Giáo án ngữ văn 12 - Bài đọc thêm: Đất nước của Nguyễn Đình Thi (Tiết 29) - Tröôøng THPT Tam Quan

Tiết : 29 Đọc thêm : Ngày soạn : 11 . 10 . 2008 (Nguyễn Đình Thi ) Mục tiêu : 1.Kiến thức :Giúp học sinh cảm nhận vẻ đẹp đất nước qua cái nhìn tinh tế, giàu lòng yêu nước của Nguyễn Đình Thi . Phân tích, tìm hiểu quá trình hình thành không những biểu hiện của tinh thần quyết chiến, quyết thắng của quân dân ta trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ( 1946 – 1954 ) 2.Kỹ năng : Phân tích một bài thơ trữ tình . 3.Thái độ : Tình yêu đất nước, lòng tự hào dân tộc . B. Phương pháp dạy học : Diễn giảng, phát vấn, đọc hiểu. C. Chuẩn bị của thầy và trò: Chuẩn bị của thầy : Soạn bài, đọc tài liệu, làm đồ dùng dạy học. Chuẩn bị của trò: Soạn bài, đọc trước sách giáo khoa, trả lời hệ thống câu hỏi. Tiến trình giờ học : Ổn định lớp : (1phút) Kiểm tra sĩ số, vệ sinh phòng học . 2.Kiểm tra bài cũ(5phút): Cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm về Đất Nước quan đoạn trích “Đất Nước” ? 3.Bài mới : Vào bài (1phút) : Chủ đề đất nước là một trong những nguồn cảm hứng bất tận cho thi nhân xưa nay và mỗi người có sự cảm nhận riêng . Nếu tình yêu đất nước ở Hoàng Cầm là nỗi đau đớn xót xa , căm giận khi quê hương bị giặc chiếm đóng thì với Nguyễn Đình Thi là niềm tự hào về đất nước giàu đẹp , anh hùng . - Tiến trình bài dạy: THỜI GIAN HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH NỘI DUNG KIẾN THỨC 7’ 20’ 5’ 5’ Hoạt động 1 Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc tác phẩm và tóm tắt tiểu sử Nguyễn Đình Thi Gọi học sinh rút ra những điểm đáng lưu ý về tài năng và phong cách thơ Nguyễn Đình Thi à giao viên củng cố ý. Giáo viên lí giải trường hợp sáng tác của tác phẩm. Gọi học sinh nêu kết cấu tác phẩm . Hoạt động 2: Hỏi học sinh : Tác giả miêu tả hình ảnh đất nước như thế nào? Tâm trạng tác giả ra sao ? Hỏi học sinh : Cảm xúc của người thanh niên yêu nước khi phải rời xa quê hương được diễn tả như thế nào ? Câu hỏi phụ : Hình ảnh mùa thu Hà Nội xưa dược miêu tả như thế nào ? Và tâm trạng người ra đi được diễn tả ra sao ? Hỏi học sinh: So sánh hình ảnh mùa thu Hà Nội xưa với hình ảnh đất nước trong kháng chiến chống Pháp (ở Việt Bắc) để thấy sự chuyển biến trong nhận thức và trong tình cảm của tác giả ? Gợi ý : Có gì khác biệt trong nhịp thơ và cái nhìn của tác giả ? Hỏi học sinh : Hình ảnh đất nước tươi đẹp đã được tác giả sử dụng nghệ thuật hay như thế nào để biểu hiện ? Hỏi học sinh : Nói về đất nước giàu truyền thống bất khuất, Nguyễn Đình Thi có những khám phá sâu sắc và sự thể hiện tài tình, em hãy chỉ ra ? Hỏi học sinh : Giặc xâm lược kéo đến tàn phá, quê hương tan tác đau thương. Nỗi đau ấy được Nguyện Đình Thi miêu tả qua những hình ảnh nào ? Hỏi học sinh : Và để khẳng định rằng sự tàn bạo của kẻ thù không thể lấn át được quyền sống chính đáng của con người, tác giả đã diễn tả ra sao ? Hỏi học sinh: Để thể hiện sự quật khởi mạnh mẽ của dân tộc, tác giả đã có cách miêu tả đặc sắc như thế nào ? Những hình ảnh thơ sóng đôi có ý nghĩa như thế nào ? Giáo viên nói thêm : Đây là hình ảnh thực mà nhà thơ đã chứng kiến :Trong tiếng đại bác vang rền của đợt tổng công kích cuối cùng , các chiến sĩ ta từ trong các chiến hào đầy bùn đỏ, ào ạt xông lên như những thác người .Tôi trông thấy các anh mình mẩy đầy bùn , nhưng khi nhảy lên trên mặt đất các anh hiện ra chói loà trong ánh nắng . Hoạt động 3: Gọi học sinh rút ra những đặc sắc về nghệ thuật và giá trị tác phẩm . Giáo viên hướng dẫn học sinh luyện tập. Hoạt động 4: Hoạt động 1 Häc sinh ®äc SGK vµ tãm t¾t vµi nÐt vỊ tiĨu sư Nguyễn Đình Thi? Học sinh rút ra những điểm đáng lưu ý về tài năng và phong cách thơ Nguyễn Đình Thi Học sinh lí giải trường hợp sáng tác của tác phẩm. Học sinh nêu kết cấu tác phẩm . Hoạt động 2: (Thu Hà Nội) - Thi liệu: mát trong, giĩ, hương cốm... => mùa thu đặc trưng Hà Nội “Người ra đi / đầu khơng ngoảnh lại => thể hiện ý chí quyết tâm. (Thu chiến khu) - Câu thơ 5 chữ “mùa thu nay khác rồi” - Lời thơ ngắn gọn, chắc khoẻ nhằm khẳng định sự thay đổi của hồn cảnh xã hội, trong nhận thức của con người. - Chú ý các biện pháp nghệ thuật tu từ, ngơn ngữ thơ. + Đứng – vui – nghe : niềm vui, sự hân hoan phơi phới. + Nghệ thuật nhân hoa, lối nĩi ẩn du + Sự phối hợp thanh trắc thanh bằng =>Bức tranh thu đẹp, lĩng lánh niềm vui sướng, tự hào. + Cụm từ “Nước chúng ta” – trang nghiêm, trang trọng. + Lặp từ “Những” – hình ảnh đất nước trù phú, mênh mơng. + Tự láy “đêm đêm”, “rì rầm” – sự liên tưởng về mỗi quan hệ giữa hiện tại và quá khứ. Đất nước trong đau thương : - Cánh đồng quê – chảy máu. - Dây thép gai – đâm nát trời chiều. - Bát cơm chan đầy nước mắt. - Đứa đè cổ – đứa lột da. Đất nước quật khởi : - Sức mạnh quật khởi: + Yêu nước. + Căm thù. + Lạc quan CM. - Hình ảnh quật khởi: (khổ cuối ) + Hình thức thể hiện : thơ 6 chữ cơ đúc, rắc rỏi. + Bút pháp nhân hố, kết hợp với sự linh hoạt, nhuần nhị trong việc đưa thành ngữ “tức nước vỡ bờ” vào thơ. => Tạo nên vẻ đẹp hào hùng, tráng lệ về con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam. Đoạn thơ đã khái quát được sức vươn dậy thần kỳ của dântộc Việt Nam chúng ta. Hoạt động 3: Hoạt động 4: Luyện tập: Giới thiệu : Tác giả : Nguyễn Đình Thi sinh năm1924 tại Lào, quê quán Phú Xuyên – Hà Đông cũ Là người nhiều tài năng :sáng tác thơ, tiểu thuyết, kịch, nhạc và tiểu luận văn chương. Trong đó thành công nhất là thơ Phong cách thơ: Có những tìm tòi riêng về hình ảnh và ngôn ngữ, thơ giàu cảm xúc, thiên về trầm tư, bình lặng Xuất xứ : Bài thơ là một chuỗi cảm xúc của Nguyễn Đình Thi được hình thành từ ba mảng thơ khác nhau, kéo dài trong 7 năm (từ 1948 – 1955) , suốt cả thời kì kháng chiến chống Pháp . Kết cấu: Có thể thấy được một diễn biến cảm xúc của Nguyễn Đình Thi về đất nước. Phần 1 :(câu 1 – 21) Cảm xúc của nhà thơ về mùa thu trên quê hương đất nước . Phần 2 :(câu 22 – 37 ) Những ngày kháng chiến gian nan nhưng hào hùng . Phần3:(còn lại) Tự hào trong chiến thắng Chủ đề: Thể hiện những cảm xúc chân thành, tình yêu sâu đậm cùng tinh thần tự hào, ý thức làm chủ đất nước, gìn giữ quê hương của người dân thời kháng chiến. II.