Đề tài Rèn kỹ năng nói cho học sinh lớp 1

Lời mở đầu Trong cuộc sống hàng ngày, ở mọi ngành nghề đều cần đến các hoạt động giao tiếp. Giao tiếp qua việc sử dụng ngôn ngữ sao cho chọn lọc để diễn đạt ý của mình nhằm giúp người khác biết và hiểu những thông tin đến đối tượng cần giao tiếp, nhằm đạt đến thành công trong công việc. Đặc biệt,trong lĩnh vực giáo dục cũng đòi hỏi người Giáo viên hướng dẫn, giảng dạy sao cho học sinh của mình có được kỹ năng giao tiếp thật tốt. Chính vì lí do đó, đối với HS ( bất cứ ở bậc học nào ) cũng đều được rèn luyện 4 kỹ năng : nghe, nói, đọc, viết để đáp ứng nhu cầu giao tiếp nêu trên. Để thực hiện được yêu cầu trên ở chương trình mới môn Tiếng Việt 1 yêu cầu giáo viên khi dạy phải đảm bảo mục tiêu hình thành và phát triển cho học sinh đầy đủ 4 kỹ năng. Trong đó kỹ năng nói được luyện tập kết hợp trong các kỹ năng đọc, nghe, viết. Điển hình là trong tiết 2 của một bài học vần hay tập đọc có hẳn 1 hoạt động riêng cho phần luyện nói. Việc rèn kỹ năng nói đã giúp cho trẻ có khả năng giao tiếp, biết ứng xử và nhận xét sự vật, sự việc trên những nhận thức riêng, bằng sự cảm nhận ngây ngô của con mắt trẻ thơ. Vì thế, để học sinh luyện nói lưu loát, đạt hiệu quả, giáo viên cần phải có cách tổ chức dạy để khơi gợi , kích thích học sinh có hứng thú bộc lộ cảm xúc, ý nghĩ của mình nhằm phát huy kỹ năng nói của các em, nhằm giúp trẻ sớm có tính cách mạnh dạn, cởi mở và tự tin hơn trong quá trình giao tiếp. Trên đây là một trong những điểm mới của sách giáo khoa chương trình năm 2000 và tôi cũng muốn cùng cộng tác để giúp cho các em rèn kỹ năng nói một cách hiệu quả. NHỮNG THUẬN LỢI – KHÓ KHĂN KHI DẠY LUYỆN NÓI 1 / Thuận lợi : Học sinh lớp 1 có khả năng tự trả lời các câu hỏi đơn giản và phát triển lời nói thành một câu, 1 đoạn văn theo cảm xúc, suy nghĩ của mình. Đồ dùng dạy học đầy đủ, tranh ảnh đẹp kích thích học sinh nói, ham học, ham tìm hiểu. Đa số các chủ đề luyện nói gần gũi với thực tế cuộc sống của học sinh (Chủ đề về bản thân bé, bạn bè xung quanh, ba mẹ, ông bà, những sinh hoạt thông thường của các em : phim hoạt hình, đọc truyện,nhà trẻ,chuối, bưởi, vú sữa …). Giáo viên được tham gia tập huấn, dự giờ riêng cho phần luyện nói , từ đó giúp giáo viên nắm được các mục tiêu chính trong phần luyện nói cho học sinh. 2 / Khó khăn : Tình hình học sinh : đa số các em ở vùng ven chưa qua mẫu giáo nên khả năng giao tiếp còn hạn chế : các em còn nhút nhát, ít phát biểu, chưa tự tin trong luyện nói. Thiếu một số tranh ảnh để minh hoạ cho chủ đề cần luyện nói. Một số chủ đề lạ, chưa thật sự với cuộc sống của các em : lễ hội, vó bè, đồi núi… nên các em khó hình dung để phát huy khả năng nói của mình một cách phong phú. Thời lượng dành cho phần luyện nói còn ít nên học sinh không được luyện nói nhiều.  BIỆN PHÁP THỰC HIỆN Để giúp Hs rèn luyện kĩ năng nói và phát triển khả năng diễn đạt ý phong phú: 1. Điều trước tiên, tôi phải xác định và nắm rõ mục tiêu chính của chủ đề cần luyện nói là gì? Chính chủ đề là điểm tựa, gợi ý cho phần luyện nói. Gợi ý sao để tất cả Hs đều được nói, không đi quá xa với chủ đề. Chẳng hạn như: Chủ đề “Nói lời cảm ơn”, “Giúp đỡ cha mẹ” ,”Con ngoan trò giỏi””Những người bạn tốt”….. Nếu đi quá sâu vào chủ đề sẽ dễ lẫn sang dạy đạo đức.Vì thế, để khắc phục điều này, tôi chỉ định hướng cho các em câu hỏi gợi ý xoay quanh vấn đề trọng tâm cần luyện nói: Em chỉ kể cho cô và các bạn trong nhóm nghe về những lần mình đã cảm ơn ai đó về điều gì? Hoặc kể những việc em đã làm để giúp đỡ cha mẹ của mình ? Kể những việc đã làm thể hiện em đã cố gắng để trở thành một người con ngoan trong gia đình, một người trò giỏi của trường học? ….. Hoặc những chủ đề về “Biển cả”,”Thung lũng,suối ,đèo”,”Hươu,Nai, Gấu,Voi,Cọp” “Sẻ,ri, bói cá, le le”” Gió, mây, mưa, bão, lũ”…lẫn sang việc dạy tự nhiên xã hội.Do đó, tôi cũng cố gắng giúp học sinh bằng cách gợi ý những câu hỏi thật sát với chủ đề không sa đà tìm hiểu về đời sống của các động vật, sự vật, hiện tượng,….Chẳng hạn những chủ đề về các sự vật, hiện tượng xảy ra trong thiên nhiên Cho học sinh xem 1 số tranh ảnh liên quan đến các hiện tượng đó, Hs sẽ nêu được tên của các sự vật trên. Sau đó, Gv chỉ cần nêu câu hỏi gợi ý để các em cùng thảo luận với nhau về những tác hại,hoặc những cách nào để ngăn chặn, bảo vệ khi chúng xảy ra. Những chủ đề nói về động vật : Gv có thể cho các em sắm vai tên của các con vật trong rừng cần luyện nói. Nêu lên nhận xét riêng của em về chúng(Em yêu, không thích con vật nào đó?Nói lên cảm nhận của mình:tại sao em lại yêu, không thích con vật đó?) 2. GV nắm bắt thực tế về khả năng nói của từng em để đưa ra phương pháp,hình thức dạy luyện nói phù hợp với đối tượng. Phải chuẩn bị hệ thống câu hỏi gợi ý cho từng nhóm đối tượng tuỳ nội dung từng bài. l Tùy theo từng chủ đề mà tôi có định hướng cho học sinh khi luyện nói. Khi đặt câu hỏi để giúp các em biết cách nói cho sát nội dung bài . Tôi phải chuẩn bị và dự trù thêm 1 số câu hỏi cho từng đối tượng, đi từ câu hỏi tổng quát, rồi mới gợi ý bằng những câu hỏi nhỏ( Khi các em lúng túng sẽ dễ dàng có cơ sở theo sự định hướng của cô để rèn nói) Chuẩn bị tranh ảnh,phương tiện dạy học phục vụ cho phần luyện nói thêm sinh động, hứng thú. l Ngoài những tranh ảnh được cung cấp, tôi cùng với các bạn trong khối sưu tầm thêm 1 số tranh ảnh, đồ dùng khác liên quan đến bài dạy để phần luyện nói thêm phong phú, gần gũi. Chẳng hạn như: với các chủ đề nói về : cây cối, hoa trái ( đưa những vật thật, tranh ảnh của những tờ ap-phích, hình trên lịch, hình chụp….) 3. Phân các chủ đề ra thành nhiều nhóm khác nhau để chọn lựa phương pháp và hình thức khác thay đổi cho phù hợp với cá nhân, nhóm, đối thoại, độc thoại… Với những chủ đề gần gũi với học sinh như: Chủ đề: Ba má; Quà quê; Nhà trẻ; Bé và bạn bè; Người bạn tốt; Điểm 10; Bữa cơm… Giáo viên gợi mở cho Hs nói qua vốn hiểu biết thực tế của các em, chọn lựa những hình thức học tập, trò chơi v.v… Chẳng hạn như: F Chủ đề nói về gia đình:”Ba má” “Bà cháu”… có thể cho học sinh sắm vai nhân vật