Đề cương ôn tập Học kì 1 Hóa học Khối 11

CHÖÔNG I: NGUYEÂN TÖÛ ----- – µ — ----- 1.1. Thành phần nguyên tử: - Kích thước và khối lượng của nguyên tử. - Thành phần cấu tạo nguyên tử 1.2. Điện tích và số khối của hạt nhân nguyên tử: - Nguyên tố hoá học. - Đồng vị. - Nguyên tử khối tương đối và nguyên tử khối trung bình. 1.3. Cấu tạo vỏ electron của nguyên tử - Sự chuyển động của electron trong nguyên tử. - Lớp electron và phân lớp electron. - Số electron tối đa của lớp và phân lớp. - Năng lượng của các electron trong nguyên tử. - Cấu hình electron nguyên tử của 20 nguyên tố đầu. 1.4. Luyện tập (3 tiết) I. Mục tiêu: I.1. Kiến thức: Hiểu được nguyên tử chưa phải là phần tử nhỏ nhất của vật chất. Nguyên tử còn cấu tạo nên từ những hạt nhỏ hơn là electron, proton, nơtron. Nguyên tử và các hạt đó đều có khối lượng, kích thước và đều mang điện trừ nơtron không mang điện và nguyên tử trung hoà về điện. I.2. Kỹ năng: Có kỹ năng quan sát mô hình (hay thí nghiệm mô phỏng) phân tích hiện tượng rút ra kết luận về cấu tạo nguyên tử. I.3. Thái độ: Phân biệt được thế giới vĩ mô và thế giới vi mô. Để hiểu được thế giới vi mô phải tư duy trên cơ sở các kết quả thí nghiệm và các kết quả tính toán để rút ra kết luận đúng đắn. Cần làm thí nghiệm để buộc tự nhiên phải trả lời. II. Một số vấn đề cần lưu ý: II.1. Đồ dùng dạy học: - Học sinh: Mỗi học sinh cần có cuốn SGK Hoá học10. - Giáo viên: nếu có điều kiện dùng máy tính chạy đĩa CD, máy chiếu VIDEO, băng hình. II.2. Phương pháp dạy học - Phương pháp đặt vấn đề và giải quyết vấn đề. - Dùng bài tập hoá học. - Sử dụng TN mô phỏng (nếu có điều kiện). - Có thể dùng phiếu học tập giúp HS đọc SGK để GV điều khiển HS học tập một cách tích cực. II. 3. Nội dung khó cần lưu ý Điều mới mẻ đối với HS là trước đây cho rằng nguyên tử là phần tử nhỏ nhất của vật chất không bị phân chia trong các phản ứng hoá học thông thường. Đầu thế kỷ thứ 20, bằng những thí nghiệm hiện đại các nhà khoa học đã tìm ra electron, hạt nhân, proton, nơtron. Sau mỗi thí nghiệm lịch sử lại xuất hiện một mẫu mới. Sau TN tìm ra tia âm cực ( xác định được đó là electron) là mẫu nguyên tử của Thomson. Sau TN của Rutherford tìm ra hạt nhân nguyên tử là mẫu hành tinh nguyên tử. Song song với sự tìm ra proton, nơtron, cơ học lượng tử ra đời và phát triển mới có khái niệm obitan nguyên tử,liên kết hoá học theo sơ đồ Lewis, theo CLT...[ xem 3].Trong bài 1 có một số TN được mô tả bằng hình vẽ ( đó là các phim hoạt hình trong các đĩa CD 5 và 6) được lý giải chi tiết, còn 2 TN tìm ra proton và nơtron là 2 phản ứng hạt nhân chỉ được mô tả bằng lời, để hiểu được 2 phản ứng này HS cần được trang bị kiến thức vật lý ở giáo trình Vật lý lớp 12. Các điều nói trên GV biết rất rõ, nhưng đối với HS thì chỉ cần biết hiện tượng TN để biết thành phần phức tạp của nguyên tử. Thí nghiệm của Rutherford tìm ra hạt nhân nguyên tử còn có hàm ý giới thiệu mẫu hành tinh nguyên tử sẽ nói sơ qua ở bài 4. Các vi hạt đều có kích thước khối lượng và điện tích ( riêng nơtron có điện tích là 0). Kích thước của vi hạt được đo bằng nanomet (nm) hay angstrom (Ao). Khối lượng được đo bằng đơn