Đề tài Sáng kiếm kinh nghiệm: Đổi mới phương pháp dạy học môn vật lý

Đặt vấn đề Đất nước ta đang bước vào thời kỳ công nghiệp hoá hiện đại hoá đang chuyển từ cơ chế tập trung bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Trên thế giới đang diễn ra sự bùng nổ tri thức khoa học công nghệ. Xã hội mới phồn vinh của thế kỷ 21 phải là xã hội đưa tri thức khoa học công nghệ vào tư duy sáng tạo vào tài năng sáng chế của con người. Tình hình đó giáo dục Việt Nam phải đổi mới mạnh mẽ sâu sắc, toàn diện để có thể đào tạo cho đất nước những con người hoạt động có hiệu quả trong hoàn cảnh mới. Trong hoạt động dạy học cần thiết phải chuyển cách tiếp cận truyền thống (vai trò của người thầy )sang tiếp cận mới coi hoạt động của học sinh là trung tâm của quá trình dạy học và mục đích của quá trình này là rèn luyện các năng lực nhận thức cho học sinh thông qua việc hình thành những kiến thức cụ thể, rèn luyện và phát triển cho học sinh những kỷ năng năng lực nhận thức và hình thành những phẩm chất, nhân cách phù hợp với nhu cầu xã hội hiện nay. Đối với bộ môn Vật lý, yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học còn có một sắc thái riêng nữa. phương pháp dạy học vật lý mà các giáo viên sử dụng một cách phổ biến ở các trường phổ thông cơ sở là thông báo-tiếp nhận -tái hiện. Trong giờ học, giáo viên thuyết trình chủ yếu, có kết hợp đàm thoại và gợi mở. Tuy nhiên, vì vật lý học là một khoa học thực nghiệm, nên nếu không có sự trải nghiệm nhất định trong thực tế thì sự lĩnh hội tri thức không thể sâu sắc và bền chặt được. Đối với các khoa học thực nghiệm, có thể nói: “Trăm nghe không bằng một thấy;trăm thấy không bằng một làm” Sự hiểu biết của thế giới Vật lý không thể đạt được đơn thuần bằng suy diễn logic. chỉ có những quan sát và thực nghiệm mới cho phép ta kiểm tra sự đúng đắn của một nhận định về thế giới. Như vậy, trong sự đổi mới phương pháp dạy học Vật lý phải hướng tới việc tạo cho học sinh tự chiếm lỉnh tri thức thông qua hoạt động thực nghiệm và cao hơn nữa, cho học sinh tập được giãi quyết một số vấn đề Vật lý trong thực tế. Nội dung 1. Đổi mới hoạt động của giáo viên: Tuỳ theo nội dung bài học, tạo ra tình huống có vấn đề. Đó là những câu hỏi thú vị gây hứng thú trong học tập tạo nhu cầu nhận thức và có thể nghiên cứu được của học sinh. Giáo viên không chỉ là người truyền đạt tri thức mà còn là người xây dựng quá trình học tập của học sinh, hướng dẫn, điều khiển học sinh tự giải quyết vấn đề thông qua đó mà thực hiện mục tiêu bài học như: Tạo điều kiện về thời gian và hướng dẫn học sinh thực hiện các hoạt động tìm tòi, quan sát thí nghiệm, đo đạc thực hành làm báo cáo. Tận dụng tối đa các phương tiện dạy học với tư cách là phương tiện nhận thức chứ không đơn thuần chỉ là minh hoạ đơn giản. Giúp học sinh sử dụng sách giáo khoa và các tài liệu khác một cách có ý thức và chủ động theo hướng nghiên cứu để giải quyết vấn đề Sử dụng linh hoạt các phương pháp nhận thức đặc thù của bộ môn như phương pháp thực nghiệm, mô hình với các phương pháp dạy học hiện đại như giải quyết vấn đề, dạy học kiến tạo. Đó là hai phương pháp áp dụng ở nhiều nước hiện nay. *Dạy học giải quyết vấn đề: -Tạo tình huống có vấn đề. -Hướng dẫn học sinh thảo luận tìm chiến lược giải quyết vấn đề -Thực thi việc giải quyết vấn đề đã nêu theo phương hướng đã thống nhất -Đánh giá kết quả chung *. Dạy học kiến tạo -Điều tra học sinh bằng cách trắc nghiệm hoặc bằng những câu hỏi đầu giờ học -Vạch chiến lược dạy học :Nghiên cứu phương án thí nghiệm đặt câu hỏi làm sao tạo ra được tình huống trong đó học sinh bộc lộ những quan điểm của riêng mình và đưa chúng vào vận hành và dẩn đến mâu thuẩn. Cuối cùng nghiên cứu cách hướng dẫn học sinh tự xây dựng kiến thức mới -Tổ chức tương tác nhóm: . Trao đổi nhiệm vụ học tập cho nhóm . Các nhóm tìm tòi nghiên cứu cách giãi quyết vấn đề . Tranh luận nhóm -Tổ chức việc hợp thức hoá kiến thức trước toàn lớp -Giáo viên đưa ra những câu hỏi kiểm tra hoặc những bài trắc nghiệm để học sinh tự đánh giá mức độ nắm kiến thức của mình 2. Đổi mới hình thức tổ chức và phương tiện học tập: -Tổ chức học sinh làm việc theo nhóm các bước tiến hành thường là: Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh, quy định nhiệm vụ của nhóm trưởng và nhiệm vụ của mỗi thánh viên trong nhóm để tất cả học sinh đều có vai trò nhất định và động viên học sinh tích cực tham gia theo tinh thần hợp tác nhằm hoàn thành nhiệm vụ được giao. Kết quả làm việc của nhóm sẽ được tập thể lớp cùng giáo viên đánh giá và cũng là kết quả làm việc của từng thành viên trong nhóm. . Học sinh hoạt động thực hiện nhiệm vụ, giáo viên quan sát, theo giỏi và giúp đỡ học sinh khi có vướng mắc. . Học sinh báo cáo kết quả :Giáo viên yêu cầu đại diện nhóm phát biểu hoặc trình bày kết quả làm việc của nhóm, các học khác chú ý lắng nghe để nhận xét đúng sai và bổ sung cho hoàn chỉnh . Cuối cùng giáo viên sửa chữa, điều chỉnh các nhận xét và đi đến thống nhất kết luận chung. - Tăng cường hoạt động độc lập của học sinh trên lớp bằng hình thức sử dụng phiếu học tập cho mỗi học sinh nhằm tiết kiệm thời gian để giáo viên truyền đạt yêu cầu hoặc hướng dẫn học sinh -Tăng cường tính độc lập trong khi làm việc -Tổ chức học sinh sưu tầm tài liệu, thu thập dữ liệu nhằm bổ sung cho quá trình học tập -Tận dụng các vật liệu dễ kiếm để chế tạo ra những dụng cụ, thiết bị đơn giản phục vụ học tập -Tăng cường sử dụng những dụng cụ hiện đại như máy vi tính, băng vi deo, đèn chiếu. . . . . . khi có điều kiện cho phép 3. Đổi mới hoạt động của học sinh : Học sinh tích cực hoạt động tham gia vào quá trình học tập thể hiện ở chổ : -Tự phát hiện hoặc nắm bắt vấn đề do giáo viên nêu ra -Tự lực phát hiện các hoạt động tìm tòi, giải quyết vấn đề đặt ra như quan sát, dự đoán, làm thí nghiệm, rút ra kết luận. . . dưới sự hướng dẫn điều khiển của giáo viên - Liên hệ, vận dụng kiến thức và kỹ năng vào việc giải thích các hiện tượng trong thực tiễn hàng ngày, tiến tới vận dụng kiến thức để chế tạo các dụng cụ, thiết bị phục vụ học tập và đời sống. -Tích cực tham gia vào quá trình thảo luận nhóm, giữa các nhóm với giáo viên -Thực hiện nhiệm vụ học tập do nhóm, lớp, giáo viên giao với tinh thần trách nhiệm cao 4. Đổi mới đánh giá học tập của học sinh: Khi dạy học giáo viên có thể nêu những câu hỏi kích thích tư duy theo 6 mức độ nhận thức những đánh giá kết quả học tập của học sinh, căn cứ vào mục tiêu của bài học dề ra các câu hỏi, bài tập, tình huống phù hợp. Kết hợp các hình thức đánh giá trắc nghiệm khách quan với các câu hỏi tự luận. -Các câu hỏi kiểm tra ghi nhớ chiếm 40% số điểm cho các câu hỏi kiểm tra kỷ năng, 20% số điểm dành cho câu hỏi phát triển tư duy, vận dụng kiến thức -Tạo điều kiện để học sinh tự đánh giá kết quả học tập của chính mình. 5. Đổi mới việc soạn bài: a. Xác định rỏ ràng, cụ thể mục tiêu bài học : Mục tiêu bài học là những gì mà học sinh cấn đạt được sau khi học bài đó. Mục tiêu thường được trình bày với 3 mức độ lỉnh hội, nhận biết, thông hiểu, vận dụng b. Chuẩn bị đồ dùng dạy học cần thiết: -Số lượng, dụng cụ và thứ tự thực hiện của giáo viên và học sinh -Thiết bị dạy học khác :Biểu, bảng, mô hình, đèn chiếu, giấy trong, phiếu học tập. . . . c,Tiến trình tiết dạy: Chia tiết dạy thành một số đơn vị kiến thức ứng với mỗi đơn vị kiến thức có: Thời gian Hoạt động của học sinh Hoạt động của giáo viên HĐ1:pháp hiện vấn đề, thông hiểu nhiệm vụ Đưa ra tình huống. phát biểu nhiệm vụ HĐ2:Thu thập thông tin Tìm phương pháp giải quyết nhiệm vụ Hướng dẫn học sinh làm thí nghiệm ghi kết quả quan sát HĐ3:Cá nhân xử lý thông tin rút ra kết luận ghi vào vở *Về thu thập thông tin: Quan sát các sự kiện, hiện tượng, thí nghiệm, thông qua đó mà phân loại giống nhau, khác nhau, nhận biết những dấu hiệu bản chất của những nhóm đối tượng đã quan sát +Lập kế hoạch khám phá như: -Thiết kế thí nghiệm -Lựa chọn dụng cụ, thiết bị thí nghiệm -Chỉ ra đại lượng cần đo, những điều cần xác định trong thí nghiệm -Chỉ ra những cái cần giữ nguyên, không thay đổi khi làm thí nghiệm +Tiến hành khám phá -Nhận thức rỏ vấn đề cần giải quyết và cách giải quyết -Bố trí, lắp đặt dụng cụ thí nghiệm -Thực hiện thí nghiệm theo hướng dẫn -Thay đổi phương án thí nghiệm nếu kết quả không phù hợp với vấn đề đặt ra +Ghi kết quả khám phá: -Đọc số chỉ của các dụng cụ thí nghiệm ở mức độ cẩn thận và chính xác cần thiết -Lập bảng kết quả -Biểu diễn kết quả bằng loại đồ thị(khối, đường) tương ứng +Tìm được những thông tin cần thiết từ sách báo *Xử lý thông tin -Đọc bảng, biểu, đồ thị phân tích dự liệu và nêu ý nghĩa của chúng -Tìm quy luật từ bảng, biểu, đồ thị -So sánh, phân tích dữ liệu và rút ra kết luận *Thông báo kết quả làm việc: -Mô tả lại những thí nghiệm đã làm -Trình bày, giải thích những việc đã làm -Nêu kết luận đã tìm được -Thảo luận nhóm hoặc thảo luận toàn lớp Như vậy trong sự đổi mới phương pháp dạy học vật lý theo hướng tích cực hoá hoạt động của học sinh là một quá trình lâu dài, không thể ngày một ngày hai từ bỏ được kiểu dạy truyền thụ kiến thức tiếp thu thụ động quen thuộc từ lâu mà phải phấn đấu trong mỗi tiết học bình thường ở trường học sinh của chúng ta hoạt động nhiều hơn, thực hành nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn và quan trọng là suy nghĩ nhiều hơn trên con đường chiếm lĩnh nội dung học tập Vĩnh Ninh, ngày 27 tháng 04 năm 2007 Người viết sáng kiến: Hà Văn Lê