thể hiện tình cảm của ông bà, ba mẹ đã yêu thương, quan tâm, chăm sóc em . Hoặc những tình cảm , việc làm của em thể hiện sự hiếu thảo của một người cháu, người con đối với ông bà, cha mẹ của mình. Với những chủ đề lạ, khó hơn: chủ đề: Vó bè; Suối đèo thung lũng; Lễ hội; Ao, hồ, giếng; Đất nước ta tuyệt đẹp; Ba Vì; Ruộng bậc thang… FChủ đề Vó bè : Cho Hs quan sát tranh thật kỹ , Gv giới thiệu trực tiếp đó chính là vó bè.Gợi ý để các em nói được dụng cụ đó được đặt ở đâu?dùng để làm gì ? FChủ đề Ba Vì : Sau khi Hs quan sát tranh xong, Gv giới thiệu trực tiếp luôn : Tranh vẽ cảnh ở Ba Vì. Gợi ý cho các em nêu lên những cảnh vật có trong bức tranh đó?Cảm nhận về cảnh vật ở đó như thế nào?( Thích hay không thích?Tại sao thích?) 4. Phương tiện dạy học: Hình ảnh trong SGK là chủ yếu. Tận dụng những vật thật, tranh ảnh có sẵn trong thực tế để làm phương tiện giảng dạy. Sưu tầm thêm 1 số tranh ảnh, mẫu vật. 5. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy: Do tình hình học sinh chiếm 1 nửa chưa qua mẫu giáo, rất thụ động ít phát biểu. Hoặc phát biểu thì chỉ dững lại ở chỗ trả lời những câu hỏi cô đưa ra. Do vậy, để giúp cho các em làm quen và phát triển khả năng nói, tôi đã: Gợi ý bằng hệ thống câu hỏi qua phương pháp đàm thoại: Bước đầu chỉ dừng lại ở việc: “Thầy hỏi – trò đáp”. Dựa trên lời nói của Hs, Gv sẽ chỉnh sửa câu nói sao cho rõ, gọn, đủ ý, diễn đạt ý theo nội dung câu hỏi xoay quanh chủ đề. Sử dụng tranh ảnh, đồ dùng trực quan: HS quan sát tranh và diễn đạt lại những gì đã được quan sát khi nhìn tranh. Mỗi hình vẽ trong tranh là 1 tình huống thể hiện chủ đề của bài. Khi Hs đã quen với việc luyện nói, Gv sẽ nâng dần hình thức trong quá trình dạy luyện nói: Chuẩn bị hệ thống câu hỏi gợi mở thật kỹ. Ban đầu là những câu hỏi dễ dành cho Hs chọn và giúp cả lớp có được những ý chính của chủ đề cần được nói. Sau đó câu hỏi được nâng dần cao hơn, khái quát hơn. Chẳng hạn như: với chủ đề “Chợ tết”: Gv cho Hs nghe nhạc hát về ngày tết: các em sẽ dễ dàng hình dung và nhận ra ngay chủ đề cần phải luyện nói về ngày tết. Gv đưa ra 1 số câu hỏi mở để từng cá nhân có thể trả lời dễ dàng khi quan sát hình vẽ về ngày tết: Tranh vẽ cảnh gì? Trong tranh con thấy có ai và có những gì? Họ đang làm gì? Con đã đi chợ tết bao giờ chưa? Một số câu hỏi khác khái quát hơn để các nhóm cùng thảo luận, diễn đạt ý hoàn chỉnh, thành 1 đoạn văn: Mọi người khi đi chợ tết như thế nào? Ba mẹ trong gia đình con thường mua những gì khi đi chợ tết? Hoặc khi dạy chủ đề về “ Biển cả”: Phong cảnh biển đẹp như thế nào? Biển có gì? Nước biển màu gì? Âm thanh của biển ra sao? Em hãy kể về những lần đi tắm biển với gia đình? Tại sao em thích biển? Tổ chức các hoạt động trò chơi, tạo hứng thú, giúp các em mạnh dạn, tự tin, tích cực tham gia trong quá trình luyện nói. Chẳng hạn như chủ đề: Nặn đồ chơi; Ao choàng, áo len, áo sơ mi; Ghế đẩu, ghế xoay, ghế tựa; Phim hoạt hình; Đọc truyện tranh… Hs sẽ được tham gia chơi nặn hình bằng đất, tô màu, vẽ tranh, hay chọn các loại