Giáo án Ngữ văn 12 - Tiết 3, 4: Các giá trị văn học và tiếp nhận văn học

Lý luËn v¨n häc Ngµy so¹n: TiÕt 3,4 C¸c gi¸ trÞ v¨n häc vµ tiÕp nhËn v¨n häc A. Môc ®Ých yªu cÇu: - Gióp HS x¸c ®Þnh ®­îc c¸c gi¸ trÞ v¨n häc, n¾m ®­îc mét sè kh¸i niÖm quan träng. - Gióp HS thÊy ®­îc tÇm quan träng cña tiÕp nhËn v¨n häc. - HS lý gi¶i ®­îc nguyªn nh©n cña sù phong phó, ®a d¹ng trong c¸ch tiÕp cËn t¸c phÈm v¨n häc. B. Ph­¬ng ph¸p: - N¾m kh¸i niÖm - NhËn xÐt - ®¸nh gi¸ vÊn ®Ò - §µm tho¹i - s¸ng t¹o - øng dông C. KÕ ho¹ch bµi d¹y: *Bµi cò: *Bµi míi: I. C¸c gi¸ trÞ v¨n häc: I. T¸c phÈm v¨n häc ® c«ng chóng (®¸nh gi¸, khen chª) ® søc sèng cña t¸c phÈm, sù tr­êng tån hay quªn l·ng ® gi¸ trÞ cña t¸c phÈm. 1. Gi¸ trÞ vÒ nhËn thøc: - TruyÖn KiÒu cung cÊp cho ta nh÷ng tri thøc g×? Chóng ta hiÓu thªm ®­îc nh÷ng g×? *VÝ dô: TruyÖn KiÒu (NguyÔn Du): - Tri thøc, hiÓu biÕt vÒ hiÖn thùc x· héi phong kiÕn thêi Êy. - HiÓu ®­îc th©n phËn con ng­êi vµ tÝnh chÊt bÊt c«ng cña x· héi phong kiÕn. - HiÓu con ng­êi (kÎ tèt, ng­êi xÊu) ® soi vµo ®Ó hiÓu chÝnh m×nh. - Nªu kh¸i niÖm? *Kh¸i niÖm: T¸c phÈm cã gi¸ trÞ nhËn thøc lµ t¸c phÈm mang l¹i cho ng­êi ®äc nh÷ng tri thøc míi mÎ vÒ cuéc sèng, hiÓu ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong x· héi, hiÓu con ng­êi vµ hiÓu chÝnh m×nh. - Tr×nh bµy c¸c tiªu chuÈn x¸c ®Þnh gi¸ trÞ vÒ nhËn thøc? *Tiªu chuÈn x¸c ®Þnh gi¸ trÞ vÒ nhËn thøc: - TÝnh ch©n thùc - TÇm kh¸i qu¸t - Sù s©u s¾c 2. Gi¸ trÞ vÒ t­ t­ëng - t×nh c¶m. - TruyÖn KiÒu ®em ®Õn cho chóng ta nh÷ng t×nh c¶m, t­ t­ëng nh­ thÕ nµo? *VÝ dô: TruyÖn KiÒu - Xãt th­¬ng nµng KiÒu. - Tr©n träng vÎ ®Ñp cña Thuý KiÒu. - Rung c¶m, xao ®éng tr­íc nh÷ng vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn. ® ®êi sèng t×nh c¶m phong phó h¬n, tinh tÕ h¬n. - H×nh thµnh t­ t­ëng: yªu quý nµng KiÒu; c¨m ghÐt x· héi phong kiÕn ® b¶o vÖ con ng­êi, tè c¸o x· héi. ® h×nh thµnh t­ t­ëng, th¸i ®é ®èi víi cuéc ®êi. - Em hiÓu thÕ nµo vÒ gi¸ trÞ t­ t­ëng - t×nh c¶m cña t¸c phÈm? *Kh¸i niÖm: - Gi¸ trÞ vÒ t­ t­ëng - t×nh c¶m cña t¸c phÈm v¨n häc lµ kh¶ n¨ng gîi lªn ë ng­êi ®äc nh÷ng t×nh c¶m tèt ®Ñp, nh÷ng t­ t­ëng ®óng ®¾n ® ®êi sèng t×nh c¶m cña con ng­êi ngµy cµng phong phó h¬n, giµu ®Ñp h¬n. ® cã ý nghÜa gi¸o dôc - Nh÷ng biÓu hiÖn chÝnh cña gi¸ trÞ t­ t­ëng- t×nh c¶m? - Cô thÓ: + T×nh yªu n­íc, yªu quª h­¬ng. + Lßng nh©n ¸i. + Gi¸o dôc ®¹o®øc. *C¸c