Giáo án Ngữ văn 12 - Tiết 100, 101, 102: Ôn tập văn học

TiÕt 100, 101, 102 : ÔN TẬP VĂN HỌC A. Mục tiêu bài học: I> Mức độ cần đạt: Giúp HS: - Tổng kết, ôn tập một cách có hệ thống những kiến thức cơ bản về văn học Việt Nam (truyện và kịch từ cách mạng tháng 8 – 1945 đến cuối thế kỷ XX) và văn học nước ngoài đã học trong SGK ngữ văn lớp 12 tập II ; vận dụng một cách linh hoạt và sáng tạo những kiến thức đó. - Rèn năng lực phân tích văn học theo từng cấp độ : tác phẩm, hình tượng, ngôn ngữ văn học .... II> Trọng tâm kiến thức, kĩ năng: 1. Kiến thức: Giúp hs: - Tổng kết, ôn tập một cách có hệ thống những kiến thức cơ bản về văn học Việt Nam (truyện và kịch từ cách mạng tháng 8 – 1945 đến cuối thế kỷ XX) và văn học nước ngoài đã học trong SGK ngữ văn lớp 12 tập II ; vận dụng một cách linh hoạt và sáng tạo những kiến thức đó. 2. Kĩ năng: - Rèn năng lực phân tích văn học theo từng cấp độ : tác phẩm, hình tượng, ngôn ngữ văn học .... B. Cách thức tiến hành: - GV tiến hành giờ dạy theo các phương pháp: Đọc sáng tạo, tái hiện, gợi tìm, thảo luận, so sánh, thuyết giảng. C. Phương tiện thực hiện: - SGK, SGV, thiết kế bài dạy. D. Tiến trình dạy học: 1. Ổn định tổ chức: 2. Kiểm tra bài cũ: - GV Hướng dẫn HS chuẩn bị ở nhà theo hệ thống câu hỏi trong SGK. - Ngoài ra ôn lại các tác phẩm trên các vấn đề cơ bản sau : + Giới thiệu tác giả, hoàn cảnh sáng tác của từng tác phẩm + Tóm tắt cốt truyện + Học thuộc một số đoạn văn hay, tiêu biểu + Nắm được chủ đề, nội dung chính đặt ra trong tác phẩm - Hướng dẫn HS thảo luận, trình bày, trao đổi, góp ý trên lớp. Giáo viên tổng kết, nhấn mạnh những điểm cần thiết. 3. Bài mới: Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạt Hoạt động 1: Tổ chức ôn tập văn học Việt Nam I. ÔN TẬP VĂN HỌC VIỆT NAM TiÕt 100 : 1. Những phát hiện khác nhau về số phận và cảnh ngộ của người dân lao động trong các tác phẩm Vợ nhặt (Kim Lân) và Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài). Phân tích nét đặc sắc trong tư tưởng nhân đạo của mỗi tác phẩm. (GV hướng dẫn HS lập bảng so sánh. HS phát biểu từng khía cạnh. GV nhận xét và hoàn chỉnh bảng so sánh) 1. Vợ nhặt (Kim Lân) và Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài) Vợ nhặt Vợ chồng A Phủ Số phận và cảnh ngộ của con người Tình cảnh thê thảm của người dân lao động trong nạn đói năm 1945. + ë “Vî nhÆt” nhµ v¨n miªu t¶ c¸i ®ãi vµ c¸i chÕt ®e do¹ cuéc sèng con ng­êi. Gi÷a c¸i ®ãi vµ c¸i chÕt ®e do¹, Trµng con bµ cô Tø ë xãm ngô c­ bçng nhiªn nhÆt ®­îc vî ë gi÷a ®­êng, gi÷a chî nhê mÊy b¸t b¸nh ®óc. Trµng lÊy vî trong t×nh c¶nh Ðo le vui, buån lÉn lén, trong hoµn c¶nh mÑ go¸, con c«i nu«i nhau cßn khã kh¨n, mang l¹i thªm mét miÕng ¨n n÷a. H¹nh phóc cña hä diÔn ra trong t×nh c¶nh thª th¶m cña n¹n ®ãi n¨m 1945. Số phận bi thảm của người dân miền núi Tây Bắc dưới ách áp bức, bóc lột của bọn phong kiến trước cách mạng. + MÞ vµ A Phñ lµ n¹n nh©n cña chÕ ®é phong kiÕn vµ ®Õ quèc miÒn nói (con d©u g¹t nî, ng­êi ®i ë truyÒn kiÕp) Tư tưởng nhân đạo của tác phẩm Ngợi ca tình người cao đẹp, khát vọng sống và hi vọng vào một tương lai tươi sáng. + Trong “Vî nhÆt” kh¸t väng h¹nh phóc thÓ hiÖn gi÷a c¸i ®ãi vµ c¸i chÕt bña v©y. NÐt ®Æc s¾c lµ ë chç ®ã. Hai lÇn gÆp nhau mµ nªn vî nªn chång B­íc ch©n ng­îng nghÞu cña c« g¸i theo Trµng Sù cã mÆt cña hä ë xãm ngùc còng lµm cho khu«n mÆt hèc h¸c cña hä t­¬i tØnh h¼n lªn. C©u chuyÖn cña ba mÑ con trong ®ªm ®Çu, bµ cô Tø nãi toµn chuyÖn lµm chuyÖn ¨n (…). Nã xua ®i c¸i nÆng nÒ cña t­ khÝ. C¶ gia ®×nh thøc dËy dän nhµ, dän cöa ai còng ý thøc ®­îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh víi gia ®×nh trong ®ã næi bËt nhÊt lµ ý nghÜ cña Trµng (…). Cuèi truyÖn, h×nh ¶nh ®oµn gn­êi v¸c cê ®á sao vµng ®i ph¸ kho thãc cña NhËt gîi cho ng­êi ®äc liªn t­ëngt íi mét ngµy kh«ng xa vî chång Trµng còng nhËp trong ®oµn ng­êi Êy, vïng lªn gi¶i phãng quª h­¬ng. + Miªu t¶ bé mÆt, hµnh ®éng tµn ¸c cña kÎ thï lµ thÓ hiÖn t­ t­ëng nh©n ®¹o s©u s¾c nhÊt. Trong truyÖn “vî nhÆt” bän ph¸t xÝt NhËt b¾t d©n nhæ lóa, nhæ ng« ®Ó trång ®ay lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn n¹n ®ãi khñng khiÕp n¨m 1945 Ngợi ca sức sống tiềm tàng của con người và con đường họ tự giải phóng, đi theo cách mạng. “Vî chång A Phñ” thÓ hiÖn kh¸t väng h¹nh phóc cña c« g¸i ng­êi H M«ng ®¸ng th­¬ng. H¹nh phóc bÞ chµ ®¹p, MÞ kh«ng lÊy ®­îc ng­êi m×nh yªu, MÞ ph¶i sèng nh÷ng ngµy trong t¨m tèi khæ nhôc ë nhµ thèng lÝ P¸ Tra. C¨n buång MÞ ë thùc sù lµ nhµ tï giam h·m, ®Çy ®o¹. MÞ sèng c©m lÆng. Nh­ng sù c©m lÆng Êy l¹i lµ sù dån nÐn, tÝch tô ®Ó cã ngµy MÞ vôt ®øng dËy. NÐt ®Æc s¾c cña t­ t­ëng nh©n ®¹o lµ nhµ v¨n ®· miªu t¶ qu¸ tr×nh nhËn thøc cña nh©n vËt vÒ cuéc ®êi cña m×nh. B¾t ®Çu b»ng tiÕng s¸o gäi b¹n tõ xa väng l¹i nghe “thiÕt tha båi håi”, MÞ nghÜ l¹i cuéc ®êi t­¬i trÎ cña m×nh trong qu¸ khø. Qu¸ khø rÊt ®Ñp “MÞ thæi l¸ còng hay nh­ thæi s¸o. BiÕt bao ng­êi ®· theo MÞ thæi hÕt tõ nói nµy sang nói kh¸c” MÞ nghÜ vÒ hiÖn t¹i ®Ó kh¼ng ®Þnh m×nh “MÞ cßn trÎ, MÞ cßn trÎ l¾m”. Kh«ng g× s©u s¾c h¬n khi con ng­êi tù kh¼ng ®Þnh vÒ m×nh. Ph¶i kh¸t sèng, kh¸t yªu MÞ míi cã kh¼ng ®Þnh nh­ thÕ. §©y lµ ®o¹n v¨n thµnh c«ng trong viÖc miªu t¶ diÔn biÕn t©m tr¹ng nh©n vËt. Suy nghÜ cña MÞ cã lóc nh­ mét ®ßi hái vÒ quyÒn sèng cña m×nh “Bao nhiªu ng­êi cã chång cßn ®i ch¬i xu©n huèng chi MÞ vµ A Sö kh«ng cã lßng vÉn ph¶i sèng víi nhau”. Tõ chç bÞ tª liÖt “lïi lòi nh­ con rïa nu«i trong xã cöa”. MÞ ®· nhËn thøc ®­îc quyÒn sèng cña con ng­êi. Hµnh ®éng cña MÞ ®Òu theo h­íng cña sù ph¸t triÓn vÒ nhËn thøc. MÞ kh«ng thÓ sèng cam chÞu m·i nh­ thÕ “MÞ s¾n mì bá vµo ®Ìn” ®Ó s¸ng lªn trong kh«ng gian mê mÞt cña c¨n buång. §ã lµ thø ¸nh s¸ng ®· le lãi trong nhËn thøc, tÇm hån cña MÞ. “MÞ víi tay lÊy ¸o, v¸y míi. MÞ muèn ®i ch¬i. MÞ s¾p ®i ch¬i”. NÕu kh«ng cã hµnh ®éng tµn ¸c cña A Phñ th× MÞ ®· cã mÆt ë s©n ch¬i ®Çu lßng. Tuy bÞ trãi trong buång tèi, tai MÞ vÉn l¾ng nghe tiÕng s¸o gäi b¹n, tr¸i tim MÞ vÉn thæn thøc theo lêi bµi h¸t ng­êi ®ang thæi (…) Chi tiÕt MÞ cøu A Phñ lµ thÓ hiÖn ®Ønh cao cña kh¸t väng ®­îc sèng tù do. Qu¸ tr×nh diÔn biÕn t©m tr¹ng nh©n vËt tõ th­¬ng m×nh ®Õn th­¬ng ng­êi, tõ lo cho ng­êi ®Õn nghÜ vÒ sè phËn m×nh, MÞ quyÕt ®Þnh cøu A Phñ. MÞ còng ch¹y theo A Phñ. MÞ kh«ng chØ cøu A Phñ cßn tù gi¶i tho¸t cuéc ®êi m×nh. + Miªu t¶ bé mÆt, hµnh ®éng tµn ¸c cña kÎ thï lµ thÓ hiÖn t­ t­ëng nh©n ®¹o s©u s¾c nhÊt. Ai g©y nªn c¶nh bÊt c«ng ngang tr¸i (phong kiÕn, ®Õ quèc)\ * Hµnh ®éng cña chóng thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo ? (®µng ®o¹ con ng­êi, chóng c­ìng c¶ t×nh yªu cña MÞ. Hµnh ®éng A Sö trãi MÞ ®­îc miªu t¶ mét c¸ch l¹nh ling “Trãi xong vî, A Sö th¾t nèt chiÕc bao xanh, t¾t ®Ìn, b­íc ra, khÐp cöa buång l¹i”. Hµnh ®éng tra tÊn d· man A Phñ cña cha con Thèng lÝ P¸ Tra. “§¸ Tra ®èt h­¬ng lÈm nhÈm khÊn gäi ma vÒ nhËn mÆt ng­êi vay nî …” tÊt c¶ ®· diÔn t¶ bé mÆt tµn b¹o, ®éc ¸c cña kÎ thï giai cÊp. 2. Các tác phẩm Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi đều viết về chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Hãy so sánh để làm rõ những khám phá, sáng tạo riêng của từng tác phẩm trong việc thể hiện chủ đề chung đó. (GV hướng dẫn HS so sánh trên một số phương diện. HS thảo luận và phát biểu ý kiến) 2. Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi Cần so sánh trên một số phương diện tập trung thể hiện chủ nghĩa anh hùng cách mạng: + Lòng yêu nước, căm thù giặc. + Tinh thần chiến đấu kiên cường, bất khuất chống kẻ thù xâm lược. + Đời sống tâm hồn, tình cảm cao đẹp. + Những nét đặc sắc về nghệ thuật thể hiện: nghệ thuật kể chuyện, nghệ thuật xây dựng nhân vật, nghệ thuật xây dựng hình tượng và những chi tiết nghệ thuật giàu ý nghĩa,... Sau khi vµo ®Ó, bµi viÕt cÇn tËp trung lµm râ c¸c ý sau: 1- HiÓu thÕ nµo lµ chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng trong chiÕn ®Êu. + Kh«ng sî giÆc, d¸m ®¸nh giÆc, quyÕt th¾ng giÆc + Yªu n­íc g¾n liÒn víi tinh thÇn quèc tÕ cao c¶ + S½n sµng x¶ th©n v× sù nghiÖp cøu n­íc. + Cã ®êi sèng t×nh c¶m hµi hoµ, phong phó, ®Æt c¸i chung trªn mäi quan hÖ riªng t­. 