Giáo án Ngữ văn 12 - Đọc thêm Mùa lá rụng trong vườn (Trích - Ma Văn Kháng)

Tiết thứ: Đọc thêm Mùa lá rụng trong vườn (Trích - Ma Văn Kháng) A- Mục tiêu bài học: Giúp học sinh cảm nhận từ văn bản * Về tri thức: -Thấy được vai trò quan trọng của gia đình trong việc gìn giữ kỉ cương và đạo đức gia đình truyền thống, và rộng hơn đó là vấn đề gìn giữ những giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc. - Từ đó cảm nhận được niềm âu lo, trăn trở sâu sắc của nhà văn về những giá trị truyền thống của dân tộc đang phải đối diện với những tác động của nền kinh tế thị trường. - Cảm nhận được sự đổi mới trong cách viết của nhà văn giai đoạn sau 1975. * Về kỹ năng: Biết cách tiếp cận tác phẩm văn xuôi sau 1975 * Về thái độ: Văn bản góp phần bồi dưỡng cho học sinh ý thức trân trọng, gìn giữ những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc. B – Chuẩn bị: 1. Giáo viên: a. Kiến thức. Các tri thức về văn xuôi hiện đại, về nhà văn Ma Văn Kháng, về hoàn cảnh ra đời của tác phẩm để cảm nhận đúng các giá trị của tác phẩm. b. Về dạy học tích hợp: Gắn đọc - hiểu văn bản với các yếu tố đặc trưng của phương thức tự sự, về ngữ cảnh của tác phẩm – tư tưởng có tính chất thời sự thời hậu chiến; với tri thức văn hóa truyền thống của dân tộc... c. Về dạy học tích cực: Kết hợp việc định hướng, gợi mở của giáo viên với hoạt động tự đọc – hiểu một cách sáng tạo của học sinh; từ đó bồi dưỡng cho học sinh kĩ năng đọc – hiểu văn bản văn xuôi hiện đại và ý thức tìm hiểu sự đổi mới của văn học sau 1975. 2. Học sinh: - Đọc kĩ để hiểu được nội dung chính của văn bản. - Tìm ý và trả lời các câu hỏi hướng dẫn đọc thêm trong SGK - Sưu tầm những sáng tác khác về đề tài thế sự, những sáng tác khác của Ma Văn Kháng. - Huy động lại những tri thức về văn xuôi hiện đại đã được học ở bài trước để hiểu thêm về những nét mới của văn học thời kì này. C- Hoạt động dạy và học: - ổn định - Giới thiệu Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Yêu cầu cần đạt Hoạt động I: Tìm hiểu phần tiểu dẫn (?) Phần tiểu dẫn – SGK/84 cung cấp cho chúng ta những thông tin về vấn đề gì? GV chốt lại -Trên cơ sở sự chuẩn bị từ ở nhà, 1 HS trả lời - 1 HS khác bổ sung I.Tìm hiểu tiểu dẫn: 1.Tác giả: - Thuộc thế hệ những người cầm bút giàu nhiệt huyết với những lý tưởng hào hùng của thời đại. - Được nhận giải thưởng văn học ASEAN năm 1998 và giải thưởng nhà nước về VHNT (?) Kể tên những tác phẩm tiêu biểu của ông? - Tác phẩm tiêu biểu: SGK/84 GV chốt lại -Nghe và ghi. => Đánh giá chung: Ma Văn Kháng là một trong số những cây bút có sức sáng tạo dồi dào, có vốn sống phong phú, đa dạng. Sau 1975, ông là một trong số những nhà văn sớm có ý thức đổi mới cách viết: từ việc quan tâm đến xã hội ở bình diện lịch sử – chính trị, ông chuyển sang bình diện sinh hoạt thế sự, kể về đạo đức cá nhân, về văn hoá truyền thống… (?) Hãy trình bày hiểu biết và suy nghĩ của em về tác phẩm qua phần giới thiệu và tóm tắt trong SGK? - 1 HS trả lời: 2- Tác phẩm: - Nội dung: Kể về câu chuyện của gia đình ông Bằng, một gia đình được coi là nền nếp, gia phong nay trở nên chao đảo trước những cơn địa chấn tinh thần từ bên ngoài… - Được tặng giải thưởng Hội nhà văn Việt Nam năm 1986 (?)Hãy nêu vị trí và giá trị nội dung của đoạn trích? -HS dựa vào SGK trả lời. 3- Đoạn trích: Trích từ chương 2 của tác phẩm – một trong những đoạn văn cảm động nhất của tác phẩm khẳng định vai trò trọng yếu của gia đình trong việc gìn giữ kỉ cương, nền nếp và đạo đức gia đình truyền thống – nền tảng của những giá trị văn hoá cổ truyền tốt đẹp của dân tộc. Hoạt động II: Đọc - hiểu văn bản GV gọi HS tóm tắt văn bản - HS tóm tắt. II.