trong th¬ Hå ChÝ Minh mang mét vÎ ®Ñp kháe kho¾n trong t­ thÕ lao ®éng th­êng nhËt: S¬n th«n thiÕu n÷ ma bao tóc. Trong th¬ x­a sù xuÊt hiÖn cña con ng­êi th­êng lµ nh÷ng h×nh ¶nh lÎ loi ®¬n ®éc, ®èi diÖn víi thiªn nhiªn v« cïng v« tËn: Lom khom d­íi nói tiÒu vµi chó, L¸c ®¸c ven s«ng chî mÊy nhµ. ( Qua ®Ìo ngang – Bµ huyÖn Thanh Quan ) ë bµi th¬ Mé con ng­êi hµi hßa víi thiªn nhiªn, h¬n n÷a l¹i lµ con ng­êi trong t­ thÕ vËn ®éng. Con ng­êi trë thµnh trung t©m cña bøc tranh thiªn nhiªn khi chiÒu xuèng: S¬n th«n thiÕu n÷ ma bao tóc, Bao tóc ma hoµn l« dÜ hång. H×nh ¶nh bÕp löa rùc hång ë cuèi bµi th¬ qu¶ lµ ®· lµm s¸ng bøc tranh vµ ®Æc biÖt lµ gãp phÇn kh¾c häa thªm vÎ ®Ñp cña con ng­êi. Mét c¶m gi¸c Êm ¸p vÒ sù sèng dï lµ vµo thêi kh¾c hoµng h«n n¬i xø ng­êi vµ nhµ th¬ lµ mét ng­êi tï. Bøc tranh mµ nhµ th¬ kh¾c häa hiÖn lªn vÎ ®Ñp cña cuéc sèng th­êng nhËt, mét tinh thÇn l¹c quan tin yªu vµo cuéc sèng. C¸ch nh×n h­íng tíi nh÷ng c¸i ®Ñp dï lµ nhá nhÆt nhÊt trong cuéc sèng ®êi th­êng qu¶ thùc chØ cã thÓ cã ®­îc tõ mét t©m hån giµu rung ®éng lu«n h­íng vÒ sù sèng vµ ¸nh s¸ng t­¬ng lai. Nh­ vËy, chÊt thÐp cña bµi th¬ chÝnh lµ mét c¸ch c¶m nhËn vÒ cuéc sèng, mét lßng tin vµo con ng­êi, mét kh¶ n¨ng v­ît qua hoµn c¶nh thùc t¹i ®Ó rung ®éng tr­íc vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn vµ con ng­êi. H×nh ¶nh vÒ mét thi sÜ- chiÕn sÜ chÝnh lµ ë chç ®ã. §óng nh­ Hoµi Thanh ®· tõng viÕt : Kh«ng ph¶i cø nãi chuyÖn thÐp, lªn giäng thÐp míi cã tinh thÇn thÐp. T¶o gi¶i ( Gi¶i ®i sím ) hå chÝ minh A - Yªu cÇu: - Häc sinh thuéc bµi th¬ - N¾m ®­îc hoµn c¶nh s¸ng t¸c. - HiÓu ®­îc gi¸ trÞ néi dung, nghÖ thuËt cña bµi th¬. B - Néi dung: 1 - Tæ chøc: 2 - Bµi «n: I. ë NhËt kÝ trong tï cã mét bé phËn nh÷ng bµi th¬ mµ c¶m høng ®­îc khëi nguån tõ nh÷ng chÆng ®­êng chuyÓn lao. Thêi gian cã thÓ lµ vµo buæi sím, qu¸ tr­a, chiÒu h«m, hay nöa ®ªm, cã thÓ lµ ®i thuyÒn, ®i bé.. Ng­êi ®Òu cã nh÷ng bµi th¬ hay. T¶o gi¶i lµ mét bµi th¬ ra ®êi trong hoµn c¶nh nh­ vËy. Ng­êi x­a ®· viÕt rÊt thµnh c«ng vÒ kho¶nh kh¾c yªn tÜnh cña ®ªm khuya. Th¬ x­a nãi tíi kho¶nh kh¾c nµy th­êng Ýt khi thiÕu v¾ng mét vÇng tr¨ng l¹nh, mét tiÕng chu«ng chïa: C« T« thµnh ngo¹i Hµn S¬n tù D¹ b¸n chung thanh ®¸o kh¸ch thuyÒn. ( ThuyÒn ai ®Ëu bÕn C« T«, Nöa ®ªm nghe v¼ng chu«ng chïa Hµn San ) ( Phong KiÒu d¹ b¹c – Tr­¬ng KÕ ) §ã lµ nh÷ng h×nh ¶nh ­íc lÖ, quen thuéc nh­ng giµu søc gîi, søc c¶m víi ng­êi ®äc. Më ®Çu cho kho¶ng thêi gian lªn ®­êng trong ®ªm tèi cña m×nh B¸c viÕt: NhÊt khø kª ®Ò d¹ vÞ lan, C©u th¬ më ®Çu cho ta biÕt mét thêi gian kh¸ cô thÓ. §ªm khuya d­îc b¸o hiÖu b»ng mét tiÕng gµ vèn rÊt quen thuéc víi ng­êi ph­¬ng §«ng, hä xem ®ã nh­ mét dÊu hiÖu ®Ó ®o ®Õm thêi gian. Trong lêi th¬, tiÕng gµ bçng trë nªn gÇn gòi vµ th©n thiÕt víi hoµn c¶nh cña B¸c. ¢m thanh cña tiÕng gµ cßn gîi mét kh«ng gian yªn tÜnh. Theo bót ph¸p §­êng thi ng­êi ta gäi ®ã lµ dïng ®éng gîi tÜnh, kh«ng chØ yªn tÜnh ®ªm tèi cßn më ra mét kh«ng gian mªnh m«ng, b¸t ng¸t h¬n. Ng­êi tï – Hå ChÝ Minh, ®· tõng ph¶i ®i bé n¨m m­¬i ba c©y sè mét ngµy trong c¶nh xiÒng xÝch, ®ãi r¸ch, èm yÕu.. nh÷ng vÊt v¶ khæ cùc ban ngµy ch­a hÕt l¹i chång chÊt tiÕp vµo lóc nöa ®ªm. Víi con ng­êi b×nh th­êng,thËt khã gi÷ v÷ng lßng trong hoµn c¶nh Êy. C©u th¬ thø hai trong bµi th¬ tiÕp tôc më mét kh«ng gian cao réng, kho¸ng ®¹t: QuÇn tinh ñng nguyÖt th­íng thu san. H¬n 1000 n¨m tr­íc, thi tiªn LÝ B¹ch còng tõng khëi nguån c¶m høng th¬ vµo lóc nöa ®ªm : Cö ®Çu kh¸n minh nguyÖt, §ª ®Çu t­ cè h­¬ng. ( TÜnh d¹ t­ – LÝ B¹ch ) Tr¨ng s¸ng trong th¬ cæ kh«ng h¼n lµ mét ¸nh tr¨ng cô thÓ mµ nã nhuèm mµu s¾c triÕt lÝ, gîi mét vò trô kh«ng cïng ®Ó lµm næi bËt t©m tr¹ng cña mét con ng­êi c« ®éc. H×nh ¶nh chßm sao vµ vÇng tr¨ng trong th¬ Hå ChÝ Minh lµ nh÷ng chi tiÕt thùc, nã lµ thiªn nhiªn cô thÓ vµ sinh ®éng gîi kh«ng gian bao la cña mét ®ªm thu l¹nh. Th¬ x­a mçi khi gîi h×nh ¶nh thiªn nhiªn, nhÊt lµ vµo nh÷ng kho¶nh kh¾c thêi gian trong ®ªm thu l¹nh, th­êng c¶m nhËn c¶nh vËt mét c¸ch ®¬n ®éc, Ýt cã sù liªn hÖ. Trong th¬ B¸c, chßm sao vµ vÇng tr¨ng cïng vËn ®éng, tõ ñng võa chØ ®éng t¸c võa gîi ®­îc mèi liªn hÖ gi÷a c¶nh vËt, khiÕn khung c¶nh thiªn nhiªn cµng trë nªn sinh ®éng. C©u th¬ thø hai cßn ®­îc nhiÒu ng­êi hiÓu theo ý nghÜa Èn dô vµ t­îng tr­ng, c¸ch hiÓu ®ã võa gß Ðp võa khiªn c­ìng, lÖch ý th¬, bÞ nhiÒu nhµ phª b×nh phª ph¸n. Hai c©u th¬ ®Çu lµ hai c©u th¬ gîi c¶nh s¾c thiªn nhiªn, gîi mét thêi gian, kh«ng gian cô thÓ vµ sinh ®éng dï rÊt Ýt chi tiÕt. §i theo mét kÕt cÊu kh¸ cæ ®iÓn trong th¬ §­êng, sau khi t¹o ®­îc bøc tranh thiªn nhiªn, h×nh ¶nh con ng­êi xuÊt hiÖn: Chinh nh©n dÜ t¹i chinh ®å th­îng, Nghªnh diÖn thu phong trËn trËn hµn. Hai tõ chinh nh©n rÊt Ýt khi ®­îc Hå ChÝ Minh sö dông ë NhËt ký trong tï. ý th¬ trong nguyªn b¶n lµ ng­êi ®i xa ®· cã mÆt trªn con ®­êng xa, b¶n dÞch th¬ thªm ®­îc mét hµnh ®éng cÊt b­íc mµ nguyªn b¶n kh«ng cã, nh­ng gi¶m ®i søc gîi vèn cã cña tø th¬. Hai tõ chinh trong cïng mét c©u th¬ t¹o ©m h­ëng trÇm vµ ch¾c nhÊn m¹nh t©m thÕ s½n sµng cña con ng­êi. H¬n n÷a c©u th¬ cßn gîi h×nh ¶nh con ng­êi trong trung t©m mét bøc tranh : ®»ng sau ®· ®Ó l¹i mét kho¶ng c¸ch rÊt xa, vµ phÝa tr­íc vÉn lµ mét con ®­êng th¨m th¼m, diÖu vîi. Trong mét kh«ng gian nh­ vËy, rÊt dÔ ®­a l¹i mét c¶m gi¸c buån v¾ng lÎ loi hiu qu¹nh nhÊt lµ khi con ng­êi Êy l¹i lµ kÎ xa xø. H×nh ¶nh con ng­êi lµm chñ, vËn ®éng trong thiªn nhiªn trong th¬ B¸c ®· kh¸c xa h×nh ¶nh con ng­êi trong th¬ §­êng hoÆc lµ trong t­ thÕ bÊt ®éng: C« chu to¹ l¹p «ng §éc ®iÕu Hµn Giang tuyÕt. ( K×a ai c©u tuyÕt bªn s«ng, ¸o t¬i, nãn l¸ mét «ng thuyÒn chµi. ) ( Giang TuyÕt – LiÔu T«ng Nguyªn ) hoÆc lµ con ng­êi ®ang lÎ loi cÊt b­íc trong mét buæi hoµng h«n v¾ng lÆng : RÆng liÔu s­¬ng sa kh¸ch b­íc dån. ( C¶nh chiÒu h«m – Bµ huyÖn Thanh Quan ) Trong NhËt ký trong tï, hÇu nh­ chóng ta kh«ng gÆp h×nh ¶nh con ng­êi trong t­ thÕ vµ d¸ng ®iÖu nh­ vËy. C©u th¬ : Chinh nh©n dÜ t¹i chinh ®å th­îng kh«ng t¶ d¸ng b­íc ®i mµ vÉn gîi ®­îc con ng­êi vËn ®éng nhê vµo sù vËn ®éng cña chßm sao vµ vÇng tr¨ng cña c©u th¬ trªn. NguyÔn §¨ng M¹nh ®· ph¸t hiÖn: Ng­êi tï bít ®i ®­îc nçi c« qu¹nh bëi cã b¹n ®ång hµnh, qu¶ lµ mét h×nh ¶nh th¬ ®Ñp, khoÎ kho¾n vµ Êm ¸p. C©u th¬ cuèi : Nghªnh diÖn thu phong trËn trËn hµn. Nghªnh diÖn gîi mét t­ thÕ nhiÒu h¬n lµ t¶ thùc, ba ch÷ trËn trËn hµn nhê ©m h­ëng cña nã mµ gîi d­îc mét hiÖn thùc hÕt søc kh¾c nghiÖt: giã thu l¹nh tõng trËn, tõng trËn thæi liªn håi. Hoµn c¶nh thiªn nhiªn ë ®©y mang ý nghÜa nh­ mét hiÖn thùc kh¸ch quan mµ ng­êi tï ph¶i chÞu ®ùng, c©u th¬ hiÖn lªn h×nh ¶nh mét con ng­êi thËt b¶n lÜnh: b×nh tÜnh ®ãn nhËn sù kh¾c nghiÖt cña hoµn c¶nh, trong t­ thÕ cña ng­êi lµm chñ. §ã chÝnh lµ vÎ ®Ñp cña ng­êi chiÕn sÜ trong con ng­êi nghÖ sÜ – Hå ChÝ Minh. Trong th¬ x­a ®· tõng xuÊt hiÖn h×nh ¶nh con ng­êi anh hïng, nh­ng hä hoÆc h¨m hë khi gÆp thêi, hoÆc thë than khi bÊt phïng thêi. Dï sao ®ã còng lµ nh÷ng h×nh ¶nh mang ®Æc ®iÓm cña thi ph¸p v¨n häc trung ®¹i: con ng­êi tá chÝ tr­íc vò trô. H×nh ¶nh ng­êi chiÕn sÜ trong th¬ Hå ChÝ Minh, tr­íc hÕt lµ con ng­êi b×nh th­êng, con ng­êi mang vÎ ®Ñp phi th­êng ë chç chiÕn th¾ng hoµn c¶nh. §ã lµ con ng­êi tù chñ, tõ niÒm vui chiÕn th¾ng hoµn c¶nh t¹o ra nguån c¶m høng th¬ cho chÝnh m×nh… II. T¶o gi¶i lµ hai bµi th¬ cã kÕt cÊu ®éc lËp nh­ng còng cã mèi liªn hÖ trong m¹ch c¶m høng, trong sù vËn ®éng cña h×nh khèi th¬. Bµi th¬ thø hai lµ mét kh«ng gian vµ thêi gian kh¸c h¼n: §«ng ph­¬ng b¹ch s¾c dÜ thµnh hång, C©u th¬ kh«ng ®¬n thuÇn t¶ c¶nh mµ nã thÓ hiÖn c¶m gi¸c. T¸c gi¶ võa ghi nhËn sù thay ®æi cña s¾c mµu l¹i võa nh­ lµ mét sù ph¸t hiÖn: dÜ thµnh hång thÓ hiÖn mét sù thay ®æi nhanh chãng. NÕu mét con ng­êi mÖt mái ch¾c ch¾n sÏ kh«ng cã ®­îc c¶m gi¸c vÒ thêi gian víi nh÷ng biÕn chuyÓn nhanh chãng nh­ vËy. C©u th¬ kh«ng chØ gîi mét mµu hång mµ ®ã cßn lµ b×nh minh mµu s¾c cña bøc tranh thiªn nhiªn bçng chë nªn t­¬i s¸ng. NhiÒu nhµ phª b×nh nghiªn cøu th¬ Hå ChÝ Minh ®· chØ ra mét nhËn xÐt: Nh÷ng ¸nh hång trong th¬ cña Ng­êi thùc sù lµ mét tÝn hiÖu nghÖ thuËt. Nã võa mang ý nghÜa hiÖn thùc l¹i võa thÓ hiÖn mét c¸ch c¶m nhËn vµo hiÖn thùc, nÕu kh«ng cã nhiÖt t×nh, kh«ng cã niÒm tin th× kh«ng thÓ ®­a ®­îc nh÷ng chi tiÕt nµy vµo trong th¬. §«ng ph­¬ng b¹ch s¾c dÜ thµnh hång, U ¸m tµn d­ t¶o nhÊt kh«ng. DÜ thµnh hång ®· lµ mét c¶m gi¸c nhanh chãng vÒ sù chuyÓn ®æi mµu s¾c, t¶o nhÊt kh«ng l¹i cµng nhÊn m¹nh ý døt kho¸t nhanh vµ m¹nh. Bøc tranh nµy kh«ng cßn c¸i l¹nh lÏo ®Õn kh¾c nghiÖt : thu phong trËn trËn hµn nh­ ë bµi thø nhÊt. Trong bµi th¬ thø hai nµy kÕt cÊu quen thuéc cña th¬ §­êng hÇu nh­ bÞ ph¸ vì. C¶ ba c©u th¬ ®Çu lµ c¶m gi¸c vÒ kh«ng gian thêi gian b»ng mµu s¾c vµ nhÊt lµ mét kh«ng khÝ cã thùc: c¶m gi¸c vÒ mét kh«ng khÝ Êm ¸p trµn ngËp ®­îc t¸c gi¶ thÓ hÖn liªn tiÕp trong hai c©u th¬ sau: No·n khÝ bao la trïm vò trô, Hµnh nh©n thi høng hèt gia nång. Tõ chinh nh©n ®Õn hµnh nh©n qu¶ lµ mét qu¸ tr×nh. Chinh nh©n lµ ng­íi ®i xa trªn con ®­êng xa, hµnh nh©n chØ mét con ng­êi ®i ®­êng b×nh th­êng, ngì nh­ con ®­êng ®· hoµn toµn bÞ ®Èy lïi. V­ît qua nh÷ng thö th¸ch kh¾c nghiÖt ®Ó trë l¹i c¸i b×nh th­êng Êy kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. NhËt kÝ trong tï ®· mét lÇn ghi nhËn Hå ChÝ Minh khi ®èi diÖn víi thiªn nhiªn, ®· tù béc lé m×nh lµ mé