Giáo án Ngữ văn 12 - Tiết 35-36 - đọc thêm: Dọn về làng (Nông Quốc Chấn ), Tếng hát con tàu (Chế Lan Viên ), Đò Lèn (Nguyễn Duy

Tiết 35-36 - Đọc thêm : - DỌN VỀ LÀNG ( Nông Quốc Chấn ). - TẾNG HÁT CON TÀU ( Chế lan Viên ) - ĐÒ LÈN ( Nguyễn Duy ) * Bài 1: DỌN VỀ LÀNG ( Nông Quốc Chấn ) Ngµy so¹n: ……10.2010 Ngµy gi¶ng:……10.2010 I/ Mục tiêu cần đạt Giúp học sinh hiểu thêm những vấn đề sau: Vẻ đẹp rất riêng của thơ Nông Quốc Chấn, đại diện cho thơ của tầng lớp trí thức dân tộc ít người. Cảm nhận vẻ đẹp về nội dung và hình thức của bài thơ “ Dọn về làng”. Rèn thêm kĩ năng đọc hiểu thơ cho học sinh. II/ Phương tiện và phương pháp Phương tiện: SGK, SGV, bài chuẩn bị ở nhà của học sinh, TLTK. Phương pháp: Nêu vấn đề, hợp tác nhóm... III/ Tiến trình dạy học: Ôn định lớp (tự ổn định). Nội dung bài mới: Giíi thiệu Tổ chức dạy học Hoạt động của thầy Hoạt động của trò Nội dung cần đạt I/ Hoạt động 1: (2’) Kiểm tra việc chuẩn bị ở nhà của h/s Nhận xét chung, đánh giá ngắn gọn, trả bài lại cho các nhóm. II/ Hoạt động 2: (12’) Bước 1: Cho h/s tham khảo phần tiểu dẫn, gọi 1 em nêu những nét chính về tác giả và đặc điểm thơ Nông Quốc Chấn. Bước 2: (?) Em cho biết hoàn cảnh ra đời của bài thơ? Hoàn cảnh ấy có tác động như thể nào đến cảm hứng của tác giả? ( không ghi bảng). Gom ý: đây cũng là cảm hứng chủ đạo của bài thơ. Bước 3: Gọi h/s đọc bài thơ (?) Tác phẩm “Dọn về làng” nói về vấn đề gì?. (?) Từ bố cục rất lạ của bài thơ, em có thể suy ra được bài thơ có những nội dung cơ bản nào?. Gọi h/s đọc minh hoạ. (?) Nhân dân đã sống cay cực ra sao? Phải chăng đó là bi kịch của một gia đình?. Giáo viên bình tiểu kết. Gọi h/s đọc phần còn lại. (?) Có người cho rằng từ hiện thực đau thương đó, niềm vui được giải phóng của nhân dân là niềm vui lớn mang tính thời đại, dân tộc. Em nghĩ sao?. Gọi h/s khác tìm hình ảnh minh hoạ. Gv bình, tiểu kết. (?) Để có được những nội dung trên, NQC đã sử dụng những biện pháp nghệ thuật độc đáo nào? Từ đó suy ra thơ của NQC có gì đặc biệt? Tiểu kết: Tất cả góp phần xây dựng một bài thơ đẹp. Bước 4: Định hướng tổng kết. Rút ra lời bình luận. Các nhóm trưởng nộp bài. H/s tự tham khảo. Đại diện nhóm phát biểu, bổ sung H/s trả lời theo sgk. H/s khác phát biểu suy nghĩ độc lập của mình: Gợi nỗi đau tột cùng... Niềm vui tràn trề... H/s tự ghi theo suy nghĩ. H/s đọc diễn cảm H/s trả lời theo bảng phụ đã được chuẩn bị sẵn: Cuộc sống của nhân dân ta dưới ách thống trị của thực dân Pháp và niềm vui được giải phóng. H/s trả lời miệng: Từ kết cấu hiện tại- quá khứ- tương lai, qua lời tâm tình với mẹ của chủ thể trữ tình, bài thơ có 2 nội dung chính: cuộc sống gian khổ kinh hoàng của nhân dân dưới ách thống trị