Giáo án Lịch sử Lớp 10 - Tiết 22, Bài 20: Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc trong các thế kỷ X-XV

TIẾT 22 bµi 20. XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA DÂN TỘC TRONG CÁC THẾ KỶ X - XV Ngµy so¹n : 10/11/201 Ngµy d¹y. 10a : sÜ sè : 10b : 10c : 10d : I. Môc tiªu bµi häc Häc sinh cÇn n¾m : - Trong những thế kỷ độc lập, mặc dù trải qua nhiều biến động, nhân dân ta vẫn nỗ lực xây dựng cho mình một nền văn hóa dân tộc, tiến lên.. - Bồi dưỡng niềm tự hào vì nền văn hóa đa dạng của dân tộc. - Bồi dưỡng các ý thức bảo vệ các di sản văn hóa tốt đẹp của dân tộc. - Quan sát, phát hiện. II. ThiÕt bÞ d¹y häc - Một số tranh ảnh nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc thế kỷ X - XV. - Một số bài thơ, phú cúa các nhà văn học lớn. III.Tæ chøc d¹y häc 1. æn ®Þnh tæ chøc : GV ghi sÜ sè häc sinh 2. Kiểm tra bài cũ - Nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mông - Nguyên? 3. Bµi míi: Từ sau ngày giành độc lập, trải qua gần 6 thế kỷ lao động và chiến đấu nhân dân Việt Nam đã xây dựng cho mình một nền văn hóa đa dạng, phong phú, đậm đà bản sắc dân tộc. Để thấy được những thành tựu văn hóa, nhân dân ta xây dựng được từ thế kỷ X - XV, chúng ta cùng tìm hiểu bài 20. hoạt động của thầy và trò Néi dung cÇn ®¹t H. Nho giáo có nguồn gốc từ đâu? Do ai sáng lập? H. Giáo lý cơ bản của Nho giáo là gì? Nho giáo lúc đầu cũng chưa phải là một tôn giáo mà là một học thuyết của Khổng Tử (ở Trung Quốc). Sau này một đại biểu của nho học là Đông Trung Thư đã dùng thuyết âm dương dùng thần học để lý giải biện hộ cho những quan điểm của Khổng Tử biến nho học thành một tôn giáo (Nho giáo). + Tư tưởng quan điểm của Nho giáo: đề cao những nguyên tắc trong quan hệ xã hội theo đạo ký "Tam cương, ngũ thường" trong đó tam cương có 3 cặp quan hệ Vua - Tôi, Cha - Con, Chồng - Vợ. Ngũ thường là: nhân, nghĩa, lễ, trí, tín (5 đức tính của người quân tử). H: Tại sao Nho giáo và chữ Hán sớm trở thành hệ tư tưởng chính thống của giai cấp thống trị nhưng lại không phổ biến trong nhân dân? Những quan điểm, tư tưởng của Nho giáo đã quy định một trật tự, kỷ cương, đạo đức phong kiến rất quy củ, khắt khe, vì vậy giai cấp thống trị đã triệt để lợi dụng Nho giáo để làm công cụ thống trị, bảo vệ chế độ phong kiến. Còn với nhân dân chỉ tiếp thu khía cạnh đạo đức của Nho giáo. Nhà Lê sơ Nho giáo trở thành độc tôn vì lúc này nhà nước quân chủ chuyên chế đạt mức độ cao, hoàn chỉnh. . - Vai trò của Phật giáo trong thế kỷ X - XV Phật giáo giữ vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống tinh thần của nhân dân và trong triều đình phong kiến, nhà nước phong kiến thời Lý coi đạo Phật là Quốc đạo... - GV có thể giới thiệu sự phát triển của Phật giáo hiện nay, kể về một số ngôi chùa cổ. - GV cả 10 thế kỷ Bắc thuộc của nhân dân ta không được học hành, giáo dục không có ai quan tâm, khi đó ở Trung Quốc giáo dục đã được coi trọng từ thời Xuân thu (thời Khổng Tử - Khổng Tử được coi là ông tổ của nghề dạy học ở Trung Quốc). H: Việc làm nói trên của Lý Thánh Tông có ý nghĩa gì? Thể hiện sự quan tâm của nhà nước phong kiến đến giáo dục, tôn vinh nghề dạy học. - các kỳ thi hương, hội, đình. H. Việc dựng bia tiến sĩ có tác dụng gì? - HS quan sát hình 35 bia tiến sĩ ở Văn Miếu (Hà Nội) . việc làm này có tác dụng khuyến khích học tập để đề cao những người tài giỏi cần cho đất nước. H: Qua sự phát triển của giáo dục thế kỷ XI - XV em thấy giáo dục thời kỳ này có tác dụng gì? nội dung giáo dục chủ yếu thiên về thiên văn học, triết học, thần học, đạo đức, chính trị... (SGK là Tứ thư ngũ kinh). Hầu như không có nội dung khoa học, kĩ thuật vì vậy không tạo điều kiện cho kinh tế phát triển. H: Lý giải tại sao văn học thế kỷ XI - XV phát triển? Trần Nguyên Đán, qua một số đoạn trong Hịch tướng sĩ, Cáo bình ngô... khẳng định sức sống bất diệt của những áng văn thơ bất hủ. GV: giảng giải về lĩnh vực nghẹ thuật gồm: kiến trúc, điêu khắc, sân khấu, âm nhạc... - GV: HS xem một số tranh ảnh sưu tầm được: Chân cột đá ở Hoàng thành Thăng Long (hình hoa sen nở) ấn tín thời Trần, rồng cuộn trong lá đề, bình gốm Bát Tràng . Tháp Báo Thiên (Hà Nội), Chuông Quy Điền (Hà Nội), Tượng Quỳnh Lâm - Đông Triều (Quảng Ninh), Vạc Phổ Minh (Nam Định), Tháp Chàm...Chân cột đá ở Hoàng thành Thăng Long (Hình hoa sen nở). Hình rồng cuộn trong lá đề, chùa Một Cột, tháp Phổ Minh nhiều tầng và chỉ ra những nét độc đáo. H: Em có nhận xét gì về đời sống văn hóa của cư dân thời Lý - Trần - Hồ? - GV yêu cầu đọc SGK lập bảng thống kê các thành tựu khoa học kĩ thuật X - XV theo mẫu. - HS theo dõi SGK, tự hoàn thiện bảng thống kê. I. T­ t­ëng t«n gi¸o *Ở thời kỳ độc lập nho giáo, phật giáo, đạo giáo có điều kiện phát triển mạnh. + Nho giáo: du nhËp vµo n­íc ta tõ thêi B¾c thuéc b­íc sang thÕ kØ ®éc lËp cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn. + T­ t­ëng nho gi¸o ®Ò cao: Nguyªn t¾c tam c­¬ng ngò th­êng - Thời Lý, Trần Nho giáo dần dần trở thành hệ tư tưởng chính thống của giai cấp thống trị, chi phối nội dung giáo dục thi cử song không phổ biến trong nhân dân. - Thời Lý - Trần ®¹o phËt được phổ biến rộng rãi, chùa chiền được xây dựng khắp nơi, sư sãi đông. - Thời Lê sơ Phật giáo bị hạn chế, đi vào trong nhân dân. II.Gi¸o dôc, v¨n häc, nghÖ thuËt 1. Giáo dục - Bước vào thế kỷ độc lập, nhà nước phong kiến đã quan tâm đến giáo dục. - Để phát triển giáo dục: - Thêi Lª S¬: quy chÕ thi cö ®­îc ban hµnh. + 1070 lập Văn Miếu, 1075 mở kỳ thi Nho học. + 1484 dựng bia tiến sỹ. - Tác dụng của giáo dục đào tạo người làm quan, người tài cho đất nước, nâng cao dân trí, song không quan tâm đến KHKT và phát triển kinh tế. 2. Phát triển văn học - Phát triển mạnh từ thời nhà Trần, nhất là văn học chữ Hán. Tác phẩm tiêu biểu: Hịch tướng sĩ. - Từ thế kỷ XV văn học chữ Hán và chữ Nôm đều phát triển. - Đặc điểm: + Thể hiện tinh thần dân tộc, lòng yêu nước, tự hào dân tộc. + Ca ngợi những chiến công oai hùng, cảnh đẹp của quê hương đất nước. 3. Sự phát triển nghệ thuật + Kiến trúc phát triển chủ yếu ở giai đoạn Lý - Trần - Hồ thế kỷ X - XV theo hướng Phật giáo gồm chùa, tháp, đền. + Bên cạnh đó có những công trình kiến trúc ảnh hưởng của nho giáo: Cung điện, thành quách, thành Thăng Long. + Điêu khắc: Gồm những công trình chạm khắc, trang trí ảnh hưởng của Phật giáo và Nho giáo song vẫn mang những nét độc đáo riêng. + Nghệ thuật sân khấu ca, múa, nhạc mang đậm tính dân gian truyền thống. - Nhận xét: + Văn hóa Đại Việt thế kỷ X - XV phát triển phong phú đa dạng. + Chịu ảnh hưởng của yếu tố ngoài song vẫn mang đậm tính dân tộc và dân gian. 4. Khoa học kỹ thuật - Thời Trần có bộ Đại Việt sử ký của Lê Văn Hưu, Đại Việt sử ký toàn thư, Lam Sơn thực lục. - Địa lý; Dư địa chí, Hồng Đức bản đồ, - Toán học: Đại thành toán pháp của Lương Thế Vinh, Lập thành toán pháp của Vũ Hữu - Quân sự: Súng thần cơ của Hồ Nguyên Trừng, Thuyền chiến có lầu. 4. Củng cố. - Sự phát triển của giáo dục qua các thời kỳ Đinh, tiền Lê, Lý, Trần, Hồ, Lê sơ? - Vì sao Phật giáo phát triển ở thời Lý, Trần nhưng đến thời Lê lại khoong phát triển? - Đặc điểm thơ văn thế kỷ XI-XV. - Nét độc đáo, tính dân tộc và dân gian trong lĩnh vực nghệ thuật thế kỷ X-XV. 5. Giao nhiÖm vô về nhà: - HS học bài, trả lời câu hỏi SGK - Chuẩn bị bài 21: Những biến đổi của nhà nước phong kiến các thế kỷ XVI-XVIII: + Nguyên nhân suy sụp của nhà Lê. + Nguyên nhân của các cuộc chiến tranh PK.