Giáo án Đọc văn: Từ ấy_ Tố Hữu

ĐỌC VĂN:TIẾT TỪ ẤY TỐ HỮU A.Chuẩn bị I.Mục tiêu bài học 1.Về kiến thức,kĩ năng: Giúp học sinh: - Thấy rõ niềm vui sướng say mê mãnh liệt của Tố Hữu trong buổi đầu gặp gỡ lí tưởng cách mạng,tác dụng kì diệu của lí tưởng với cuộc đời nhà thơ. - Hiểu được sự vận động của các yếu tố trong thơ trữ tình: tứ thơ,hình ảnh,ngôn ngữ,nhịp điệu trong việc làm nổi bật cái tôi trong thơ. 2.Về tư tưởng tình cảm: II.Phương tiện thực hiện -Sách giáo khoa -Sách giáo viên -Sách thiết kế -Tài liệu tham khảo III.Cách thức tiến hành Giáo viên tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp đọc sáng tạo,gợi tìm,kết hợp với các hình thức thảo luận,trả lời các câu hỏi. B.Ổn định tổ chức I.Kiểm tra bài cũ II.Bài mới Lời vào bài: Hoạt động của GV và HS Kết quả cần đạt Em hãy trình bày vài nét về tiểu sử,sự nghiệp Tố Hữu? Em hãy nêu xuất sứ của bài thơ? Em hãy nêu bố cục bài thơ và nêu ý nghĩa của mỗi đoạn? Em hãy nêu chủ đề bài thơ? Thời gian được thể hiện qua từ ngữ nào?Em có suy nghĩ gì? Nhà thơ đã sử dụng hình ảnh nào đáng chú ý?Em hãy phân tích hình ảnh ấy? Em có suy nghĩ gì về mối quan hệ giữa lí tưởng với cuộc sống, cách mạng và thơ ca khi đọc bốn câu thơ mở đầu bài thơ “Từ ấy”? Ý nghĩa của khổ thơ đầu? Lời tâm nguyện chân thành còn được thể hiện ở 2 khổ thơ cuối như thế nào?Tình yêu thương con người và giai cấp được biểu hiện ra sao? Quan niệm mới về lẽ sống của Tố Hữu là gi? Em có nhận xét gì về biểu hiện tình thương của Tố Hữu? Em hãy nêu nội dung và nghệ thuật của bài thơ? III. Củng cố IV. Luyện tập Câu 1. SGK Câu 2. SGK I.TÌM HIỂU CHUNG 1.Tiểu sử-Sự nghiệp-Con người a.Tiểu sử: Tố Hữu sinh(1920-2002) ở làng Phù Lai,Quảng Thọ, Quảng Điền,Thừa Thiên-Huế trong một gia đình nhà nho nghèo.Song thân của Tố Hữu rất say mê với việc sưu tầm ca dao,tục ngữ.Tố Hữu sinh ra ở mảnh đất rất giàu về truyền thống văn hoá (những làn điệu dân ca,điệu hò mái nhì,mái đẩy-Nhạc cung đình).Tất cả có ảnh hưởng không nhỏ tới tâm hồn thơ Tố Hữu. Năm 17 tuổi Tố Hữu đã giác ngộ cách mạng.Năm 1938 khi Tố Hữu 18 tuổi ông đã được kết nạp vào Đảng Cộng sản.Từ đó sự nghiệp thơ ca của ông gắn liền với sự nghiệp cách mạng.Đó cũng là chặng đường phát triển không ngừng về tư tưởng,nghệ thuật của thơ Tố Hữu. b.Sự nghiệp thơ văn Con đường thơ của Tố Hữu bắt đầu gần như cùng lúc với con đường hoạt động cách mạng,cụ thể như sau: Các tập thơ: Từ ấy (1937-1946) Việt Bắc (1946-1954) Gió lộng (1955-1961) Ra trận (1962-1971) Máu và hoa (1972-1977) Một tiếng đờn (1979-1992) Ta với ta (2000) Nội dung thơ Tố Hữu bám sát chặng đường cách mạng để phản ánh.Vì