ĐỌC- HIỂU: Phần 1 : Khơi nguồn cho cảm xúc về đất nước là một buổi sáng mùa thu : Sáng mát trong … Hương cốm mới … - Màu sắc hương vị của tiết trời mùa thu . à Nét đẹp muôn đời của mùa thu Hà Nội: Đó là chất trong trẻo nhẹ nhàng, mát dịu của bầu trời, là làn gió nhẹ mang theo hương cốm mới, rong đuổi khắp phố phường Hà Nội. Hương cốm ấy là linh hồn của mùa thu, nhưng cũng là nét riêng của hương vị đất nước ,bay suốt theo chiều dài của lịch sử . à Nhịp thơ nhẹ nhàng thể hiện hồi tưởng sâu lắng . Nhà thơ nhớ về mùa thu chia tay Hà Nội : -Hình ảnh mùa thu Hà Nội khi bước vào cuộc kháng chiến ( ngày thu đã xa ) : sáng thu chớm lạnh , xao xác hơi may , thềm nắng, lá rơi đầy à vài nét khắc họa đặc trưng, gợi cảm à mùa thu Hà Nội xưa đẹp nhưng buồn, tĩnh lặng. -Hình ảnh người ra đi : + Đầy quyết tâm : đầu không ngoảnh lại ( lí trí ) + Nhưng cũng đầy lưu luyến với Hà Nội thân yêu : vẫn cảm nhận được nắng lá rơi đầy ở bậc thềm sau lưng (tình cảm) à Nhịp thơ ngập ngừng, lưu luyếnà tâm trạng bâng khuâng xao xuyến - một nét tâm trạng rất thật. Ta đã bắt gặp tư thế đó trong bài thơ “Tống biệt hành”của Thâm Tâm : Một giã gia đình một dửng dưng …. Chí nhớn chưa về bàn tay không . Nhưng vẫn nhận ra những gì của Hà Nội thân yêu lùi lại phía sau :Sau lưng/ thềm nắng/ lá rơi đầy. à Nhịp thơ 2/2/3 diễn tả cái vẻ rơi rơi ngập ngừng của lá vàng ,hay niềm lưu luyến ủ kín trong lòng của kẻ ra đi mà ta có lần bắt gặp : Đưa người ta không đưa qua sông Sao có tiếng sóng ở trong lòng ? à Chính nét tâm trạng này soi sáng tình yêu quê hương và quyết tâm tìm mùa thu mới cho đất nước . * Sơ kết : Bốn câu thơ viết về mùa thu Hà Nội trong hoài niệm tác giả là hay nhất ,đẹp nhất của bài thơ . Mỗi chi tiết, hình ảnh như được chắc lọc từ máu thịt, tâm hồn nhà thơ . Nó đầy ấn tượng, giàu chất hoạ, chất nhạc. Phải là người yêu tha thiết Hà Nội mới có những vần thơ như vậy Cảm xúc về mùa thu ở chiến khu Việt Bắc: Một cảm xúc mới mẻ pha lẫn niềm tự hào, hân hoan:Nguyễn Đình Thi bộc lộ những chuyển biến trong cảm xúc mình. -Nhịp điệu thơ sôi nổi, hồ hởi : tiết tấu thơ tự do (xen nhau những câu thơ 5, 6,7 tiếng), gieo vần đôi liên tục (rồi - đồi, phới mới ) à tạo nhạc điệu thơ gấp rút, phấn chấn, khỏe khoắn, tràn nập niềm vui. -Cái nhìn thay đổi : + Gió thổi làm rừng tre phất phới + Thu đã thay tấm áo mới tươi đẹp à nghĩa ẩn : đất nước được tự do . à Tâm cảnh : lòng người vui mừng trước đất trời tự do -Niềm tự hào , ý thức làm chủ đất nước: Hình ảnh quê hương giàu đẹp : + Điệp ngữ “của chúng ta” + những từ chỉ định“nay”: khẳng định chủ quyền dân tộc. + Điệp từ “những”ở đầu các dòng thơ + hình ảnh: trời xanh, núi rừng, cánh đồng, ngả đường, dòng sông à chỉ không gian rộng lớn của đất nước ta. + Giọng thơ sôi nổi, hào hứng à Niềm vui, niềm tự hào được làm chủ non sông mình *Đất