Đề tài Độc chất endosulfan

PHẦN I : TỔNG QUAN VỀ ENDOSULFAN 11 KHÁI NIỆM VỀ ENDOSULFAN Endosulfan là 1 loại thuốc trừ sâu thuộc nhóm chất gốc clo hữu cơ gây độc thần kinh thuộc nhóm thuốc trừ sâu gốc cyclodiene . Có dạng kem màu nâu đất, phản ứng dưới dạng tinh thể hoặc dạng ‘bông tuyết’, có mùi giống như mùi của nhựa thông nhưng không cháy . IUPAC name 6,7,8,9,10,10-hexachloro-1,5,5a,6,9,9a-hexahydro-6,9-methano-2,4,3-benzodioxathiepine-3-oxide Một số tên khác Thiodan, Thionex, Phaser, Benzoepin Công thức phân tử - khối lượng phân tử - mật độ phân tử C9H6Cl6O3S 406.95 1.745 g/cm³ Là một chất có độc tố cao, làm ức chế các chất nội tiết và bị cấm sử dụng tại châu Au, Philipin , Campuchia và trên một vài quốc gia khác nữa . Tuy nhiên, nó vẫn được sử dụng phổ biến ở nhiều nuớc bao gồm cả Mỹ và An Độ . Endosulfan được sản xuất bởi Bayer Cropscience _một công ty hóa dược phẩm, trụ sở chính được đặt tại Leverksen, Bắc Rhine-Westphalia, Đức ; Makhteshim-Agan ; dưới sự kiểm soát bởi tổ chức HIL (Hindustan Insecticides Limited) . Endosulfan được bán trên thị trường với các tên thương mại : Thiodan, Thionex, Phaser và Benzoepin . Do có khả năng gây độc cao,nhất là trong quá trình tích lũy sinh học,đồng thời cũng là chất gây ô nhiễm môi trường nên trong công ước Stockholm đã có khuyến cáo trong việc sử dụng và sản xuất lọai chế phẩm này . Sau đây là một vài chỉ tiêu hàm lượng endosulfan cho phép của một số sản phẩm : Nước sông, hồ, suối < 74 ppb Trà khô <24ppm Sản phâm nông nghiệp thô 0,1 – 2 ppm 1.2 TÌNH HÌNH SỬ DỤNG TRÊN THẾ GIỚI Bản đồ phân bố sử dụng Endosulfan ở Mỹ năm 2002 Endosulfan đã được sử dụng trên thế giới để kiểm sóat những lòai côn trùng phá hoại bao gồm rệp, rầy, bọ cánh cứng, sâu và những lòai côn trùng khác ; đồng thời nó cũng được sử dụng cả trong công tác bảo quản gỗ . Nó cũng được sử dụng trong các khu bảo tồn, vườn tược và trong cả công tác phòng chống sốt rét ; mặc dù hiện nay endosulfan không được phép sử dụng trong bất kỳ một lĩnh vực nào . Theo WHO ( World Health Organization ) thì ước tính vào khỏang đầu thập niên 80, trên tòan thế giới hàng năm sản lượng Endosulfan đạt khỏang 20 triệu pounds ( tương đương 9 x 10 6 tấn ). Ở An Độ, Endosulfan được sản xuất để trừ sâu bọ, với tổng sản lượng hơn 180 triệu pounds trong giai đoạn từ 1999 – 2000 . Monocrotophos Tại Mỹ, endosulfan được sử dụng chủ yếu trong nông nghiệp ( thường đối với cây bông vải, khoai tây, cà chua và táo ) ; theo quy định cho phép của EPA ( Environmental Protection Agency ). Theo EPA ước tính thì khoảng 1.38 triệu lb endosulfan đã được sử dụng hàng năm trong giai đoạn từ 1987 – 1997 . Riêng tại California , chỉ tính riêng từ 1995 đến 2005, lượng endosulfan sử dụng trong nông nghiệp cũng đã giảm từ 230.000 lb (104t) xuống còn 83.000 lb (38t) . 1.3 CÁC DẤU MỐC QUAN TRỌNG TRONG LỊCH SỬ CỦA ENDOSULFAN Đầu thập niên 50 tìm ra và bắt đầu sử dụng Endosulfan 1954 Hoechst AG chính thức sản xuất endosulfan dưới sự chấp nhận của tổ chức EPA và hội nông nghiệp Mỹ [7]. ( Chú thích: Hoechst AG vào năm 1999 đổi tên thành Aventis dưới sự quản lý của Rhơne-Poulenc S.A ; và vào năm 2002, Aventis Cropsience bị thâu tóm bởi công ty Bayer AG, từ đó đổi tên thành Bayer Cropsience) 2000 EPA quy định mức endosulfan sử dụng giới hạn trong nhà cửa và vườn tược .