vậy thơ Tố Hữu thể hiện lẽ sống lớn,tình cảm lớn của người công dân,chiến sĩ,cán bộ cách mạng đối với Đảng,Tổ quốc,nhân dân,với Bác Hồ. Nghệ thuật thơ Tố Hữu thể hiện ở phong cách trữ tình chính trị,đậm đà tính dân tộc. Cảm hứng của thơ Tố Hữu là cảm hứng lãng mạn kết hợp với khuynh hướng sử thi. Tố Hữu là hiện tượng đặc biệt của thơ ca cách mạng: Ông vừa hoạt động cách mạng giữ nhiều chức vụ quan trọng trong Trung ương Đảng và Chính phủ,vừa làm thơ: Ông được tặng thưởng Huân chương sao vàng năm 1994; Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 1996 và Giải thưởng văn học ASEAN 1999. 2.Bài thơ Từ ấy a.Xuất xứ: Bài thơ Từ ấy được Tố Hữu viết vào tháng 7/1938 nằm trong phần “Máu lửa” của tập thơ Từ ấy.Tập thơ Từ ấy là tập thơ đầu của Tố Hữu,gồm có ba phần: Máu lửa Xiềng xích Giải phóng Tập thơ này được sáng tác năm 1937 đến 1946. b.Bố cục bài thơ: - Bài thơ chia làm 3 đoạn: + Đoạn 1: khổ thơ đầu: Niềm say mê,náo nức của nhà thơ khi đón nhận lí tưởng Đảng + Đoạn 2:khổ hai:Lời tự nguyện của nhà thơ khi giác ngộ lí tưởng Đảng.Bài thơ bộc lộ nìêm say mê náo nức khi đón nhận lí tưởng Đảng của Tố Hữu.Đồng thời thể hiện lời tâm nguyện của nhà thơ khi đã được giác ngộ cách mạng. + Đoạn 3:khổ ba:Sự khẳng định của nhà thơ khi giác ngộ lí tưởng Đảng. c.Chủ đề: Bài thơ bộc lộ nìêm say mê náo nức khi đón nhận lí tưởng Đảng của Tố Hữu.Đồng thời thể hiện lời tâm nguyện của nhà thơ khi đã được giác ngộ cách mạng. II.ĐỌC - HIỂU 1. Niềm say mê náo nức của tâm hồn nhà thơ khi đón nhận lí tưởng Đảng. Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ Mặt trời chân lí chói qua tim Hồn tôi là một vườn hoa lá Rất đậm hương và rộn tiếng chim Hai tiếng “Từ ấy” thẻ hiện ý niệm về thời gian.Thời gian nhiều khi là ấn tượng sâu sắc trong cuộc đời của con người.Với Tố Hữu,hai tiếng “Từ ấy” như một dấu ấn quan trọng.Nó đánh dấu bước ngoặt lớn trong cuộc đời người thanh niên Tố Hữu.Trước đó Tố Hữu còn băn khoăn đi tìm kiếm lẽ yêu đời cũng như nhiều thanh niên khác “vẩn vơ theo mãi vòng quanh quẩn”.Và “Từ ấy” như điểm chốt của thời gian,không gian đã xác định.Từ bóng đêm của cuộc đời cũ,Tố Hữu đã đón nhận ánh sáng lí tưởng Đảng.Lí tưởng Đảng đã chiếu rọi và làm bừng sáng về mặt trí tuệ,bồi dưỡng tình cảm cho con người.Vì thế hai tiếng “Từ ấy” không chỉ là tiếng lòng riêng của Tố Hữu mà nó ngân nga với mọi cuộc đời chung. Trong khổ thơ đầu có hai hình ảnh đáng chú ý.Hình ảnh thứ nhất là: Mặt trời chân lí chói qua tim Mặt trời của mùa hạ,vì nó tiếp mạch với câu hỏi mở đầu “Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ”.Mặt trời toả ánh sáng rực