của giặc Pháp và niềm vui chiến thắng được dọn về làng. H/s chọn đọc minh hoạ. H/s thảo luận phát biểu và tự ghi vào vở theo dàn ý trên bảng: H/s đọc và nêu nội dung chính của phần còn lại. Đại diện nhóm trả lời theo sự chuẩn bị ở nhà: Từ những chi tiết, hình ảnh, âm thanh cụ thể, niềm vui tràn ngập như vút lên trên từng câu thơ. H/s khác nêu hình ảnh minh hoạ -> h/s khái quát bình luận chung: khát vọng tự do của dân tộc ta. Nhóm 1: phát hiện nghệ thuật từ câu 7 đến 37. H/s bình câu: “ Cơn sấm sét lán sụp xuống nát cửa” Nhóm 2: câu 38 đến 48. Biện pháp đối lập (vd). Giàu liên tưởng, âm thanh ánh sáng (vd). H/s nêu ý kiến bình luận I/ Vài nét chung về tác giả,tác phẩm Nông Quốc Chấn là nhà thơ dân tộc Tày. Thơ ông đậm bản sắc dân tộc miền núi. Tác phẩm: (sgk) II/ Hoàn cảnh ra đời: (SGK) ” III/ Đọc hiểu: 1. Đọc 2. Tìm hiểu a) Đặc sắc về nội dung: + Cuộc sống “cay đắng đủ mùi” của nhân dân. - Sống đói khát, ngột ngạt, kinh hoàng; chết không ai chôn. => Đó là bi kịch của dân tộc ta, nỗi đau lớn của nhà thơ + Niềm vui khi được “Dọn về làng”. b) Đặc sắc về nghệ thuật: Bài thơ có cấu trúc lạ, cách diẽn tả giàu h/ảnh, xúc cảm dồn nén, lời thơ chân thành, mộc mạc, tự nhiên...và đậm phong cách riêng của nhà thơ dân tộc ít người. IV/ Tổng kết: Bài thơ có nội dung và nghệ thuật đặc sắc. Góp một gương mặt đặc biệt cho nền thơ Việt Nam. Củng cố Dặn dò Rút kinh nghiệm ............................................................................................................................................... * B ài 2 : TIẾNG HÁT CON TÀU ( Chế Lan Viên ) I/ MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS : - Cảm nhận được khát vọng về với nhân dân và đất nước với những kỷ niệm sâu nặng nghĩa tình trong cuộc kháng chiến chống Pháp của nhà thơ. - Thấy được những đặc sắc nghệ thuật thơ Chế Lan Viên: sáng tạo hình ảnh, liên tưởng phong phú, bất ngờ, cảm xúc gắn với suy tưởng. II/ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC: - Nêu vấn đề, phát vấn, thuyết giảng. - Gợi mở, dẫn dắt, hướng dẫn HS đọc thêm III/ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC: Sách giáo viên, sách giáo khoa,thiết kế dạy học D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC: HOẠT ĐỘNG GV HOẠT ĐỘNG HS NỘI DUNG CẦN ĐẠT Hoạt động 1: Huớng dẫn HS tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm -Cho HS đọc tiểu dẫn SGK. Dẫn dắt giúp HS nắm được những điều căn bản về tác giả, tác phẩm. - Gọi HS phát biểu. - Nhận xét đánh giá , định hướng cho HS nắm vấn đề. Hoạt động2: Hướng dẫn HS đọc- hiểu văn bản - Cho HS đọc văn bản thơ. Có thể gọi một HS có chất giọng tốt đọc trước lớp. - GV gợi mở dẫn dắt giúp HS dần tìm hiểu văn