[5] 2002 EPA xác định rằng đối với trẻ em từ 1 -6 tuổi, nồng độ endosulfan sử dụng có trong thực phẩm vượt quá mức cho phép . Do đó, việc sử dụng endosulfan trong nông nghiệp bắt đầu bị hạn chế . Và để giảm nguy cơ ô nhiễm nguồn nước uống và nhiễm độc ở công nhân mà tổ chức EPA đã đưa ra văn bản bổ sung về quy định sử dụng endosulfan . 2007 Cộng đồng thế giới đã đạt được 1 bước tiến mới trong việc hạn chế sử dụng và thương mại hóa endosulfan .Uỷ ban thường trực CRC ( Chemical Review Committee ) tại công ước Rotterdam đã đề nghị đưa endosulfan vào danh sách khuyến cáo[8] . Và hội đồng châu Au (European Commission) cũng đã đề xuất đưa endosulfan vào danh sách cấm đối với chất hóa học trong công ước Stockholm về vấn đề ô nhiễm các chất hữu cơ bền vững . Nếu những kiến nghị này được chấp thuận thì việc sản xuất và sử dụng endosulfan sẽ bị cấm trên toàn thế giới .[1] 2007 Canada loan báo endosulfan dưới dạng chất cần xem xét lại nhắm loại bỏ khỏi đất nước này .[9] 2007 Hãng Bayer Cropsience đã tình nguyện thu lại các sản phẩm endosulfan của mình ra khỏi thị trường Mỹ[10], nhưng vẫn tiếp tục bán chúng ở các nước khác .Những tổ chức khác ở Mỹ vẫn tiếp tục ủng hộ cho việc loại bỏ endosulfan .[11] 2008 Tổ chức về môi trường, người tiêu dùng, nông dân bao gồm Natura Resources Defense Council[12], Organic Consumers Association, và United Farm Workers đã kêu gọi tổ chức EPA Mỹ ra lệnh cấm đối với endosulfan .[13] 1.4 CÁC ẢNH HƯỞNG CỦA ENDOSULFAN Endosulfan hiện nay là một trong những loại thuốc trừ sâu độc được sử dụng rất phổ biến, và nó là nguyên nhân của nhiều vụ ngộ đốc thuốc trừ sâu trên thế giới . Endosulfan là xenoestrogen – một chất được tổng hợp trong cơ thể sinh vật có thể làm tăng ảnh hưởng của estrogen và làm mất hoạt tính của các chất nội tiết ( endoscrine disruptor ), đây chính là nguyên nhân gây nên sự tổn thương tới quá trình sinh sản và phát triển ở động vật cũng như ở con người . Còn về việc nghiên cứu liệu endosulfan có gây ra bệnh ung thư hay không vẫn còn đang trong vòng tranh cãi của nhiều nhà khoa học . 1.4.1 Độc tính Endosulfan là một chất ức chế thần kinh cực kỳ nghiêm trọng ở cả côn trùng và động vật có vú ( trong đó bao gồm cả con người ). Tổ chức EPA của Mỹ đã xếp endosulfan vào mục I : “Chất độc cực kỳ nguy hiểm”, dựa trên chỉ số LC50 ở chuột cái ( 30 mg/kg ) trong khi đó tổ chức Y tế thế giới WHO xếp chất này vào danh mục thứ II : “Chất nguy hiểm vừa phải” cũng dựa trên chỉ số LC50 ở chuột ( 80mg/kg ) . Endosulfan là một chất ngăn chặn cổng vận chuyển chloride (GABA – gated chloride channel antagonist )lên bộ não, đồng thời cũng là một chất ức chế Ca2+, Mg2+, và enzyme ATPase . Tất cả họat tính của những enzyme này đều có liên quan mật thiết đến sự truyền tải các xung động thần kinh . Triệu chứng của việc nhiễm độc thường bao gồm chấn động mạnh, co giật, thiếu sự phối hợp (ở chân tay), chóng mặt, khó thở, buồn nôn và ói mửa ; trong một vài trường hợp nạn nhân có thể bị ngất . Nếu nồng độ vượt mức 35 mg/kg