rỡ,chói chang.Nhà thơ đã chuyển hoá thành “Mặt trời chân lí”.Chân lí là những gì đúng đắn nhất đã được mọi người thừa nhận.Mặt trời chân lí là hình ảnh ẩn dụ ca ngợi lí tưởng cách mạng,ca ngợi chủ nghĩa cộng sản đã soi sáng tâm hồn,là mặt trời toả ánh sáng đúng đắn nhất,mạnh mẽ nhất.Từ “bừng” chỉ ánh sáng phát ra bất ngờ,đột ngột.Chói chỉ nguồn ánh sáng có sức xuyên thấu mạnh mẽ.Tố Hữu đã từng ca ngợi lí tưởng Đảng,ca ngợi Bác Hồ: Người rực rõ như mặt trời cách mạng Đêm tàn bay chập choạng dưới chân Người. Mặt trời chân lí cũng là mặt trời cách mạng.Tố Hữu đã đón nhận lí tưởng Đảng.lí tưởng cách mạng bằng trí tuệ.Người thanh niên ấy đã nhận ra đâu là tốt đẹp,là nghĩa của đời phải vươn tới.Nói cách khác,nhà thơ hiểu được bản chất cuộc đời,đâu là đúng,đâu là sai.Trong khi biết bao nhiêu con người cùng trang lứa chưa dễ gì nhận ra lí tưởng Đảng,Tố Hữu đã chủ động đón nhận.Điều đó chứng tỏ,Tố Hữu phải là con người tỉnh táo,sáng suốt.Lí tưởng Đảng đã xua tan nhận thức mờ tối,mở ra trong tâm hồn nhà thơ một chân trời mới. Tố Hữu không chỉ đón nhận lí tưởng Đảng bằng trí tuệ mà bằng cả tình cảm rạo rực,say mê,sôi nổi nhất.Điều ấy được thể hiện bằng hình ảnh thứ hai: Hồn tôi là một vườn hoa lá Hồn người đã trở thành vườn hoa,một vườn xuân đẹp ngào ngạt hương sắc,rộn ràng tiếng chim hót.Sự so sánh tu từ mang lại cảm xúc mà người đọc chấp nhận được.Một mảnh vườn hoa lá chắc hẳn phải là mảnh vườn xanh tươi,tràn trề nhựa sống,có lá có hoa lại ngọt ngào hương sắc,có chim hót rộn ràng. Rất đậm hương và rộn tiếng chim Mảnh vườn ấy được so sánh như tâm hồn nhà thơ.Phải chăng tâm hồn ấy tràn ngập niềm vui,niềm say mê,náo nức trẻ trung sôi nổi với cảm hứng lãng mạn tràn đầy trong buổi đầu tiếp nhận lí tưởng cộng sản.Tố Hữu sung sướng đón nhận lí tưởng cộng sản cũng như cỏ cây đón nhận ánh sáng mặt trời.Lí tưởng cộng sản đã mang lại sức sống và niềm tin yêu cuộc đời cho con người. Con người ta sống phải có lí tưởng.Không có lí tưởng, con người biết về đâu,đi đâu.Cùng thời với Tố Hữu có những con người băn khoăn tự hỏi mình: Hỡi người bạn anh về đâu đấy nhỉ Hoặc : Lòng ôi! Xa vắng mênh mông là buồn Những câu thơ ấy của Thế Lữ một thời đã tìm thấy biết bao tâm hồn tri âm để rồi dẫn đến sự buông xuôi phó mặc,những tiếng thở dài đến não ruột,não gan.Giữa lúc ấy lí tưởng cộng sản đã thắp sáng trong thơ Tố Hữu để rồi có cất thành lời vừa da diết,vừa thôi thúc vẫy gọi: “Hỡi những con khôn của giống nòi … Chọn một dòng hay để nước trôi” Hay mạnh mẽ hơn: “Đi đi em can đảm bước chân lên … Mà hôm nay anh đã nhóm trong bụng” Đó còn là mối quan hệ giữa cách mạng và