bản: -Ý nghĩa nhan đề và lời đề từ,bố cục, nội dung từng phần của bố cục, đặc biệt lưu ý HS các thủ pháp nghệ thuật được tác giả vận dụng. -GV có thể phát vấn bằng hệ thống câu hỏi để đưa HS đi dần sáng tỏ các vấn đề. -GV theo dõi đáp án của HS, nhận xét, đánh giá. Nếu cần có thể thuyết giảng nhấn mạnh thêm để HS lĩnh hội trọn vẹn vấn đề. - Dẫn dắt HS đi đến phần tổng kết. GV củng cố lại những vấn đề cơ bản của bài học. - Nhắc nhở HS nắm vững bài học, soạn bài tiếp theo chuẩn bị cho tiết học sau. -Học sinh đọc tiểu dẫn SGK, tìm các ý chính về tác giả , tác phẩm và trả lời theo hiếu biết của mình dựa trên cơ sở tìm hiểu từ SGK. “ CLV đột ngột xuất hiện ra giữa làng thơ như một niềm kinh dị” ( Hoài Thanh) -Học sinh đọc văn bản,lưu ý các từ ngữ , hình ảnh thơ quan trọng . -Theo hướng dẫn của GV , tiến hành tìm hiểu các khía cạnh của văn bản bằng nhiều cách khác nhau , có thể thảo luận theo nhóm nếu GV yêu cầu. => Cùng ý tưởng: Trong bài Chim lượn trăm vòng, tác giả viết: “Tâm hồn tôi khio tổ quốc soi vào. Thấy ngàn núi trăm sông diễm lệ” Trả lời vấn đề vừa tìm hiểu được theo năng lực của bản thân. Sau nhËn thøc lµ t×nh c¶m, CLV tá ra xóc ®éng thËt sù khi «ng ®· quay trë vÒ víi nh©n d©n T©y B¾c vµ ®Ó diÔn t¶ nh÷ng xóc ®éng nµy, CLV ®· ®­a ra mét lo¹t phÐp so s¸nh : . Cã ®iÒu ®Æc biÖt lµ tÊt c¶ c¸c phÐp so s¸nh nµy ®Òu thuéc c¸c hiÖn t­îng tù nhiªn mµ qui luËt cña tù nhiªn bao giê còng lµ nh÷ng qui luËt mu«n ®êi, qui luËt bÊt biÕn. §iÒu ®ã cho thÊy CLV coi viÖc m×nh quay l¹i víi nh©n d©n còng nh­ lµ mét lÏ tù nhiªn vËy .... Tổng kết lại vấn đề theo hướng dẫn của GV. I/ TIỂU DẪN: 1. Tác giả chế Lan Viên (1920 - 1989): - Tên thật: Phan Ngọc Hoan, quê gốc Quảng TrịănNm1927 chuyển vào sống ở An Nhơn Bình Định - Làm thơ sớm.( 12,13 tuổi) + Trước CM tháng 8: là nhà thơ tiêu biểu cho văn học lãng mạn. + Sau CM tháng 8 : tham gia hoạt động văn nghệ, tìm được con đường cho thơ đến với nhân dân, cách mạng. - Con đường thơ trải qua nhiều biến động, bước ngoặt ( “Từ thung lũng đau thương ra cánh đồng vui”, từ chân trời một người đến chân trời tất cả) - Phong cách thơ Chế Lan Viên : giàu chất suy tưởng, triết lý, mang vẻ đẹp của trí tuệ. => Giải thưởng HCM về văn học 1996 đợt1) 2. Tác phẩm: Rút từ tập “Ánh sáng và phù sa”. - Bài thơ được gợi cảm hứng từ một sự kiện lịch sử những năm 1958- 1960: cuộc vận động đồng bào miền xuôi lên xây dựng kinh tế ở miền núi Tây Bắc. II/ Đọc- hiểu : Nhan đề và Lời đề từ: + Nhan đề : Tiếng hát con tàu ( nhân hoá) => Biểu tượng cho tâm hồn nhà thơ đang khao khát lên đường, vượt ra khỏi cuộc sống chật hẹp, quẩn quanh để đến với cuộc đời rộng lớn ( Với nhân dân, với cội nguồn sáng tao) + Lời đề