vị khối lượng nguyên tử u (hay đvC).Giáo viên cần làm cho HS rõ khối lượng của vi hạt ( electron, proton, nơtron ) được đo bằng kg hay u( đó là khối lượng tuyệt đối của vi hạt). Còn nguyên tử khối và nguyên tử khối trung bình( sẽ nói ở bài 2) là khối lượng tương đối của nguyên tử ( không nói đến các vi hạt như electron, proton và nơtron) tức là khối lượng so với u (hay đvC) nên chúng không có thứ nguyên. Baøi 1: Thaønh Phaàn Nguyeân Töû. ----- – µ — ----- CHUAÅN KIEÁN THÖÙC VAØ KYÕ NAÊNG Kieán thöùc: Bieát ñöôïc: nguyeân töû goàm haït nhaân mang ñieän tích döông vaø voû electron cuûa nguyeân töû mang ñieän tích aâm; kích thöôùc, khoái löôïng cuûa nguyeân töû. Haït nhaân goàm caùc haït proton vaø nôtron. Kí hieäu, khoái löôïng vaø ñieän tích cuûa electron, proton vaø nôtron. Kyõ naêng So saùnh khoái löôïng cuûa electron vôùi proton vaø nôtron. So saùnh kích thöôùc cuûa haït nhaânvôùi electron vaø nguyeân töû. CHUAÅN BÒ ÑOÀ DUØNG DAÏY HOÏC: GV chuaån bò tranh veõ phoùng to hoaëc caùc baûn trong veõ moâ hình caùc hình treân hoaëc phaàn meàm moâ phoûng thí nghieäm: söï tìm ra electron, moâ hình thí nghieäm khaùm phaù ra haït nhaân nguyeân töû (neáu coù) PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC CHUÛ YEÁU Phöông phaùp ñaøm thoaïi gôïi môû keát hôïp vôùi vieäc söû duïng caùc ñoà duøng daïy hoïc tröïc quan. THIEÁT KEÁ CAÙC HOAÏT ÑOÄNG DAÏY HOÏC Hoaït ñoäng 1: Vaøo baøi GV coù theå trình baøy nhö trong saùch giaùo khoa ñeå daãn daét vaøo baøi, hoaëc GV coù theå neâu caâu hoûi: Ôû lôùp 8 chuùng ta ñaõ bieát khaùi nieäm nguyeân töû, haõy nhaéc laïi khaùi nieäm nguyeân töû laø gì? Nguyeân töû ñöôïc taïo thaønh töø nhöõng haït naøo? HS: Nguyeân töû laø haït voâ cuøng nhoû trung hoøa veà ñieän, nguyeân töû goàm haït nhaân mang ñieän tích döông vaø voû taïo bôûi 1 hay nhieàu electron mang ñieän tích aâm. Nguyeân töû ñöôïc taïo thaønh töø 3 loaïi haït: haït proton, haït nôtron vaø haït electron. GV vieát toùm taét sô ñoà: nguyeân töû: + Haït nhaân (p, n) + Haït electron. Neáu HS neâu chöa ñaày ñuû thì GV boå sung theâm. GV daãn daét vaøo baøi: nhö vaäy chuùng ta ñaõ bieát sô löôïc khaùi nieäm nguyeân töû laø gì? Nhöng nguyeân töû coù kích thöôùc, khoái löôïng vaø thaønh phaàn caáu taïo nhö theá naøo? Kích thöùôc, khoái löôïng vaø ñieän tích cuûa caùc haït taïo neân nguyeân töû laø bao nhieâu? Baøi hoïc hoâm nay seõ giaûi ñaùp nhöõng caâu hoûi ñoù. Hoaït ñoäng 2 : Thaønh phaàn caáu taïo cuûa nguyeân töû 1. Electron GV döïa vaøo sô ñoà: Nguyeân töû goàm: + Haït nhaân (p, n) + Haït electron. Vaäy ai laø ngöôøi phaùt hieän ra caùc loaïi haït ñoù? Noù coù khoái löôïng laø bao nhieâu? Chuùng ta laàn löôït nghieân cöùu töøng loaïi haït treân. a.Söï tìm ra electron GV söû duïng tranh veõ phoùng to hình 1.3 ( hoaëc söû duïng phaàn meàm moâ phoûng). Moâ taû thí nghieäm cuûa Thomson vaø ñaët ra caâu hoûi: Hieän töôïng tia aâm cöïc bò leäch veà phía cöïc döông chöùng toû ñieàu gì? HS nhaän xeùt: chöùng toû tia aâm cöïc goàm 1 chuøm haït mang ñieän tích aâm. Gv keát luaän haït electron mang ñieän tích aâm (kí hieäu laø e). GV:Haït electron coù khoái löôïng