áo thích hợp với thời tiết… Tổ chức luyện nói theo hình thức cá nhân, nhóm đôi, nhóm sáu, tổ, lớp… Hs sẽ tự nói cho nhau nghe cùng trao đổi những nhận biết và bày tỏ cảm xúc của mình về nội dung chủ đề. Phương pháp quan sát, động viên khen thưởng: Trong tiết dạy, tôi thường chú ý đến Hs ít nói, thụ động, đặt những câu hỏi dễ động viên các em cùng tham gia nói. Đối với những em khá giỏi tôi sẽ khuyến khích, gợi mở bằng những câu hỏi khái quát hơn để giúp các em tự tin, mạnh dạn trình bày ý kiến, cảm xúc của mình 1 cách chân thành. Tạo không khí lớp học thân thiện, cởi mở, động viên khen thưởng kịp thời nhằm kích thích sự hứng thú, ham học hỏi nơi các em. Trọng tâm khi dạy luyện nói cho Hs, tôi thường chú ý rèn kỹ năng nói to, rõ tiếng; nói thành câu, thành đoạn hoàn chỉnh, hay, giàu cảm xúc. Với một ngữ điệu tự nhiên, chân thành. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC Học sinh: Rất hứng thú khi học phân môn TV, nhất là trong hoạt động luyện nói. Lớp học sinh động, Hs tham gia tích cực phát biểu hăng hái. Các em biết trả lời, diễn đạt ý nghĩ, cảm xúc của mình một cách tự nhiên, chân thật. Khoảng 50% Hs nói thành 1 đoạn văn ( 3, 4 câu) đúng với nội dung chủ đề cần luyện nói. Những em nhút nhát, rụt rè, thụ động đã nhanh nhẹn hơn, tích cực hơn. Biết tham gia vào mọi hoạt động trong quá trình luyện nói 1 cách chủ động. Biết ứng xử các từng huống trong khi giao tiếp 1 cách nhạy bén, ngoan, lễ phép hơn. Giáo viên: Lúc đầu tôi gặp rất nhiều khó khăn trong việc giúp các em luyện nói. Đa số Hs chỉ biết trả lời theo câu hỏi 1 cách thụ động, diễn đạt ý kém. Nhưng với sự hỗ trợ của Ban giám hiệu, tổ khối và bằng sự cố gắng, lòng quyết tâm của bản thân tôi đã kiên nhẫn rèn luyện, uốn nắn, chỉnh sửa “ từng lời ăn tiếng nói” cho mỗi em. Học hỏi thêm kinh nghiệm của các bạn đồng nghiệp, tham khảo sách vở để lựa chọn nhiều hình thức tổ chức giúp các em trong quá trình luyện nói. KẾT LUẬN: Trên tinh thần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực. Yêu cầu luyện nói cũng nhằm mục đích phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Do vậy tôi đã bước đầu nghiên cứu và áp dụng mọi hình thức nhằm giúp việc giảng dạy đạt hiệu quả. Tôi thiết nghĩ mỗi người Gv biết cách khơi gợi, kích thích và tổ chức cho Hs nói năng, hứng thú bộc lộ cảm xúc, ý nghĩ của mình 1 cách hồn nhiên độc đáo là điều mà Gv cần làm. Theo tôi, đây chỉ là một số trăn trở của tôi trong quá trình giảng dạy của mình trong môn Tiếng Việt, trong đó phần “Luyện nói “ cũng là một trong những băn khoãn của rất nhiều Gv là làm sao giúp cho Hs của mình cùng dễ dàng tham gia vào quá trình rèn kĩ năng giao tiếp, qua việc các em tự diễn đạt, trao đổi những cảm nghĩ, xúc cảm ,tình cảm của mình trước một sự kiện, việc làm nào đó…. Làm được như thế chúng ta đã góp phần nho nhỏ thực hiện thành công trong việc đổi mới chương trình giáo khoa mới theo yêu cầu của Bộ. Ngày 26 tháng 03 năm 2007 Người viết Lê Thị Kim Hoa Nhận xét của Ban giám hiệu Nhận xét của Lãnh đạo cấp trên: