Giáo án Ngữ văn 10 nâng cao TIẾT 9- Chiến thắng Mtao Mxây (Trích sử thi Đăm Săn)

Soạn ngày: 16/9 Giảng ngày: 18/9 TIẾT: 9, Môn : Văn học. Chiến thắng Mtao Mxây (Trích sử thi Đăm Săn) A. mục tiêu bài học Giúp HS: 1. Kiến thức: Hiểu được ý nghĩa của đề tài chiến tranh và chiến công của người anh hùng trong đoạn trích. 2. Kĩ năng:Nắm được một số đặc điểm nghệ thuật của sử thi anh hùng. 3. Thái độ, tình cảm: Có cái nhìn toàn diện hơn về văn học dân gian Việt Nam. Trân trọng những giá trị văn học truyền thống. B. Phương pháp:GV tổ chức giờ dạy học theo cách kết hợp các phương pháp đọc sáng tạo, gợi tìm; kết hợp với các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. C. Phương tiện dạy học. 1.gv: SGK + SGV + giáo án. 2. HS: SGK + Vở ghi + bài soạn . D. Tiến trình lên lớp 1. Kiểm tra bài cũ:(5’). kt miệg. a. Câu hỏi ? Trình bày đặc điểm cơ bản về nội dung và hình thức của sử thi? VD? b. Đáp án vắn tắt. - Sử thi: Dòng tự sự dân gian bằng văn vần hoặc văn vần kết hợp với văn xuôi, nhằm kể lại sự kiện lớn có ý nghĩa với cộng đồng. - Đăm Săn - Ô-đi-xê (Hi Lạp) - Ra-ma-ya-na (ấn Độ) 2. Giới thiệu bài mới:(1’) Nếu ngời Thái ở Tây Bắc tự hào về truỵện thơ “Tiễn dặn ngời yêu” của họ bao nhiêu thì đồng bào ở Ê-đê Tây Nguyên cũng tự hào về sử thi Đăm Săn của họ bấy nhiêu. Ngời Thái cho “Mỗi lần hát tiễn dặn lên gà ấp phải bỏ ổ, cô gái quên hái rau, anh đi cày quên cày” người Ê-đê cho rằng “người ta thích nghe truyện Đăm Săn, nghe mãi không thôi, nghe kể liền ba bốn lần cũng không chán”. Để thấy rõ điều đó, chúng ta tìm hiểu sử thi Đăm Săn với đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây”. 3. Nội dung: T0 HĐ CỦA GV HĐ CỦA HS Kiến thức cần đạt 15’ 7’ 8’ 21’ 9’ 12’ ?Em cho biết phần tiểu dẫn trình bày nội dung gì? - Phần tiểu dẫn SGK trình bày hai nội dung: ?Dựa vào SGK, em hãy tóm tắt sử thi Đăm Săn? Theo tục chuê nuê (chúc núc), tục nối dây, Đăm Săn phải lấy hai chị em Hơ Nhị và Hơ Bhị làm vợ. Đăm Săn không bằng lòng. Trời phải chống gậy xuống để thu xếp lễ cới. Đăm Săn phải theo về nhà vợ, chàng trễ nải công việc, không chăm sóc vợ bỏ về nhà chị ruột. Đăm Săn dần dần phải tuân thủ theo tập tục. Chàng trở thành một tù trởng giàu có nhất trong vùng. Chàng cùng với dân làng lập bao kì tích trong lao động nh thuần phục voi dữ, làm rẫy, bắt cá... Đăm Săn chặt cây thần Smuk (cây linh hồn, cây tổ tiên sinh ra Hơ Nhị và Hơ Bhị). Hai nàng chết. Đăm Săn phải cầu xin trời cho hai nàng sống lại. Khi các tù trưởng khác nh Mtao Mxây và Mtao Gr đến cướp Hơ Nhị, Đăm Săn đã dũng cảm chiến đấu và chiến thắng giành lại hạnh phúc. Đăm Săn còn khao khát vơn tới cuộc sống phóng khoáng. Đăm Săn đã cầu hôn với nữ thần mặt trời nhưng không được. Chàng đã thất bại và chết ngập trong rừng sáp đen. Hồn Đăm Săn biến thành con ruồi bay vào miệng chị gái Hơ Âng. Chị gái có mang sinh ra Đăm Săn cháu, lớn lên lại đi tiếp con đường của người cậu anh hùng. ?Nêu vị trí đoạn trích và tiêu đề do ai đặt? Tiêu đề này là do người soạn sách đặt ra. ?Đọc và giải nghĩa các từ khó? ?Em hãy nêu đại ý của đoạn trích? ?Đoạn trích gồm nhiều tình tiết. Hãy tóm tắt mỗi tình tiết bằng một câu và sắp xếp theo trình tự trước sau của truyện kể? - Đăm Săn đột nhập vào nhà Mtao Mxây gọi Mtao Mxây xuống đánh. - Mtao Mxây múa kiếm trước nhưng vụng về đâm không trúng Đăm Săn. - Ông trời bày cho Đăm Săn dùng chày giã gạo đâm vào vành tai Mtao Mxây. - Đăm Săn làm theo, Mtao Mxây ngã. - Đăm Săn cắt đầu Mtao Mxây cắm lên cọc. - Dân làng, tôi tớ kéo đi theo Đăm Săn mang theo của cải voi ngựa của Mtao Mxây. - Lễ cúng thần linh, ăn mừng chiến thắng. ?Dựa vào các tình tiết trên đây, hãy chỉ ra những nhân vật nào tham gia? Mỗi nhân vật ấy có vai trò gì đối với diễn biến của sự kiện? - Các nhân vật tham gia làm nổi rõ sự kiện: + Đăm Săn + Mtao Mxây + Hơ Nhị + Ông trời + Tôi tớ dân làng của Đăm Săn và của Mtao Mxây. - Mtao Mxây là nhân vật đối thủ, cướp vợ của Đăm Săn. Hành động ấy của Mtao Mxây là nguyên nhân dẫn đến cuộc xung đột. - Đăm Săn chiến đấu giành lại vợ, giành lại hạnh phúc. Chàng tượng trưng cho sức mạnh của cả cộng đồng. Chiến thắng của Đăm Săn vừa bảo vệ hạnh phúc riêng vừa mang lại tiếng tăm cho cả cộng đồng. Đăm Săn trở thành nhân vật trung tâm của cuốn sử thi và đoạn trích này. Chàng có sức lôi cuốn lũ làng, tôi tớ kể cả bên Mtao Mxây. - Ông trời và Hơ Nhị là nhân vật có vai trò trợ lực cho Đăm Săn. Ông trời là nhân vật trợ lực thần kì, Hơ Nhị là nhân vật trợ lực trao cho Đăm Săn vật thần kì (miếng trầu). - Tôi tớ dân làng biểu thị sự giàu có và uy danh lừng lẫy của người anh hùng Đăm Săn. ?Người đọc bị lôi cuốn vào những chi tiết nào trong đoạn trích? Hai chi tiết: + Sức mạnh chiến đấu của Đăm Săn đã chiến thắng thù địch + Lễ ăn mừng chiến thắng. Chúng ta sẽ lần lượt đọc - hiểu hai chi tiết này. ?Thái độ của Đăm Săn và Mtao Mxây được miêu tả như thế nào? ?Trận chiến đấu diễn ra mấy hiệp? Hãy miêu tả từng hiệp đấu? Cả hai bên đều múa khiên. Mtao Mxây múa tỏ ra kém cỏi “Khiên hắn kêu lạch xạch nh quả mướp khô”. Đăm Săn múa “một lần xốc tới, chàng vượt một đời tranh... Một lần xốc tới nữa chàng vượt một đời lồ ô. Chàng chạy vun vút qua phía đông, vua vút qua phía tây”.Trong khi đó Mtao Mxây “Bước cao bước thấp chạy hết bãi tây sang bãi đông. Hắn vung dao chém phập một cái nhưng chỉ trúng một cái chão cột trâu”. “Chàng múa trên cao gió như bão, chàng múa dưới thấp gió nh lốc. Chòi lẫm đổ lăn lóc, cây cối chết rụi” và “khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần nạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung”. Chàng đâm vào đùi vào người Mtao Mxây nhưng cả hai lần đều không thủng. Nhờ có trời mách bảo Đăm Săn “Chộp ngay một cái chầy mòn ném trúng vào vành tai kẻ địch”. Mtao Mxây ngã lăn quay ra đất. Đăm Săn “Cắt đầu Mtao Mxây bên ngoài đường, cuộc đọ sức kết thúc. ?Nêu những tình tiết và lời nói của các nhân vật trong đoạn trích chứng tỏ cuộc chiến đấu của Đăm Săn tuy có mục đích riêng giành lại vợ nhưng lại có ý nghĩa và tầm quan trọng đối với lợi ích của toàn thể cộng đồng? - Đó là lời nói của Đăm Săn kêu gọi tôi tớ dân làng thuộc Mtao Mxây đi theo mình. Đó còn là lời nói của Đăm Săn ra lệnh cho dân làng tôi tớ của mình làm lễ ăn mừng chiến thắng: “Ơ các con! Ơ các con hãy đi lấy rượu, bắt trâu ... chậu thau, âu đồng nhiều không còn có chỗ để”. - Về tình tiết đã được miêu tả: hành động tự nguyện đi theo Đăm Săn của tôi tớ dân làng Mtao Mxây. Đây là cảnh họ mang của cải về nhiều như ong đi chuyển nước, như vò vẽ di chuyển hoa, nh bầy trai gái đi giếng làng cõng nước”. - Tình tiết “Các chàng trai đi ngực đụng ngực. Các cô gái đi lại vú đụng vú”. Đăm Săn đang giàu lên. ?Lễ ăn mừng chiến thắng đợc miêu tả nh thế nào? (quang cảnh, con người lời nói) Lễ ăn mừng chiến thắng được miêu tả. Đăm Săn rất vui chàng vừa như ra lệnh, vừa như mời mọc: “Hỡi anh em trong nhà hỡi bà con trong làng! xin mời tất cả đến với ta. Chúng ta sẽ mở tiệc ăn mừng năm mới. Chúng ta sẽ ăn lợn, ăn trâu đánh lên các chiêng, các trống to, đánh lên các cồng hloong hoà nhập với chũm chọe sao cho kêu lên ròn rã để voi đực, voi cái ra vào hiên không ngớt”. - Quang cảnh trong nhà Đăm Săn “Nhà Đăm Săn đông nghịt khách, tôi tớ chật ních cả nhà”. - Hình ảnh Đăm Săn “Nằm trên võng tóc thả trên sàn, hứng tóc chàng là một cái nong hoa”, “Ngực quấn chéo một chiếc mền chiến, tai đeo nụ sắt, bên mình nghênh ngang, đủ giáo gươm, đôi mắt long lanh nh mắt chim ghếch ăn hoa tre. Bắp chân chàng to bằng cây xà ngang, bắp đùi chàng to bằng ống bễ, sức chàng ngang sức voi đực, hơi thở của chàng ầm ầm tựa nh sấm dậy. Chàng nằm sấp thì gãy rầm sàn, chàng nằm nghiêng thì gẫy xà dọc”. Miêu tả ăn uống “Đăm Săn uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán. Cả một vùng nhão ra như nước. Lươn trong hang, giun trong bùn, rắn hổ, rắn mai đều chui lên nằm trên cao sưởi nắng, ếch nhái dưới gầm nhà, kì nhông ngoài bãi thì kêu lên inh ỏi suốt ngày đêm... -Trong đoạn trích có các loại ngôn ngữ: + Người kể chuyện + Nhân vật Nhân vật có sử dụng câu mệnh lệnh, kêu gọi. Ngôn ngữ người kể chuyện có đối thoại với người nghe. Những loại câu như vậy có tác động tới người nghe như thế nào? - Ngôn ngữ người kể chuyện là những đoạn: + Miêu tả nhà Mtao Mxây: “Nhà Mtao Mxây ... sợ chật” + Miêu tả chân dung Mtao Mxây: “Bà con xem ... sương sớm” + Miêu tả cuộc chiến tranh hai hiệp - đặc biệt hành động múa khiên của Đăm Săn và cảnh ăn mừng chiến thắng. Ngôn ngữ người kể chuyện kết hợp cả đối thoại. “Bà con xem hoặc: Thế là bà con xem” Người kể chuyện dùng để lôi cuốn sự chú ý của người nghe sử thi đồng thời thể hiện sự thán phục và sự hồ hởi phấn khởi của người kể chuyện nh muốn truyền sang người nghe. +Ngôn ngữ nhân vật qua lời đối thoại, qua câu mệnh lệnh và kêu gọi “Hỡi các con...”. Làm cho ngôn ngữ sử thi mang sắc thái của ngôn ngữ kịch. ?Tìm những biện pháp tu từ, phóng đại so sánh được sử dụng trong sử thi và phân tích ý nghĩa tác dụng của nó? Các biện pháp tu từ so sánh về Mtao Mxây. “Khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng ánh như cái cầu vồng”. “Khiên hắn kêu lạch xạch như quả mướp khô”. Về Đăm Săn: “Chàng múa trên cao gió như bão”, “Chàng múa dưới thấp gió nh lốc”. Về dân làng: “Đoàn người đông nh bầy cà tong, đặc nh bầy thiên thần, ùn ùn nh kiến như mối”. “Tôi tớ mang của cải về nhiều nh ong di chuyển nước, nh vò vẽ di chuyển hoa”. Ngoài biện pháp so sánh tu từ còn là cách nói ngoa dụ, cách nói phóng đại tượng trưng. Đây là hình ảnh của Đăm Săn: "Một lần xốc tới chàng vượt một đồi tranh" "Chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung". "Chàng Đăm Săn uống không biết say, ăn không biết no" "Cả một vùng nhão ra như nước"... HS đọc SGK độc lập suy nghĩ trả lời câu hỏi. HS đọc SGK độc lập suy nghĩ trả lời câu hỏi. HS đọc SGK độc lập suy nghĩ trả lời câu hỏi. HS đọc SGK độc lập suy nghĩ trả lời câu hỏi. (HS đọc từ “Đoàn người đông như bày cà tong ...” đến hết). độc lập suy nghĩ trả lời câu hỏi. I. Tìm hiểu chung 1. Tiểu dẫn - Sử thi:sử thi thần thoại và sử thi anh hùng. + Sử thi thần thoại phản ánh đề tài như thần thoại. Đó là hình thành vũ trụ, muôn loài, nguồn gốc dân tộc, sáng tạo văn hoá. + Sử thi anh hùng miêu tả chiến công của người anh hùng chiến công ấy có ý nghĩa với cả cộng đồng. - Sử thi Dam Săn. 2. Đoạn trích - Vị trí:Đoạn trích thuộc khoảng giữa tác phẩm. - Đại ý: Miêu tả cuộc đọ sức quyết liệt giữa Đăm Săn và Mtao Mxây để giành lại vợ. Đồng thời thể hiện niềm tự hào về người anh hùng của lũ làng. II. Đọc - hiểu 1. Sức mạnh chiến đấu của Đăm Săn đã chiến thắng kẻ thù. - Thái độ trước cuộc chiến. + Đăm Săn đến tận nhà Mtao Mxây để thách thức “Ơ diêng ơ diêng, xuống đây!" + Mtao Mxây ngạo nghễ “ta không xuống đâu... cơ mà”. + Trước thái độ ấy của Mtao Mxây, Đăm Săn thể hiện một cách quyết liệt: “Người không xuống ? Ta sẽ lấy ... cho mà xem”. Thái độ kiên quyết ấy buộc Mtao Mxây phải xuống đấu. -Trận chiến : + Hiệp một: Mtao Mxây kém cỏi, Đăm Săn dũng mãnh, nhanh nhẹn. + Hiệp hai: Từ lúc Hơ Nhị vứt miếng trầu, Đăm Săn giành lại được sức khoẻ tăng lên => hai lần đâm vào đùi Mtao Mxây nhưng không thủng -> trời mách bảo, Đam Săn giết Mtao Mxây. -ý nghĩa của chiến thắng: + Từ đấy “Đăm Săn càng thêm giàu có chiêng lắm la nhiều…”. + “Danh vang ... khắp núi”. => Những lời nói và chi tiết trên chứng tỏ cuộc chiến đấu của Đăm Săn không chỉ có mục đích riêng giành lại vợ mà còn thể hiện sức mạnh của cả cộng đồng. 2. Lễ ăn mừng chiến thắng - Lễ mừng: Tưng bừng, náo nhiệt . - Đam Săn: uy quyền, vẻ đẹp tựa thần linh. Rõ ràng Đăm Săn có chiêng đống, voi bầy, có bè bạn như nêm như xếp. Làm sao mà có được một tù trưởng đầu đội khăn kép, vai mang nải hoa, đánh đâu tan đó, vây đâu phá nát đó như chàng”. - Ngôn ngữ: + Ngôn ngữ người kể chuyện. +Ngôn ngữ nhân vật qua lời đối thoại. =>Hai loại ngôn ngữ này muốn truyền cho người nghe một cảm nhận ý nghĩa trọng đại của sử thi. Đó là ý nghĩa toàn diện. - Các biện pháp tu từ: + so sánh. + Ngoa dụ. =>Cách nói phóng đại và biện pháp tu từ so sánh làm nổi rõ sức mạnh phi thựờng và phẩm chất anh hùng của Đăm Săn. Đặc biệt làm cho không gian, sự vật, sự việc trong tác phẩm trở nên hoành tráng phù hợp với không khí của sử thi anh hùng. 4. Củng cố, luyện tập: . Gv khái quát kt cơ bản. E. Hướng dẫn học bài : - Học vở ghi: nắm vững kiến thức vở ghi. - Đọc sgk củng cố kiến thức đó học. - Bài tập: +Câu hỏi: Đoạn tích (phần một) miêu tả chiến đấu và chiến thắng của Đăm Săn, tác giả dân gian đã thể hiện rõ thái độ của mình qua lời nói, cử chỉ, hành động của hai nhân vật. Để thấy rõ đợc thái độ ấy như thế nào, hãy lập bảng so sánh cụ thể: Nhân vật/ Các yếu tố so sánh Đăm Săn Mtao Mxây Lời nói Cử chỉ + Đáp án: Nhân vật/ Các yếu tố so sánh Đăm Săn Mtao Mxây Lời nói Ơ diêng! Ơ diêng xuống đây. Ta thách nhà ngơi đọ dao với ta đấy - Người không xuống ta sẽ lấy ... cho mà xem. - Sao ta lại đâm người ... nữa là - Sao ta... không thèm đâm nữa là. - Ngươi múa ... ơ diêng - Người cứ ... ơ diêng - Người múa ... không diêng - Thế  ... xem nào - Ta không xuống đâu diêng ơi! tay ta còn bận ôm vợ hai chúng ta ở trên này cơ mà. - Khoan diêng khoan ... đó nghe - Ta sợ người đâu.. lắm - (im lặng) - Người múa... mất cánh - Mtao Mxây (múa khiên) - Ta học ai à ... thần rồng - Thế người...… hay sao. Cử chỉ + Đăm Săn đột nhập vào nhà Mtao Mxây. + Đăm Săn không hề nhúc nhích. + Đăm Săn rung khiên múa + Đi từ nhà trong... sương sớm + Mtao Mxây rung khiên múa + Bước cao bước thấp. - Đọc trước sgk bài: Sử thi đẻ đất, đẻ nước, soạn bài theo câu hỏi: SGK Giờ sau học văn học .