Giáo án Ngữ văn 12 - Tuần 10 năm 2007

®«i m¾t A. Môc tiªu bµi häc Gióp HS: NhËn râ ®Æc ®iÓm c¸c mÆt thuËn lîi, h¹n chÕ cña ng«n ng÷ nãi vµ ng«n ng÷ viÕt ®Ó diÔn ®¹t tèt khi giao tiÕp. N©ng tr×nh ®é lªn thµnh kÜ n¨ng tr×nh bµy miÖng hoÆc viÕt v¨n b¶n phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ cña ng«n ng÷ nãi vµ ng«i ng÷ viÕt. B. Ph­¬ng tiÖn thùc hiÖn SGK, SGV. ThiÕt kÕ bµi häc. C. TiÕn tr×nh d¹y häc KiÓm tra bµi cò. Giíi thiÖu bµi míi. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn, ng­êi ta chia phong c¸ch ng«n ng÷ thµnh ng«n ng÷ phong c¸ch sinh ho¹t, phong c¸ch ng«n ng÷ gät giòa. §Ó thÊy ®­îc ®iÒu nµy, chóng ta t×m hiÓu ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ nãi vµ ng«n ng÷ viÕt. Ph­¬ng ph¸p thùc hiÖn Néi dung cÇn ®¹t I. §äc - hiÓu Ng«n ng÷ nãi vµ viÕt h×nh thµnh nh­ thÕ nµo? (H/S ®äc mÊy dßng ®Çu) §Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ nãi. (H/S lÇn l­ît ®äc SGK) Anh (chÞ) tr×nh bµy vÒ ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ nãi ? Môc 2 SGK Tr×nh bµy néi dung g× vÒ ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ nãi. §Æc ®iÓm thø ba cña ng«n ng÷ nãi lµ g× ? CÇn ph©n biÖt gi÷a nãi vµ ®äc nh­ thÕ nµo ? §Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ viÕt (H/S lÇn l­ît ®äc c¸c phÇn ë SGK). Nªu ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ viÕt môc 1 SGK ? Nªu ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ viÕt tr×nh bµy ë môc 2 SGK ? - Nªu ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ viÕt ®­îc tr×nh bµy ë môc 3 SGK ? PhÇn chó ý cña SGK l­u t©m ta ®iÒu g× ®¸ng nhí? II. Cñng cè III. LuyÖn tËp Bµi tËp 1 Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm thÓ hiÖn cña ng«n ng÷ viÕt qua ®o¹n trÝch. Bµi tËp 2 Ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ nãi (tõ ng÷ trong lêi nãi c¸ nh©n, sù miªu t¶ cö chØ, d¸ng ®iÖu, sù thay phiªn vai ng­êi nãi, ng­êi nghe) ®­îc ghi l¹i trong ®o¹n trÝch. Bµi tËp 3 Ph©n tÝch lçi vµ söa c¸c c©u d­íi ®©y cho phï hîp víi nguån ch÷ viÕt. a. Trong th¬ ca ViÖt Nam th× ®· cã nhiÒu bøc tranh mïa thu ®Ñp hÕt ý. b. Cßn nh­ m¸y mãc, thiÕt bÞ do n­íc ngoµi ®­a vµo gãp vèn th× kh«ng ®­îc kiÓm so¸t, hä s½n sµng khai vèng lªn ®Õn møc v« téi v¹. c. C¸, rïa, ba ba, Õch nh¸i, chim ë gÇn n­íc th× nh­ cß, v¹c, vÞt, ngçng th× c¶ èc t«m cua chóng ch¼ng chõa ai sÊt. Thuë loµi ng­êi míi sinh ra trao ®æi víi nhau b»ng ng«n ng÷ hµnh ®éng. DÉn ®Õn tiÕng nãi h×nh thµnh hä trao ®æi t­ t­ëng t×nh c¶m b»ng ng«n ng÷ nãi. Sau nµy t×m ra ch÷ viÕt, con ng­êi dïng ch÷ bªn c¹nh lµ tiÕng nãi ®Ó th«ng tin cho nhau. Nãi vµ viÕt lµ biÓu hiÖn sù ph¸t triÓn trong lÞch sö v¨n minh nh©n lo¹i. Ng«n ng÷ nãi cã ®Æc ®iÓm: §ã lµ ng«n ng÷ ©m thanh, lµ lêi nãi trong giao tiÕp. Ng­êi nãi vµ ng­êi nghe trùc tiÕp trao ®æi víi nhau: Hä cã thÓ ®æi vai (nãi - nghe - nghe - nãi) cho nªn trong giao tiÕp cã thÓ söa ®æi. Ng­êi nãi Ýt cã ®iÒu kiÖn gät giòa, ng­êi nghe Ýt cã ®iÒu kiÖn suy ngÉm, ph©n tÝch. Ng«n ng÷ nãi RÊt ®a d¹ng vÒ ng÷ ®iÖu (vÝ dô) cã thÓ cao, thÊp, nhanh, chËm, m¹nh, yÕu, liªn