Chuyên đề Dạy học thí nghiệm theo nhóm trong giờ vật lí lớp 8

TRIEÅN KHAI CHUYEÂN ÑEÀ BOÄ MOÂN : VAÄT LÍ 8 * Teân chuyeân ñeà : DAÏY HOÏC THÍ NGHIEÄM THEO NHOÙM TRONG GIÔØ VAÄT LÍ LÔÙP 8 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ Vật lý là một bộ môn khoa học thực nghiệm, các định luật và tính chất vật lý được rút ra dựa trên cơ sở tiến hành thí nghiệm. Vieäc làm các thí nghiệm vật lí ở nhà trường là một trong các biện pháp quan trọng nhất để phấn đấu nâng cao chất lượng dạy và học Vật lí. Làm thí nghiệm Vật lí theo nhoùm có tác dụng to lớn trong việc phát triển nhận thức của học sinh, giúp các em quen dần với phương pháp nghiên cứu khoa học, vì qua đó các em được tập quan sát, đo đạc, được rèn luyện tính cẩn thận, kiên trì, điều đó rất cần cho việc giáo dục kỹ thuật tổng hợp, chuẩn bị cho học sinh tham gia hoạt động thực tế. Do được tận mắt, tự tay tháo lắp các dụng cụ, thiết bị và đo lường các đại lượng,..., các em có thể nhanh chóng làm quen với những dụng cụ và thiết bị dùng trong đời sống và sản xuất sau này. Đặc biệt, việc thực hiện thí nghiệm Vật lí theo nhoùm là rất phù hợp với đặc điểm tâm – sinh lí và khả năng nhận thức của học sinh, đồng thời tạo điều kiện rèn luyện cho học sinh các kỹ năng thực hành và thái độ ứng xử trong thực hành, cần thiết cho việc học tập Vật lí ở các cấp học trên. Trong đổi mới phương pháp dạy học ,việc daïy hoïc thí nghieäm theo nhoùm cũng là một phương pháp dạy học tích cực, nhằm giúp HS hiểu sâu hơn kiến thức cơ bản của môn vật lý. Maët khaùc, nhằm tạo cho các em khả năng hợp tác trong quá trình học tập, rèn luyện các kỹ năng cơ bản để các em nâng cao chất lượng về học tập, nhóm đã chọn chuyeân ñeà “Dạy học thí nghiệm theo nhóm” để làm chuyên đề của nhóm vật lý. PHẦN II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. Cơ sở lý luận: - Vật lí là một môn khoa học thực nghiệm, bởi vậy đòi hỏi giáo viên bộ môn phải sử dụng các PP và kỹ thuật dạy học một cách hợp lí, linh hoạt, phù hợp với đặc trưng của cấp học, môn học; phù hợp với nội dung, tính chất của bài học, đặc điểm và trình độ HS; phù hợp với thời lượng dạy học và các điều kiện dạy học cụ thể của trường, địa phương, nhất là tăng cường việc sử dụng thí nghiệm và các phương tiện trực quan trong quá trình dạy học. - Trong dạy học vật lí, giáo viên cần phát huy tính tích cực của học sinh bằng cách tạo hứng thú, kích thích tính tò mò, ham hiểu biết của học sinh. Rèn luyện cho học sinh kĩ năng thực hành; rèn luyện khả năng sử dụng và diễn đạt ngôn ngữ vật lí cho học sinh. Qua đó việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh sẽ được phát huy tối đa. II. Thực trạng tình hình hiện nay: 1- Thực trạng tình hình việc dạy môn vật lý hiện nay: a- Đối với người dạy: - Nguyên nhân chủ quan của mỗi giáo viên đứng lớp: nhiều giáo viên chưa có sự chuẩn bị tốt nhất cho bài giảng - Giáo viên hạn chế khả năng daïy hoïc thí nghiệm theo nhoùm vì sôï maát thôøi gian .Do đó học sinh chưa được làm, chưa được tự mình nghiên cứu hiện tượng xảy ra dẫn đến không