thi ca.Cách mạng không hề đối lập với nghệ thuật.Với Tố Hữu cách mạng và thơ là một. Cách mạng luôn luôn khơi nguồn và mang lại những cảm hứng đầy sáng tạo của thơ.Những tập thơ nối tiếp ra đời của Tố Hữu đã chứng minh cho điều ấy. Đây là khổ thơ hay nhất,đậm đà màu sắc lãng mạn nhất trong thơ Tố Hữu.Ngoài việc sáng tạo hình ảnh ẩn dụ Mặt trời chân lý,hình ảnh so sánh Vườn hoa lá,tác giả lựa chon,sử dụng từ ngữ rất chính xác,hình tượng và gợi cảm : Bừng;Chói; Đậm; Rộn...Để diễn tả thật hay niềm say mê lý tưởng mà Đảng đã cho tôi sáng mắt sáng lòng Khổ thơ thứ hai(Aragông-Pháp). 2.Tình yêu thương giai cấp của người chiến sĩ cách mạng: Tôi buộc lòng tôi với mọi người Để tình trang trải với trăm nơi Để hồn tôi với bao hồn khổ Gần gũi nhau thêm mạnh khối đời Tôi đã là con của vạn nhà Là em của vạn kiếp phôi pha Là anh của vạn đầu em nhỏ Không áo cơm cù bất cù bơ -Dưới ánh sáng lí tưởng cộng sản chủ nghĩa nhà thơ thấy tâm hồn mình gắn bó với nhân dân lao khổ.Các động từ-vị ngữ như Buộc;trang trải;Gần gũi…Diễn tả tình bạn gắn bó thiết tha của người chiến sĩ cách mạng với quần chúng cần lao.Các từ ngữ Mọi người;Trăm nơi;Bao hồn khổ…Chỉ số đông nhân dân cần lao mà nhà thơ hướng tới để xây dựng Khối đời,khối liên minh Công-nông ngày thêm mạnh,thêm gần gũi,chặt chẽ. -Ba chữ tôi xuất hiện trong khổ thơ 3 thể hiện một tình cảm chân thành,tiếng nói trái tim của người cách mạng. -Chủ nghĩa cá nhân luôn luôn đối lập với chủ nghĩa cộng sản.Cái tôi nhỏ bé hoàn toàn đối lập với mọi người.Đó là những biểu hiện cụ thể của lối sống giai cấp tư sản và tiểu tư sản trước cách mạng.Khi thực sự được giác ngộ lí tưởng cách mạng của giai cấp vô sản. -Tố Hữu biểu hiện và khẳng định quan niệm mới về lẽ sống.Đó là: + Sự gắn bó giữa cái tôi riêng và cái ta chung: “Tôi buộc lòng tôi với mọi người”. + Sự gắn bó đó hoàn toàn có tính tự nguyện vượt qua giới hạn của cái tôi để chan hoà với mọi người. - Đó là biểu hiện tình thương với những người nghèo khổ. + Hai tiếng “hồn khổ” giúp người đọc liên tưởng tới những quần chúng lao khổ.Giác ngộ lí tưởng cộng sản ở Tố Hữu nghĩa là giác ngộ lập trường giai cấp,từ bỏ cái tôi cá nhân của giai cấp tiểu tư sản để hoà nhập với khối đời chung của nhân dân lao khổ.Tuy nhiên cũng cần chú ý Tố Hữu vẫn là một thanh niên học sinh sống ở thành phố.Khi sáng tác những bài thơ trong phần “Máu lửa” tác giả chưa có điều kiện thâm nhập vào đời sống của nhân dân nhất là giai cấp công nhân và giai cấp nông dân.Cho nên trong lời tâm nguyện chân thành,ta thấy nổi lên cái tối của nhà thơ hơn hình ảnh của quần chúng lao khổ. Hình ảnh quần chúng lúc này có phần chung chung và mờ nhạt. + Dù sao quan niệm mới mẻ của Tố Hữu đã chứng tỏ nhà thơ đã thoát khỏi cái tôi cô đơn bế tắc,gắn bó với giai cấp cần lao, tìm thấy niềm vui và sức mạnh ngay trong cuộc đời.