tôc hay ng¾t qu·ng. Râ rµng ng÷ ®iÖu lµ yÕu tè quan träng gãp phÇn béc lé bæ sung th«ng tin. Phèi hîp gi÷a ©m thanh vµ cö chØ, d¸ng ®iÖu. Tõ ng÷ sö dông trong ng«n ng÷ nãi kh¸ ®a d¹ng. Tõ ®Þa ph­¬ng KhÈu ng÷ TiÕng lãng BiÖt ng÷ C©u cã khi r­êm rµ, trïng lÆp vÒ tõ ng÷ v× kh«ng cã thêi gian gät giòa ®©y lµ giao tiÕp tøc thêi. Gièng nhau: cïng ph¸t ra ©m thanh. Song ®äc lÖ thuéc vµo v¨n b¶n ®Õn tõng dÊu ng¾t c©u. Trong khi ®ã ng­êi nãi ph¶i tËn dông ng÷ ®iÖu cö chØ, ®Ó diÔn c¶m. - Môc 1 SGK tr×nh bµy: Ng«n ng÷ viÕt ®­îc thÓ hiÖn b»ng ch÷ viÕt trong v¨n b¶n vµ ®­îc tiÕp nhËn b»ng thÞ gi¸c. Ng­êi viÕt vµ ng­êi ®äc ph¶i biÕt c¸c kÝ hiÖu ch÷ viÕt, c¸c quy t¾c, c¸c quy t¾c chÝnh t¶, c¸c quy t¾c tæ chøc v¨n b¶n (vÝ dô…). Khi viÕt ph¶i suy ngÉm, lùa chän, gät giòa nªn ng­êi ®äc ph¶i ®äc ®i ®äc l¹i, ph©n tÝch nghiÒn ngÉm ®Ó lÜnh héi. Ng«n ng÷ viÕt ®Õn víi ®«ng ®¶o b¹n ®äc trong kh«ng gian vµ thêi gian l©u dµi (vÝ dô…). Tõ ng÷ phong phó nªn khi viÕt tha hå ®­îc lùa chän thay thÕ. Tuú thuéc vµo phong c¸ch ng«n ng÷ mµ sö dông tõ ng÷. Kh«ng dïng c¸c tõ mang tÝnh khÈu ng÷, ®Þa ph­¬ng, thæ ng÷. §­îc sö dông c©u dµi ng¾n kh¸c nhau tïy thuéc ý ®Þnh. Trong thùc tÕ cã hai tr­êng hîp sö dông ng«n ng÷: Mét lµ ng«n ng÷ nãi ®­îc l­u b»ng ch÷ viÕt (®èi tho¹i cña c¸c nh©n vËt trong truyÖn, ghi l¹i c¸c cuéc pháng vÊn täa ®µm, ghi l¹i cuéc nãi chuyÖn…) v¨n b¶n viÕt nh»m thÓ hiÖn ng«n ng÷ nãi trong nh÷ng biÓu hiÖn sinh ®éng, cô thÓ, khai th¸c ­u thÕ cña nã. Hai lµ ng«n ng÷ viÕt trong v¨n b¶n ®­îc tr×nh bµy b»ng lêi nãi miÖng (thuyÕt tr×nh tr­íc tËp thÓ, héi nghÞ b»ng v¨n b¶n, b¸o c¸o…). Lêi nãi ®· tËn dông ®­îc ­u thÕ cña v¨n b¶n viÕt (suy ngÉm, lùa chän, s¾p xÕp…). §ång thêi vÉn phèi hîp c¸c yÕu tè hç trî trong ng«n ng÷ nãi (cö chØ, nÐt mÆt, ng÷ ®iÖu). Ngoµi hai tr­êng hîp nµy cÇn tr¸nh sù lÉn lén gi÷a hai lo¹i ng«n ng÷. Tøc lµ tr¸nh dïng nh÷ng yÕu tè ®Æc thï cña ng«n ng÷ nãi trong ng«n ng÷ viÕt vµ ng­îc l¹i. (Tham kh¶o phÇn ghi nhí SGK). Cè Thñ t­íng Ph¹m V¨n §ång ®· sö dông hÖ thèng thuËt ng÷: Vèn ch÷ cña tiÕng ta, phÐp t¾c tiÕng ta b¶n s¾c, tinh hoa, phong c¸ch. Thay thÕ c¸c tõ: Vèn ch÷ cña tiÕng ta thay cho "tõ vùng"; phÐp t¾c cña tiÕng ta thay cho: Ng÷ ph¸p. Sö dông ®óng c¸c dÊu c©u; hai chÊm (:) ngoÆc ®¬n (…), ngoÆc kÐp "…" vµ ba chÊm… T¸ch dßng vµ dïng sè tõ chØ thø tù. Cè Thñ t­íng ®· sö dông ng«n ng÷ viÕt rÊt chuÈn mùc. - §Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ nãi trong v¨n b¶n viÕt. Dùng ®èi tho¹i gi÷a Trµng vµ c« g¸i. Tõ ng÷ miªu t¶ cö chØ, d¸ng ®iÖu (cong cín, ton ton liÕc m¾t c­êi tÝt). Thay vai nãi, nghe gi÷a c« g¸i vµ Trµng. Lóc th× c« g¸i nãi, Trµng nghe. Lóc th× Trµng nãi, c« g¸i nghe. Dïng ng«n ng÷ nãi, sai c©u v× thiÕu C. Söa lµ trong th¬ ca ViÖt Nam ta thÊy cã nhiÒu bøc tranh miªu t¶ mïa thu rÊt ®Ñp. Thõa tõ: Cßn nh­, th×: Dïng tõ ®Þa ph­¬ng: Vèng Söa lµ: M¸y mãc, thiÕt bÞ n­íc ngoµi ®­a vµo gãp vèn kh«ng ®­îc kiÓm so¸t, hä s½n sµng khai t¨ng lªn ®Õn møc v« téi v¹. Sö dông ng«n ng÷ nãi th× nh­, th× c¶. Sö dông tõ kh«ng cã hÖ thèng ®Ó chØ chñng lo¹i loµi