Giáo án Ngữ văn 12 - Tiết 36 Tiếng Việt: Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Tiết 36 , Tiếng Việt: THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP Ngày soạn: 31.10.2010 Ngày giảng: ………..2010 I/ Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh : 1. Kiến thức: Củng cố và nâng cao nhận thức về một số phép tu từ cú pháp ( phép lặp cú pháp, phép liệt kê, phép chêm xen ) : đặc điểm và tác dụng của chúng. 2. Kĩ năng: Biết phân tích các phép tu từ cú pháp trong văn bản và biết sử dụng chúng khi cần thiết. 3. Thái độ: Có thái độ học tập nghiêm túc, chăm chú. II/ Phương tiện : SGK,SGV, Thiết kế dạy học, bảng phụ III/ Phương pháp : Thảo luận nhóm , phát vấn, phiếu học tập, trả lời câu hỏi IV/ Tiến trình dạy học : 1. Ổn định lớp, điểm danh : 2. Kiểm tra bài cũ : 3. Bài mới : Hoạt độngcủa GV Hoạt động của HS Nội dung cần đạt Hoạt động 1 : Hướng dẫn học sinh lần lượt thực hiện các bài tập ở phép lặp cú pháp . -Bài tập 1 - Bảng phụ 1 : “ Buồn thay ! ( 1 ) Đàn muỗi vo ve bay, đùa nhau quanh ngọn đèn.(2) Lá cây sột soạt rụng, đuổi nhau trên đường nhựa” ( N C Hoan ) -Yêu cầu HS nhận xét về kiểu cấu trúc cú pháp của câu (1),(2) và kiểu cấu trúc cú pháp đó có tác dụng như thế nào -Hỏi : Cách nhận biết phép lặp cú pháp ? -Hướng dẫn HS làm bài tập , chia HS thành từng nhóm để thảo luận. Chốt lại đáp án của bài tập -Bài tập 2 : Yêu cầu HS đọc ngữ liệu trong SGK và xác định yêu cầu của bài tập. -Bài tập 3 : HS về nhà làm. Hoạt động 2 : Hướng dẫn HS thực hành về phép liệt kê . Bảng phụ 2 : Này chồng này mẹ này cha. Này là em ruột này là em dâu . ( Nguyễn Du ) -Yêu cầu HS liệt kê những người trong gia đình Kiều, tác dụng của việc liệt kê này ? -Hỏi : Cách nhận biết phép liệt kê ? -Hướng dẫn HS làm bài tập, chia nhóm để HS thảo luận. Baøi 1. a. -Pheùp laëp cuù phaùp:Khoâng coù..thì. Thì ta cho… -Pheùp lieät keâ:aùo,côm,chöùc ,löông,thuyeàn,ngöïa,… àkhaúng ñònh tình nghóa cuûa TQT vôùi töôùng só… b. -àPhôi baøy toäi caùc cuûa thöïc daân Phaùp - GV chốt lại đáp án của bài tập. Hoạt động 3 : Hướng dẫn HS thực hành về phép chêm xen . -Bảng phụ 3 : “ Ông già giương hai mắt lên, rồi như đã nhận biết, bèn nhăn bộ răng ra cười, cái cười khó khăn, và gật gật mấy cái, giơ tay ra bắt”( N C Hoan ) -Yêu cầu HS nhận xét về tác dụng của phép chêm xen trong câu trên. - Hỏi: Cách nhận biết phép chêm xen ? -Hướng dẫn HS làm bài tập 1, chia nhóm để thảo luận Baøi 1. a. -(thò suy nghó ñeán baây giôø môùi xong) +Vò trí:giöõa caâu +daáu:ngoaëc ñôn +Taùc duïng:roõ nghóa,baøy toû thaùi ñoä cuûa ngöôøi noùi:tính “ñaàn ñoän” cuûa Thò Nôû b.. +Vò trí:cuoái caâu +daáu: phaåy +Taùc duïng:roõ nghóa:söï coâ doäc c. +Vò trí:cuoái caâu +daáu:ngoaëc ñôn +Taùc duïng:roõ nghóa,baøy toû caûm xuùc cuûa Giang Nam d. +Vò trí:giöõa caâu +daáu:phaåy +Taùc duïng:roõ nghóa:chuùng toâi laø chính phuûàtính phaùp nhaân - GV chốt lại đáp án của bài tập Bài tập 2 : HS về nhà thực hiện HS đọc ngữ liệu trong SGK và xác định yêu cầu của bài tập. -HS thấy được câu (1) và (2) cùng có chung một kiểu cấu trúc cú pháp, từng bộ phận trong chúng ( trước và sau dấu phẩy ) cũng có chung một kiểu cấu tạo cú pháp. Tác dụng : Tạo ra tính đơn điệu gợi thêm cảm giác “ buồn” bằng sự đều đều về nhịp điệu lặp lại nhau của 2 câu . -HS thảo luận nhóm. - Cử đại diện trình bày, các nhóm khác bổ sung. HS làm việc cá nhân và trình bày theo yêu cầu của GV - HS đọc ngữ liệu trong SGK và xác định yêu cầu của bài tập. -HS trả lời được: 5 người trong gia đình Kiều . Cách liệt kê đã thể hiện được một trật tự hợp nhân tình và một tôn ti đúng chế định (phong kiến ) -HS làm việc theo nhóm, cử đại diện trình bày, các nhóm khác bổ sung. HS đọc ngữ liệu trong SGK và xác định yêu cầu của bài tập . -Chi tiết hoá để bổ sung ý nhận định về tình trạng kiệt sức của ông già. -HS thảo luận nhóm, cử đại diện trình bày. I . Phép lặp cú pháp : - Đó là những câu hoặc những đoạn câu có chung một kiểu cấu tạo cú pháp 1. Bài tập 1: a,- Câu có hiện tượng lặp kết cấu cú pháp : + Hai câu bắt đầu từ “ Sự thật là ”. + Hai câu bắt đầu từ “ Dân ta”. -Phân tích kết cấu cú pháp đó : + Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ “ Sự thật là” “: P – C – V1 – V2. Kết cấu khẳng định ở vế đầu và bác bỏ ở vế sau. + Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ “ Dân ta” : C – V – Tr. -Tác dụng : Tạo cho lời tuyên ngôn âm hưởng đanh thép, hào hùng, thích hợp với việc khẳng định nền độc lập của Việt Nam, đồng thời khẳng định thắng lợi của CMT8 là đánh đổ chế độ thực dân và chế độ phong kiến. b,Các câu có lặp kết cấu cú pháp: Câu 1, 2 - Câu 3,4,5 - Tác dụng : Khẳng định mạnh mẽ chủ quyền của chúng ta và bộc lộ cảm xúc sung sướng, tự hào, sảng khoái đối với thiên nhiên, đất nước khi giành được quyền làm chủ đất nước. c, Đoạn thơ vừa lặp từ ngữ, vừa lặp cú pháp. Ba cặp câu lục bát lặp các từ nhớ sao và lặp kết cấu ngữ pháp của kiểu câu cảm thán. - Tác dụng : Biểu hiện nỗi nhớ da diết của người ra đi đối với những cảnh sinh hoạt và cảnh vật thiên nhiên ở Việt Bắc. 2. Bài tập 2 : So sánh : -a, Ở mỗi câu tục ngữ, hai vế lặp cú pháp nhờ phép đối chặt chẽ về số lượng tiếng, về từ loại, về kết cấu ngữ pháp của từng vế. b, Ở phép đối, phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt chẽ hơn: số tiếng ở hai câu bằng nhau. Hơn nữa, phép lặp còn phối hợp với phép đối ( đối ứng từng tiếng trong hai vế về từ loại, về nghĩa; trong mỗi vế còn dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa tương ứng ) c, Ở thơ Đường luật, phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao : kết cấu ngữ pháp giống nhau, số lượng tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại và nghĩa ( đặc biệt giữa hai câu thực và hai câu luận của bài thất ngôn bát cú ) d, Ở văn biền ngẫu, phép lặp cú pháp cũng thường phối hợp với phép đối. Điều đó thường tồn tại trong một cặp câu ( câu trong văn biền ngẫu có thể dài, không cố định về số tiếng ) II. Phép liệt kê : - Sự sắp xếp nối tiếp những đơn vị cú pháp đồng loại ( nhưng khác nhau về từ ngữ ) nhằm tạo ra những ý nghĩa bổ sung về mặt nhận thức hoặc thể hiện cách đánh giá, cảm xúc chủ quan về các sự vật được đưa ra. - Bài tập: a, Phép liệt kê đã phối hợp với phép lặp cú pháp. Tác dụng : nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh. b. Phép lặp cú pháp ( các câu có kết cấu ngữ pháp giống nhau : C- V ( + phụ ngữ chỉ đối tượng ) phối hợp với phép liệt kê để vạch tội ác của thực dân Pháp, chỉ mặt vạch tên kẻ thù dân tộc. Cũng cùng mục đích ấy là cách tách dòng liên tiếp, dồn dập. III. Phép chêm xen : -Là những từ ngữ ( có khi là một tổ hợp từ có dạng một câu trọn vẹn ) trong câu, nhưng không coï quan hệ ngữ pháp giữa câu này với phần câu chứa chúng nhằm chi tiết hoá sự việc, làm cho lời văn linh hoạt… - Phần chêm xen trên chữ viết được tách ra bằng dấu ngang cách, dấu ngoặc đơn hoặc dấu phẩy. Bài tập 1 : -Tất cả các bộ phận in đậm trong các bài tập a, b, c, d đều ở vị trí giữa câu hoặc cuối câu, sau bộ phận được chú thích. - Các bộ phận đó đều được tách bằng ngữ điệu khi nói, khi đọc. Còn khi viết thì chúng được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu gạch ngang. - Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ đi trước, bổ sung thông tin thêm sắc thái về tình cảm, cảm xúc của người viết. Bài tập 2 : HS về nhà thực hiện. 4 . Củng cố, dặn dò : -Bieát phaân tích caùc pheùp tu töø trong vaên baûn,bieát söû duïng khi caàn thieát -Coù yù thöùc vaän duïng baøi hoïc vaøo ñoïc hieåu ngheä thuaät TP vaên chöông,saùng taùc thô vaên Lưu ý HS vận dụng những hiểu biết về các biện pháp tu từ cú pháp vào quá trình đọc- hiểu văn bản và tạo lập văn bản - Làm các bài tập về nhà. - Soạn bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh theo các câu hỏi 1,2,3 trong SGK. ................................................................................................................................................