phát huy được tính sáng tạo của học sinh trong việc laøm vieäc theo nhoùm b- Đối với người học: - Còn ngại khó, chưa thực sự hứng thú tìm tòi khoa học. - Điều kiện vật chất thiết bị, thời gian còn thiếu thốn, hạn hẹp khó có thể thực hiện những ý tưởng sáng tạo của mình. c- Đối với chương trình học: - Thiết bị dạy học đã xuống cấp do quá trình sử dụng và bảo quản, do thiết bị được trang cấp chất lượng không cao dẫn đến nhiều thí nghiệm làm không thành công. Do đó giáo viên chỉ làm những thí nghiệm biểu diễn hay chỉ giới thiệu dụng cụ thí nghiệm. - Cách kiểm tra, đánh giá hiện nay chủ yếu tập trung vào nội dung kiến thức mà chưa chú ý đánh giá qua thực hành thí nghiệm. Đây cũng chính là một “khe hở” khá rộng, một nguyên nhân khá rõ để giải thích cho thực trạng nêu trên. 2- Những thuận lợi, khó khăn khi chọn thực hiện chuyên đề. * Thuận lợi: Năm học 2011 – 2012 là “ Năm học tiếp tục đổi mới quản lý và nâng cao chất lượng giáo dục” và điểm nhấn của ngành là “ Bảo quản tốt, sử dụng có hiệu quả đồ dùng, thiết bị dạy học” - Baûn thaân giaùo vieân thöôøng xuyeân hoïc hoûi qua ruùt kinh nghieäm caùc tieát döï giôø döï giôø thanh tra, hoäi giaûng nên việc tiếp cận với phương pháp dạy học mới được ứng dụng có hiệu quả. - Học sinh ngoan, có ý thức học tập, tạo điều kiện cho giáo viên truyền thụ kiến thức trên lớp. - Số lượng học sinh trong một lớp đảm bảo, không quá đông khi phân nhóm. * Khó khăn: - Do học sinh chủ yếu là vùng nông thôn nên việc tiếp cận với những đồ dùng hiện đại còn hạn chế - Thieát bò qua nhieàu naêm söû duïng cuõng bò maát, hö hao phaàn naøo PHẦN III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP THỰC HIỆN. Một số giải pháp chung về “Thí nghiệm theo nhóm” Để nâng cao chất lượng và hiệu quả của thí nghiệm nhóm, bản thân tôi luôn cố gắng thực hiện tốt các nội dung sau: 1- Chuẩn bị tốt nội dung bài giảng đảm bảo theo chuẩn kiến thức kĩ năng và có điều chỉnh nội dung dạy học (nếu bài có nội dung giảm tải ). 2. Chuẩn bị tốt dụng cụ thí nghiệm , đảm bảo đủ về số lượng, chất lượng. Điều này đòi hỏi giáo viên cần nghiên cứu kĩ chương trình các bài có thí nghiệm ngay từ đầu năm học, xác định cần dụng cụ gì, số lượng bao nhiêu, còn thiếu những gì để có kế hoạch giải quyết trong năm bằng cách mua thêm hoặc tự làm hoặc hướng dẫn học sinh tự làm. * Trình tự tổ chức một thí nghiệm theo nhóm: Quá trình tổ chức hoạt động thí nghiệm theo nhóm có thể chia thành 3 giai đoạn ( 3 bước) sau: - Làm việc chung cả lớp, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm. - Làm việc theo nhóm. - Làm việc chung với cả lớp, trình bày kết quả của mỗi nhóm và đánh giá kết quả Bước 1: Làm việc chung cả lớp, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm Giai đoạn này thực hiện chung với cả lớp bao gồm các hoạt động chính sau đây: - GV nêu vấn đề, xác định mục đích yêu cầu của thí nghiệm, xác định nhiệm vụ nhận thức cho học sinh. - Chia nhóm, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm. - GV tổ chức cùng HS xác định phương án thí nghiệm, dụng cụ thí