vËt. Sö dông tõ kh«ng ®óng: ai Sö dông tõ ®Þa ph­¬ng, thÓ ng÷: SÊt, söa lµ: C¸, rïa, ba ba, t«m , cua, èc sèng ë d­íi n­íc ®Õn c¸c loµi chim, v¹c, cß, gia cÇm nh­ vÞt, ngçng chóng ch¼ng chõa mét loµi nµo. Ca dao hµi h­íc A. Môc tiªu bµi häc Gióp HS: C¶m nhËn ®­îc tiÕng c­êi l¹c quan trong ca dao qua nghÖ thuËt trµo ®éng cña ng­êi b×nh d©n cho dï cuéc sèng cña hä cßn nhiÒu vÊt v¶ lo toan. B. Ph­¬ng tiÖn thùc hiÖn SGK, SGV ThiÕt kÕ bµi häc C. TiÕn tr×nh d¹y häc KiÓm tra bµi cò. Giíi thiÖu bµi míi. Ca dao vèn lµ nh÷ng c©u h¸t cÊt lªn tõ ®ång ruéng. Nã d­êng nh­ lµm cho c©y lóa xanh h¬n, con ng­êi sèng víi nhau giµu t×nh giµu nghÜa h¬n. §«i khi nã thÓ hiÖn nçi niÔm chua xãt ®¾ng cay vµ c¶ tiÕng c­êi ®Çy l¹c quan, th«ng minh, hãm hØnh. §Ó thÊy ®­îc tiÕng c­êi l¹c quan Êy nh­ thÕ nµo, chóng ta t×m hiÓu ca dao hµi h­íc. Ph­¬ng ph¸p thùc hiÖn Néi dung cÇn ®¹t I. giíi thiÖu chung : 1. Ph©n lo¹i ca dao hµi h­íc a.TiÕng c­êi hµi h­íc tù trµo.   b. TiÕng c­êi mua vui gi¶i trÝ. 2. NghÖ thuËt : II. Néi dung chÝnh Bµi 1 (H/S ®äc - gi¶i nghÜa c¸c tõ khã). GVH: ViÖc dÉn c­íi vµ th¸ch c­íi ë ®©y cã g× kh¸c th­êng ? C¸ch nãi cña chµng trai, c« g¸i ®ã cã g× ®Æc biÖt ? GVH: Tõ ®ã anh (chÞ) nªu c¶m nhËn cña m×nh vÒ tiÕng c­êi cña ng­êi lao ®éng trong c¶nh nghÌo ? Bµi 2,3,4 GVH: T¸c gi¶ d©n gian c­êi nh÷ng con ng­êi nµo trong x· héi, nh»m môc ®Ých g× vµ víi th¸i ®é ra sao ? GVG: NÕu ë bµi mét tiÕng c­êi tù trµo th× tiÕng c­êi ë nh÷ng bµi ca dao nµy chñ yÕu lµ phª ph¸n. T¸c gi¶ d©n gian ®· c­êi vµo tõng ®èi t­îng cô thÓ. §ã lµ nh÷ng ®øc «ng chång v« tÝch sù, nh÷ng ng­êi chång nÞnh d¬ vî vµ c¶ nh÷ng ng­êi phô n÷ ®áng ®¶nh, v« duyªn. GVH: Anh(chÞ) cho biÕt chµng trai ë c©u ca dao nµy lµ ng­êi nh­ thÕ nµo ? GVG: + Chång ng­êi ®¸nh b¾c dÑp ®«ng Chång em ngåi bÕp gi­¬ng cung… GVH: Nh÷ng ®èi t­îng nµo bÞ phª ph¸n trong bµi ca dao nµy ? GVH: Anh(chÞ) h·y t×m mét sè bµi ca dao hµi h­íc kh¸c vµ thö ph©n tÝch ? §¸nh giÆc th× ch¹y tr­íc tiªn X«ng vµo trËn tiÒn…giÆc ra. Nam m« bå t¸t…cuén trßn… Anh hïng lµ anh hïng r¬m …. GVH: Nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt nµo th­êng ®­îc sö dông trong ca dao hµi h­íc? III. Cñng cè Lµ ng­êi lao ®éng tù lÊy c¸i nghÌo cña m×nh ra ®Ó tù c­êi m×nh, thi vÞ ho¸ c¶nh nghÌo. Cã nghÜa lµ hä ®· v­ît lªn cao h¬n c¶nh nghÌo ®Ó l¹c quan vui sèng. Lµ tiÕng c­êi vui cöa, vui nhµ rÊt cÇn trong cuéc sèng cßn vÊt v¶ lo toan bén bÒ vµ còng rÊt phï hîp víi ®Æc tÝnh hµi h­íc, ­a trµo léng cña nh©n d©n ta. - Cã sù chän läc nh÷ng chi tiÕt ®iÓn h×nh, h­ cÊu dùng c¶nh tµi t×nh, c­êng ®iÖu phãng ®¹i… ®Ó t¹o ra nh÷ng nÐt hµi h­íc hãm hØnh. - Bµi ca ®­îc ®Æt trong thÓ ®èi ®¸p cña chµng trai vµ c« g¸i. C¶ hai ®Òu nãi ®ïa, nãi vui. Nh­ng c¸ch nãi l¹i giµu ý nghÜa vÒ cuéc sèng con ng­êi. Trong cuéc sèng trai g¸i lÊy nhau, hai gia ®×nh ­ng thuËn th­êng cã chuyÖn th¸ch vµ dÉn c­íi. Trong bµi ca nµy c¶ dÉn vµ th¸ch c­íi cã c¸i g× kh«ng b×nh th­êng: "C­íi nµng anh toan … Mêi lµng" C¸ch nãi gi¶ ®Þnh: "Toan dÉn voi", "dÉn tr©u", "dÉn bß, anh ta dù tÝnh dÉn c¸c thø ®ã. Sang qu¸! Vµ to t¸t qu¸. Nh­ng chµng trai thËt hãm hØnh bëi ®­a ra lÝ do cô thÓ: + DÉn voi th× sî "quèc cÊm" … + DÉn tr©u th× sî "m¸u hµn"… ®au bông. + DÉn bß th× sî ¨n vµo co g©n. LÝ do Êy ch¾c h¼n bªn ®èi t¸c ch¼ng nãi vµo ®©u ®­îc. ThÕ th× dÉn b»ng thø g×. TiÕng c­êi bËt lªn ë hai c©u: "MiÔn lµ… mêi lµng" DÉn c­íi b»ng chuét th× x­a nay ch­a hÒ cã. TiÕng c­êi lµm v¬i nhÑ nçi vÊt v¶ cña cuéc sèng th­êng nhËt. Th¸ch c­íi lµ yªu cÇu cña nhµ g¸i ®èi víi nhµ trai vÒ tiÒn c­íi vµ lÔ vËt. Th­êng th× nhµ g¸i x­a th¸ch qu¸ cao. Trong bµi ca nµy, c« g¸i béc lé sù th¸ch c­íi cña nhµ m×nh: "ng­êi ta th¸ch lîn… nã ¨n". Th¸ch nh­ thÕ cã g× lµ cao sang ®©u. Th¸ch nh­ thÕ thËt phi lÝ v× x­a nay ch­a tõng thÊy bao giê. TiÕng c­êi còng bËt lªn nh­ng cã g× nh­ chia sÎ víi cuéc sèng cßn khèn khã cña ng­êi lao ®éng. §»ng sau tiÕng c­êi Êy lµ phª ph¸n sù th¸ch c­íi nÆng nÒ cña ng­êi x­a. ë bµi 2: §èi t­îng ch©m biÕm lµ bËc nam nhi yÕu ®uèi, kh«ng ®¸ng søc trai. Thñ ph¸p nghÖ thuËt cña bµi ca nµy lµ sù kÕt hîp gi÷a ®èi lËp vµ c¸ch nãi ngoa dô. §èi lËp hay cßn gäi lµ t­¬ng ph¶n "lµm trai", "søc trai" ph¶i "xuèng §«ng, §«ng tÜnh, lªn §oµi, §oµi tan" hoÆc lµm trai quyÕt chÝ tang bång, sao cho tá mÆt anh hïng míi cam". ë ®©y ®èi lËp l¹i víi "lµm trai" vµ søc trai" lµ "Khom l­ng chèng gèi, g¸nh hai h¹t võng". ThËt th¶m h¹i. C¸ch nãi ngoa dô th­êng lµ phãng ®¹i, t« ®Ëm c¸c hiÖn t­îng ch©m biÕm "khom l­ng chèng gèi" Êy nh­ thÕ nµo mäi ng­êi ®· râ. Bµi 3: §èi t­îng ch©m biÕm lµ ®øc «ng chång v« tÝch sù, l­êi nh¸c, kh«ng cã chÝ lín. §i ng­îc vÒ >< ngåi bÕp sê ®u«i con mÌo (§¶m ®ang) --- (V« tÝch sù) => t¸c gi¶ d©n gian ®· tãm ®óng thÇn th¸i nh©n vËt trong mét chi tiÕt thËt ®¾t, cã gi¸ trÞ kh¸i qu¸t cao cho mét lo¹i ®µn «ng Ìo uét, l­êi nh¸c, ¨n b¸m vî. So s¸nh: + Chång ng­êi ®i H¸n vÒ Hå Chång em… ch¸y quÇn. + Chång ng­êi léi suèi trÌo ®Ìo Chång t«i cÇm ®òa ®uæi mÌo quanh m©m. Bµi 4: Phª ph¸n nh÷ng «ng chång coi vî trªn tÊt c¶, c¸i g× ë vî còng ®Ñp, còng ®¸ng yªu mÆc dï ë vî anh ta c¸i g× còng ®¸ng phª ph¸n, ®¸ng c­êi c¶. Bªn c¹ch ®ã lµ nh÷ng ng­êi phô n÷ ®áng d¶nh v« duyªn, luém thuém. BiÖn ph¸p nghÖ thuËt cña hai bµi ca nµy lµ c¸ch nãi t­¬ng ph¶n vµ ngoa dô. Lç …g¸nh l«ng > < r©u rång trêi cho Ng¸y o,o > < cho vui nhµ Hay ¨n quµ > < vÒ nhµ ®ì ¨n c¬m §Çu …r¬m > < Hoa th¬m r¾c ®Çu. + So s¸nh: *Tay ch©n nhi nhÝ b¾p cµy C¸i l­ng th¾t ®¸y ch¼ng tµy voi nan *Ch¼ng ai nu«i chång b»ng t«i S¸ng thêi ch¸o c¸m tr­a x¬i canh bÌo. C¸ch nãi t­¬ng ph¶n, ngoa dô, gi¶ ®Þnh, ch¬i ch÷, nãi ng­îc tÊt c¶ lµ nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt ®­îc sö dông trong ca dao hµi h­íc. Tham kh¶o phÇn Ghi nhí SGK. §«i m¾t A. Môc tiªu bµi häc HiÓu ®­îc t×nh yªu tha thiÕt thñy chung vµ kh¸t väng tù do yªu ®­¬ng cña c¸c chµng trai, c« g¸i Th¸i.ThÊy ®­îc ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt cña truyÖn th¬. B. Ph­¬ng tiÖn thùc hiÖn SGK, SGV. ThiÕt kÕ bµi häc. C. TiÕn tr×nh d¹y häc KiÓm tra bµi cò Giíi thiÖu bµi míi V¨n ch­¬ng ®· tõng miªu t¶ t©m tr¹ng cña chµng trai khi ng­êi yªu m×nh ®i lÊy chång. §ã lµ t©m tr¹ng cña Ph¹m Kim trong "S¬ kÝnh t©n trang", t©m tr¹ng cña Kim Träng trong "TruyÖn KiÒu" cña NguyÔn Du… Trong sè ®ã ®¸ng l­u ý nhÊt lµ t©m tr¹ng cña chµng trai trong "TiÔn dÆn ng­êi yªu" ("Xèng chô xon xao") cña ®ång bµo Th¸i ë T©y B¾c. Ph­¬ng ph¸p Néi dung cÇn ®¹t I. T×m hiÓu chung : 1. Vµi nÐt vÒ thÓ lo¹i, tãm t¾t néi dung. (H/S ®äc phÇn tiÓu dÉn) GVH: PhÇn tiÓu dÉn SGK giíi thiÖu néi dung g× ? Em h·y tr×nh bµy tõng néi dung cô thÓ? GVH: TruyÖn th¬ lµ g×? GVH: Chñ ®Ò cña truyÖn th¬? GVH: Nh©n vËt chÝnh cña truyÖn th¬ ? GVH: Cèt truyÖn ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo ? GVH: KÕt thóc truyÖn th¬ ra sao ? GVH: Anh (chÞ) h·y tãm t¾t truyÖn th¬ "TiÔn dÆn ng­êi yªu" cña d©n téc Th¸i b»ng c¸ch ng¾n nhÊt nh­ng ®Çy ®ñ c¸c ý chÝnh ? 2. T¸c gi¶, vÞ trÝ ®o¹n trÝch: GVH: Ai dÞch truyÖn th¬ nµy? T¸c phÈm gåm bao c©u th¬? VÞ trÝ cña ®o¹n trÝch? GVG: +Gi¶i nghÜa c¸c tõ khã + §¹i ý II. néi dung chÝnh 1. T©m tr¹ng, t×nh c¶m cña chµng trai khi tiÔn dÆn. GVH: Toµn bé ®o¹n trÝch lµ lêi cña ai ? GVH: H·y ph©n tÝch diÔn biÕn t©m tr¹ng cña c« g¸i khi c« vÒ nhµ chång ? GVH: C« g¸i qua lêi cña chµng trai ®i qua nh÷ng ®©u? H·y ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña h×nh ¶nh Êy ? GVH: Chµng trai cßn thÓ hiÖn t©m tr¹ng g× ? GVH: Chµng trai cßn thÓ hiÖn t©m tr¹ng g× ? "§«i ta yªu nhau, ®îi ®Õn th¸ng N¨m lau në, §îi mïa n­íc ®á c¸ vÒ, §îi chim t¨ng lã hãt gäi hÌ, Kh«ng lÊy ®­îc nhau mïa h¹, ta sÏ lÊy nhau mïa ®«ng, Kh«ng lÊy ®­îc nhau thêi trÎ, ta sÏ lÊy nhau khi go¸ bôa vÒ giµ". 2. Cö chØ, lêi lÏ hµnh ®éng cña chµng trai khi thÊy c« g¸i ë nhµ chång. GVH: Em h·y ph©n tÝch ®o¹n th¬ nµy ? DËy ®i em, dËy ®i em ¬i! DËy rò ¸o kÎo bä, DËy phñi ¸o kÎo lÊm! §Çu bï anh ch¶i cho, Tãc rèi ®­a anh bói hé. Anh chÆt tre vÒ ®èt giãng ®Çu, ChÆt tre dµy, anh hun giãng gi÷a… GVH: Lêi tiÔn dÆn cña chµng trai ë ®o¹n cuèi nµy ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo ? VÒ víi ng­êi ta th­¬ng thuë cò, ChÕt ba n¨m h×nh cßn treo ®ã; ChÕt thµnh s«ng, vôc n­íc uèng m¸t lßng, ChÕt thµnh ®Êt, mäc d©y trÇu xanh th¼m, ChÕt thµnh bÌo, ta tr«i næi ao chung, ChÕt thµnh mu«i, ta móc xuèng cïng b¸t, ChÕt thµnh hån chung mét m¸i song song. GVH: Lêi chµng trai cßn thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo ? Yªu nhau, yªu trän ®êi gç cøng, Yªu nhau, yªu trän kiÕp ®Õn giµ, Ta yªu nhau tµn ®êi giã kh«ng rung, kh«ng chuyÓn, Ng­êi xiÓm xui, kh«ng ngo¶nh, kh«ng nghe. GVH: So s¸nh gi÷a hai lêi tiÔn dÆn cña chµng trai ? =>"Lêi tiÔn dÆn" lµ tiÕng nãi chøa chan t×nh c¶m nh©n ®¹o, kh¸t väng ®ßi quyÒn sèng cho con ng­êi. Tõ ®ã hiÓu ®­îc v× sao ®ång bµo Th¸i rÊt yªu quý say mª, coi tiÔn dÆn ng­êi yªu lµ niÒm tù hµo cña d©n téc. Ng­êi Th¸i cã c©u '"H¸t tiÔn dÆn lªn, gµ Êp ph¶i bá æ, c« g¸i quªn h¸i rau, anh ®i cµy quªn cµy". III. Cñng cè + Chó ý c¸c yÕu tè nghÖ thuËt. - PhÇn tiÓu dÉn SGK giíi thiÖu vÒ truyÖn th¬ c¸c d©n téc Ýt ng­êi, tãm t¾t t¸c phÈm vµ giíi thiÖu ®o¹n trÝch. TruyÖn th¬ lµ nh÷ng truyÖn kÓ dµi b»ng th¬, cã sù kÕt hîp gi÷a hai yÕu tè tù sù vµ tr÷ t×nh, ph¶n ¸nh sè phËn cña ng­êi nghÌo khæ vµ kh¸t väng vÒ t×nh yªu tù do, h¹nh phóc vµ c«ng lÝ. Hai chñ ®Ò thÓ hiÖn trong truyÖn th¬ lµ kh¸t väng tù do yªu th­¬ng vµ h¹nh phóc løa ®«i. Nh©n vËt chÝnh cña c¸c truyÖn th¬ lµ c¸c chµng trai, c« g¸i, n¹n nh©n ®au khæ cña chÕ ®é h«n nh©n g¶ b¸n. ót lãt - Hå Liªu (M­êng) CÇm §«i - HiÒn Tom (Tµy) Chµng Ló - Nµng ña (Th¸i) Nµng Nhµng Dî - Chµng Chµ T¨ng (M«ng) Cèt truyÖn th­êng theo ba chÆng: §«i trÎ yªu nhau tha thiÕt T×nh yªu tan vì ®au khæ T×m c¸ch tho¸t khái c¶nh ngé chÕt cïng nhau hoÆc v­ît khã kh¨n ®Ó trë vÒ sèng h¹nh phóc. => KÕt thóc truyÖn th¬ th­êng b»ng c¸i chÕt hoÆc ph¶i xa nhau vÜnh viÔn cña ®«i b¹n t×nh. Nã ph¶n ¸nh cuéc sèng ngét ng¹t cña thanh niªn nam n÷ c¸c d©n téc, tè c¸o x· héi, béc lé kh¸t väng tù do yªu ®­¬ng. Mét lo¹i kÕt thóc kh¸c lµ ®«i b¹n t×nh ®­îc chung sèng h¹nh phóc tr¶i qua bao nhiªu tr¾c trë. "TiÔn dÆn ng­êi yªu" thuéc lo¹i kÕt thóc nµy. Dùa vµo 3 sù viÖc sau ®©y: T×nh yªu tan vì Chµng trai, c« g¸i cïng ra ®êi, cïng ch¬i chung tõ Êu th¬. Lín lªn hai ng­êi cµng quÊn quýt vµ yªu nhau. Nh­ng cha mÑ c« g¸i chª chµng trai nghÌo, g¶ c« cho mét ng­êi giµu cã khi c« ®ang cßn ë trªn n­¬ng. C« g¸i ®au khæ nh­ng bÊt lùc. Chµng trai tr­íc t×nh c¶nh Êy quyÕt ra ®i t×m sù giµu sang, ­íc hÑn trë vÒ chuéc l¹i ng­êi yªu. C« g¸i ë nhµ chê ®îi hÕt c¶ thêi gian rÓ trong, rÓ ngoµi, ®µnh ph¶i theo ng­êi chång mµ cha mÑ c« ®· Ðp buéc. 2. Lêi tiÔn dÆn Chµng trai trë vÒ gi÷a lóc c« g¸i ph¶i vÒ nhµ chång. Chµng trai ®µnh dÆn c« g¸i hÕt lêi hÕt lÏ. TiÔn c« vÒ nhµ chång, anh ë l¹i mét thêi gian chøng kiÕn c¶nh c« bÞ chång ®¸nh ®Ëp, hµnh h¹ khæ së. Anh ch¨m sãc cho c« vµ mong ­íc ngµy sum häp. H¹nh phóc ®oµn tô §­îc vµi n¨m c« bÞ nhµ chång ®uæi vÒ. Bè, mÑ c« l¹i b¸n ®øt cho mét nhµ quan, c« ®au khæ cµng trë lªn vông vÒ, ngang ng¹nh. Nhµ quan mang c« ra chî b¸n. C« g¸i ngµy nµo "ngãn tay thon l¸ hµnh, ®«i m¾t ®Ñp dµi nh­ lµ trÇu xanh" mµ nay tiÒu tôy chØ ®¸ng mét bã l¸ dong. Ng­êi ®æi c« lµ chµng trai x­a, kh«ng nhËn ra c«, anh ®· cã gia ®×nh nhµ cao cöa réng. Tñi phËn c« mang ®µn m«i - mét kØ vËt ngµy nµo ra thæi. NhËn ra c« g¸i, anh liÒn tiÔn vî vÒ nhµ chu ®¸o (ng­êi vî nµy còng lÊy ®­îc chång vµ sèng h¹nh phóc). Chµng trai vµ c« g¸i lÊy nhau sèng h¹nh phóc ®Õn trän ®êi. M¹c Phi lµ ng­êi dÞch. T¸c phÈm gåm 1846 c©u th¬ trong ®ã cã gÇn 400 c©u lµ lêi tiÔn dÆn. "Lêi tiÔn dÆn" lµ ®o¹n trÝch gåm 2 ®o¹n. §o¹n mét lµ lêi tiÔn dÆn cña chµng trai khi anh ch¹y theo c«, tiÔn c« vÒ nhµ chång "Qu©y g¸nh qua ®ång ruéng" ®Õn "khi gãa bôa vÒ giµ". §o¹n hai cßn l¹i th­¬ng c« bÞ ®¸nh ®Ëp, anh cµng kh¼ng ®Þnh mèi t×nh tha thiÕt, bÒn chÆt cña m×nh. => B»ng lêi tiÔn dÆn ®o¹n trÝch lµm næi bËt t©m tr¹ng xãt th­¬ng cña chµng trai nçi ®au khæ tuyÖt väng cña c« g¸i. §ång thêi kh¼ng ®Þnh kh¸t väng h¹nh phóc, t×nh yªu chung thñy, cña chµng trai víi c« g¸i. Lêi cña chµng trai. C« g¸i chØ hiÖn ra qua lêi cña chµng trai nghÜa lµ qua c¶m nhËn cña chµng trai. Chµng trai c¶m nhËn nçi ®au khæ tuyÖt väng cña c« g¸i: "Võa ®i võa ngo¶nh l¹i. Võa ®i võa ngo¸i tr«ng…" Chµng trai nh­ thÊy ®­îc c« g¸i vÉn nuèi tiÕc, chê ®îi, nu«i hi väng víi t©m tr¹ng "ch©n b­íc xa lßng cµng ®au cµng nhí". C« buéc ph¶i lÊy ng­êi m×nh kh«ng yªu lµm sao tr¸nh khái nçi buån ®au. C« "ngo¶nh l¹i", "ngo¸i tr«ng", "lßng cµng ®au cµng nhí" v× nghÜ tíi mèi t×nh lì hÑn cña m×nh. C« nh­ muèn thu tÊt c¶ nh÷ng kØ niÖm cña mèi t×nh Êy, nh÷ng con ®­êng lªn n­¬ng, lèi mßn xuèng nói, ®­êng qua suèi… TÊt c¶ vÉn cßn ®©y mµ lßng ng­êi ph¶i c¸ch xa. Mçi b­íc c« lµ nçi ®au gh×m xÐ "ch©n b­íc xa lßng cµng ®au cµng nhí". "Em tíi rõng cµ ng¾t l¸ cµ ngåi ®îi, Tíi rõng l¸ ngãn ngãng tr«ng". Cö chØ chê, ®îi ngãng tr«ng diÔn t¶ t©m tr¹ng ®au khæ nh­ cè b¸m vÝu lÊy mét c¸i g×. MÆt kh¸c ít cay, cµ ®¾ng vµ ®éc ®Þa thay "l¸ ngãn" gîi ra t©m tr¹ng ®Çy cay ®¾ng cña c« g¸i vµ sù chê ®îi mµ th«i. §©y còng lµ t©m tr¹ng ®au khæ cña chµng trai khi tiÔn c« g¸i vÒ nhµ chång. C¶nh ®· thÓ hiÖn t×nh c¶m cña con ng­êi. Chµng trai kh¼ng ®Þnh tÊm lßng thñy chung cña m×nh. Chµng trai nãi víi c« g¸i: "Xin h·y cho anh kÒ vãc m¶nh, QuÊn quanh vai ñ lÊy h­¬ng ng­êi Cho mai sau löa x¸c ®­îm hái Mét l¸t bªn em thay lêi tiÔn dÆn!" Ng­êi Th¸i cã tôc háa t¸ng. Khi thiªu x¸c, hä ®èt theo c¸i ¸o, c¸i kh¨n hoÆc mÊy sîi tãc cña ng­êi th©n yªu nhÊt ®Ó h¬i cña ng­êi th©n khiÕn hä kh«ng c« ®¬n, x¸c sÏ ch¸y ®­îm, hån siªu tho¸t. Chµng trai m­în h­¬ng ng­êi yªu tõ lóc nµy v× suèt ®êi anh kh«ng cßn ai yªu th­¬ng h¬n ®Ó lóc chÕt, x¸c nhê cã h­¬ng cña ng­êi yªu mµ ch¸y ®­îm. Chµng trai ®· kh¼ng ®Þnh tÊm lßng thñy chung cña m×nh, t×nh yªu cña m×nh. Anh ®· ®éng viªn c« g¸i "Con nhá h·y ®­a anh ½m. BÐ xinh h·y ®­a anh bång, Cho anh bÕ con dßng ®õng ng­îng, Nùng con rång, con ph­îng ®õng buån". "Con nhá… con ph­îng" lµ chØ con cña c« g¸i víi ng­êi kh¸c ®­îc anh yªu quý nh­ con ®Î cña m×nh. C©u th¬ cßn cã ý nghÜa ®Ò cao dßng gièng cña ®øa trÎ ®Ó võa lßng mÑ nã. §éng viªn, an ñi ®Êy mµ vÉn cã g× xãt xa ®Õn tËn gan ruét cña chµng trai. Kh«ng chØ ®éng viªn, an ñi c« g¸i, chµng trai ®· ­íc hÑn chê ®îi c« g¸i trong mäi thêi gian, mäi t×nh huèng. Thêi gian lu©n chuyÓn "th¸ng n¨m lau në, n­íc ®á c¸ vÒ" ®Õn c¶ ©m thanh quen thuéc "chim t¨ng lã hãt gäi hÌ". TÊt c¶ g¾n bã, gÇn gòi víi cuéc sèng con ng­êi. B­íc ®i cña thêi gian cßn kh¼ng ®Þnh sù chê ®îi cña chµng trai tÝnh b»ng mïa, b»ng vô vµ t¨ng lªn tÝnh b»ng c¶ ®êi ng­êi. Râ rµng lêi tiÔn cña chµng trai xoay quanh mét ch÷ ®îi. Chê ®îi lµ t×nh nghÜa thñy chung cña chµng trai víi c« g¸i. T×nh yªu cña hä lµ bÊt tö, song chê ®îi còng cã nghÜa lµ chÊp nhËn cuéc sèng hiÖn t¹i chØ cßn hi väng ë t­¬ng lai, thÓ hiÖn sù bÊt lùc tr­íc tËp tôc, chÊp nhËn h«n nh©n do cha mÑ ®Þnh ®o¹t. Chµng trai ®· ®­a c« g¸i ®Õn tËn nhµ chång vµ, chøng kiÕn c¶nh c« bÞ gia ®×nh nhµ chång hµnh h¹. "Em ng· l¨n chiªng c¹nh miÖng cèi lîn dòi Em ng· l¨n ®ïng liÒn bªn m¹ng lîn vÇy Ng· kh«ng kÞp chèng kÞp g­îng". Theo phong tôc hån nhiªn vµ giµu nh©n v¨n cña ng­êi Th¸i nÕu hai ng­êi yªu nhau mµ kh«ng lÊy ®­îc nhau hä sÏ thµnh anh, em bÌ b¹n, gÇn th× thØnh tho¶ng th¨m nhau, xa x«i th× hµng n¨m cã phiªn chî t×nh