vaø ñieän tích laø bao nhieâu? Khoái löôïng vaø ñieän tích cuûa electron. GV thoâng baùo: baèng thí nghieäm ngöôøi ta ñaõ xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc khoái löôïng cuûa electron. Me = 9,1095.10-31kg Ñieän tích cuûa electron qe = - 1,602.10-19 C(Culong) Vì chöa phaùt hieän ñöôïc ñöôïc ñieän tích naøo nhoû hôn neân noù ñöôïc duøng laøm ñieän tích ñôn vò. Quy öôùc: ñieän tích cuûa electronlaø 1. Chuù yù: neáu duøng phaàn meàm moâ phoûng thí nghieäm tia aâm cöïc thì heä thoáng caâu hoûi laø : 1/ Neâu caùc hieän töôïng quan saùt ñöôïc töø thí nghieäm moâ phoûng treân ? 2/ Töø hieän töôïng ñoù ruùt ra nhaän xeùt ? GV boå sung ruùt ra keát luaän. Hoaït ñoäng 3 : Söï tìm ra haït nhaân nguyeân töû. GV söû duïng tranh veõ phoùng to H1. 4 vaø moâ taû thí nghieäm, töø nhöõng hieän töôïng trong H1.4 yeâu caàu HS neâu nhaän xeùt. HS : Haàu heát caùc haït a ñeàu xuyeân thaúng qua laù vaøng chöùng toû nguyeân töû coù caáu taïo roãng ( Haït a haït nhaân cuûa nguyeân töû He ). Hieän töôïng moät soá raát ít ñi leäch höôùng ban ñaàu hoaëc bò baäc ra phía sau chöùng toû ôû taâm cuûa nguyeân töû coù haït nhaân mang ñieän tích döông. GV boå sung, giaûi thích vaø ruùt ra keát luaän. Nguyeân töû coù caáu taïo roãng Caùc electron chuyeån ñoäng taïo ra voõ electron bao quanh haït mang ñieän tích döông, coù kích thöôùc nhoû beù so vôùi kích thöôùc cuûa nguyeân töû, naèm ôû taâm cuûa nguyeân töû, ñoù laø haït nhaân cuûa nguyeân töû. Vaäy caáu taïo cuûa haït nhaân nguyeân töû nhö theá naøo? (Chuù yù: neáu duøng phaàn meàm moâ phoûng thí nghieäm thì GV cho HS neâu hieän töôïng vaø nhaän xeùt, khaùc vôùi quan saùt tranh veõ hieän töôïng ñaõ ñöôïc moâ taû HS chæ caàn nhaän xeùt). Hoaït ñoäng 4 : Caáu taïo nguyeân töû. GV yeâu caàu HS ñoïc SGK tìm thoâng tin traû lôøi caâu hoûi trong phieáu hoïc taäp soá 1. 1/ Töø thí nghieäm Rô – Dô – Pho ñaõ phaùt hieän ra haït naøo ? Khoái löôïng vaø ñieän tích laø bao nhieâu ? Teân goïi vaø kí hieäu cuûa haït ñoù. 2/ Töø thí nghieäm Chaùt – uyùch ñaõ phaùt hieän ra haït naøo, coù khoái löôïng vaø ñieän tích laø bao nhieâu ? Teân goïi vaø kí hieäu cuûa haït ñoù. 3/ Töø 2 thí nghieäm treân ruùt ra keát luaän veà thaønh phaàn caáu taïo nguyeân töû ? HS : 1. Töø thí nghieäm Rô- Dô – Pho ñaõ phaùt hieän haït nhaân ng töû Nitô vaø moät loaïi haït coù khoái löôïng 1, 6726. 10-27 Kg, mang moät ñôn vò ñieän tích döông. Haït naøy goïi laø Proton, kí hieäu laø p. Töø thí nghieäm Chaùt – uyùch quan saùt ñöôïc moät loaïi haït môùi coù khoái löôïng xaáp xæ khoái löôïng cuûa proâton, khoâng mang ñieän goïi laø haït nôtron ( Kí hieäu n ). Keát luaän : Thaønh phaàn caáu taïo cuûa nguyeân töû goàm : Haït nhaân naèm ôû taâm cuûa nguyeân töû goàm caùc haït proâton vaø nôtron Voû electron cuûa nguyeân töû goàm caùc haït electron chuyeån ñoäng xung quanh haït nhaân. GV boå sung keát luaän treân vaø ñöa ra baûng 1 ( Veõ leân baûng hoaëc duøng baûng trong ), yeâu caàu HS leân baûng ñieàn caùc thoâng tin vaøo baûng sau : Ñaëc tính haït Voû electron cuûa nguyeân töû Haït nhaân Electron ( e ) Proâton ( p ) Nôtron ( n ) Ñieän tích ( q ) Khoái löôïng ( m ) GV : Töø baûng 1.1 coù nhaän xeùt gì veà khoái löôïng cuûa caùc haït ? Töø ñoù ruùt ra keát luaän veà khoái löôïng cuûa nguyeân töû ? HS : mp » mn lôùn hôn khoái löôïng cuûa electron nhieàu laàn ( Khoaûng 1840 laàn ) . Nhö vaäy : Khoái löôïng cuûa nguyeân töû taäp trung haàu heát ôû haït nhaân, khoái löôïng cuûa caùc electron laø khoâng ñaùng keå so vôùi khoái löôïng nguyeân töû. Hoaït ñoäng 5 : Kích thöôùc vaø khoái löôïng nguyeân töû. GV yeâu caàu HS nghieân cöùu SGK vaø traû lôøi caâu hoûi trong phieáu hoïc taäp soá 2. HS ñieàn caùc thoâng tin vaøo phieáu hoïc taäp. Ñôn vò kích thöôùc ngtöû : nanoâmet ( nm ) hay aêngtron ( Å ) 1 nm = 10-9 m ; 1 Å = 10-10 m ; 1nm = 10 Å Ñöôøng kính So saùnh Nguyeân töû 10-10 m = 10-1 nm Nguyeân töû Hiñroâ 0,106 nm Haït nhaân nguyeân töû 10-5 nm Haït electron vaø proâton 10-8 nm Nhaän xeùt : Ñöôøng kính cuûa nguyeân töû lôùn hôn ñöôøng kính cuûa haït nhaân 104 laàn Ñöôøng kính cuûa nguyeân töû lôùn hôn ñöôøng kính cuûa electron vaø proâton laø107 laàn Ñöôøng kính cuûa haït nhaân lôùn hôn ñöôøng kính cuûa electron vaø proâton 103 laàn Hoaït ñoäng 6 : Khoái löôïng GV ñaët vaán ñeà: Ñeå bieåu thò khoái löôïng cuûa ngtöû, phtöû vaø caùc haït proton, nôtron vaø electron ngöôøi ta duøng ñôn vò khoái löôïng nguyeân töû kí hieäu laø u coøn goïi laø ñvC. Vaäy u laø gì? 1 u laø 1/12 khoái löôïng cuûa moät ngtöû ñoàng vò cacbon 12. Thöïc nghieäm xaùc ñònh ñöôïc khoâí löôïng cuûa ngtöû cacbon laø 19,9206.10-27 kg. Vaäy 1 u baèng bao nhieâu? HS: 1u = Hoaït ñoäng 7 : Cuûng coá PHIEÁU HOÏC TAÄP SOÁ 1___________________________________________________________ Haõy ñoïc thoâng tin trong saùch giaùo khoa tr 4 vaø cho bieát : Töø thí nghieäm Ru- ñô – pho ñaõ phaùt hieän loaïi haïy naøo? Khoái löôïng vaø ñieän tích laø bao nhieâu? Teân goïi va 2kí hieäu cuûa haït ñoù? Töø thí nghieäm Chat – uych ñaõ phaùt hieän loaïi haït naøo? Khoái löôïng vaø ñieän tích laø bao nhieâu? Teân goïi vaø kí hieäu cuûa haït ñoù? Töø 2 thí nghieäm treân ruùt ra keát luaän thaønh phaàn caáu taïo cuûa ngtöû. PHIEÁU HOÏC TAÄP SOÁ 2____________________________________________________________ Haõy ñoïc thoâng tin trong SGK tr 7 vaø ñieàn vaøo baûng döôùi ñaây: 1. Ñôn vò kích thöôùc ngtöû Kyù hieäu Caùc ñôn vò ño: Ñöôøng kính So saùnh Nguyeân töû 10-10 m = 10-1 nm Nguyeân töû Hiñroâ 0,106 nm Haït nhaân nguyeân töû 10-5 nm Haït electron vaø proâton 10-8 nm Töø baûng treân ruùt ra nhaän xeùt so saùnh kích thöôùc, ñöôøng kính cuûa ngtöû vôùi haït nhaân, cuûa ngtöû vôùi haït e vaø p? Cuûa haït nhaân vôùi haït e, p. E. TIEÁN TRÌNH GIAÛNG DAÏY HOAÏT ÑOÄNG CUÛA THAÀY HOAÏT ÑOÄNG CUÛA TROØ Töø thôøi coå ñaïi Hi Laïp caùc nhaø trieát hoïc theo tröôøng phaùi Ñeâ – moâ – crit cho raèng caùc chaát ñeàu caáu taïo töø nhöõng phaàn töû raát nhoû laø Atomos, nghóa laø khoâng theå phaân chia ñöôïc ñoù laø caùc nguyeân töû. vaäy ngtöû coù TPCT nhö theá naøo? Ngtöû coù KL vaø KT laø bao nhieâu? Hoaït ñoäng 1: -Neâu khaùi nieäm nguyeân töû ? -Haõy neâu caáu taïo nguyeân töû Hidro? ( GV duøng sô ñoà ñeå gôïi yù) GV treo sô ñoà TN tìm ra tia aâm cöïc (H1.1) vaø