2. C¸ch thÓ hiÖn néi dung chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng cã nh÷ng nÐt riªng ®éc ®¸o trong kh¸m ph¸ vµ s¸ng t¹o “rõng xµ nu” vµ “nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh. + “Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh” miªu t¶ truyÒn thèng gia ®×nh hoµ trong truyÒn thèng cña ®Êt n­íc “TruyÒn thèng gia ®×nh còng nh­ con s«ng ®Ó …. N­íc ta”. T¸c gi¶ lµm næi bËt hai nh©n vËt chiÕn vµ ViÖt sinh ra trong mét gia ®×nh cã truyÒn thèng c¸ch m¹ng, cã thï s©u víi phong kiÕn vµ ®Õ quèc. ChÞ em ®· biÕt n­¬ng tùa nu«i nhau nh­ nh÷ng ngµy mµ cßn sèng. ChÞ em cïng c¸c c« c¸c chó du kÝch b¾n chÕt th»ng MÜ trªn dßng s«ng §Þnh Thuû. C¶ hai h¨ng h¸i tïng qu©n. Nh÷ng c©u nãi cña ChiÕn, ViÖt trong ®ªm ë nhµ ®Ó ngµy mai lªn ®­êng vÒ ®¬n vÞ ®· chøng minh cho ý chÝ cña chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng. ViÖt ®· hµnh ®éng ®óng nh­ lêi m×nh høa. Trong trËn chiÕn ®Êu, ViÖt ®· tiªu diÖt mét xe t¨ng cña ®Þch. BÞ th­¬ng nÆng nh­ng ngãn tay lóc nµo còng ®Ó ë vßng cß ®Ó s½n sµng næ song. Chi tiÕt kh«ng bµn thê ba, ma sang gñi nhµ chó N¨m thËt c¶m ®éng. Ng­êi ®äc vÉn nhËn ra tr¸ch nhiÖm cña ChiÕn, ViÖt tr­íc t×nh nhµ, nghÜa n­íc vµ “mèi thï ®Ì nÆng ë trªn vai”. Cã mét vµi chi tiÕt kh¸c nh­ cuèn sæ gia ®×nh, giäng hß cña chó N¨m … còng lµ lµm râ nÐt ®Ñp cña chñ nghÜa anh hïngn c¸ch m¹ng cña ®ång bµo miÒn Nam trong nh÷ng ngµy chiÕn ®Êu chèng ®Õ quèc MÜ. +”Rõng xµ nu” cña NguyÔn Trung Thµnh lµm râ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng b»ng chi tiÕt ®éc ®¸o. §ã lµ “m­êi ®Çu ngãn tay TNó bèc ch¸y nh­ m­êi ngän ®uèc” khi bÞ kÎ thï ®«t TiÕt 101 : 3. Quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu được gửi gắm qua truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa? GV gợi cho HS nhớ lại bài học. HS suy nghĩ và phát biểu). 3. Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu Quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu được gửi gắm qua truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa rất phong phú và sâu sắc: + Cuộc sống có những nghịch lí mà con người buộc phải chấp nhận, "sống chung" với nó. + Muốn con người thoát ra khỏi cảnh đau khổ, tăm tối, man rợ cần có những giải pháp thiết thực chứ không phải chỉ là thiện chí hoặc các lí thuyết đẹp đẽ nhưng xa rời thực tiễn. + Nhan đề Chiếc thuyền ngoài xa giống như một gợi ý về khoảng