nghiệm, cách bố trí và tiến hành thí nghiệm (GV chỉ rõ những vấn đề cần lưu ý đối với HS trong quá trình thí nghiệm). - Bố trí địa điểm làm việc cho mỗi nhóm. Bước 2: Làm việc theo nhóm - Trong nhóm phân công nhiêm vụ cho từng thành thành viên của nhóm: + Trưởng nhóm: có vai trò hướng dẫn hoạt động của nhóm. + Thư ký: Ghi chép lại kết quả các công việc của nhóm sau khi có sự thống nhất của cả nhóm. + Báo cáo viên: Thay mặt nhóm để báo cáo kết quả. + Các thành viên khác có trách nhiệm tham gia tích cực mọi hoạt động của nhóm. Thảo luận kế hoạch và cách thức làm việc của nhóm. Tiến hành thực hiện nhiệm vụ: + Sắp xếp, bố trí thí nghiệm. + Tiến hành thí nghiệm. + Thảo luân ghi kết quả, thông tin cần báo cáo. - Thu xếp đồ dùng thiết bị, chuẩn bị báo cáo kết quả làm việc trước lớp. Bước 3: Trình bày kết quả của mỗi nhóm và đánh giá kết quả Đại diện của mỗi nhóm trình bày kết quả của nhóm trước toàn lớp. GV tổ chức cho cả lớp nhận xét, đánh giá kết quả và rút ra kết luận. Một số giải pháp cho bài dạy thực hiện chuyên đề Nhóm vật lý xin đưa ra một số giải pháp với chuyên đề “ thí nghiệm theo nhóm” cho bài dạy “Daãn nhieät “ moân vaät lí 8 – tieát 27 – tuaàn 27 như sau: Trong bài dạy này HS cần thực hiện thí nghiệm nhóm để bieát ñöôïc söï daãn nhieät vaø tính daãn nhieät cuûa caùc chaát raén, loûng vaø khí, yêu cầu HS thực hiện theo các bước như sau: Bước 1: Làm việc chung cả lớp, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm -GV nêu vấn đề, xác định mục đích yêu cầu của thí nghiệm laø biết ñöôïc söï daãn nhieät , tính daãn nhieät cuûa caùc chaát raén, loûng , khí để từ đó cho được ví dụ về dẫn nhiệt , vận dụng tính dẫn nhiệt giải thích được một số hiện tượng đơn giản trong thực tế -Chia 4 nhóm, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm -GV đưa ra 3 phương án thí nghiệm, cho HS nêu dụng cụ thí nghiệm, cách bố trí và tiến hành thí nghiệm : đèn cồn, giá thí nghiệm, kẹp vạn năng , các đinh, 3 thanh gồm : đồng ,nhôm và thủy tinh , ống nghiệm , sáp, nước / nhóm . -Tổ chức phân chia thành 4 nhóm, phân chia 2 bàn học thành 1 nhóm thí nghiệm (khoảng 6 – 8 hs ). Bước 2: Làm việc theo nhóm - Trong nhóm phân công nhiêm vụ cho từng thành thành viên của nhóm: Các nhóm tự phân trưởng nhóm, thư ký và báo cáo viên. - Các nhóm thảo luận kế hoạch và cách thức làm việc của nhóm. - Tiến hành thực hiện nhiệm vụ: + Sắp xếp, bố trí thí nghiệm. + Tiến hành thí nghiệm Giáo viên theo doõi và uốn nắn HS trong quá trình thí nghiệm + Thảo luận, ghi kết quả thông tin cần báo cáo - Thu xếp đồ dùng thiết bị, chuẩn bị báo cáo kết quả làm việc trước lớp. Bước 3: Trình bày kết quả của mỗi nhóm và đánh giá kết quả - Gv thu báo cáo thí nghiệm của các nhóm HS. - GV tổ chức cho cả lớp nhận xét, đánh giá kết quả và rút ra kết luận. C5. Đồng dẫn nhiệt tốt nhất. Thủy tinh dẫn nhiệt kém nhất . C6. Chất lỏng dẫn nhiệt kém . C7. Chất khí dẫn nhiệt kém . PHAÀN IV : MỘT SỐ THUẬN LỢI VÀ NHỮNG KHÓ KHĂN KHI THỰC HIỆN CHUYÊN ĐỀ: Thuận lợi: - Bản thân mỗi giaùo viên đã được tham gia các lớp tập