Giáo án Ngữ văn 12 - Tiết 46, 47 – Đọc văn Người lái đò sông đà - Nguyễn Tuân

Tiết 46, 47 – đọc văn ng­êi l¸i ®ß s«ng ®µ NguyÔn Tu©n A.- Môc tiªu cÇn ®¹t 1. VÎ ®Ñp ®a d¹ng cña con s«ng §µ võa “hung b¹o” võa “tr÷ t×nh” cïng h×nh ¶nh gi¶n dÞ vµ k× vÜ cña ng­êi l¸i ®ß trªn dßng s«ng Êy. Tõ ®ã thÊy ®­îc t×nh yªu sù ®¾m say cña NguyÔn Tu©n tr­íc thiªn nhiªn vµ con ng­êi lao ®éng ë miÒn t©y b¾c cña tæ quèc. 2. C¶m vµ vµ hiÓu ®­îc nÐt ®Æc s¾c chñ yÕu trong nghÖ thuËt tuú bót cña NguyÔn Tu©n. 3. Båi d­ìng t×nh yªu ®Êt n­íc, g¾n bã víi quª h­¬ng xø së, sù kÝnh träng vµ mÕn yªu nh÷ng ng­êi lao ®éng th«ng minh, dòng c¶m, tµi hoa. B. KIỂM TRA ĐẦU GIỜ 1.Bài cũ 2. Chuẩn bị bài mới C. TỔ CHỨC , ĐIỀU KHIỂN GIỜ HỌC Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß Néi dung cÇn ®¹t 1. HS ®äc phÇn TiÓu dÉn vµ t×m hiÓu vÒ hoµn c¶nh ra ®êi, xuÊt xø t¸c phÈm. 2. HS ®äc phÇn TiÓu dÉn vµ t×m hiÓu vÒ nh÷ng ®iÓm thèng nhÊt vµ thay ®æi trong phong c¸ch nghÖ thuËt NguyÔn Tu©n tr­íc vµ sau c¸ch m¹ng. I. Tiểu dẫn 1. XuÊt xø, hoµn c¶nh ra ®êi t¸c phÈm - XuÊt xø t¸c phÈm: in trong tËp Tuú bót s«ng §µ (1960) cña NguyÔn Tu©n. - Hoµn c¶nh ra ®êi : KÕt qu¶ nh÷ng chuyÕn ®i thùc tÕ T©y B¾c võa tho¶ m·n thó phiªu l·ng võa ®Ó kiÕm t×m vÎ ®Ñp thiªn nhiªn vµ chÊt vµng m­êi “thø vµng ®­îc thö löa” ë t©m hån nh÷ng von ng­êi lao ®éng vµ chiÕn ®Êu vïng T©y B¾c 2. §iÓm thèng nhÊt vµ nh÷ng thay ®æi quan träng trong phong c¸ch nghÖ thuËt NguyÔn Tu©n tr­íc vµ sau c¸ch m¹ng (SGK). Tæ chøc ®äc- hiÓu v¨n b¶n 1. HS ®äc v¨n b¶n vµ t×m hiÓu vÒ h×nh ¶nh s«ng §µ. GV nªu mét sè c©u hái ®Þnh h­íng : - NhËn xÐt chung vÒ h×nh ¶nh s«ng §µ. - §Æc ®iÓm chñ yÕu nµo cña s«ng §µ ®­îc nhµ v¨n ph¸t hiÖn vµ thÓ hiÖn ? Nhµ v¨n ®· vËn dông nh÷ng c¸ch thøc nghÖ thuËt ®Ó lµm næi bËt ®Æc ®iÓm Êy ? - Sù hung tîn, ®éc d÷ cña dßng s«ng §µ t¹o nên c¶m gi¸c nµo ®èi víi ng­êi ®äc ? V× sao ? Bªn c¹nh vÎ ®Ñp cña sù hïng vÜ, d÷ déi, s«ng §µ cßn mang vÎ ®Ñp tr÷ t×nh. C¸ch viÕt cña nhµ v¨n ®· thay ®æi nh­ thÕ nµo khi chuyÓn sang biÓu hiÖn con s«ng nh­ thÕ ? (L­u ý : kh¶ n¨ng quan s¸t chÝnh x¸c tinh tÕ, ®éc ®¸o cña NguyÔn Tu©n 1 lÇn n÷a l¹i ®­îc thÓ hiÖn trong c¸ch nh×n s«ng §µ ë mét gãc nh×n kh¸c hoµn toµn t­¬ng ph¶n. Nh×n sù vËt, dï ë gãc ®é nµo NguyÔn Tu©n còng tung ra ®­îc mét hÖ thèng tõ ng÷, h×nh ¶nh, c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt phï hîp ®Ó kh¼ng ®Þnh sù tµi hoa cña m×nh) - ChØ ra nh÷ng tõ ng÷ cã tÝnh kh¸i qu¸t chØ ®Æc tÝnh tr÷ t×nh cña s«ng §µ - ph©n tÝch, lµm râ ®Æc tÝnh Êy. - Qua nh÷ng trang viÕt miªu t¶ con s«ng §µ, anh (chÞ ) cã nhËn xÐt g× vÒ nghÖ thuËt viÕt v¨n cña NguyÔn Tu©n ? II. §äc- HiÓu v¨n b¶n 1. H×nh tượng s«ng §µ- biểu tượng của thiên nhiên bí ẩn-Đối tượng chinh phục của người dân lao động trong công cuộc xây dựng cuộc sống mới. S«ng §µ ®­îc vÏ lªn b»ng ngßi bót biÕn hãa tµi t×nh ®éc ®¸o , với 2 đặc điểm lớn : Hung bạo và trữ tình . a. S«ng §µ "hung b¹o" +Hiểm trë, d÷ déi, víi l Ñaù : ñuû kieåu, ñuû loaïi laø “Thieân la ñòa voõng”, gây cảm giác sợ hãi . “ Döïng vaùch thaønh , cheït loøng soâng nhö caùi yeát haàu” . “Ñaù to , ñaù beù ñaùm taûng , ñaùm hoøn …” … “ caû moät chaân giôøi ña”ù . “Mai phuïc heát loøng soâng”..” nhoåm daäy voà con thuyeàn”… .“ Baøy thaïch traän” , coù tieàn veä trung veä haäu veä …coù ñaù Töôùng lGheành , thaùc , huùt nöôùc đe doạ tính mạng con người . “ Gheành Haùt Loùng daøi haøng caây soá “ nöôùc xoâ ñaù , ñaù xoâ soùng , soùng xoâ gioù cuoàn cuoän luoàng gioù guøn gheø”… "s½n sµng quËt ngöa bông nh÷ng thuyÒn ®i qua", . “Gheành taø Möôøng Vaùt coù huùt nöôùc “nhö caùi gieáng beâ toâng” … “ nöôùc thôû vaø keâu nhö cöûa coång caùi bò saëc” . Nhieàu con thuyeàn “ bò caùi huùt noù huùt xuoáng, troàng ngay caây chuoái ngöôïc roài vuït bieán ñi bò dìm vaø ñi ngaøm döôùi loøng soâng ñeán möôi phuùt sau môùi thaáy tan xaùc ôû khuyûnh soâng döôùi.” “ Coù nhöõng luoàng nöôùc laø cöûa töû “ ñi vaøo cheát ngay” ñi ñuùng Luoàng nhöng khoâng truùng tim luoàng thì cuõng “thaäp töû nhaát sinh” + NguyÔn Tu©n ®· dïng ngßi bót tinh tÕ ®Ó miªu t¶ hµng lo¹t nh÷ng h×nh ¶nh kh¸c nhau võa cã tÝnh trÝ tuÖ võa cã tÝnh t¹o h×nh v­ît xa nh÷ng thñ ph¸p nh©n hãa th«ng th­êng. C¸i d÷ déi cña s«ng §µ trë nªn m«i tr­êng anh hïng ca hoµn toµn ®éc ®¸o. Cã lóc nhµ v¨n dïng kÜ thuËt ®iÖn ¶nh ®Ó miªu t¶ hÕt søc tµi hoa. + Sù hung tîn ®éc d÷ cña con s«ng thùc ra còng chØ lµ biÓu hiÖn cña mét nÐt ®Ñp thiªn nhiªn T©y B¾c kú vÜ, d÷ dội. Thiªn nhiªn Êy qu¶ lµ cã søc hÊp dÉn lín víi NguyÔn Tu©n, mét nhµ v¨n lu«n ®i s©u t×m nh÷ng c¶m gi¸c míi l¹, m·nh liÖt, nh÷ng phong c¶nh cùc kú d÷ déi. Miªu t¶ mét thiªn nhiªn nh­ vËy, NguyÔn Tu©n cã ®iÒu kiÖn t«n vinh, ngîi ca sù trÝ dòng phi th­êng cña con ng­êi. Tr×nh tù miªu t¶ tõ th­îng nguån vÒ phÝa h¹ l­u b»ng nh÷ng gãc nh×n ®a chiÒu. b. S«ng §µ "tr÷ t×nh" Buùt phaùp ngheä thuaät thay ñoåi, nhaø vaên khoâng keå, taû maø vieát theo caûm xuùc cuûa du khaùch khi töø treân cao nhìn xuoáng . Khi thì ñi röøng laâu ngaøy “ theøm choã thoaùng” , gaëp soâng. Khi thaû thuyeàn troâi giöõa doøng , giöaõ non tô hoang daïi , tónh laëng nhö “moät bôø tieàn söû” . Veû ñeïp Soâng Ñaø thaät ña daïng vaøphong phuù, heát söùc tröõ tình thô moäng. v Coù luùc Soâng Ña mang vẻ đẹp cuûa moät Myõ nhaân xuaân saéc dòu daøng. “tuoân daøi tuoân daøi nhö aùng toùc tröõ tình ñaàu toùc chaân toùc aån hieän trong maây trôøi Taây Baéc bung nôû hoa Ban hoa gaïo” v Coù luùc soâng Ñaø laïi gaàn guõi tri aâm nhö “Coá nhaân” tù bao giê…Niềm vui gặp lại sông Đà thật cảm động : “ Bôø soâng ñaø, baõi soâng ñaø, chuoàn chuoàn, böôm böôùm treân soâng Ñaø… vui nhö thaáy naéng gioøn tan sau kì möa daàm , vui nhö noái laïi chieâm bao ñöùt quaõng” … v Mµu n­íc s«ng §µ còng mang mét nÐt riªng hÕt søc c¸ tÝnh ,bieán ñoåi theo muøa gôïi caûm: “muà xu©n mµu xanh ngäc bÝch”, mïa thu “lõ lõ chÝn ®á” .C¸ch gäi tªn mµu s¾c con s«ng cña NguyÔn Tu©n qu¶ lµ thËt chÝnh x¸c, Ên t­îng. cã lÏ NguyÔn Tu©n yªu s«ng §µ bëi mµu n­íc cña nã: trong ra trong, ®ôc ra ®ôc chø kh«ng lê lê canh hÕn nh­ ë nh÷ng con s«ng kh¸c. vBôi thuyeàn treân soâng ñaø , nhaø vaên – du khaùch nhö ñöôïc ñaém mình trong söï yeân tónh , laëng tôø . Vöøa “hoàn nhieân nhö moät noãi nieàm coå tích tuoåi xöa” , vöøa coå kính”hoang daïi nhö moät bôø tieàn söû” giöõa “ nhöõng nöông ngoâ vöøa nhuù leân nhöõng laù ngoâ non ñaàu muøa” , giöõa “coû gianh ñoài nuùi ñang ra nhöõng noõn buùp” … “ con huôu thô ngoä ngaång ñaàu nhung khoûi aùng coû söông” … Moät böùc tranh thieân nhieân trong saùng , dòu daøng , vôùi maøu saéc , aâm thanh haøi hoøa …ñeå trí töôûng töôïng trôû neân bay boång , đưa hồn ta đến nh÷ng niÒm th¬ với “mµu n¾ng th¸ng 3 §­êng thi” trong th¬ Lý B¹ch. Ñöa ta veà vôùi Taûn Ñaø say ngaém doøng soâng “Daûi soâng Ñaø boït nöùoc leânh ñeânh . Bao nhieâu caûnh baáy nhieâu tình” , ñeå ta nhö laéng mình maø nghe được “tieáng noùi cuûa con vaät laønh” , Tieáng loøng cuûa doøng soâng ñang thöông nhôù … Ngoân ngöõ giaøu chaát thô traøn ñaày caûm xuùc .nhịp văn chậm rãi , nhẹ nhàng . Những hình ảnh so sánh liên tưởng uyên bác , độc đáo , tài hoa … Ñoaïn vaên nhö vöøa laø thô , vöøa laø hoïa , laø nhaïc … + S«ng §µ lµ con s«ng ®¹t ®Õn møc tr÷ t×nh tuyÖt vêi. D­íi con m¾t kh¸m ph¸ sù vËt ë ph­¬ng diÖn mÜ thuËt, NguyÔn Tu©n nh×n dßng s«ng §µ nh­ mét c«ng tr×nh nghÖ thuËt của t¹o hóa… NguyÔn Tu©n nh×n dßng s«ng §µ vµ truyÒn cho ®éc gi¶ nh×n nã qua lµn m©y mïa xu©n, ¸nh n¾ng mïa thu, ch¨m chó theo dâi nh÷ng biÕn ®æi s¾c mµu cña nã. ¤ng ph¸t hiÖn ra sù phong phó cña chÊt th¬ ë vÎ ®Ñp s«ng §µ lóc nh­ "nçi niÒm cæ tÝch", lóc "lãe s¸ng ¸nh s¸ng th¸ng ba §­êng thi", lóc nh­ "ng­êi t×nh nh©n ch­a quen biÕt",… Miªu t¶ s«ng §µ nh­ vËy, NguyÔn Tu©n thÓ hiÖn t×nh c¶m nh­ thÕ nµo víi con s«ng Êy ? (réng h¬n lµ t×nh yªu thiªn nhiªn ®èi víi tæ quèc ) c. NghÖ thuËt : - C©u v¨n tõ chç mang tiÕt tÊu g¾t, m¹nh, dån bøc ®· ®­îc kÐo ra, thu duçi rÊt mùc ªm ¶ (lèi viÕt linh ho¹t). - Sù lÞch l·m vÒ v¨n ch­¬ng, héi ho¹ ®iÖn ¶nh dån tô vÒ ngßi bót NguyÔn Tu©n. - Con ng­êi bao giê còng ph¶i sèng hÕt m×nh víi nh÷ng g× ®­îc miªu t¶ : ®Çy ®ñ ®Æc tÝnh, khÝ chÊt, næi h×nh, næi nÐt TiÓu kÕt : Tõ c¸ch nh×n nhiÒu chiÒu vÒ con s«ng NguyÔn Tu©n ®· t¹o ®­îc mét dÊu Ên khã quªn trong lßng ng­êi ®äc vÒ con s«ng, thÓ hiÖn mét t×nh yªu thiªn nhiªn tha thiÕt víi nh÷ng ph¸t hiÖn hÕt søc tinh tÕ vµ ®éc ®¸o vÒ s«ng nói, ®Êt n­íc lµm ®Ñp thªm linh hån bøc tranh thiªn nhiªn cña d©n téc. Con s«ng §µ d­íi trang viÕt cña NguyÔn Tu©n ®­îc xem nh­ mét c«ng tr×nh nghÖ thuËt tuyÖt vêi, mét k× c«ng cña t¹o ho¸ mang ®Õn cho T©y B¾c 2. HS th¶o luËn, ph©n tÝch h×nh t­îng ng­êi l¸i ®ß trong cuéc chiÕn ®Êu víi con s«ng hung d÷. Tõ ®ã, h·y c¾t nghÜa v× sao trong con m¾t cña NguyÔn Tu©n thiªn nhiªn T©y B¾c quý nh­ vµng nh­ng con ng­êi T©y B¾c míi thùc sù xøng ®¸ng lµ vµng m­êi cña Tæ Quèc ? 2. H×nh t­îng ng­êi l¸i ®ß s«ng §µ. Khai th¸c vÎ ®Ñp, tÝnh c¸ch nghÖ sÜ cña ng­êi l¸i ®ß trong nghÒ nghiÖp cña m×nh. §ã lµ ng­êi l¸i ®ß thµnh thôc, l·o luyÖn mét tay l¸i ra hoa, mét nghÖ sÜ trªn lÜnh vùc chÌo ®ß v­ît th¸c. BiÓu hiÖn : - DÊu Ên nghÒ nghiÖp in trong vãc d¸ng. ¤ng ®ß cã mét ngo¹i h×nh kh¸ ®éc ®¸o, ®óng lµ ng­êi cña s«ng n­íc (dÉn chøng). Cã lÏ dÊu Ên nghÒ nghiÖp ¨n s©u vµo m¸u thÞt, x­¬ng cèt con ng­êi, lóc nµo «ng l¸i còng trong t­ thÕ chÌo ®ß. - §ã lµ con ng­êi cã cña nh÷ng c¶m gi¸c m¹nh mÏ, thích mạo hiÓm. §Êy lµ “chÊt NguyÒn” trong nh©n vËt cña NguyÔn Tu©n. Trªn s«ng §µ, cuéc sèng, lao ®éng cña ng­êi l¸i ®ß thùc sù lµ mét cuéc chiÕn trªn chiÕn tr­êng s«ng n­íc, lu«n lu«n ph¶i dµnh giËt sù sèng tõ thiªn nhiªn. §ã lµ mét nghÒ yªu cÇu con ng­êi ph¶i lu«n m¾t, lu«n tai vµ c¶ lu«n tim n÷a. Víi ng­êi l¸i ®ß s«ng §µ chØ cã ý vÞ ë nh÷ng ®o¹n l¾m ghÒnh, nhiÒu ®¸. ¤ng than phiÒn ®i trªn nh÷ng khóc s«ng kh«ng cã th¸c thÊy d¹i ch©n, d¹i tay vµ buån ngñ. Lóc Êy, s«ng §µ h×nh nh­ còng hÕt c¶ ®Ëm ®µ víi nhµ ®ß. - Con ng­êi ®ã cã mét trÝ nhí cao độ , «ng thuéc s«ng §µ nh­ mét tr­êng thiªn anh hïng ca, thuéc c¶ nh÷ng dÊu chÊm than, chÊm c©u, xuèng dßng,... - VÎ ®Ñp, phÈm chÊt tµi hoa nghÖ sÜ cña ng­êi l¸i ®ß hiÖn lªn râ nhÊt ë ®o¹n viÕt vÒ trËn thuû chiÕn. §ã lµ cuéc chiÕn kh«ng c©n søc gi÷a ng­êi l¸i ®ß víi s«ng §µ hung b¹o. Ng­êi l¸i ®ß hiÖn lªn nh­ mét vâ s­ n¾m v÷ng binh ph¸p cña thÇn s«ng, thÇn ®¸, nh­ mét t­íng trËn chØ huy thuéc quy luËt phôc kÝch cña lò ®¸ n¬i ¶i n­íc, l¹i nh­ mét nghÖ sÜ xiÕc ®ang thuÇn phôc mét con m·nh thó (s«ng §µ). Trªn chiÕn tr­êng s«ng n­íc Êy, ng­êi l¸i ®ß cßn vÑn nguyªn t­ thÕ mét chiÕn sÜ qu¶ c¶m, tµi ba chiÕn ®Êu víi tÊt c¶ sù b×nh tÜnh, tù tin vµ lßng dòng c¶m.... - Khi s«ng n­íc trë l¹i thanh b×nh, mäi nguy hiÓm ®· qua, ta kh«ng thÊy ai bµn thªm mét lçi nµo vÒ chiÕn th¾ng. Hä coi chuyÖn Êy vÉn th­êng x¶y ra, rÊt b×nh th­êng. ë ®©y ng­êi ®äc vÉn nhËn ra “chÊt NguyÔn” Êy trong nh©n vËt NguyÔn Tu©n: chót g× ®ã h¬i khinh b¹c tµi tö. Nh­ v©y, chÝnh c¸i hïng vÜ, d÷ déi cña sãng, th¸c, n­íc §µ giang lµ yÕu tè t«n «ng l¸i ®ß lªn hµng oai linh tèi th­ợng. §ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó nh©n vËt NguyÔn Tu©n trë ra c¸c ngãn nghÒ cña m×nh. Thiªn nhiªn T©y B¾c ®Ñp ®Ï kú thó nh­ng con ng­êi T©y B¾c míi thùc sù lµ “thø vµng m­êi” cña ®Êt n­íc ta, xøng ®¸ng ®­îc t«n vinh ca ngîi ph¶i cã nh÷ng con ng­êi dòng c¶m, tµi hoa nh­ vËy míi “trÞ” ®­îc con s«ng nµy, b¾t nã phôc vô cho cuéc sèng cña m×nh. TiÓu kÕt : Trí töôûng töôïng phong phuù vaø ngoøi buùt taøi hoa uyeân baùc cuûa Nguyeãn Tuaân döïng leân moät Soâng Ñaø thieân bieán vaïn hoùa , nhöng ñaõ thaát baïi tröôùc loøng duõng caûm vaø taøi hoa cuûa con ngöôøi . Ngöôøi laùi ñoø vöøa nhö moät vieân töôùng duõng maõnh , vöøa nhö moät ngheä só ñieâu luyeän trong ngheä thuaät vöôït thaùc soâng Ñaø thaät haáp daãn . Ñoù laø caùi nhìn ngôïi ca , ngöôõng moä , meán yeâu cuûa Nguyeãn Tuaân ñoái vôùi ngöôøi daân lao ñoäng môùi , Vôùi cuoäc soáng môùi . Qua nh÷ng trang viÕt vÒ cuéc sèng lao ®éng cña ng­êi l¸i ®ß trªn s«ng §µ, NguyÔn Tu©n ca ngîi kh¶ n¨ng tuyÖt vêi trong c«ng viÖc chinh phôc thiªn nhiªn cña con ng­êi T©y B¾c, ca ngîi con ng­êi ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh x©y dùng cuéc sèng míi. §iÒu ®ã chøng tá nhµ v¨n tin t­ëng vµo kh¶ n¨ng cña con ng­êi, ph¸t hiÖn vÎ ®Ñp, chÊt tµi hoa, nghÖ sÜ cña nh÷ng nh©n vËt b×nh dÞ. HS tù rót ra gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm III. Tæng kÕt 1. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt : Phong c¸ch NguyÔn Tu©n võa ®éc ®¸o võa phong phó. Víi Ng­êi l¸i ®ß s«ng §µ, phong c¸ch nhµ v¨n thÓ hiÖn râ nhÊt ë sù s¾c nhän cña gi¸c quan nghÖ sÜ ®i víi mét kho ch÷ nghÜa giµu cã vµ ®Çy mµu s¾c, gãc c¹nh. Bµi tïy bót Ng­êi l¸i ®ß s«ng §µ còng thÓ hiÖn mét NguyÔn Tu©n víi vèn v¨n hãa phong phó, lÞch l·m, mét NguyÔn Tu©n tµi hoa víi con m¾t cña nhiÒu ngµnh nghÖ thuËt. 2.Về nội dung : Bài tùy bút là một bàn tình ca , một bản anh hùng ca ca ngợi Đất nước , thiên nhiên & con người lao động mới 3. NguyÔn Tu©n ®· mang l¹i cho t¸c phÈm nh÷ng gi¸ trÞ ®éc ®¸o : võa cã gi¸ trÞ v¨n häc võa cã gi¸ trÞ v¨n hãa, ®ång thêi gióp ng­êi ®äc thªm yªu c¶nh trÝ thiªn nhiªn ®Êt n­íc, tù hµo vÒ nh÷ng ng­êi lao ®éng tµi hoa vµ thªm quÝ, thªm yªu sù giµu ®Ñp cña tiÕng ViÖt. HS đọc SGK IV Ghi nhớ : SGK D. HÖÔÙNG DAÃN HOÏC BAØI : - Nắm bài học + Một số dẫn chứng tiêu biểu cụ thể – sọan “ chữa lỗi lập luận….