Đặc biệt,Tố Hữu khẳng định mối liên hệ sâu sắc giữa thơ nói riêng và văn học nói chung với cuộc sống.Nhất là cuộc sống của nhân dân lao khổ. -Khổ thơ cuối với cách diễn tả trùng điệp,các từ Con; Em;Anh xuất hiện liên tiếp,giọng thơ càng trở nên sôi nổi,thiết tha.Đây là thể hiện sự chuyển biến sâu sắc trong tình cảm của Tố Hữu: +Tố Hữu khẳng định mình là con người gần gũi thân thiết,là thành viên của đại gia đình lao khổ.Các từ “đã là”,“là con”,“là em”,“là anh” diễn tả tình cảm đầm ấm, thân thiết gắn bó và gần gũi biết bao. Các số từ Vạn:vạn nhà;vạn kiếp phôi pha:vạn đầu em nhỏ …Cho thấy người chiến sĩ cách mạng sống trong lòng nhân dân,được nhân dân yêu thương đùm bọc,chở che để khơi dậy sức mạnh nhân dân đứng lên chiến đấu cho tự do,độc lập,hạnh phúc.Đông thời thể hiện tình thương yêu của chính tác giả với mọi thế hệ,mọi kiếp người. Nhà thơ đồng cảm,yêu thương với những con người lao khổ bao nhiêu thì càng căm giận trước những bất công ngang trái của cuộc đời bấy nhiêu.Và càng yêu thương và căm giận trước bất công,nhà thơ càng hăng say hoạt động cách mạng. III.TỔNG KẾT 1.Nội dung: Từ ấy là khúc hát reo vui của một tâm hồn bừng nắng hạ khi đón nhận lí tưởng cộng sản.Lí tưởng ấy đã thắp sáng trong tâm hồn nhà thơ,soi đường để nhà thơ bước tiếp trên con đường tranh đấu gian khổ gắn bó với quần chúng để giành thắng lợi. Từ ấy là tiếng mở đầu cho hồn thơ cách mạng vô sản. Đó là nhận thức về mối quan hệ giữa cá nhân và quần chúng lao khổ,là tiếng nói đầy tâm huyết đi theo Đảng của giai cấp vô sản. 2.Nghệ thuật: -Bài thơ sử dụng nhiều ẩn dụ : + Mặt trời chân lí + Vườn hoa lá + Đậm hương,rộn tiếng chim →Ẩn dụ tạo ra sự so sánh nhận ra niềm say mê náo nức khi đón nhận lí tưởng Đảng. - Sử dụng điệp từ mang tính khẳng định: “đã là”,“là con”,“là em”,“là anh”.Và những từ ngữ thuộc trường nghĩa:con,em,anh,tất cả tạo nên sự gắn bó,đầm ấm,thân thiết giữa nhà thơ và quần chúng lao khổ. Câu thơ mở đầu rất tự nhiên: Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ Hai tiếng “từ ấy” là diễn tả mốc thời gian.Cái mốc thời gian nhiều khi là ấn tượng sâu sắc trong cuộc đời của con người.Với Tố Hữu hai tiếng “từ ấy” như một dấu ấn quan trọng.Nó đánh dấu bước ngoặt trong cuộc đời người thanh niên Tố Hữu từ ấy. Trước đó,Tố Hữu còn “băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời”. Cũng như nhiều thanh niên khác,Tố Hữu “vẩn vơ theo mãi vòng quanh quẩn”.Thế rồi,từ bóng tối của cuộc đời cũ,Tố Hữu thấy bừng lên trước mắt mình ánh sáng lí tưởng Đảng,lí tưởng Đảng chiếu rọi và Tố Hữu đón nhận bằng cả trí tuệ và tình cảm của mình.Ba tiếng “bừng nắng hạ”,ta nhận ra ánh sáng chói chang,rực rỡ.Hình ảnh “mặt trời chân lí” tạo ra bởi tư tưởng đúng đắn và nghệ thuật thơ ca.