huấn, bồi dưỡng CMNV để nâng cao về mặt nhận thức, kiến thức, kỹ năng về ĐMPPDH nói chung và quá trình dạy học thí nghiệm vật lý nói riêng. - Việc dạy học bằng thí nghiệm vật lý tạo cho HS có hứng thú trong học tập, yêu thích bộ môn hơn. - Đồ dùng thiết bị phần nào đã đáp ứng đồng bộ cho quá trình giảng dạy. - Học sinh lĩnh hội kiến thức chủ động. Khó khăn: - Việc bố trí bàn học thực hiện hoạt động nhóm còn nhiều bất cập. - Sự phối hợp của các thành viên trong hoạt động nhóm và việc phân công trách nhiệm cho từng thành viên trong nhóm chưa được HS chú ý. - Kỹ năng thực hành thí nghiệm của HS còn chaäm nên ảnh hưởng thời lượng của tiết dạy. PHẦN V. KẾ HOẠCH VÀ THỜI GIAN THỰC HIỆN Töø tuaàn 21 (HKII), laáy yù kieán xaây döïng chuyeân ñeà . Töø tuaàn 22 ñeán tuaàn 23, phaân coâng vieát nhaùp chuyeân ñeà ñeå toång hôïp. Töø tuaàn 24 nhaän ñoùng goùp yù kieán cuûa caùc giaùo vieân trong toå . Töø tuaàn 25, 26 hoaøn thaønh chuyeân ñeà vaø triển khai chuyeân ñeà . Tuaàn 27 thöïc hieän tieát daïy maãu ở lớp 8A1 * MINH HỌA BÀI DẠY MẪU : ND : 10 / 03 / 2012 BÀI 22. TIẾT 27. DẪN NHIỆT TUẦN 27. HOAÏT ÑOÄNG CUÛA GV VAØ HS NOÄI DUNG BAØI HOÏC HÑ1: Toå chöùc tình huoáng hoïc taäp . GV laøm thí nghieäm nhoû :Boû 1 thìa nhoâm, 1 thìa nhöïa vaøo coác nöôùc noùng .Yeâu caàu HS sôø vaøo 2 thìa vaø nhaän xeùt .Thìa nóng lên là do có sự dẫn nhiệt .Vậy dẫn nhiệt là gì . Ñoù laø noäi dung baøi hoïc ta seõ tìm hieåu sau ñaây ® HÑ 2: Nghieân cöùu söï daãn nhieät . Thí nghieäm: GV: cho 4 nhóm laøm thí nghieäm hình 22.1 HS:Làm TN - quan saùt (caùc ñònh a, b, c, d ñöôïc gaén baèng saùp vaøo thhanh ñoàng AB. Duøng ñeøn coàn ñun noùng ñaàu A cuûa thanh ñoàng) thaûo luaän nhoùm traû lôøi caâu C1, C2 C3. Caùc nhoùm trình baøy keát quaû. Nhaän xeùt. C1: Nhieät ñaõ truyeàn ñeán saùp, laøm cho saùp noùng leân vaø chaûy ra. C2: Caùc ñinh rôi xuoáng theo thöù töï töø A ñeán B töùc laø töø a, b, c, d, e. C3: Nhieät ñöôïc truyeàn töø ñaàu A ñeán ñaàu B cuûa thanh ñoàng. Hay noùi caùch khaùc nhieät naêng ñöôïc truyeàn töø phaàn noùng hôn sang phaàn ít noùng hôn® Ñoù laø truyeàn nhieät naêng töø phaàn naøy sang phaàn khaùc. GV:? Söï truyeàn nhieät naêng töø phaàn naøy sang phaàn khaùc ñöôïc goïi laø gì? (söï daãn nhieät) . Vaäy söï daãn nhieät laø gì? HÑ 3: Nghieân cöùu tính chaát daãn nhieät cuûa caùc chaát. Sau dây ta sẽ tiến hành làm thí nghiệm đối với các chất rắn – lỏng - khí để từ đó vận dụng tính dẫn nhiệt của chúng vào giải thích hiện tượng thực tế . *TN 1: Tìm hieåu tính daãn nhieät cuûa chaát raén: GV: Giôùi thieäu duïng cuï thí nghieäm: duïng cuï daãn nhieät, ñeøn coàn, caùc thanh ñoàng, nhoâm, thuyû tinh, coù ñinh gaén baèng saùp ôû ñaàu. Caùch laøm: Duøng ñeøn coàn ñun noùng ñoàng thôøi caùc thanh ñoàng, nhoâm thuyû tinh coù gaén baèng saùp caùc ñinh ôû ñaàu. GV:Yeâu caàu HS döï ñoaùn traû lôøi C4 HS döï ñoaùn coù theå: (+ Khoâng rôi cuøng moät luùc® vì caùc chaát khaùc nhau daãn nhieät khaùc nhau. + Rôi cuøng moät luùc® caùc chaát khaùc nhau daãn nhieät gioáng nhau. ) GV: Yeâu caàu