nước với truyền thống bất khuất : + Aâm hưởng thơ trầm lắng, thiết tha, trang trọng. à tác giả suy tưởng về nguồn gốc sức mạnh đã làm nên chiến thắng vĩ đại của dân tộc + Nước chúng ta : chưa bao giờ khuất. à lời khẳng định trọn vẹn, chính xác, một cái nhìn khái quát về lịch sử Việt Nam. + “Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất” : những từ láy à những khám phá sâu sắc, sự thể hiện tài tình của tác giả Đất nước bao gồm : những cái hữu hình ( bầu trời, núi rừng ,..) + Những cái vô hình : tinh thần đấu tranh bất khuất, dòng máu quật cường à truyền thống ấy là hồn thiêng sông núi sẽ vang vọng mãi mãi. -Tác giả tự hào về truyền thống bất khuất của dân tộc. Phần 2 : Hình ảnh quê hương dân tộc trong thời kì kháng chiến . - Nguyễn Đình Thi bộc lộ nỗi đau, nỗi uất hận, căm thù bằng những hình ảnh đầy ấn tượng: + Quê hương bị giày xéo : hình ảnh nhân hóa, ẩn dụ liên tưởng “cánh đồng quê chảy máu”, trời chiều bị “đâm nát” à bức tranh đặc tả một Việt Nam có chiến tranh; hình ảnh “bát cơm chan đầy nước mắt” à bị giằng khỏi miệng ==> Nỗi đau xót quặn lòng của tác giả. +Nỗi uất hận của nhân dân : đã bật lên … thằng giặc … thằng … à những con người hiền lành rất mực (gốc lúa bờ tre) đã trở thành những con người cháy bỏng căm thù (căm hờn) . -Sự tàn bạo của kẻ thù không lấn át được quyền sống chính đáng của người dân : hình ảnh đối lập tương phản Xiềng xích >< Trời đầy chim, đầy hoa Súng đạn chúng bay >< Lòng dân ta yêu nước Phần 3 : - Sự quật khởi vùng lên của dân tộc ta để dành lấy chiến thắng cuối cùng . -Hình ảnh đất nước đổi thay với cảnh hào hùng, phấn khởi: khói nhà máy, kèn gọi quân, súng nổ rung trời, rũ bùn đứng dậy à niềm tự hào của nhà thơ trước chiến thắng của dân tộc. -Hình ảnh người anh hùng thời kháng chiến rất đáng tự hào : +Những người áo vải … ôm đất nước… đứng lên thành những anh hùng à hình ảnh đẹp đẽ sinh động về chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam +Súng nổ rung trời… nước vỡ bờ… rũ bùn đứng dậy sáng lòa à đất nước Việt Nam từ trong đau khổ đạn bom (máu, lửa, bùn) đã vượt lên với sức mạnh lớn lao và lập chiến công rạng ngời . -Lời thơ mạnh mẽ, hùng hồn, tiết tấu thơ linh hoạt chuyển đổi theo mạch cảm xúc: khi trầm lắng, khi thiết tha, lúc phấn khởi tự hào . Tổng kết : -Bằng hình ảnh thơ sinh động vừa cụ thể vừa khái quát, giàu cảm xúc, đậm chất suy tưởng; từ ngữ giàu sức gợi; lời thơ giàu âm điệu. -Tác phẩm bộc lộ cảm hứng dạt dào, thiết tha, tự hào về đất nước giàu đẹp, anh hùng. “Đất nước” là bài thơ nổi tiếng của Nguyễn Đình Thi về chủ đề Tổ quốc. III . Luyện tập: 4. Củng cố : (1phút) Tình yêu quê hương của Nguyễn Đình Thi được bộc lộ như thế nào qua tác phẩm ?Liên hệ một số bài thơ khác về đề tài đất nước - Ra bài tập về nhà: Học sinh về nhàhọc bài, đọc lại tác phẩm . Làm bài tập ở sách giáo khoa. - Chuẩn bị bài : - Tiết sau thực hành luyện tập về luật thơ (áp dụng lý thuyết đã học, SGK trang 101 – 107 và tiến hành luyện tập) IV. RÚT KINH NGHIỆM, BỔ SUNG: