Đề tài Một số vấn đề về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi

Trường THPT Thuận Thành số 1 Một số vấn đề về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi (Tham luận tại Hội nghị trao đổi kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi) Hà đức tú I.Vai trò của công tác bồi dưỡng học sinh giỏi. Đặc trưng của con người là hoạt động có ý thức. Năng suất lao động của mỗi người phụ thuộc rất nhiều vào tri thức của người đó. Nhà khoa học giỏi có thể phát minh ra những máy móc, quy trình, phương pháp giúp cho năng suất lao động tăng lên hàng chục, hàng trăm , hàng nghìn lần. Nhà quản lý hay chính trị gia giỏi có thể tạo ra sự cộng hưởng sức mạnh của hàng trăm, hàng nghìn , hàng triệu người. Vì vậy , nhân tài có vai trò đặc biệt quan trọng trong công cuộc xây dựng xã hội văn minh. Những nước văn minh đều là những nước bồi dưỡng và sử dụng được nhiều nhân tài. Đảng ta quan niệm “ Hiền tài là nguyên khí của quốc gia” và rất coi trọng việc bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Bộ giáo dục và đào tạo cũng có những chủ trương mới về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi . Đó là tiếp tục chú trọng xây dựng hệ thống các trường chuyên một cách hoàn thiện hơn, khuyến khích và tôn vinh các học sinh xuất sắc đạt thành tích cao. Vận dụng cách dạy học phân hoá vào bồi dưỡng học sinh giỏi : Các trường chuyên có thể xây dựng phân phối chương trình riêng phù hợp với khả năng tiếp thu của học sinh. Các em học sinh có năng khiếu có thể được học với chương trình có tốc độ cao hơn học sinh bình thường… Trường THPT Thuận Thành số 1 có truyền thống coi công tác bồi dưỡng học sinh giỏi là công tác mũi nhọn và trọng tâm. Nó có tác dụng thiết thực và mạnh mẽ nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ của đội ngũ các thầy cô giáo, nâng cao chất lượng giáo dục khẳng định thương hiệu của nhà trường, tạo ra khí thế hăng say vươn lên học tập giành những đỉnh cao trong học sinh. II. Những chủ trương của nhà trường về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi 1.ưu tiên công tác bồi dưỡng học sinh giỏi. -Phân công các thầy cô giáo giỏi trực tiếp phụ trách bồi dưỡng các đội học sinh giỏi. -Tạo mọi điều kiện để các thầy cô giáo trẻ tích luỹ kiến thức, học hỏi phương pháp và kinh nghiệm , nâng cao trình độ, nhanh chóng đảm nhận được nhiệm vụ bồi dưỡng học sinh giỏi với chất lượng ngày càng cao. -Dành nhiều thời gian , lập kế hoạch triển khai sớm và phù hợp, bố trí phòng học, nâng cao dần và từng bước chế độ cho các thầy cô giáo bồi dưỡng học sinh giỏi thể hiện ở hai biện pháp song song: tính hệ số cho các tiết bồi dưỡng HSG và mức khen thưởng cho các giải. Tôn vinh các thầy cô giáo và học sinh đạt nhiều thành tích xuất sắc. 2.Phát huy trí tuệ của tập thể, đề cao năng lực và trách nhiệm cá nhân: Nhà trường, các tổ nhóm chuyên môn, các đoàn thể đều cần coi trọng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi . -Nhà trường cần quan tâm tạo nhiều điều kiện tốt cho BDHSG. -Coi bồi dưỡng đội học sinh giỏi mỗi môn là nhiệm vụ chung của tổ (nhóm) chuyên môn . Các thầy cô giáo giỏi, có kinh nghiệm cần xây dựng chương trình, nội dung, hệ thống luyện tập cụ thể đầy đủ chi tiết, đúc kết kinh nghiệm thành tài liệu chung quý giá của nhà trường qua các thế hệ, truyền đạt lại cho các lực lượng trẻ . Các thầy cô giáo trẻ cần tích cực chủ động nghiên cứu, tìm tòi, khám phá , tận dụng công nghệ thông tin để tích luỹ kiến thức nâng cao trình độ. Lấy nỗ lực của bản thân là chính , coi việc học hỏi vốn kiến thức, kinh nghiệm của các thế hệ đi trước là quan trọng trong việc định hướng tìm tòi, xác định trọng tâm kiến thức, kỹ năng , phương pháp để đạt được hiệu quả cao trong thời gian ngắn nhất. -Từng các nhân được phân công phụ trách bồi dưỡng học sinh giỏi cần đề cao trách nhiệm, lựa chọn đội tuyển cẩn thận, có chất lượng, lên kế hoạch bồi dưỡng sớm, cụ thể, đầy đủ; bồi dưỡng thường xuyên, liên tục, tăng cường kiểm tra, đánh giá, thi thử để điều chỉnh, uốn nắn kiến thức kỹ năng một cách kịp thời và hiệu quả. - Các đoàn thể xây dựng kế hoạch hành động của mình coi trọng việc đẩy mạnh công tác bồi dưỡng học sinh giỏi : Công đoàn tổ chức thi đua, động viên. khen thưởng; đoàn TN tổ chức bồi dưỡng, huấn luyện, đưa đón, cổ vũ, tổ chức các cuộc thi trí tuệ đạt hiệu quả cao. 3. Kiên trì quan điểm dạy thực chất, học thực chất trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi. -Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích các đề thi học sinh giỏi, rút ra yêu cầu , mức độ đòi hỏi về kiến thức, kỹ năng; từ đó lựa chọn hệ thống bài luyện tập phù hợp (kinh nghiệm phải luyện tập cao hơn yêu cầu khoảng 20% thì học sinh khi đi thi mới tự tin và chắc chắn đạt kết quả tốt) -Không chạy theo thành tích giả tạo. 4.Nắm vững phương châm : dạy chắc cơ bản rồi mới nâng cao - Thông qua những bài luyện cụ thể để dạy phương pháp tư duy - dạy kiểu dạng bài có quy luật trước , loại bài có tính đơn lẻ, đặc biệt sau. -Có một câu đánh giá trình độ dạy học sinh giỏi hóm hỉnh và chí lý : dạy trúng đề mà học sinh không làm được là dạy tồi, dạy trúng đề mà học sinh làm được là gặp may, dạy không trúng đề mà học sinh vẫn làm tốt mới là dạy giỏi. - ý nghĩa: Để giải được các bài toán dành cho học sinh giỏi, học sinh cần phải hiểu kiến thức một cách cơ bản , hệ thống,vững chắc, sâu sắc và có khă năng vận dụng linh hoạt. +Mỗi loại kiến thức (khái niệm, định luật, định lý…) đều có nội hàm riêng và cách vận dụng(hay quy tắc, phương pháp) đặc trưng của nó. Khi dạy cần phải thông qua một số bài thí dụ cụ thể để khắc sâu cho học sinh đầy đủ, cặn kẽ nội hàm và phương pháp vận dụng của kiến thức đó. Được như vậy, khi gặp hàng chục, hàng trăm bài khác, mặc dù có những chi tiết cụ thể khác nhau nhưng học sinh vẫn làm được vì chúng giống nhau ở điểm cốt lõi . Thí dụ : Khảo sát hàm số. +Có những loại bài liên quan đến đến rất nhiều loại kiến thức kỹ năng khác nhau, học sinh muốn làm được cần phải biết chia bài đó thành nhiều bài toán nhỏ, trong mỗi bài nhỏ dùng kiến thức, kỹ năng nào. Muốn làm được như vậy, học sinh phải nắm thật vững nội hàm và phương pháp vận dụng của từng loại kiến thức, biết được chúng liên quan với nhau như thế nào (hay từng kiến thức nằm trong một hệ thống như thế nào), từ đó mới biết khi nào cần sử dụng kiến thức nào. Nói cách khác, phải dạy một cách cơ bản, vững chắc và hệ thống. Nếu dạy được học sinh đến trình độ đó, thì từ yêu cầu và điều kiện của bài ra, học sinh sẽ biết chia việc giải một bài toán khó ra nhiều công đoạn, mỗi công đoạn dùng kiến thức , phương pháp nào. Dù cho bài toán biến hoá nhiều kiểu, nhưng cũng không ra ngoài những kiến thức và phương pháp trong chương trình đã học. Thí dụ : tìm Hiệu điện thế cực đại trên một tụ điện trong đoạn mạch xoay chiều. -Lý do phải dạy theo nhưng phương châm nêu trên: +Dạy chắc cơ bản trước rồi mới nâng cao: Các bài cơ bản là những bài dễ, chỉ liên quan đến một hoặc vài loại kiến thức kỹ năng, cần phải luyện tập nắm vững từng loại trước đã. Sau đó mới nâng cao đưa dần những bài tổng hợp nhiều loại kiến thức, học sinh đã nắm vững từng loại sẽ dễ dàng nhận ra và giải quyết được. Đối với học sinh giỏi bước này có thể làm nhanh, hoặc cho tự làm nhưng phải kiểm tra biết chắc chắn là chắc cơ bản rồi mới nâng cao, nếu bỏ qua bước này trình độ của học sinh sẽ không ổn định và không vững chắc (những học sinh lúc thì làm được, lúc