tính chaát cuûa tia aâm cöïc (H1.2) -Naêm 1897, nhaø baùc hoïc Toâm – xôn ngöôøi Anh ñaõ chom phoùng ñieän vôùi hieäu ñieän theá 1500 Voân qua 2 ñieän cöïc gaén vaøo ñaàu moät oáng kín ñaõ ruùt haàu gaàn heát khoâng khí (P = 0,001mmHg) thì thaáy maøn huyønh quang trong oáng thuûy tinh phaùt saùng. Maøn huyønh quang trong oáng thuûy tinh phaùt saùng laø do söï xuaát hieän caùc tia khoâng nhìn thaáy ñi töø cöïc aâm sang cöïc döông. Tia naøy ñöôïc goïi laø tia aâm cöïc. -Khi khoâng coù ñieän tröôøng, töø tröôøng tia aâm cöïc truyeàn thaúng. -Khi coù ñieän tröôøng, tia aâm cöïc bò leäch veà phía cöïc döông. Vaäy tia aâm cöïc coù ñaëc ñieåm gì? ( Laø chuøm haït mang ñieän tích gì? Khoái löôïng lôùn hay nhoû?) *GV treo sô ñoà hình 1.4 – TN chöùng minh söï toàn taïi cuûa haït nhaân ngtöû. Naêm 1911, Rô – ñô – pho vaø caùc coäng söï ñaõ cho caùc haït a (mang ñieän tích döông) baén vaøo moät laù vaøng moûng vaø duøng maøng huyønh quang ñaët sau laù vaøng ñeå theo doõi ñöôøng ñi cuûa haït a. KQTN cho thaáy haàu heát caùc haït a ñeàu xuyeân thaúng qua caùc laù vaøng, nhöng coù moät soá raát ít ñi leäch höôùng bñaàu hoaëc bò baät ngöôïc trôû laïi phía sau. - Em naøo coù theå gthích ñöôïc KQTN treân? * GV giaûi thích :ñieàu naøy ñöôïc giaûi thích laø ngtöû coù caáu taïo roãng, caùc electron chuyeån ñoäng taïo ra voû electron bao quanh moät haït mang ñieän tích döông coù kích thöôùc nhoû beù so vôùi kích thöôùc cuûa ngtöû, naèm ôû taâm cuûa ngtöû. Haït mang ñieän tích döong ñoù chính laø haït nhaân ngtöû. Nhö vaäy, haït nhaân ngtöû bao goàm caùc phaàn töû mang ñieän döông taäp trung thaønh moät ñieåm coù khoái löôïng lôùn. Haït a mang ñieän tích döông khi ñi gaàn ñeán hoaëc va chaïm phaûi haït cuõng mang ñieän tích döông, coù khoái löôïng lôùn neân noù bò ñaåy vaø chuyeån ñoäng cheäch höôùng hoaëc bò baät trôû laïi. P ñöôïc Rô – ñô –pho phaùt hieän naêm 1916. *GV neâu TN naêm 1932, Chat – uych laø coäng taùc vieân cuûa Rô – dô –pho duøng haït a baén phaù moät taám kim loaïi Beri moûng ñaõ phaùt hieän ra moät loaïi haït môùi coù khoái löôïng xaáp xæ khoái löôïng cuûa proton nhöng khoâng mang ñieän, ñöôïc goïi laø nôtron. Hoaït ñoäng 2 : -Töø caùc TN noùi treân, cho bieát trong ngtöû coù haït nhoû beù naøo, ñtích chuùng ra sao? Ñoù laø electron (mang ñieän tích aâm), proton (mang ñieän tích döông) vaø nôtron (khoâng mang ñieän tích). -Haõy so saùnh khoái löôïng cuûa proton hoaëc nôtron so vôùi khoái löôïng cuûa electron? Ruùt ra keát luaän khoái löôïng ngtöû haàu nhö taäp trung ôû ñaâu? Do mpvaø mn lôùn hôn me raát nhieàu (khoaûng 1836 laàn) neân khoái löôïng cuûa ngtöû haøu heát taäp trung ôû haïy nhaân. Hoaït ñoäng 3 : GV ñaët vaán ñeà: Thöïc nghieäm ñaõ xaùc ñònh ñöôïc khoái löôïng cuûa ngtöû C laø 19,9206.10-27 kg. Ñoù laø khoái löôïng tuyeät ñoái cuûa ngtöû c, coù trò soá raát nhoû. Ñeå thuaän tieän cho vieäc tính toaùn, ngöôøi ta laáy 1/12 khoái löôïng cuûa ngtöû C laøm ñôn vò khoái löôïng ngtöû vaø ñöôïc goïi laø ñôn vò cuûa cacbon(kí hieäu ñvC) Ví duï: Tính khoái löôïng NT hidro theo u bieát KLNT cuûa noù laø 1,6725.1027kg GV: Neáu hình dung ngtöû nhö moät khoái caàu thì ñöôøng kính cuûa ngtöû vaøo khoaûng 10-8cm(=0,1 nm) coøn ñöôøng kính haït nhaânkhoaûng 10-3nm. Hình dung neáu phoùng ñaïi moät ngtöû vaøng leân moät tyû laàn thì ñöôøng kính cuûa ngtöû khoaûng 30 cm coøn haït nhaân ngtöû vaøng khoaûng 0,003 cmtöùc nhö moät haït caùt nhoû. Töø ñoù ta thaáy ngtöû coù caáu taïo roãng. I. THAØNH PHAÀN CAÁU TAÏO CUÛA NGUYEÂN TÖÛ 1.Electron a.Söï tìm ra electron: moâ taû thí nghieäm (SGK) -Tia aâm cöïc truyeàn thaúng khi khoâng coù ñieän tröôøng vaø bò leäch veà phía cöïc döông trong ñieän tröôøng. -Tia aâm cöïc laø chuøm haït mang ñi65n tích aâm, moãi haït coù khoái löôïng raát nhoû ñöôïc goïi laø caùc eletron, kí hieäu laø e. b.Khoái löôïng vaø ñieän tích cuûa electron: -Khoái löôïng: me = 9,1095.10-31 kg. -Ñieän tích: qe = - 1,602.10-19C(Culong), quy öôùc laø1- 2.Söï tìm ra haït nhaân nguyeân töû töø TN chöùng minh söï toàn taïi cuûa haït nhaân ngtöû ruùt ra: -Nguyeân töû coù caáu taïo roãng. -Haït nhaân cuûa ngtöû (mang ñieän tích döông) naèm ôû taâm cuûa ngtöû. -Lôùp voû cuûa ngtöû (mang ñieän tích aâm) goàm caùc haït electron chuyeån ñoäng xung quanh haït nhaân. 3.Caáu taïo cuûa haït nhaân nguyeân töû: a.Söï tìm ra proton: -Proton laø moät loaïi haït mang ñieän tích döông, chính laø ion döông H+, kí hieäu laø p. H ® H+ + e -Caùc haït electron (e) vaø proton (p) coù trong thaønh phaàn cuûa moïi ngtöû. b.Söï tìm ra nôtron -Haït coù khoái löôïng xaáp xæ khoái löôïng cuûa proton nhöng khoâng mang ñieän, ñöôïc goïi laø nôtron (ñöôïc kí hieäu laø n) -Caùc haït proton vaø nôtroncoù trong thaønh phaàn cuûa haït nhaân ngtöû cuûa moïi ngtoá (tröø ngtöû H coù 1 p) * Löu yù: Ñieän tích cuûa electron vaø cuûa proton laø ñieän tích nhoû nhaát neân thöôøng laáy laøm ñôn vò ñieän tích cuûa ngtoá kí hieäu laø –e0, vaø e0. Baûng 1 Ñaëc tính cuûa caùc haït caáu taïo neân ngtöû Ñaëc tính haït Voû nguyeân töû Haït nhaân e p n Ñieän tích Khoái löôïng c.Caáu taïo cuûa haït nhaân ngtöû: -haït nhaân naèm ôû taâm ngtöû goàm caùc haït proton vaø nôtron. -Voû ngtöû goàm caùc electron chñ xung quanh haït nhaân. -Khoái löôïng cuûa caùc ngtöû haàu heát taäp trung ôû haït nhaân, khoái löôïng cuûa caùc electron khoâng ñaùng keå. mnt = me + mp + mn » mp + mn -Nguyeân töû trung hoøa veà ñieän neân soá electron = soá proton. II.KÍCH THÖÔÙC VAØ KHOÁI LÖÔÏNG CUÛA NGUYEÂN TÖÛ 1.Kích thöôùc: -Nguyeân töû coù kích thöôùc raát nhoû, thöôøng duøng laøm ñôn vò ño ñoä daøi laø nanomet(nm). 1 nm = 10-9 m ; 1 Å = 10-10 m ;1nm = 10 Å (Ngtöû nhoû nhaát laø ngtöû H coù baùn kímh khoaûng 0,053nm). -Caùc ngtöû khaùc nhau coù kích thöôùc khaùc nhau. -Kích thöôùc cuûa haït nhaân nhoû hôn kích thöôùc cuûa ngtöû raát nhieàu( ñöôøng kính khoaûng 10-5 nm) -Kích thöôùc cuûa electron vaø cuûa proton nhoû hôn raát nhieàu(ñöôøng kính khoaûng 10-8nm) 2.Khoái löôïng: -Ñeå bieåu thò khoái löôïng, ngöôøi ta duøng ñôn vò khoái löôïng ngtöû, kí hieäu laø u(coøn goïi laø ñvC). 1 u laø 1/12 khoái löôïng cuûa moät ngtöû ñoàng vò cacbon 12.