thì có thể gây chết người, nhưng đa số thì khi bị nhiễm độc với nồng độ ở mức bán gây chết cũng đủ làm cho nạn nhân bị tổn thương não vĩnh viễn . Những người nông dân ( là những người thường xuyên tiếp xúc với endosulfan ) là nhóm người có nguy cơ nhiễm độc cao nhất với biểu hiện ban đầu phổ biến là phát ban hoặc da bị sưng tấy . EPA đã khuyến cáo rằng nồng độ endosulfan cho phép đối với người trưởng thành là 0.015 mg/kg thực phẩm/ngày và đối với trẻ em là 0.0015 mg/kg thực phẩm /ngày .Tương ứng, EPA đưa ra nồng độ nhiễm cho phép hàng ngày như sau 0.006mg/kg thể trọng/ngày đối với người trưởng thành và 0.0006 mg/kg thể trọng/ngày đối với trẻ em . 1.4.2 Sự ức chế chất nội tiết và quá trình sinh sản và phát triển Theo Colborn, một chuyên gia trong ngành Động vật học, đã xếp endosulfan vào nhóm chất gây biến đổi các chất nội tiết xác định, cả tổ chức EPA và ATSDR ( The Agancy for Toxic Subtances and Disease Registry ) cũng đề nghị xem endosulfan như một chất biến đổi chất nội tiết dựa trên nhiều tài liệu thí nghiệm nghiên cứu về hoạt tính của estrogen và sinh lý động vật, đã chứng minh được sự ảnh hưởng của độc tính endosulfan tới quá trình sinh sản và phát triển ở các con đực . Tuy nhiên hiện nay người ta vẫn chưa biết rõ liệu endosulfan có phải là một hợp chất teratogen ở người ( một tác nhân gây đột biến ở trẻ sơ sinh )hay không ? mặc dù ở chuột thí nghiệm cũng xuất hiện các dấu hiệu đặc trưng . Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng endosulfan có khả năng gây ảnh hưởng đến quá trình phát triển ở người . Theo nghiên cứu ở những trẻ em từ một ngôi làng bị cô lập ở Kerala, An Độ, endosulfan có liên quan đến việc rối loạn tình dục ở các bé trai (sexual maturity) . Tại ngôi làng này, endosulfan là loại thuốc trừ sâu duy nhất được sử dụng tại các đồn điền trồng điều trên đồi trong vòng hơn hai chục năm và do đó nó đã gây ô nhiễm nghiêm trong môi trường ở đây . Cuộc nghiên cứu tiếp tục so sánh giữa nhóm bé trai đang được kiểm tra với những người khác trong làng, và với người dân ở những làng gần đó, đã dưa ra những kết quả sau : những cậu bé này có nồng độ endosulfan rất cao trong cơ thể, mức hormone testosterone thấp, và bị ức chế quá trình hình thành các đặc điểm giới tính . Sự đột biến bộ phận sinh sản ở các bé trai sơ sinh bao gồm cả hiện tượng “tinh hoàn ẩn” (cryptorchidism) là những biểu hiện thường thấy nhất trong suốt quá trình nghiên cứu . Và sau cùng, các nhà nghiên cứu đã kết luận rằng “endosulfan là nguyên nhân gây ức chế sự hình thành các đặc diểm giới tính ở các bé trai và là tác nhân gây rối loạn quá trình tổng hợp hormone giới tính ” . Mà về mặt dân số học thì rối loạn này gây ảnh hưởng rất nghiêm trọng . Dicofol Một nghiên cứu vào năm 2007 được thực hiện bởi CDPH ( California Department of Public Health ) đã chỉ ra rằng những phụ nữ sống gần các nông trại có phun endosulfan hoặc phun kết hợp với thuốc trừ sâu gốc chloride hữu cơ (dicofol) trong thời gian đầu của quá trình mang thai (8 ngày đầu) thì có khả năng sinh con bị chứng tâm thần nghiêm trọng (autism – bệnh tự kỷ) . Đây chỉ là bước đầu trong việc nghiên cứu sự liên quan giữa endosulfan và bệnh autism, vẫn cần có nhiều cuộc nghiên cứu tiếp theo nữa để có thể khẳng định chắc chắn về mối tương quan này . 1.4.3 Endosulfan và ung thư Tổ chức EPA, IARC và những cơ quan khác đều không xếp endosulfan vào loại chất có khả năng gây ung thư . Chưa có sự nghiên cứu về dịch tễ học (epidemiology) nào chứng minh được rằng endosulfan có khả năng gây ung thư ở người, nhưng các thí nghiệm ở điều kiện in vitro đã nhận thấy rằng endosulfan thúc đẩy quá trình phân chia ở những tế bào ung thư bề mặt – ung thư vú (breast cancer) ở người . Do đó để có thể đưa ra kết luận cuối cùng về vấn đề này cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các nghiên cứu chất gây ung thư ở động vật . 1.5 ENDOSULFAN VÀ VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG Endosulfan có mặt trong nước, không khí, đất trong suốt quá trình sản xuất và sử dụng nó . Nó thường được phun trên các cánh đồng và phân hủy trong vài tuần nhưng endosulfan tích tụ trong đất dưới dạng hạt lại phải mất đến hàng năm để phân hủy hoàn toàn . Theo EPA, endosulfan khi phân hủy sẽ tạo ra endosulfan sulfate và endosulfan diol, cả hai “đều có cấu trúc hoá học và độc tính giống endosulfan. Chu kỳ bán rã đối với độ độc của những liên hợp chất phân hủy này (endosulfan plus và endosulfan sulfate) kéo dài từ 9 tháng đến 6 năm” mặc dù, nếu chỉ xét riêng trong vịêc phân hủy thì lại ngắn hơn nhiều (α-endosulfan là 43 ngày và β-endosulfan là 76 ngày, còn endosulfan sulfate là 100 ngày). Do không có khả năng hòa tan trong nước dễ dàng nên endosulfan tại nguồn những nguồn nước mặt nhiễm vào các hạt đất cát nằm ở phía đáy, từ đó có thể tích lũy trong cơ thể của các động thực vật sống trong nước . Tổ chứa EPA đã kết luận rằng : “ dựa trên nghiên cứu trong phòng thí nghiệm về sự phân hủy trong môi trường, nghiên cứu về sự xói mòn tại các cánh đồng, nghiên cứu định phân các mẫu vật, và những tài liệu đã công bố, ta có thể đưa ra kết luận sau : endosulfan là một chất hóa học bền vững_khó phân hủy, nó có thể tồn tại trong môi trường với một thời gian dài, đặc biệt là trong môi trường acid .” EPA cũng kết luận rằng : “thông qua quá trình tích tụ sinh học mà endosulfan có khả năng tích lũy trong cơ thể cá với nồng độ tương đối cao .” Theo một báo cáo vào năm 2008, được thực hiện bởi tổ chức NPS (National Park Service ) đã tìm ra rằng nhìn chung endosulfan là nguyên nhân gây ô nhễm không khí, nước, thực vật và các loài cá ở công viên quốc gia (National Park) tại Mỹ ; một điều đáng chú ý là hầu hết các công viên này nằm xa những vùng có sử dụng endosulfan . Năm 2001, tại Kerala, An Độ, việc phun endosulfan bắt đầu được cảnh báo sau một loạt những biểu hiện bất thường ở những trẻ em địa phương có liên quan đến endosulfan . Vào thời đểm đầu, lệnh cấm sử dụng endosulfan đã gặp sự phản đối quyết liệt bởi những nhà sản xuất thuốc trừ sâu đến mức lệnh cấm này có nguy cơ bị hủy bỏ . Cho đến khi tiến sĩ Achyuthan A tiến hành nghiên cứu sự ảnh hưởng của việc phun endosulfan . Vào năm 2006, tại Kerala, chính phủ phải trả 50,000 Rs cho gia đình của 135 người dân bị chết do sử dụng endosulfan . Và sau đó bộ trưởng bộ Y tế đã thông qua chính sách bảo hiểm cho những người dân bị ảnh hương bởi độc chất, “chính phủ cũng bắt đầu soạn ra các dự thao chăm sóc công dân bao gồm việc điều trị, thực phẩm và những nhu cầu khác của những người dân bị ảnh hưởng, và chính sách bồi thường này đang trong quá trình công khai hóa .” 1.6 CƠ SỞ HÓA HỌC CỦA ENDOSULFAN Tên hóa học quốc tế của endosulfan là 6,7,8,9,10,10-hexachloro-1,5,5a,6,9,9a-hexahydro-6,9-methano-2,4,3-benzodioxathiepine-3-oxide . Về mặt hóa học, endosulfan cũng tương tự như các loại thuốc trừ sâu gốc cyclodiene khác như aldrin, chlodrane , heptachlor, và giống như “họ hàng” của mình nó được tổng hợp từ hexachlorocyclopentadiene . Đặc biệt, nó còn đươc tổng hợp từ phản ứng Diels-Alder của hexachlorocyclopentadiene với cis-butene-1,4-diol và chuỗi phản ứng với thionyl chloride . Endosulfan kỹ thuật là một hỗn hợp của các steroisomer, xác định với tỷ lệ á : â là 7 : 3 . Những vật liệu kỹ thuật cũng có thể chứa một số lượng nhỏ endosulfan sulfate và những hợp chất hóa học tương tự khác . á và â-endosulfan là những cấu dạng đồng phân của endosulfan và chúng có khả năng kiên kết với nhau mà không làm phá vỡ cấu trúc ban đầu của mình . Nếu á-endosulfan tồn tại ở dạng iso- á thì sẽ là một chất hóa học bền vững về mặt nhiệt động học . 1.6 TÌNH HÌNH GÂY NGỘ ĐỘC DO ENDOSULFAN TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM 1.6.1 Trên thế giới : Trên thế giới, endosulfan được sử dụng trong nông nghiệp để diệt sâu bọ hại mùa màng . Trước đây, họ coi endosulfan như một “vị cứu tinh” cho mùa màng, chỉ đến khi những nạn nhân đầu tiên của nó “xuất hiện”, người ta mới biết rõ bản chất của nó là một loại chất độc . Theo thống kê của PAN (Pesticide Action Network) thì endosulfan là tácnhân gây ra tình trạng suy nhược cơ thể và tử vong, bao gồm cái chết của 37 người nông dân ở Benin, sự tử vong của 2 bé trai vùng phía Nam An Độ, vụ nông dân làm bông bị ngộ độc tại Colombia, và nhiều ngôi làng bị nhiễm độc ở Philipin và An Độ . 1.6.2 Tại Việt Nam Cùng với thuốc bảo vệ thực vật monitor, endosulfan chính thức bị cấm sử dụng trên thế giới vào đầu năm 2000, tuy nhiên tại Việt Nam, nông dân vẫn sửa dụng endosulfan một cách “vô tội vã” thậm chí họ còn tìm cách pha endosulfan với các loại thuốc trừa sâu khác nhằm làm tăng khả năng trừ sâu của thuốc . Việc làm này dù vô ý hay có “chủ ý” thì cũng đã gây ra những hậu quả khôn lường . Vào tháng 12/2002, tại khu phố 1 và khu phố 3, phường Tân Quy, quận 7, thành phố Hồ Chí Minh đã xảy ra tình trạng các chết hàng loạt . Trước khi phát hiện cá bắt đầu chết, vài người dân quanh đó đã phát hiện thấy hiện tượng lạ : cá “dựng cờ” chạy như bị “bệnh thần kinh” rồi lăn ra chết . Khoảng 20 tấn cá đã chết do sự tăng đột ngột hàm lượng thuốc trừ sâu (thuốc bảo vệ thực vật) endosulfan . Theo GS.Chu Phạm Ngọc Sơn, nguyên giám đốc Trung tâm Dịch vụ Phân Tích Tp.HCM, endosulfan là một chất cực độc đối với cá, chỉ cần khoảng 0,32mg endosulfan / lít nước là có thể làm cho cá chết độ ngột ; vậy mà mẫu cá chết được xét nghiệm có chứa đến 120 ppb, trong khi theo quy định hàm lượng endosulfan có trong thịt gia súc không được quá 100 ppb . Đáng ngại