Đọc – hiểu văn bản: 1- Đọc- tóm tắt nội dung: - Tóm tắt: Đoạn trích kể về chuyến thăm của chị Hoài sau nhiều năm kể từ khi có gia đình riêng, vào đúng chiều 30 Tết – trong niềm vui mừng của các thành viên trong gia đình và niềm xúc động sâu sắc của ông Bằng. (?) Nhân vật nào trong đoạn trích để lại trong em ấn tượng sâu sắc nhất? - HS nêu 2- Đọc - tìm hiểu nội dung văn bản : 2.1.Nhân vật chị Hoài: * Ngoại hình: - Dáng người: thon gọn (?) Tìm những chi tiết miêu tả diện mạo, ngoại hình, ngôn ngữ, hành động của nhân vật? - HS tìm chi tiết /SGK - Khuôn mặt: rộng - Cặp mắt: đằm thắm; miệng: tươi * Ngôn ngữ: Mộc mạc, tự nhiên * Hành động: chân thành, cởi mở (?) Ngoại hình đó giúp em bước đầu cảm nhận được chị Hoài là người phụ nữ như thế nào? -HS nêu cảm nhận chung. - Người phụ nữ đôn hậu, chất phác. (?)Chị Hoài xuất hiện trong thời điểm nào? Thời điểm đó có ý nghĩa ra sao trong cuộc sống mỗi người con đất Việt? GV bình: - HS trả lời -HS nghe và ghi. + Chị Hoài xuất hiện vào thời điểm rất có ý nghĩa: chiều 30 tết – ngày Tết cổ truyền của dân tộc. àĐây là thời khắc thiêng liêng nhất của tình cảm gia đình, thời khắc mà trong mỗi người đều trỗi dậy nhu cầu sum họp hơn lúc nào hết; đặc biệt nó còn làm thức dậy trong cõi thẳm sâu của tâm hồn mỗi người ý thức tưởng nhớ tổ tiên, nguồn cội. (?)Thái độ, tâm trạng của mọi người ra sao khi chị đến? GV giảng và bình: -HS phát hiện từ văn bản. -HS nghe và ghi. + Thái độ: mừng vui -> niềm vui đầy bất ngờ, ngoài sức tưởng tượng của mọi người. àBằng ngòi bút tinh tế, tác giả đã mô tả rất chi tiết tâm trạng và sự chuẩn bị chu đáo của mọi thành viên trong gia đình cho ngày Tết. Song điều mà tác giả hướng đến không phải là biểu hiện của hành động mà là ý nghĩa của nó – những nhân vật của ông đang thực hiện những nghi lễ có ý nghĩa văn hoá thiêng liêng của truyền thống dân tộc. Rõ ràng đây là một thái độ văn hoá, là sự thành kính đối với tổ tiên, là sự gắn bó của các quan hệ dòng tộc của các thành viên trong một gia đình mà nhà văn muốn đề cao, ca ngợi, muốn những con người của thời hiện đại cần quan tâm. (?) Cảm nhận của em về chị Hoài? Theo em, khi chú trọng miêu tả thái độ vui mừng của mọi thành viên trong gia đình ông Bằng, nhà văn muốn tô đậm phẩm chất gì ở chị? GV chốt và bình - HS trình bày cảm nhận dựa vào văn bản . - Quá khứ chị là người phụ nữ đẹp người, đẹp nết. “bây giờ chị Hoài đã có gia đình riêng với những quan hệ riêng, lo toan riêng” nên tuy vẫn nhớ, vẫn quý chị nhưng “không ai dám, không ai nỡ níu kéo chị về mình... Quan hệ của chị ở gia đình này đã thuộc về quá khứ…Chị có quyền quên mà không ai được trách cứ”. Nhưng chị đã không quên, hiện tại chị vẫn quan tâm sâu sắc đến mọi người và gắn bó với những biến động của gia đình. à Mọi người đều yêu quí và trân trọng chị bởi ở chị luôn toát lên những phẩm chất đáng quý: nhân hậu, tình nghĩa và thuỷ chung. Chị Hoài – hình tượng tiêu biểu mang vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam truyền thống, chính là sợi dây kết nối, xoá đi những khoảng cách vô hình mà xã hội với nền kinh tế thị trường, với sự tính toán vụ lợi làm phá vỡ những giá trị tốt đẹp, làm nguội lạnh quan hệ tình cảm thiêng liêng trong gia đình. 2.2 - Nhân vật ông Bằng: (?) Theo em, ai là người xúc động nhất khi chị Hoài đến? Vì sao? -HS nêu dẫn chứng trong văn bản (đoạn miêu tả diễn biến tâm trạng, cảm xúc của chị Hoài và ông Bằng) -HS nghe và ghi. -Ông Bằng sững lại – thoáng chút ngơ ngẩn – mắt chớp liên hồi - môi ông lật bật không thành tiếng – cảm giác ông sắp khóc oà. - Lí do: + Chị Hoài đến đúng lúc trong gia đình đang có những biểu hiện của sự rạn vỡ… Hơn ai hết - là một người cha, ông Bằng cảm thấy hoang mang, lo lắng trong cuộc đấu tranh âm thầm để giữ gìn những giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình đang có nguy cơ bị băng hoại. + Sự đôn hậu, tình nghĩa, thuỷ chung của chị Hoài giúp ông Bằng có thêm niềm tin trong cuộc đấu tranh âm thầm đó. (?) Dòng tâm tư cùng lời khấn của ông Bằng trong lễ cúng tất niên gợi cho em suy nghĩ gì? - HS trình bày. - Nét đẹp trong truyền thống văn hoá của người Việt. -ý thức và thái độ trân trọng quá khứ. (?) ấn tượng và cảm nhận của em về nhân vật ông Bằng? -Là linh hồn của cuộc sum họp, là nhân vật tiêu biểu cho kỉ cương gia đình, là cầu nối giữa tổ tiên cội nguồn với các thế hệ con cháu, là người cha mẫu mực trong việc hướng con cháu vào việc gìn giữ nền nếp gia phong trước sự tác động của xã hội với nền kinh tế thị trường. Hoạt động III:Tổng kết bài học Giáo viên chia lớp thành 3 nhóm, giao câu hỏi để HS thảo luận : (?) Hãy khái quát chủ đề và những đặc sắc nghệ thuật của trích đoạn ? (?)Từ văn bản, em cảm nhận được điều gì về tâm sự của nhà văn? (?)Đoạn trích đem đến cho em bài học nhận thức bổ ích nào? -Lần lượt từng nhóm, HS cử đại diện trình bày. III.Tổng kết: * Chủ đề: Đề cao tình cảm gia đình, tình cảm cội nguồn thiêng liêng của con người. * Đặc sắc nghệ thuật: Ngôn ngữ chân thực, sống động, đời thường; đổi mới trong cách tổ chức giọng điệu - sự đan xen của nhiều giọng điệu; sử dụng hình thức trần thuật từ ngôi thứ ba... *Bài học nhận thức:Thông qua trích đoạn, người đọc thấy được vai trò to lớn của gia đình trong việc bảo tồn những giá trị đạo đức, tình cảm và văn hoá truyền thống của dân tộc; cảm nhận được niềm trăn trở của nhà văn trước nguy cơ bị băng hoại của đạo đức, của truyền thống gia đình trước sự tác động của nền kinh tế thị trường. Từ đó làm thức tỉnh ý thức giữ gìn bản sắc văn hoá và những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc trong thế hệ trẻ. Luyện tập: GV giao bài về nhà cho HS Bài 1.Hãy viết một bài văn ngắn (20 – 30 dòng) để cùng chia sẻ với những tâm tư của nhà văn mà em hiểu được sau khi học văn bản? Bài 2. Vấn đề mà nhà văn đề cập trong trích đoạn nói riêng và tác phẩm nói chung có còn mang tính thời sự nữa không? Theo em, thế hệ trẻ hôm nay có vai trò như thế nào trong công cuộc bảo vệ, gìn giữ những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc trước sự tác động ngày một mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường? Bài 3. Nếu có một người bạn nước ngoài hỏi em về bản sắc văn hoá và đặc trưng của con người Việt Nam truyền thống?