từ:“Tây Bắc ư ?... còn đâu. ” - Giới thiệu một cách khái quát cảm xúc bao trùm cả bài thơ : Khát vọng lên đường hăm hở, mê say. - Đến với nhân dân, với Tây Bắc cũng chính là trở về với lòng mình, với tình cảm sâu nặng, gắn bó. 2. Mạch cảm xúc của bài thơ: a..Hai khổ đầu: Sự trăn trở và lời mời gọi lên đường. - Thủ pháp phân thân, hàng loạt câu hỏi tu từ róng riết, nhiều hình ảnh đối lập, giong thơ giục giã, hối thúc, trăn trở - Tác giả vừa kêu gọi mọi người vừa tự phê, tự vấn trên con đường về với tổ quốc, nhân dân, về với cội nguồn sáng tạo của người nghệ sĩ. b. Chín khổ thơ tiếp: Hoài niệm về Tây Bắc trong kháng chiến . a. Viết về kháng chiến bằng lòng biết ơn sâu xa: - Cách nói triều mến thiết tha . - Hình ảnh bình dị gần gũi. →Về với nhân dân là về với những gì thân thuộc, gần gũi nhất, về với ngọn nguồn thiết yếu của sự sống. b. Gợi kỷ niệm với nhân dân trong kháng chiến: - Chi tiết cụ thể chân thực. - Cách xưng hô thân thiết, ấm áp tình cảm. →Lòng biết ơn sâu sắc gắn bó chân thành với những xúc động thấm thía của tấm lòng, trái tim. c..Bốn khổ cuối: Khúc hát lên đường sôi nổi, mê say. - Điệp từ., điệp ngữ, Âm hưởng sôi nổi. - Hình ảnh thơ phong phú, sáng tạo. →Khao khát, bồn chồn, giục giã lên đường sôi nổi, mê say đáp lại lời mời gọi của hai khổ thơ đầu. IV/ Chủ đề: Bài thơ thể hiện khát vọng của hồn thơ Chế Lan Viên về với nhân dân về với những kỉ niêm sâu nặng nghĩa tình Cm, chính là về với cội nguồn sáng tạo của hồn thơ. * B ài 3 : ĐÒ LÈN Nguyễn Duy I/ Mục tiêu cần đạt: Giúp HS 1. Hiểu thêm về thơ Nguyễn Duy - “ một thế giới nội tâm có bản sắc”. Cảm nhận được tình cảm tri ân sâu sắc pha nỗi xót xa ân hận muộn màng của nhà thơ đối với người bà đã khuất. Hiểu được những nét riêng của Nguyễn Duy trong cách nhìn về quá khứ, về tuổi thơ cũng như trong cách thể hiện những cảm nhận về người bà lam lũ tảo tần giàu yêu thương. 2. Góp phần củng cố kĩ năng tiếp nhận văn bản văn học cho HS : Cách dùng PP đối chiếu, so sánh để tìm ra nét riêng của VBVH, của tác giả. 3. Giáo dục tình cảm và hành vi đạo đức cho HS : Biết quý trọng người thân, biết hành động, quan tâm, chia xẻ đối với những người thân yêu nhất trong cuộc sống của mình. II/ Phương pháp, phương tiện dạy học: 1.Phương pháp: Đọc diễn cảm, nêu vấn đề , gợi mở .So sánh văn học 2.Phương tiện : Sách GK , sách GV, TKBD , bài thơ Bếp lủa của Băng Việt. III/ Tiến trình bài dạy: 1.Kiểm tra : Kiểm tra phần chuẩn bị bài học mới của HS 2.Bài mới: - Giới thiệu nội dung tiết đọc thêm Đò Lèn và yêu cầu của tiết dạy. - Phần tổ chức dạy học: Hoạt động của GV HĐ của HS Nội dung cần đạt Hoạt Động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung. TT1: - GV yêu cầu HS: Phát biểu một vài nét về Nguyễn Duy - GV nhấn mạnh một số nội dung quan trọng đã ghi trong Tiểu dẫn TT 2: -GV đọc diễn cảm bài thơ.Hướng dẫn cách đọc. -GV nói nhanh về xuất xứ và đại ý , bố cục bài thơ. §äc: Giäng ®äc tha thiÕt trÇm l¾ng. 5 khæ th¬ ®Çu: Ng­êi ch¸u nhí l¹i h×nh ¶nh lam lò, tÇn t¶o gi÷a cuéc sèng th­êng nhËt cña ng­êi bµ bªn c¹nh sù v« t­ ®Õn v« t©m cña m×nh. Khæ cuèi : Sù thøc tØnh cña ng­êi ch¸u tr­íc quy luËt ®¬n gi¶n nghiÖt ng· cña câi ®êi, cµng ®au ®ín, nuèi tiÕc xãt xa HĐ2: TT1: + Hai khổ thơ đầu khắc họa cái tôi ND thời thơ ấu. GV nêu một vài chi tiết và nhận xét về cái tôi tác giả. + Gv đọc đoạn đầu bài thơ Quê Hương của Giang Nam. So sánh với bài thơ này để học sinh thấy rõ cách nhìn mới mẻ của ND về tuổi thơ TT2 : GV gợi ý : - Hình ảnh người bà , qua hồi ức của tác giả,hiện lên như thế nào ? ( các chi tiết, hình ảnh ) Víi c¸ch sö dông tõ ng÷ gi¶n dÞ, gîi c¶m,giÇu h×nh ¶nh – bµ Ngo¹i hiÖn vÒ trong t©m trÝ nhµ th¬ võa ®¶m ®ang tÇn t¶o lam lò kiÕm sèng, kiªn cêng nghÞ lùc v¬n lªn trong chiÕn tranh, h×nh ¶nh bµ võa gi¶n dÞ võa vÜ ®¹i gi÷a ®êi thêng. -Tình cảm của nhà thơ như thế nào khi nghĩ về người bà một thời tần tảo, yêu thương nuôi nấng mình ? ( Lưu ý trạng thái cảm xúc nhiều chiều trong tâm hồn nhà thơ ) - ®©u biÕt :V« t©m,ch­a thÊu hiÓu ®­îc nçi vÊt v¶ cña bµ. Trong suèt :NhËn thøc th¬ ng©y trong trÎo cña trÎ nhá. Hai bê h: ThÕ giíi cña tiªn,PhËt,th¸nh, thÇn, thÕ giíi cña huyÒn tho¹i cæ tÝch. Thùc: Cuéc sèng lam lò vÊt v¶ cña bµ. yªu bµ song kh«ng nhËn ra nçi vÊt v¶ cña bµ nªn thµnh v« t©m. *Víi nghÖ thuËt ®èi lËp giäng th¬ trÇm l¾ng thÓ hiÖn niÒm th¬ng c¶m xãt xa ®ång thêi thÓ hiÖn th¸i ®é kÝnh träng biÕt ¬n bµ s©u s¾c C¶nh vËt thiªn nhiªn: dßng s«ng: bªn lë, bªn båià kh«ng thay ®æi vÉn diÔn ra theo quy luËt Khi nhµ th¬ biÕt th¬ng bµ - bµ kh«ng cßn n÷a à Quy luËt nghiÖt ng· cña ®êi ngêi, nhµ th¬ ®· thøc tØnh, tÊt c¶ ®· muén, mét nçi buån nuèi tiÕc xãt xa. *§ã lµ sù thËt ®¾ng cay ph¶i tr¶ gi¸ cho nh÷ng ¶o tëng lÇm lçi mét thêi, nhng ®ång thêi ®¸nh dÊu bíc trëng thµnh ngêi ch¸u, c¶m th¬ng bµ còng lµ th¬ng mÕn quª h¬ng. Hoạt Động 3 GV đối chiếu bài này với bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt.Từ đó rút ra nét đặc sắc của Nguyễn Duy trong cùng thi đề viết về tình bà cháu.GV gợi mở : - Để khắc hoạ hình ảnh người bà và gửi gắm tình cảm đối với bà, Nguyễn Duy đã sử dụng hiệu quả hai thủ pháp nghệ thuật : + Thủ pháp đối lập. + Thủ pháp so sánh, đối chiếu GV so sánh giọng điệu ở 2 bài thơ. GV tổng kết HS dựa vào trí nhớ, bài soạn và SGK để tham gia trả lời. HS theo dõi sách, lắng nghe HS lắng nghe HS nghe GV gợi ý . HS dựa vào đoạn thơ, tìm chi tiết, hình ảnh.Qua đó, phát hiện ra những cung bậc tình cảm của tác giả khi nghĩ về bà. HS lắng nghe HS lắng nghe HS tr¶ lêi I.Tìm hiểu chung: 1.Tác giả: Xem Tiểu dẫn SGK 2.Bài thơ Đò Lèn : a.Đọc: b.Xuất xứ và đại ý : Tiểu dẫn SGK - Bµi th¬ ®­îc viÕt n¨m 1983. Trong mét dÞp nhµ th¬ trë vÒ th¨m quª h­¬ng, bµi th¬ ®­îc rót tõ tËp th¬ “¸nh Tr¨ng II.Hướng dẫn đọc hiểu: 1.Cách nhìn mới mẻ của Nguyễn Duy về tuổi thơ của mình: -Thời thơ ấu : câu cá , bắt chim sẻ ở vành tai tượng Phật,ăn trộm nhãn, đi chơi đền,chân đất đi đêm, níu váy bà đòi đi chợ...=> tinh nghịch, hiếu động, hồn nhiên. - Cách nhìn của nhà thơ: Thành thực, thẳng thắng, tự nhiên, đậm chất quê, khác với lối thi vị hoá thường gặp 2.Tình cảm sâu nặng đối với người bà : - Hình ảnh người bà: mò cua xúc tép ,gánh chè xanh những đêm lạnh ,bán trứng ga Lèn ngày bom Mỹ dội, năm đói củ dong riềng luộc sượng.. . =>cơ cực, tần tảo, yêu thương . - Tình cảm của nhà thơ khi nghĩ về bà ngoại: + Thấu hiểu nỗi cơ cực, tần tảo, tình yêu thương của bà .Thể hiện tình yêu thương, sự tôn kính, lòng tri ân sâu sắc đối với bà. + Sự ân hận , ngậm ngùi , xót đau muộn màng : “Khi tôi biết thương bà thì đã muộn Bà chỉ còn một nấm cỏ thôi “ 3.Những đặc sắc trong cách thể hiện của ND trong thi đề viết về tình bà cháu: - Sử dụng thủ pháp đối lập : + Đối lập giữa cái tinh nghịch vô tư của người cháu với cái cơ cực, tần tảo của người bà. + Đối lập giữa hoàn cảnh đói kém, chiến tranh ác liệt, hoàn cảnh gia đình đau thương với cái đơn chiếc, già nua tội nghiệp của người bà. + Đối lập giữa cái vĩnh hằng của vũ trụ với cái ngắn ngủi, hữu hạn của cuộc đời con người. => thấu hiểu nỗi khổ cực của bà; thể hiện nỗi ngậm ngùi, sự ân hận muộn màng khi bà không còn nữa. -Sử dụng phép so sánh đối chiếu : + Giữa cái hư và cái thực; giữa bà với Tiên , Phật, thánh thần => tương đồng + Giữa thần thánh với bà đặt trong một bối cảnh chiến tranh => tương phản =>Tôn vinh, ngợi ca tấm lòng nhân từ cao cả của bà.Khẳng định sự bất diệt của hình ảnh người bà. - Giọng điệu: thành thực, thẳng thắng.Vì thế tạo được dư vị về nỗi ngậm ngùi, đắng xót , ân hận pha lẫn những suy niệm đầy màu sắc triết lí về sự sống con người. III.Kết luận: - Bài thơ để lại nhiều dư vị trong tâm hồn, chạm đến cõi sâu kín và thường nhật trong cuộc sống tình cảm của mỗi con người. Dường như ND vừa nói hộ vừa nhắc nhở cho nhiều người về lẻ sống ở đời, đặc biệt là thái độ sống của mỗi người trong hiện tại đối với những gì gần gũi nhất trong cuộc sống của mình. 3.Củng cố : Cái nhìn mới mẻ của Nguyễn Duy về tuổi thơ và cách thể hiện rất riêng của nhà thơ về tình cảm đối với người bà 4.Dặn dò : Soạn bài cho tiết học tiếp theo “Thùc hµnh mét sè phÐp tu tõ có ph¸p”