HS 4 nhóm laøm thí nghieäm, nhoùm quan saùt thaûo luaän traû lôøi C4, C5. Caùc nhoùm trình baøy keát quaû. Nhaän xeùt. C4: caùc ñinh gaén ôû ñaàu thanh khoâng rôi xuoáng cuøng moät luùc. Þ Hieän töôïng naøy chöùng toû caùc chaát raén khaùc nhau daãn nhieät khaùc nhau. C5: Ñoàng daãn nhieät toát nhaát. Thuyû tinh daãn nhieät keùm nhaát. * Trong chaát raén, kim loaïi daãn nhieät toát. TN 2: Tìm hieåu tính daãn nhieät cuûa chaát loûng: GV: Giôùi thieäu duïng cuï (hình 22.3) ñeøn coàn, oáng nghieäm thuyû tinh saùp nöôùc. GV cho 4 nhóm laøm thí nghieäm: duøng ñeøn ñun noùng mieäng moät oáng nghieäm trong coù ñöïng nöôùc döôùi ñaùy coù cuïc saùp. HS: Làm theo nhóm, quan saùt thí nghieäm thảo luận - trả lời caâu C6. C6: Khi nöôùc ôû treân mieäng oáng soâi cuïc saùp ôû ñaùy oáng khoâng noùng chaûy. Töø ñoù ruùt ra keát luaän chaát loûng daãn nhieät keùm . *TN 3: Tìm hieåu tính daãn nhieät cuûa chaát khí : GV: Giôùi thieäu duïng cuï (hình 22.4) ñeøn coàn, oáng nghieäm coù khoâng khí coù nuùt ñaäy vaø moät cuïc saùp. Cách làm :Duøng ñeøn coàn ñun noùng ñaùy oáng nghieäm trong coù khoâng khí ôû nuùt coù gaén 1 cuïc saùp. Yeâu caàu 4 nhóm HS döï ñoaùn. HS : Các nhóm thảo luận - traû lôøi caâu C7. C7: Mieáng saùp gaén ôû nuùt oáng nghieäm khoâng bò noùng chaûy. Töø ñoù ruùt ra keát luaän chaát khí daãn nhieät keùm. Qua 3 thí nghieäm yeâu caàu HS so saùnh tính daãn nhieät cuûa caùc chaát raén, loûng , khí? (ruùt ra keát luaän). (Chaát raén daãn nhieät toát nhaát, chaát loûng vaø chaát khí daãn nhieät keùm). GV : Giôùi thieäu baûng daãn nhieät cuûa moät soá chaát. HÑ 4: Vaän duïng GV :Yeâu caàu HS vaän duïng traû lôøi. C8: Tìm 3 ví duï veà 3 hieän töôïng daãn nhieät. C9: Taïi sao noài xoong thöôøng laøm baèng kim loaïi, coøn baùt, ñóa thöôøng laøm baèng söù? C10: Taïi sao veà muøa ñoâng maëc nhieàu aùo moûng aám hôn maët moät aùo daøy? DAÃN NHIEÄT I. Söï daãn nhieät: 1. Thí nghiệm : 2. Kết luận : Daãn nhieät laø söï truyeàn nhieät naêng töø phaàn naøy sang phaàn khaùc cuûa moät vaät hoaëc töø vaät naøy sang vaät khaùc . II. Tính daãn nhieät cuûa caùc chaát: 1. Thí nghiệm : a. Đối với chất rắn : b. Đối với chất lỏng : c. Đối với chất khí : 2. Kết luận : Chaát raén daãn nhieät toát nhaát. Trong chaát raén, kim loaïi daãn nhieät toát nhaát. Chaát loûng vaø chaát khí daãn nhieät keùm. II. Vaän duïng: C8: Tuyø HS neâu, coù theå: _ Duøng thanh saét daøi ñöa moät ñaàu vaøo beáp than ñang chaùy ñoû. Moät luùc sau caàm vaøo ñaàu coøn laïi ta thaáy noùng, thanh saét ñaõ daãn nhieät töø beáp than sang tay. _ Khi ñun noùng trong aám, nöôùc seõ noùng leân neáu thoø 1 ngoùn tay vaøo nöôùc ta thaáy aám. _ Nhuùng 1 ñaàu thìa vaøo coác nöôùc soâi ta coù caûm giaùc tay bò noùng leân. C9: Vì kim loaïi daãn nhieät toát, coøn söù daãn nhieät keùm. C10: Vì khoâng khí ôû giöõa caùc lôùp aùo moûng daãn nhòeât keùm. Trên đây là phần báo cáo chuyên đề thí nghiệm nhóm, chắc không tránh khỏi nhiều thiếu sót. Kính mong quý thầy cô giáo, quý đồng nghiệp góp ý bổ sung để chuyên đề hoàn thiện hơn.