hơn cả, là sau vụ việc này người dân xung quanh đó vẫn vớt các lên ăn, đều này có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho sức khoẻ sau này, vì thông qua quá trình tích lũy sinh học, người ăn các cũng sẽ đưa vào cơ thể mình một lượng chất độc thậm chí còn cao hơn nhiều, và những người này có nguy cơ mắc các bệnh ung thư gan, thận rất cao . Trên báo Tiền Phong, số ngày 8/07/2004, trang 2 có đăng một mẩu tin nói về hiện tượng cá chết hàng loạt trên những kênh rạch và ruộng nước ở huyện Giồng Riềng, tỉnh Kiên Giang . Đặc biệt, ở các xã Thanh Lộc, Thạnh Hưng, An Hòa không chỉ có các mà còn nhiều loài sinh vật khác như tôm, ếch, nhái, cua ốc ,… cũng chết hàng loạt . Nguyên nhân được khẳng định là do nông dân trong vùng đã dùng thuốc trừ sâu endosulfan để diệt ốc bươu vàng . Theo số liệu của ngành Y tế Tp.HCM, từ năm 2003-2005, hầu như không có vụ ngộ độc thực phẩm nào liên quan đến thuốc bảo vệ thực vật thì trong năm 2006 đã có đến 24 vụ ngộ độc thực phẩm làm 2.682 người mắc, trong đó có 163 người ngộ độc do thuốc bảo vệ thực vật . Đầu năm 2007, có khoảng 17 vụ ngộ độc thực phẩm lảm cả hàng ngàn người bị mắc . Nhiều vụ tìm được nguyên nhân là do thuốc trừ sâu . Gần đây nhất , 8/9/2007, 205 công nhân của công ty may mặc Terra tex Việt Nam ở khu công nghiệp Tân Thới Hiệp, quận 12 bị ngộ độc thực phẩm với các triệu chứng : đau bụng, chóng mặt, nôn ói do ăn bữa trưa gồm cá chiên, đậu hũ dồn thịc sốt cà, cải ngọt xào, canh cải chua do chi nhánh của công ty Nam Thuận cung cấp, vụ ngộ độc này bị nghi ngờ là có liên quan đến dư lượng thuốc trừ sâu trong rau cải . Mà các loại thuốc trừ sâu được nhắc đến ở trên bao gồm nhiếu loại nhưng chủ yếu là monitor và endosulfan . PHẦN II . CÁC TRIỆU CHỨNG CỦA BỆNH GÂY BỞI ENDOSULFAN Các triệu chứng ngộ độc thường thấy là : nôn ói, đau bụng, tiêu chảy và nhức đầu . Riêng với nhiễm độc endosulfan, đôi khi xuất hiện thêm triệu chứng : không làm chủ được hoạt động chân tay, co giật , thậm chí có thể khiến người nhiễm độc bị ngất ,… Nếu bị nhiễm độc trong 1 thời gian dài, thì sẽ có những triệu chứng như mệt mỏi, mất cảm giác mùi vị, nhức đầu, chóng mặt, khô họng, mất ngủ, nhược cơ, mỏi mắt, hay giận dữ, buồn ói ,…. Tiếp đó người bị nhiễm độc có thể sẽ xuất hiện các dấu hiệu nhiễm mãn tính như không cử động, tăng tiết nước bọt, chảy nước mắt, ho, …. Đồng thời, đối với các phụ nữ đang mang thai, mà bị nhiễm độc endosulfan , hoặc vô tình tiếp xúc với chất này chỉ trong 1 thời gian không đáng kể cũng có nguy cơ sinh con bị dị tật (về cử động tay chân), hoặc phổ biến là mắc các bệnh về thần kinh rất cao . PHẦN III. PHƯƠNG PHÁP PHÁT HIỆN DƯ LƯỢNG ENDOSULFAN Thông thường người ta xác định dư lượng thuốc trừ sâu, bao gồm cả endosulfan bằng phương pháp sắc ký (GC). Ở đây xin giới thiệu tổng quát phương pháp sắc ký khí dùng riêng cho việc xác định hàm lượng thuốc trừ sâu gốc clo hữu cơ và PBCs trong thuỷ sản và sản phẩm thủy sản ( theo 28 TCN 180 :2002 ) 3.1 PHẠM VI ỨNG DỤNG Xác định hàm lượng thuốc trừ sâu gốc clo và PBCs trong thủy sản và sản phẩm thủy sản . Giới hạn phát hiện : a-BHC là 1,0 mg/kg; b-BHC là 4,5 mg/kg; g-BHC là 0,7 mg/kg; heptaclo là 1,0 mg/kg; alđrin là 1,5 mg/kg; đielđrin là 2,5 mg/kg; enđrin là 5,0 mg/kg; DDT là 1,5 mg/kg và clođan là 1,0mg/kg. 3.2 PHƯƠNG PHÁP THAM CHIẾU Được xây doing dựa theo phương pháp “Rapid determination of chlorinated pesticides, polychlorinated biphenyls”, Mitt.Lebendsmittelunters. Hyg. 65:131-150 (1974) và phương pháp số S9 nêu trong Sổ tay hướng dẫn phân tích dư lượng thuốc trừ sâu của Cộng hòa Liên bang Đức (1987) 3.3 NGUYÊN TẮC Thuốc trừ sâu gốc clo hữu cơ bao gồm các hợp chất chính và các đồng phân của chúng như sau : alđrin; a-clođan; g-clođan; oxi-clođan; p,p' DDD; p,p' DDE; o,p' DDT; p,p' DDT; đielđrin; a-endosulfan; enđrin; heptaclo, heptaclo epoxit; hexaclobenzen (HCB); a-hexacloxyclohexan (a-HCH); b-hexacloroxyclohexan (b-HCH); d-hexacloxyclohexan (d-HCH); isođrin, trans-nonaclo; g-hexachlorocyclohexan (g-HCH) . Các hợp chất thuộc nhóm PCBs gồm : 4-PCB (CB3); 2,4,4'-PCB (CB28); 2,2',4,4'-PCB (CB47); 2,2',5,5'-PCB (CB52); 2,2',5,6'-PCB (CB53); 2,2',4,5,5'-PCB (CB101); 2,3,4,4',5'-PCB (CB114); 2,3',4,4',5'-PCB (CB118); 2,3,3',4,5'-PCB (CB122); 2,2',3,3',4,4'-PCB (CB128); 2,2',3,4,4',5'-PCB (CB138); 2,3,3,4',5',6'-PCB (CB149); 2,2',4,4',5,5'-PCB (CB153); 2,2',4,4',6,6'-PCB (CB155); 2,3,3',4,4',5'-PCB (CB156); 2,3,3',4,4',5'-PCB (CB157); 2,3',4,4',5'-PCB (CB167); 2,2',3,3',4,4',5'-PCB (CB170); 2,2',3,4,4',5,5'-PCB (CB180); 2,2',3,3',4,5,5',6-PCB (CB198). Trong mẫu thủy sản các hợp chất trên đượcv chiết tách bằng dung môi pentan . Dịch chiết đươc làm sạch bằng phương pháp chiết pha rắn (SPE) trên florisil, sau đó được tách thành 2 phân đoạn trên coat silicagel . Phân đoạn A chứa các PCB (trừ CB3), HCB, aldrin, isodrine, heptaclo và p,p' DDE . Phân đoạn B chứa CB3,p, p’DDE và các thuốc trừ sâu gốc clo còn lại . Hàm lượng các thuốc trừ sâu gốc clo hữu cơ và PCBs trong các phân đoạn chiết được xác định trên máy sắc ký khí với đầu dò bắt giữ tử (ECD) . 3.4 THIẾT BỊ, DỤNG CỤ, HÓA CHẤT, DUNG DỊCH CHUẨN VÀ DUNG DỊCH THỬ 3.4.1 Thiết bị và dụng cụ Cột sắc ký thủy tinh (có van khóa), kích thước L x ID là 500 x20 mm x 8 mm Hệ thống cô quay chân không Hệ thống chiết mẫu soxhlet Máy nghiền đồng thể tốc độ 10 000 vòng / phút Máy lắc Tủ sấy Lò nung Cân phân tích có độ chính xác 0.0001 g Cột mao quản (cho máy GC) : loại SPBTM - SUPELCO,kích thước L x ID = 30m x 0,32 mm hoặc tương đương . Máy sắc ký với đầu dò ECD Hệ thống soxhlet : các ống soxhlet được làm sạch bằng cách chưng cất với pentan hoặc diclormetan trên hệ thống soxhlet trong 4 giờ . Cối sứ Bể siêu âm Bình thủy tinh, bình tam giác dung tích 50 ml 3.4.2 Hóa chất Ete dietyl loại dùng cho HPLC Pentan loại dùng cho HPLC Sulfate natri khan tinh khiết được làm sạch bằng diclormetan tren hệ thống soxhllet, sau đó nung ở nhiệt độ 500 oC trong vòng 4 giờ và giữ trong chai thủy tinh . Isooctan loại dùng cho HPLC Khí mang : Heli (loại dùng cho GC) Frorisilcỡ hạt từ 60 đến 100 mesh được làm sạch bằng hệ thống sochlet và nung ở nhiệt độ 4500C trong 18 giờ, sau đó cho vào chai thủy tinh được phủ bằng giấy nhôm và được giữ ở nhiệt độ 1200C trong tủ sấy . Florisil được hoạt hóa : lấy một lượng Florisil (ở trên) từ tủ say đổ trực tiếp qua phễu vào một bình đáy tròn (erlenmeye) có nút nhám . Thêm vào bình 3% nước theo tỷ lệ trọng lượng (w/w), sau đó lắc hỗn hợp khoảng 30 phút với máy lắc và để yên một giờ trước khi sử dụng . Bông thủy tinh được làm sạch bằng pentan hoặc diclometantrên hệ thống soxhletvà để khô trên miếng giấy nhôm đặt trong tủ hút . Cát sạch được nung ở nhiệt độ 5000C trong 3 giờ, để cho nguội trên miếng giấy nhôm sau đó giữ trong chai có nắp vặn . Silcagel cỡ hạt từ 70 đến 140 mesh . Silicagel đã được hoạt hóa : lấy silicagel có cỡ hạt như trên, rửa sạch bằng diclometan rồi cho vào trong chén sư và để trong tủ sấy ở nhiệt độ 1200C trong vòng 12 giờ . Sau đó, dùng giấy thiếc bọc kín miệng chén sứ, và để lại trong tủ sấy ở nhiệt độ 1200C trước khi sử dụng . 3.4.3 Dung dịch chuẩn và dung dịch thử’ Dung dịch rửa giải : hỗn hợp dung dịch pentan và diclometan theo tỷ lệ về thể tích là 2 : 8 được pha trước khi sử dụng . Chuẩn bị các dung dịch chuẩn thuốc trừ sâu gốc clo hữu cơ và PCBs trong isooctane có nồng độ : 0,0 mg/l, 2,5mg/l , 5mg/l, 10,0 mg/l, 20,0 mg/l từ các ống chuẩn . Tùy theo nồng độ thuốc trừ sâu có trong ống chuẩn mà dùng bình định mức và lượng isooctane thích hợp . Dung dịch chuẩn thu hồi :pha các chuẩn của CB3, CB198, và d-HCH trong dung moi isooctane để có hàm lượng là : 2,0 mg CB3/g isooctan; 0,2mg CB198/g isooctan và 0,2 mg d-HCH/g isooctane . Dung dịch chuẩn kiểm tra : pha chính xác hỗn hợp dung dịch chuẩn kiểm tra gồm p,p’ DDE, p,p’DDT trong isooctane với hàm lượng của mỗi chất trong khoảng từ 50 đến 20 ng/ml isooctane . 3.5 PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH 3.5.1 Xác định hàm lượng chất béo trong mẫu thử Nghiền đều 250,0 g mẫu thử thủy sản trên máy nghiền đồng thể . Dùng can phân tích can chính xác 10,0 g mẫu đã nghiền cho vào trong ống soxhlet sạch được phủ bằng bông thủy tinh . Chiết mẫu với 150,0 ml pentan trong 3 giờ trên hệ thống chiết mẫu soxhlet . Cô đặc dịch chiết trên máy cô quay chân không đến khoảng 20 ml . Sau đó, cô tiếp ở chế độ chân khôngcho đến khi chỉ còn khoảng 1,0 ml . Chuyển dịch đã cô vào một chén cân đã biết trước khối lượng, dùng giấy nhôm phủ lên chén cân rồi để qua đêm trong tủ hút . Sau đó, chén cân được làm khô đến khối lượng không đổi ở nhiệt độ 700C trong tủ sấy (sự thay đổi của chén cân không vượt quá 0,0005 g)rồi để nguội tới nhiệt độ phòng trong bình hút ẩm . Phần thu được đem cân chính là khối lượng chất béo có trong mẫu . 3.5.2 Chuẩn bị mẫu thử Cân chính xác 10,0 g mẫu đã nghiền cho vào cối sứ ( nếu lượng chất béo trong 10,0 g mẫu lớn hơn 0,8 g thì giảm lượng mẫu để đảm bảo có tối đa 0,8 g chất béo trong lượng lẫu đem thử nghiệm ) . Thêm 10,0 g cát sạch và 4,0 g sulfate natri khan rồi nghiền đều bằng cối sứ . Hỗm hợp được đưa vào ống soxhlet sạch, được phủ bằng bông thủy tinh . Sau đó, hỗn hợp được chiết với 150,0 ml pentane trong 3 giờ trên hệ thống chiết mẫu soxhlet . Nếu mẫu chứa nước, sản phẩm chiết phải được lọc qua sunfate natri rồi rửa lại bằng 25,0 ml pentan . Sản phẩm chiết được cô đặc trên máy cô quay chân không đến khỏang 20,0 ml . Sau đó cô tiếp ở chế độ chân không với nhiệt độ 400C cho đến khi