kh¸i niÖm chÝnh (tiªu chuÈn x¸c ®Þnh gi¸ trÞ vÒ t­ t­ëng - t×nh c¶m). - ThÕ nµo lµ sù ch©n thµnh? - Sù ch©n thµnh: DiÔn t¶ thËt lßng niÒm vui hay nçi ®au cña chÝnh m×nh. ® biÓu hiÖn qua ng«n tõ, h×nh ¶nh... mµ t¸c gi¶ lùa chän, cã thÓ kh«ng h« hµo, nh­ng ch©n thùc. - T×m vµ ph©n tÝch dÉn chøng? VÝ dô: §©y th«n VÜ D¹ (Hµn M¹c Tö): Nçi lßng “Ai biÕt t×nh ai...?” ® day døt, tr¨n trë, man m¸c. - Lßng nh©n ¸i: T×nh yªu víi con ng­êi. - Lßng yª­níc. - T×nh thÇn chuéng ®¹o lý. - Sù nh¹y c¶m vµ tinh tÕ. 3. Gi¸ trÞ vÒ thÈm mü: - Ph©n tÝch ®Ó thÊy ®­îc vÎ ®Ñp cña c©u ca dao? *VÝ dô: C©u ca dao: Giã ®­a cµnh tróc la ®µ TiÕng chu«ng TrÊn Vò, canh gµ Thä X­¬ng Ph©n tÝch: Miªu t¶ bøc tranh T©y Hå vµo buæi sím. Bøc tranh ®Ñp tõ: h/¶ (cµnh tróc la ®µ) ®Õn kh«ng gian (trong s¸ng, thanh tÜnh, tinh kh«i: khãi to¶, mÆt g­¬ng)... ® Bµi ca dao hay, kh¬i gîi trÝ t­ëng t­îng cña ng­êi ®äc. - Tõ ®ã, hiÓu thÕ nµo lµ gi¸ trÞ vÒ thÈm mü cña t¸c phÈm? *Kh¸i niÖm: T¸c phÈm cã gi¸ trÞ vÒ thÈm mü lµ TP hay, ®Ñp, mang l¹i cho ng­êi ®äc sù thÝch thó, hÊp dÉn, kÝch thÝch c¶m høng s¸ng t¹o cña ®éc gi¶. - Gi¸ trÞ thÈm mü thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo trong t¸c phÈm? *ThÓ hiÖn: -Tµi n¨ng cña nhµ v¨n, nhµ th¬ trong c¸ch dïng ch÷, dïng c©u, tæ chøc bè côc t¸c phÈm, sö dông ©m thanh, nhÞp ®iÖu hay lùa chän chi tiÕt, x©y dùng nh©n vËt... ® míi mÎ, ®éc ®¸o. - T¹o nªn ë ng­êi ®äc nh÷ng rung ®éng thÈm mü, x©y dùng c¶m nhËn thÈm mü ngµy cµng tinh tÕ h¬n ë ng­êi ®äc. GV ®­a thªm vÝ dô ®Ó HS n¾m bµi tèt h¬n VÝ dô: TP ChÝ PhÌo - C¸ch kÓ chuyÖn (ng«n ng÷ kÓ) - Bè côc (thêi gian) - Nh©n vËt (ChÝ PhÌo: võa quen, võa l¹) *Tiªu chuÈn x¸c ®Þnh: - Sù phï hîp gi÷a h×nh thøc vµ néi dung. - Sù ®iªu luyÖn. - TÝnh chÊt míi mÎ cña c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt. - TÝnh ®éc ®¸o cña bót ph¸p. *NhËn xÐt chung: - Mét t¸c phÈm cã thÓ cã nhiÒu gi¸ trÞ. - Vai trß, vÞ trÝ cña mçi gi¸ trÞ trong tõng t¸c phÈm kh«ng gièng nhau. - Nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc vÜ ®¹i bao giê còng ®¹t ®­îc sù thèng nhÊt cao cña c¸c gi¸ trÞ trªn. II. TiÕp nhËn v¨n häc: 1. TiÕp nhËn v¨n häc lµ g×? - Cho vÝ dô vÒ tiÕp nhËn v¨n häc? *VÝ dô: §äc bµi th¬ §©y th«n VÜ D¹ (Hµn MÆc Tö): ng­êi ®äc ch×m ®¾m trong thÕ giíi nghÖ thuËt th¬, l¾ng nghe tiÕng nãi cña t¸c gi¶, c¶m nhËn c¸i hay cña t¸c phÈm. - ThÕ nµo lµ tiÕp nhËn