Đó là mặt trời chiếu ánh sáng đúng đắn nhất. Nhờ có mặt trời chân lí Tố Hữu nhận ra lẽ phải,niềm tin và tương lai cần vươn tới.Cụm từ “bừng nắng hạ” chỉ ánh sáng phát ra bất ngờ,đột ngột.“Chói” diễn tả ánh sáng có sức xuyên thấu mạnh mẽ.Lí tưởng Đảng đã xua tan nhận thức mờ tối,mở ra trong tâm hồn nhà thơ một chân trời mới.Tố Hữu đón nhận nó bằng cả trí tuệ và tình cảm rạo rực say mê,sôi nổi: “Hồn tôi là một vườn hoa lá Rất đậm hương và rộn tiếng chim”. Một mảnh vườn hoa lá chắc hẳn phải là mảnh vườn xanh tươi, tràn trề nhựa sống,có lá,có hoa ngọt ngào hương sắc,chim hót rộn ràng.Mảnh vườn ấy được so sánh như tâm hồn nhà thơ.Tâm hồn ấy tràn ngập niềm vui say mê, náo nức,trẻ trung sôi nổi với cảm hứng lãng mạn tràn đầy trong buổi chiều tiếp nhận lí tưởng cộng sản.Tố Hữu sung sướng đón nhận lí tưởng cộng sản cũng như cỏ cây đón nhận ánh sáng mặt trời.Lí tưởng cộng sản đã mang lại sức sống và niềm tin yêu cuộc đời cho con người. Đây cũng là thể hiện mối quan hệ giữa cách mạng và đời sống Sau khi vào đề,bài viết tập trung giải thích 1. Giải thích khái niệm và ý nghĩa rút ra từ đề bài a. Hai yếu tố làm ra anh: thi pháp và tuyên ngôn. + Thi pháp là phương thức biểu hiện như dùng thể thơ truyền thống,sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh,nhịp điệu + Tuyên ngôn là quan điểm nhận thức và sáng tác.Đó là gắn bó với quần chúng lao khổ,căm thù phong kiến và đế quốc,không ngừng hành động,phấn đấu,hi sinh vì hạnh phúc của nhân dân,vì tương lai của đất nước. b. Từ ấy có thể xem là tuyên ngôn,bản quyết tâm thư lòng dặn lòng phấn đấu theo lí tưởng Đảng của Tố Hữu. Đây cũng là cương lĩnh trong toàn bộ sáng tác thơ của Tố Hữu. 2. Giải thích vấn đề đặt ra và chứng minh cụ thể a. Tại sao hai yếu tố thi pháp và tuyên ngôn đã làm ra Tố Hữu và nó được biểu hiện như thế nào qua bài Từ ấy? + Vì nhà thơ đã vận dụng thể thơ cổ điển truyền thống. Ngôn ngữ giàu hình ảnh tạo ra nhịp điệu sôi nổi,mạnh mẽ.Đây cũng là lối thơ tự bộc lộ,thơ tuyên truyền.Nhân vật trữ tình không thiên về hướng nội mà thiên về hướng ngoại. Nó tạo ra hình ảnh: Bừng nắng hạ Mặt trời chân lí chói qua tim Hồn tôi… tiếng chim + Vì nhà thơ đã thể hiện toàn bộ nhận thức về cách mạng và quần chúng,cá nhân và quần chúng lao khổ trong sáng tác của mình.