hä t×m vÒ chî gÆp gì chia sÎ vui buån cïng nhau. Chµng trai trong ®o¹n trÝch nµy chøng kiÕn c¶nh c« g¸i bÞ gia ®×nh nhµ chång hµnh h¹. Anh c¶m th«ng s¨n sãc c« b»ng lêi lÏ vµ hµnh ®éng chia sÎ hÕt mùc yªu th­¬ng. => §©y lµ lêi chµng trai cïng víi c¸i nh×n xãt xa th­¬ng c¶m. Ng­êi ®äc h×nh dung ra c« g¸i ¸o lÊm, ®Çu bï, tãc rèi ®au ®ín v× bÞ ®¸nh ®Ëp hµnh h¹. §ã lµ t×nh c¶nh ®¸ng th­¬ng, lµ tiÕng kªu cøu vÒ quyÒn sèng cña ng­êi phô n÷, gîi bao nhiªu nçi th­¬ng c¶m xãt xa. Nh÷ng tiÕng gäi tha thiÕt "dËy ®i dËy ®i em ¬i!" cïng víi cö chØ ©n cÇn "®Çu bï anh ch¶i cho, tãc rèi anh bói hé" cïng víi sù ch¨m sãc "anh hun giãng gi÷a, lam èng thuèc nµy em uèng khái ®au". §©y lµ cö chØ, lêi nãi vµ hµnh ®éng cña t×nh yªu th­¬ng. Lêi nãi ®ã cßn Èn chøa nçi xãt xa, ®au ®ín h¬n c¶ nçi ®au mµ c« g¸i ph¶i chÞu. Lêi lÏ ®ã thÊm nhuÇn t×nh c¶m nh©n ®¹o ®èi víi sè phËn ng­êi con g¸i vµ nh÷ng phô n÷ Th¸i x­a. Lêi tiÔn dÆn cña chµng trai thÓ hiÖn t×nh yªu nång nµn m·nh liÖt cña anh: Chµng trai kh¼ng ®Þnh víi c« g¸i sèng chÕt cïng cã nhau. Tõ chÕt ®­îc lÆp l¹i s¸u lÇn còng lµ s¸u lÇn anh kh¼ng ®Þnh sù g¾n bã, kh«ng thÓ sèng xa nhau. H·y sèng cïng nhau ®Õn lóc chÕt. DÉu cã ph¶i chÕt, còng chÕt cïng nhau. Thªm mét lÇn ta b¾t gÆp t×nh yªu thñy chung, son s¾t cña nh÷ng chµng trai, c« g¸i Th¸i. §©y lµ x· héi v¹n ¸c víi nhiÒu bÊt c«ng v« lÝ ®ang ®Ì nÆng lªn kiÕp sèng con ng­êi. §ång tiÒn vµ sù giµu sang ®· ph¸ ho¹i h¹nh phóc con ng­êi. =>Lêi chµng trai thÓ hiÖn kh¸t väng gi¶i phãng ®­îc sèng trong t×nh yªu. Hai tiÕng yªu trän ®êi, yªu trän kiÕp lµ sù kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m tr­íc sau nh­ mét kh«ng g× cã thÓ thay ®æi. Giã kh«ng bao giê ngõng. Song dÉu giã cã thÓ ngõng (tµn ®êi giã) th× t×nh yªu cña chµng trai vµ c« g¸i còng kh«ng bao giê thay ®æi. §©y còng lµ kh¸t väng tù do, kh¸t väng ®­îc sèng trong t×nh yªu. Kh¸t väng Êy nh­ kh¾c vµo gç, t¹c vµo ®¸, bÒn v÷ng ®Õn mu«n ®êi. Lêi tiÔn dÆn ®Çu thÓ hiÖn: Chµng trai c¶m nhËn nçi ®au khæ tuyÖt väng cña c« g¸i, còng lµ nçi ®au khæ cña chµng trai. Anh kh¼ng ®Þnh tÊm lßng thñy chung, ®éng viªn, an ñi c« g¸i. ­íc hÑn chê ®îi c« g¸i trong mäi thêi gian, mäi t×nh huèng. Lêi tiÔn dÆn sau: Sù c¶m th«ng s©u s¾c, chia sÎ víi c« b»ng lêi lÏ nhÊt mùc yªu th­¬ng, thÓ hiÖn kh¸t väng gi¶i phãng, kh¸t väng tù do ®­îc sèng trong t×nh yªu. Lêi tiÔn dÆn ®Çu tËp trung trong mét ch÷ "®îi" th× lêi tiÔn dÆn sau tËp trung trong mét ch÷ "cïng". C¶ hai lêi tiÔn dÆn thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn t©m tr¹ng thñy chung, ­íc hÑn, chê ®îi cïng nhau v­¬n ®Õn kh¸t väng tù do, kh¸t väng gi¶i phãng. Lêi tiÔn dÆn nghiªng vÒ lêi dÆn dß mang s¾c th¸i t×nh c¶m nh­ng ®ång thêi còng béc lé t­ t­ëng tiÕn bé. §ã lµ ph¬i bÇy thùc chÊt cña x· héi phong kiÕn miÒn nói x­a. Mét x· héi ng¨n cÊm toa chiÕt (Tßa " khãa, chiÕt " ®Ëp vì) t×nh c¶m con ng­êi. . H×nh ¶nh ®Ëm mµu s¾c thiªn nhiªn nói rõng diÔn ®¹t t×nh c¶m. Lèi diÔn ®¹t ®ã chØ cã trong th¬ v¨n c¸c d©n téc thiÓu sè mang mµu s¾c thiªn nhiªn phong phó hïng vÜ, võa méc m¹c võa giµu chÊt th¬.