v¨n häc? *Kh¸i niÖm: - V¨n häc lµ mét qu¸ tr×nh bao gåm: nhµ v¨n ® t¸c phÈm ® c«ng chóng ® TP sèng trong lßng c«ng chóng. - TiÕp nhËn v¨n häc lµ sèng víi t¸c phÈm v¨n häc, rung ®éng víi nã, c¶m nhËn ®­îc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña néi dung vµ h×nh thøc, dïng t­ëng t­îng lµm sèng l¹i thÕ giíi nghÖ thuËt ®Ó giao l­u víi nã ® khen hoÆc chª, yªu hoÆc ghÐt. - TiÕp nhËn v¨n häc kh¸c víi ®äc, kh¸c víi tiÕp nhËn kh«ng v¨n häc. 2. T¸c phÈm vµ c«ng chóng: - VÝ dô vÒ sù tiÕp nhËn kh¸c nhau cña c«ng chóng ®èi víi mét t¸c phÈm? (Th¬ míi: Bµi T©y TiÕn; Mµu tÝm hoa sinh; h/¶ ng­êi ®i trong Tèng biÖt hµnh... - §Æc ®iÓm næi bËt cña tiÕp nhËn v¨n häc lµ tÝnh ®a ®¹ng vµ kh«ng thèng nhÊt cña nã: mét t¸c phÈm cã thÓ cã nh÷ng c¶m thô vµ ®¸nh gi¸ rÊt kh¸c nhau. VÝ dô: + TruyÖn KiÒu: . yªu thÝch, ®Ò cao . d©m th­, cã h¹i cho ®¹o ®øc . triÕt lý tµi mÖnh... + Thuý KiÒu:. hiÕu th¶o . g¸i lÇu xanh . biÓu t­îng cña tµi vµ t×nh. . ng­êi phô n÷ ViÖt Nam ®au khæ.. - Nguyªn nh©n cã sù kh¸c nhau ®ã lµ: - V× sao cã sù kh¸c nhau, thËm chÝ tr¸i ng­îc nhau trong tiÕp nhËn v¨n häc? + TÝnh phong phó vµ ®a nghÜa cña t¸c phÈm. + Tuæi t¸c, kinh nghiÖm sèng, häc vÊn, t©m tr¹ng cña ng­êi tiÕp nhËn. + M«i tr­êng v¨n ho¸, x· héi mµ ng­êi ®äc ®ang sèng (thêi ®¹i, quan niÖm...) 3. T¸c gi¶ vµ ng­êi ®äc: - Mèi quan hÖ gi÷a t¸c gi¶ vµ c«ng chóng - Mèi quan hÖ gi÷a t¸c gi¶ vµ ng­êi ®äc lµ mèi quan hÖ gi÷a ng­êi nãi vµ ng­êi nghe, ng­êi viÕt vµ ng­êi ®äc, ng­êi bµy tá vµ ng­êi chia sÎ, c¶m th«ng ® ng­êi viÕt lu«n mong muèn ®­îc hiÓu vµ c¶m th«ng. - T×m vÝ dô chøng minh mèi quan hÖ gi÷a t¸c gi¶ vµ c«ng chóng? - Cã thÓ: . tri ©m tõng phÇn, tõng khÝa c¹nh . tri ©m hoµn toµn (hiÕm, khã) . hiÓu hÑp h¬n ý ®å t¸c gi¶. . hiÓu réng h¬n ý ®å t¸c gi¶. . hiÓu hoµn toµn kh¸c 4. C¸ch c¶m thô v¨n häc: - GV thuyÕt gi¶ng, cã lÊy vÝ dô chøng minh. - ChØ tËp trung vµo cèt truyÖn ® c¸ch c¶m thô ®¬n gi¶n nh­ng phæ biÕn. - Chó ý ®Õn néi dung t­ t­ëng cña t¸c phÈm, t×m hiÓu xem t¸c gi¶ muèn nãi g× ® c¶m thô s©u h¬n nh­ng dÔ sai lÖch hoÆc lµm nghÌo néi dung t¸c phÈm. - HiÓu vµ c¶m t¸c phÈm (vÒ mÆt néi dung vµ nghÖ thuËt) ® rung c¶m víi t¸c phÈm. - C¶m t¸c phÈm nh­ mét sù s¸ng t¹o. *Cñng cè: - N¾m c¸c gi¸ trÞ v¨n häc. - BiÕt c¸ch tiÕp nhËn v¨n häc. *DÆn dß: - Thùc hµnh tiÕp nhËn v¨n häc cã hiÖu qu¶. - ChuÈn bÞ LV: LËp ý vµ lËp dµn ý trong v¨n nghÞ luËn