thì không là học sinh có tư chất, nhưng không chắc cơ bản). +Mỗi loại cần thông qua một hoặc hai bài điển hình, quan trọng là phải rút ra phương pháp (thường dưới dạng một quy tắc), rồi cho thêm một số bài cho học sinh tự vận dụng cho thành thạo phương pháp, cần kiểm tra thẩm định xem học sinh đã nắm chắc chưa, nếu chưa cần phải củng cố đến khi được mới thôi. +Hầu hết các bài đều có thể quy về một loại nào đó cùng nhiều bài khác có quy tắc giải chung, đó là phổ biến : mỗi loại bài toán có một loại nguyên tắc, cứ xác định đúng loại bài, sử dụng đúng nguyên tắc là giải quyết được. Nhưng cá biệt có một ít bài không theo những nguyên tắc chung, thuộc những tình huống cá biệt, có thể sử dụng những cách riêng, thường không rõ quy luật, nhưng giải quyết nhanh. Cần phải coi trọng loại bài có nguyên tắc là chính. Loại sau chỉ nên giới thiệu sau khi đã học kỹ loại trên, vì loại đó học bài nào chỉ biết bài đó mà không áp dụng cho nhiều bài khác được. -Nên tránh: +Một số giáo viên mới bồi dưỡng học sinh giỏi, thường hay nôn nóng, bỏ qua bước làm chắc cơ bản, cho ngay bài khó, học sinh mới đầu đã gặp ngay một “mớ bòng bong”, không nhận ra và ghi nhớ được từng đơn vị kiến thức kỹ năng, kết quả là không định hình được phương pháp từ đơn giản đến phức tạp, càng học càng hoang mang. +Một số lại coi những bài đơn lẻ không có quy luật chung là quan trọng dưa nhiều hơn và trước những bài có nguyên tắc chung (coi những bài đó mới là “thông minh”), kết quả là học sinh bị rối loạn, không học được phương pháp tư duy theo kiểu đúng đắn khoa học và thông thường là : mỗi loại sự việc có một nguyên tắc giải quyết, chỉ cần nắm vững một số nguyên tắc là giải quyết được hầu hết các sự việc. 5.Bồi dưỡng học sinh giỏi là một quá trình lâu dài. Cần phải bồi dưỡng hứng thú và tính tích cực, độc lập nghiên cứu của học sinh. -Cần phát hiện sớm các em học sinh giỏi và bồi dưỡng sớm, tốt nhất từ lớp 10 để có thể đạt kết quả cao. -Cách tốt nhất bồi dưỡng hứng thú cho học sinh là hướng dẫn dìu dắt cho các em đạt được những thành công từ thấp lên cao. Nhiều học sinh lúc đầu chưa bộ lộ rõ năng khiếu nhưng sau quá trình được dìu dắt đã trưởng thành rất vững chắc và đạt thành tích cao. -Để đạt hiệu quả cao, cần phải phải tăng cường hướng dẫn học sinh tự tìm đọc các tài liệu có định hướng theo những chuyên đề. III. một số kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi môn Vật lý. 1.Cần phải luyện tập thành thạo hai phương pháp cơ bản nền tảng của môn Vật lý là phương pháp Động lực học và phương pháp sử dụng định luật bảo toàn năng lượng . 2.Khi phát hiện các học sinh có triển vọng, cần phải chú ý bồi dưỡng hứng thú, nâng tầm kiến thức, kỹ năng và phương pháp tư duy cho các em ngang tầm đối với học sinh giỏi ngay từ năm học lớp 10 và 11 kể cả những phần không trực tiếp có trong đề thi (vì các nội dung của Vật lý ít nhiều đều có liên quan với nhau ở mức độ nhất định) , mặc dù năm lớp 12 mới trực tiếp bồi dưỡng kiến thức kỹ năng một cách hệ thống và có kế hoạch cụ thể. Cách làm chủ yếu định hướng cho các em tự nghiên cứu , thầy theo dõi uốn nắn và giải đáp. 3.Mức độ luyện kỹ năng cho học sinh giỏi cấp tỉnh Môn Vật lý : -Dao động cơ học : Giải được các bài toán con lắc ghép phức tạp, có tính đến ma sát. -Sóng cơ học : Bài toán giao thoa sóng ngang, sóng dọc, biên độ thay đổi theo tọa độ, sóng dừng. -Điện xoay chiều: Mạch xoay chiều hỗn hợp. -Quang lý : Bài toán giao thoa ánh sáng. -Đồng thời phải nắm vững phương pháp giải các dạng bài thuộc cơ học chất điểm, chuyển động tròn, chuyển động quay, hệ quy chiếu không quán tính, bài toán va chạm , trao đổi nhiệt, dòng điện không đổi...ở lớp 10 và 11. Thuận thành ngày 16 tháng 10 năm 2008