(ngtöû naøy coù khoâí löôïng laø 19,9206.10-27 kg) 1u = VD: Tính KLNT cuûa hidro theo u bieát KLNT cuûa noù laø 1,6725.10-27 kg. (ñvC) Traû lôøi: KLNT cuûa hidro theo ñvC laø F. CUÛNG COÁ DAËN DOØ Ngtöû ñöïôc caáu taïo bôûi caùc haït cô baûn naøo? Ñaëc tính cuûa caùc haït ñoù? Thí nghieäm chöùng minh söï toàn taïi cuûa haït nhaân ngtöû vaø ngtöû coù caáu taïo roãng. Baøi taäp taïi lôùp 1,2 SGK.BTVN 3,4,5 SGK, 1.12 ñeán 1.17 saùch BT. Baøi 2: Haït Nhaân Nguyeân Töû - Nguyeân Toá Hoaù Hoïc. ----- – µ — ----- A. MỤC TIÊU: * Học sinh biết: - Khái niệm về số đơn vị diện tích hạt nhân, phân biệt Z, Z+. - Kí hiệu nguyên tử * Học sinh hiểu: - Khái niệm về số khối, quan hệ giữa số khối và nguyên tử khối. - Quan hệ giữa số đơn vị và điện tích hạt nhân, số p, số e trong nguyên tử. - Khái niệm về nguyên tố hóa học và số hiệu nguyên tử. *Kĩ năng: Xác định được số e, số p, số n khi biết kí hiệu nguyên tử và số khối của nguyên tử và ngược lại. B. CHUẨN BỊ: - GV: chuẩn bị các phiếu học tập. - HS: Nắm vững đặc điểm các hạt cấu tạo nên nguyên tử. C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC: - Phương pháp diễn giảng, nêu vấn đề. - Phương pháp đàm thoại. D. BÀI GIẢNG: HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY HOẠT ĐỘNG CỦA TRÒ HOẠT ĐỘNG 1: * GV: phiếu học tập 1: - Trong nguyên tử có những loại hạt cơ bản nào? Tên, kí hiệu? - Ở hạt nhân nguyên tử có những hạt nào? Điện tích bao nhiêu? * Phiếu học tập 2: GV cho ví dụ: nguyên tử C có 6 proton, Al có 13 proton hãy cho biết số đơn vị điện tích hạt nhân, số e của mỗi nguyên tử? ® gọi 2 học sinh trả lời. HOẠT ĐỘNG 2: * GV: đưa ra một số ví dụ để học sinh vận dụng biểu thức A. * GV: khối lượng của p và n xấp xỉ 1 u, mà e có khối lượng nhỏ hơn rất nhiều nên A » M. HOẠT ĐỘNG 3: * GV: Giúp học sinh phân biệt ng.tử và n.tố: - Ng.tố là tập hợp nhiều ng.tử có cùng số p. HOẠT ĐỘNG 4: * GV: lấy thêm ví dụ. Xác định số p, n, e của nguyên tử Li có Z=3, A=7. HOẠT ĐỘNG 5: * GV: lấy một số ví dụ cụ thể ( bài tập 2, 4 SGK) * HS: trả lời phiếu học tập số 1. I. HẠT NHÂN NG.TỬ: 1. Điện tích hạt nhân: - Nếu ng.tử có Z p, thì số đơn vị điện tích hạt nhân là Z, điện tích hạt nhân là Z+. * HS: trả lời phiếu học tập số 2. - VD: nguyên tử C có 6p, số đơn vị điện tích hạt nhân là 6, điện tích hạt nhân là 6+, vỏ nguyên tử có 6e. * HS: Tìm SGK và cho biết số khối của hạt nhân là gì? 2. Số khối: (kí hiệu A) - Số khối của hạt nhân bằng tổng số proton (Z) và số nơtron (N). A = Z + N - VD: C có: 6p và 6n Þ A = 6 + 6 = 12. Na có: 11e và 12n Þ A = 11 + 12 = 23 - Số nguyên tử khối tính theo u xấp xỉ số khối của hạt nhân. - Số điện tích hạt nhân Z và số khối A được coi là những số đặc trưng cả nguyên tử hay của hạt nhân (dựa vào những số này ta biết được cấu tạo ng.tử). * HS: tìm trong SGK ® định nghĩa ng.tố hoá học. II. NGUYÊN TỐ HOÁ HỌC: 1. Định nghĩa: ng.tố hoá học là những ng.tử có cùng điện tích hạt nhân. - VD: tất cả các ng.tử có cùng số đơn vị điện tích hạt nhân là 8 đều thuộc ng.tố Oxi. Þ Những ng.tố có cùng điện tích hạt nhân đều có t.chất hoá học giống nhau. * HS: nghiên cứu SGK và cho biết số hiệu ng.tử là gì? Số hiệu ng.tử cho biết điều gì? 2. Số hiệu nguyên tử (Z): - Số đơn vị điện tích hạt nhân nguyên tử của một nguyên tố được