cách, về cự li nhìn ngắm đời sống mà người nghệ sĩ cần coi trọng. Khi quan sát từ "ngoài xa", người nghệ sĩ sẽ không thể thấy hết những mảng tối, những góc khuất. Chủ nghĩa nhân đạo trong nghệ thuật không thể xa lạ với số phận cụ thể của con người. Nghệ thuật mà không vì cuộc sống con người thì nghệ thuật phỏng có ích gì. Người nghệ sĩ khi thực sự sống với cuộc sống, thực sự hiểu con người thì mới có những sáng tạo nghệ thuật có giá trị đích thực góp phần cải tạo cuộc sống. 4. Phân tích đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ để làm rõ sự chiến thắng của lương tâm, đạo đức đối với bản năng của con người. (GV định hướng cho HS những ý chính cần phân tích và giao việc cho các nhóm, mỗi nhóm chuẩn bị một ý- đại diện nhóm phân tích. GV nhận xét, khắc sâu những ý cơ bản). 4. Đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ Cần tập trung phân tích những điểm cơ bản sau: 1) Phân tích hoàn cảnh trớ trêu của Hồn Trương Ba qua độc thoại nội tâm, đối thoại với các nhân vật đặc biệt là đối thoại với xác anh hàng thịt. + Trương Ba bây giờ không còn là Trương Ba ngày trước. + Trương Ba bây giờ vụng về, thô lỗ, phũ phàng. + Mọi người xót xa trước tình cảnh của Trương Ba, xác anh hàng thịt cười nhạo Trương Ba, bản thân Trương Ba vô cùng đau khổ, dằn vặt. 2) Phân tích thái độ, tâm trạng của Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại với Đế Thích và quyết định cuối cùng của Hồn Trương Ba để rút ra chủ đề, ý nghĩa tư tưởng của đoạn trích nói riêng và vở kịch nói chung. + Cuộc đối thoại với Đế Thích, đặc biệt lời thoại mang ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm. + Cái chết của cu Tị và những hình dung của Hồn Trương Ba khi Hồn nhập vào xác cu Tị. + Quyết định cuối cùng của Hồn Trương Ba: xin cho cu Tị sống và mình chết hẳn- ý nghĩ nhân văn của quyết định ấy. 3) Tổng hợp những điều đã phân tích, đánh giá chiều sâu triết lí và ý nghĩa tư tưởng của vở kịch: sự chiến thắng của lương tâm, đạo đức đối với bản năng của con người. Hoạt động 2: Tổ chức ôn tập văn học Nước ngoài 1. Ý nghĩa tư tưởng và đặc sắc nghệ thuật của truyện ngắn Số phận con người của Sô-lô-khốp. (GV yêu cầu HS xem lại phần tổng kết bài Số phận con người, trên cơ sở đó để phát biểu thành 2 ý lớn. HS làm việc cá nhân và phát biểu) TiÕt 102 : II. ÔN TẬP VĂN HỌC NƯỚC NGOÀI 1. Số phận con người của Sô-lô-khốp + Ý nghĩa tư tưởng: Số phận con người của Sô-lô-khốp đã khiến ta suy nghĩ nhiều hơn đến số phận của từng con người cụ thể sau chiến tranh. Tác phẩm đã khẳng định một cách viết mới về chiến tranh: không né tránh mất mát, không say với chiến thắng mà biết cảm nhận chia sẻ những đau khổ tột cùng của con người sau chiến tranh. Từ đó mà tin yêu hơn đối với con người. Số phận con người khẳng định sức mạnh của lòng nhân ái, tinh thần trách nhiệm, nghị lực con người. Tất cả những điều đó sẽ nâng đỡ con người vượt lên số phận. + Đặc sắc nghệ thuật: Số phận con người có sức rung cảm vô hạn của chất trữ tình sâu lắng. Nhà văn đã sáng tạo ra hình thức tự sự độc đáo, sự xen kẽ nhịp nhàng giọng điệu của người kể chuyện (tác giả và nhân vật chính). Sự hoà quyện chặt chẽ chất trữ tình của tác giả và chất trữ tình của nhân vật đã mở rộng, tăng cường đến tối đa cảm xúc nghĩ suy và những liên tưởng phong phú cho người đọc. 2. Trong truyện ngắn Thuốc, Lỗ Tấn phê phán căn bệnh gì của người Trung Quốc đầu thế kỉ XX? Đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm? (GV yêu cầu HS xem lại phần tổng kết bài Thuốc, trên cơ sở đó để phát biểu thành 2 ý lớn. HS làm việc cá nhân và phát biểu) 2. Truyện ngắn Thuốc của Lỗ Tấn + Lỗ Tấn phê phán những căn bệnh của người Trung Quốc đầu thế kỉ XX: - Bệnh u mê lạc hậu của người dân. - Bệnh xa rời quần chúng của những người cách mạng tiên phong. + Đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm: - Cốt truyện đơn giản nhưng hàm súc. - Các chi tiết, hình ảnh đều giàu ý nghĩa tượng trựng. Đặc biệt là hình ảnh chiếc bánh bao tẩm máu, hình ảnh con đường, hình ảnh vòng hoa trên mộ Hạ Du,... - Không gian, thời gian của truyện là một tín hiệu nghệ thuật có ý nghĩa . 3. Ý nghĩa biểu tượng trong đoạn trích Ông già và biển cả của Hê-ming-uê? (GV yêu cầu HS xem lại bài Ông già và biển cả, trên cơ sở đó để thảo luận. HS làm việc cá nhân và phát biểu, thảo luận) 3. Đoạn trích Ông già và biển cả của Hê-ming-uê Ý nghĩa biểu tượng trong đoạn trích Ông già và biển cả của Hê-ming-uê + Ông lão và con cá kiếm. Hai hình tượng mang một vẻ đẹp song song tương đồng trong một tình huống căng thẳng đối lập. + Ông lão tượng trưng cho vẻ đẹp của con người trong việc theo đuổi ước mơ giản dị nhưng rất to lớn của đời mình. + Con cá kiếm là đại diện cho tính chất kiêu hùng vĩ đại của tự nhiên. + Trong mối quan hệ phức tạp của thiên nhiên với con người không phải lúc nào thiên nhiên cũng là kẻ thù. Con người và thiên nhiên có thể vừa là bạn vừa là đối thủ. Con cá kiếm là biểu tượng của ước mơ vừa bình thường giản dị nhưng đồng thời cũng rất khác thường, cao cả mà con người ít nhất từng theo đuổi một lần trong đời./. CỦNG CỐ - DẶN DÒ: Học bài theo vở ghi Lập đề cương ôn tập các tác phẩm VH trong SGK Ngữ văn 12 ngắn gọn STT Tên tp TG - HCST Nội dung cơ bản Đặc sắc nt Dẫn chứng tiêu biểu