Chuyên đề Bài điều kiện : văn học Việt Nam sau 1975

Họ tên: Vũ Thị Thanh Huyền Lớp: Bk58- Khoa Văn BÀI ĐIỀU KIỆN Chuyên đề: Văn học Việt Nam sau 1975 Đề bài: Phân tích một trong các tiểu thuyết văn học Việt Nam hiện đại để chứng minh ý kiến của Milan Kundera: Một trong những tiếng gọi hấp dẫn của tiểu thuyết hiện đại là tiếng gọi của trò chơi. Bài làm Bàn về tiểu thuyết hiện đại, Milan Kundera đã đưa ra một ý kiến khá xác đáng: Một trong những tiếng gọi hấp dẫn của tiểu thuyết hiện đại là tiếng gọi của trò chơi. Hầu hết các tác phẩm thời kỳ này đều ít nhiều mang tính trò chơi, nhưng được biểu hiện rõ nét nhất là ở các tiểu thuyết theo phong cách hậu hiện đại, mà tiêu biểu phải kể đến là Thiên sứ của Phạm Thị Hoài với quan niệm phi truyền thống về văn chương: Văn chương như một lối ứng xử với cuộc đời thông qua hình thức trò chơi. Đọc Thiên sứ, không khó để nhận ra được tiếng gọi của trò chơi –một thứ sức mạnh bản thể tạo nên sức “hấp dẫn” cho tác phẩm, biến người đọc thành một người chơi ngang hàng với tác giả và cả với nhân vật tiểu thuyết, tạo nên tính dân chủ vốn là một đặc trưng của văn học hiện đại, kích thích sự hoài nghi và tính sáng tạo của độc giả. Trò chơi luôn có tính lưỡng diện, vừa nghiêm túc vừa phi nghiêm túc, chính điều đó giúp văn học phản ánh sinh động hơn tính đa chiều của đời sống. Trò chơi trong Thiên sứ cũng vậy, Phạm Thị Hoài cho rằng: “Cuộc đời là nghiêm túc nhưng cũng là một trò chơi, cuộc thể nghiệm của những “cái tôi” nhỏ bé”. Trước hết, ta nhận diện tính phi nghiêm túc của tác phẩm qua việc phân tích tính trò chơi. Tính trò chơi trong văn học hiện đại khá đa dạng: Trò chơi nhân vật, trò chơi cấu trúc, trò chơi thể loại… Thiên sứ đại diện cho trò chơi nhân vật, ở đó mỗi nhân vật lại đeo đuổi một cuộc chơi riêng, nhưng cơ bản có thể tách nhân vật chơi thành hai phe đối lập: Một bên là phe của Trẻ con, của Thiên sứ pha lê, một bên là phe của Người lớn- những cỗ máy xơ cứng vì “mái lở, chân ghế long”, vì “uy tín và danh dự”. Trò chơi của phe Trẻ con- Thiên sứ là một cuộc chơi đơn độc, khước từ đám đông và lối sống phủ thảm của người lớn. Cô bé Hoài- Ốc nhỏ chơi trò quan tòa bên cửa sổ của căn phòng với 400 ô vuông nâu, ở đó nhân loại được chia làm hai loại: Homo-A và Homo-Z. Trò ủ giấc ngủ bào thai vĩnh hằng để mãi không thành người lớn, khiến ta liên tưởng đến chú bé trong Cái trống thiếc (Gunter Grass), nhưng nếu cậu chủ ý ngã vào cái trống để luôn là đứa trẻ lên 7 thì trò chơi của bé Hoài không hề có sự tính toán trước mà nó chỉ là một phản ứng, một sự nổi loạn để tự vệ, chấp nhận sự cô đơn để giữ cái tôi đầy khao khát cháy bỏng nhưng cũng đầy tự chủ. Bé Hon được gọi bằng cái tên đúng nghĩa: Thiên sứ pha lê, trò chơi của bé là ban phát nụ cười và những cái hôn ngọt ngào mùi sữa công bằng với tất cả mọi người. Trò chơi đó lúc đầu được phe Người lớn- những cỗ máy đón nhận để trở về với “gương mặt nhân chi sơ”, nhưng sau những cỗ máy đó bị “tuột xích”, “rệu rạo”, chỉ toàn “rủa” và “gắt”, cuộc đụng độ tất yếu xảy ra và Thiên sứ pha lê buộc phải từ bỏ cuộc chơi với giấc ngủ “không bao giờ dậy nữa”. Trò chơi của phe Người lớn- những cỗ máy đơn điệu và rò rỉ với những trò chơi mang tính chất phưu lưu, thậm chí vô nghĩa lý: Đó là trò lựa chọn tình yêu của chị Hằng bằng sự ngẫu nhiên, may rủi: bói tên, trốn tìm, cuối cùng đặt số phận mình vào trò giải đố. Đó là trò Trí uẩn của chồng Hằng- anh cán bộ ngoại giao với sở thích sưu tập giấy toilette, thảm, khăn trải bàn, nghệ thuật pha cà phê, kỷ lục “tiêu thụ” âu phục và giầy da. Đó là trò chơi nhốt chặt sách “sau lần bìa cứng”- cũng là nhốt chặt tư tưởng của bố. Đó là trò đỏ đen đầy may rủi của Hoàng và Hạc, là cuộc tình dưới cửa sổ phù phiếm của Hùng và cô vũ nữ ngoại quốc. Đó là cuộc chơi với những con chữ của nhà thơ mang cái tên bí ẩn Ph… Những nhân vật này không hề có thế giới nội tâm và cá tính, họ hiện lên như những cỗ máy cứng nhắc trong hệ thống trò chơi tẻ nhạt do họ lựa chọn. Họ thuộc số đông và trò chơi của họ đã vô tình dẫm nát những “khát khao âu yếm” của phe Trẻ con- Thiên sứ và để lại “những vết thương không bao giờ lành”. Tính trò chơi không chỉ thể hiện qua những nhân vật trong cuộc chơi của họ mà còn lộ diện qua những chi tiết hoang đương, kỳ lạ, khiến người đọc không thể không nghi ngờ: có hay không một cuộc gặp gỡ giữa Hằng và Ph.làm tắc nghẽn giao thông thành phố 3 giờ đồng hồ, rồi con số 299 người cầu hôn với những thử thách như trong cổ tích, sự ra đời của bé Hon có nét như chuyện Nàng công chúa ngủ trong rừng (12 nữ hộ sinh đỡ),chi tiết bốc mộ bé Hon chỉ toàn nước thơm tho…Với những chi tiết có phần phi thực đó, Phạm Thị Hoài đã tạo cho người đọc một sự hoài nghi đến độ hoang mang, nhưng cũng kích thích họ tìm tòi sáng tạo và tìm ra ý nghĩa của tác phẩm. Đọc Thiên sứ ta không thể tìm thấy nhân vật điển hình mà chỉ thấy sự mô phỏng con người, cá tính bị triệt tiêu, chỉ còn lại những mô hình bị xơ cứng bởi nền văn minh công nghiệp. Giống như trò chơi sắp xếp đồ vật, Phạm Thị Hoài chia nhân vật của mình thành những mô hình được đánh số. Quang lùn đại diện cho mô hình I dị biệt, méo mó: ngoại hình- 31 tuổi, không nhỉnh hơn cậu bé 10 tuổi; lý tưởng- tôn thờ lý chí đến mức cực đoan, giáo điều (“vui sướng chọn ngọn lửa chiến tranh để thắp sáng và tôi luyện mình”, thanh toán món nợ bị đùa cợt bằng hai bằng ngoại ngữ và một bằng đại học tại chức trong vòng 7 năm). Hùng đại diện cho mô hình II - bản mẫu với lối sống an toàn như một “dấu gạch ngang” của trí thức xu thời, thêm Hằng an phận trong cái phao bảo hiểm là đồng tiền…Ngoài ra, phải kể đến mô hình người không mặt- không được đánh số, không có đặc điểm cố định mà bị hòa tan những bộ mặt riêng tư, nhưng lại đông đảo nhất, hiện diện ở khắp nơi. Xây dựng những nhân vật mô hình, tác giả muốn lên tiếng cảnh báo về nguy cơ đánh mất cá tính của con người trong xã hội hiện đại. Về tính phi nghiêm túc trong tác phẩm, trò chơi nhân vật là tiêu biểu nhưng không phải là duy nhất, ta còn nhận thấy tính trò chơi qua bút pháp huyền thoại trào lộng mang tinh thần carnaval thông qua 3 cảnh đậm chất hài hước: Lễ cầu hôn- một trò ú tim.Đám cưới chị Hoài- nửa Đông Âu nửa kẻ chợ. Ván bài với sự truất ngôi, tiếm vị đầy may rủi, giống như lời “thốt” của Hoàng: “Mệnh Trời !” sau canh bạc. Heghen từng nói: Trò chơi là sự thăng hoa nhất và nghiêm túc nhất. Viết Thiên sứ, Phạm Thị Hoài không chỉ muốn đánh đố, thách thức độc giả tìm lời giải đố như một trò chơi đơn thuần để tiêu khiển mà quan trọng hơn, tác giả muốn đánh thức tinh thần tự phản tỉnh của họ. Đó chính lá tính nghiêm túc trong tác phẩm. Sau chiến tranh, dường như tinh thần con người phức tạp hơn với những xô bồ, hỗn tạp của cuộc sống thời kỳ tiền đổi mới. Nhiều người không tìm được lối đi, dễ bị vật chất cám dỗ và sa vào những lầm lạc (Như Hằng, Hoàng, Hạc- những kẻ bị chi phối bởi đồng tiền; Như bố Hoài- phủ thảm để che giấu sự nhếch nhác của vợ con vì “uy tín và danh dự” hão huyền. Như Hùng, an phận trong cái vỏ “bản mẫu” tiểu tư sản…) Sau mỗi nhân vật được kể bằng chất giọng trào phúng là lời cảnh tỉnh thực sự nghiêm túc: Ý nghĩa cuộc sống không thể có, cái Đẹp không thể tồn tại nếu con người cứ tiếp tục biến mình thành những cô máy vô tâm, mất đi khả năng cảm xúc. Người đọc không thể không cảm thấy day dứt với kết luận vô tư “Thôi thì của thiên trả địa” của ông bố sau sự ra đi của khúc ruột của mình (bé Hon)- sứ giả của nụ cười và những khao khát yêu thương đã từng mang đến cho gia đình một khoảng thời gian “thần tiên” với “buổi tối sum vầy và giấc ngủ êm”. Lố bịch làm sao với lời diễn thuyết của một người được coi là đại diện phát ngôn của cả một đất nước- cán bộ ngoại giao: “Hạnh phúc của một gia đình phụ thuộc đáng kể vào nghệ thuật pha cà phê của người vợ”, nhưng đó không hoàn toàn là lời giễu nhại nghệ thuật của nhà văn, đó chính là thực tế quan niệm của những kẻ coi trọng hình thức bề ngoài, lại vẫn vì bốn chữ “uy tín- danh dự”. Lối viết gợi mở, thách thức để bạn đọc tự nhận thức và tự thức tỉnh, đó là một một trò chơi văn bản nghiêm túc, mang tính giáo dục, cũng là một phép ứng xử thức thời có tính văn hóa, không hề áp đặt mà hoàn toàn dân chủ, tôn trọng công chúng độc giả. Thể hiện một quan niệm văn chương rất tiến bộ, phù hợp với xu thế tất yếu của thời đại. Lựa chọn cách trình bày tiểu thuyết Thiên sứ như một trò chơi, nhà văn đã tạo nên cái tôi rất cá tính, ghi dấu ấn tâm lý, tính cách và cả trình độ văn hóa của mình vào trong đó. Nhân vật bé Hoài- ốc nhỏ có khi nào lại chính là Phạm thị Hoài không? Chỉ riêng cái tên thôi cũng đủ để người đọc hoài nghi và tìm kiếm, nhưng chúng ta nên biết một điều, Phạm Thị Hoài là một tác giả ý thức rất rõ vị trí của mình trong sáng tác, cô đã từng phát biểu: “Tôi không giấu mình trong tác phẩm” và “truyện tôi kể là có tôi một trăm phần trăm”. Áp dụng lý thuyết trò chơi vào tiểu thuyết, Phạm Thị Hoài cũng như hầu hết các tác giả Văn học Việt Nam hiện đại đã tạo cho người đọc những tò mò, thích thú mong muốn khám phá và chinh phục, làm tăng thêm sức hấp dẫn cho tác phẩm.