gọi là số hiệu nguyên tử của nguyên tố đó. Số hiệu nguyên tử cho biết số p, e trong nguyên tử. Nếu biết số khối A, Z A, Z Þ 3. Kí hiệu nguyên tử: số khối ® A X ¬ kí hiệu ng.tố Số hiệu ng.tử ® Z - VD:: nguyên tử Clo có số khối 35, số hiệu nguyên tử là 17. E. CỦNG CỐ, DẶN DÒ: * Kiến thức cần nắm: Sự liên quan giữa điện tích hạt nhân với số p, e. Cách tính số khối, khái niệm nguyên tố. Mối liên hệ giữa số p, số đơn vị điện tích hạt nhân, số e trong nguyên tử. * Bài tập về nhà: 3, 5 (SGK), 1.18 ® 1.24 (SBT). Baøi 3: Luyeän Taäp Thaønh Phaàn Nguyeân Töû. ----- – µ — ----- I. MỤC TIÊU BÀI LUYỆN TẬP: I.1. Về kiến thức: HS hiểu và vận dụng các kiến thức: - Thành phần cấu tạo nguyên tử. - Số khối, nguyện tử khối, nguyên tố hoá học, số hiệu nguyên tử, kí hiệu nguyện tử, đồng vị, nguyện tử khối trung bình. I.2. Về kỹ năng: - Xác định số p, n, e và nguyên tử khối khi biết ký hiệu nguyên tử. - Xác định nguyên tử khối trung bình của nguyên tố hoá học. II. CHUẨN BỊ: GV nhắc HS chuẩn bị trước bài tập SGK. III. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC: HOẠT ĐỘNG 1: GV tổ chức thảo luận chung vấn đề: “Nguyên tử có thành phần cấu tạo như thế nào?” – HS trả lời, GV tổng kết theo sơ đồ sau: HOẠT ĐỘNG 2: GV tổ chức làm bài tập: KHNT sau đây cho em biết điều gì? . Hướng dẫn HS trả lời theo nguyên tắc sau: Số nguyên tử của nguyên tố canxi là 20 → - Số đvđt hạt nhân = số p = số e = 20. - Số khối A = Z + n = 40 → n = 20. - Nguyên tử khối của canxi là 40. HOẠT ĐỘNG 3 GV tổ chức làm bài tập: Tính khối lượng nguyên tử N ra Kg và so sánh khối lượng các e với khối lượng toàn nguyên tử. GV đàm thoại gợi mở dẫn dắt HS tính: Khối lượng 7p: 1,6726.10-27 kg x 7 = 11,7082.10-27 kg. Khối lượng 7n: 1,6726.10-27 kg x 7 = 11,7082.10-27 kg. Khối lượng 73: 9,1094.10-31 kg x 7 = 0,00640.10-27 kg. → Khối lượng nguyên tử N = 23,4382.10-27 kg. * Nhận xét: Khối lượng của e quá nhỏ bé, chỉ gần bằng 3 phần vạn của khối lượng toàn nguyên tử. Khối lượng của nguyên tử tập trung hầu hết ờ hạt nhân. Do vậy, khối lượng của ngtử coi như bằng tổng khối lượng của các p và n trong hạt nhân ngtử. Ngtử khối coi như bằng số khối A khi không cần độ chính xác cao. HOẠT ĐỘNG 4: Củng cố kiến thức: nguyên tố hoá học, đồng vị, nguyên tử khối trung bình của nguyên tố hoá học. GV tổ chức thảo luận và làm bài tập 2 và 3 (SGK): Định nghĩa ngtố hoá học. Thế nào là đồng vị? Tính ngtử khối trung bình của nguyên tố K: HOẠT ĐỘNG 5: GV gợi ý, dẫn dắt HS giải bài tập 4, 5, 6: Bài 4: Người ta biết chắc chắn giữa ngtố hidro (Z = 1) và ngtố urani (Z = 92) chỉ có 90 nguyên tố vì dựa vào những căn cứ sau: Số đvđt hạt nhân và số khối được coi là nnhững đặc trưng cơ bản của ngtử. Số đvđt hạt nhân của ngtử của 1 ngtố đựoc gọi là số hiệu ngtử của ngtố đó, kí hiệu là Z. Trong các pưhh số e có thể thay đổi nhưng số p thì không, do đó số hiệu ngtử = Const, khi số hiệu ngtố không đổi, nguyên tố đó vẫn tồn tại. Từ số 2 đến 91 có 90 số nguyên dương. Điện tích của p là 1 đvđt +, do vậy Z cho biết số p. Số hạt p là số nguyên dương nên không thể có thêm ngtố nào khác ngoài 90 ngtố có số hiệu ngtử từ 2 đến 91. Bài 5: Trong th