Giáo án Ngữ văn 6 - Tiết 1 đến tiết 119

tuÇn 1 - Bµi 1. TiÕt 1: (Ngµy .................. V¨n b¶n Con rång - ch¸u tiªn A/ Môc tiªu cÇn ®¹t: Gióp häc sinh: - HiÓu ®­îc ®Þnh nghÜa s¬ l­îc vÒ truyÒn thuyÕt. - HiÓu néi dung, ý nghÜa cña truyÒn thuyÕt Con Rång - Ch¸u Tiªn. - ChØ ra vµ hiÓu ®­îc ý nghÜa cña nh÷ng chi tiÕt t­ëng t­îng, k× ¶o cña truyÖn. - KÓ l¹i truyÖn. B. TiÕn tr×nh bµi d¹y: * KiÓm tra: bµi so¹n cña häc sinh; æn ®Þnh líp. * Bµi míi: Mçi con ng­êi chóng ta ®Òu thuéc vÒ mét d©n téc. Mçi d©n téc l¹i cã nguån gèc riªng cña m×nh göi g¾m trong nh÷ng truyÒn thuyÕt, truyÒn thuyÕt k× diÖu. D©n téc ViÖt chóng ta ®êi ®êi sinh sèng trªn d¶i ®Êt dµi vµ hÑp h×nh ch÷ S bªn bê biÓn §«ng, b¾t nguån tõ mét truyÒn thuyÕt xa x¨m, huyÒn ¶o - TruyÒn thuyÕt "Con Rång - Ch¸u Tiªn" tr­íc hÕt chóng ta cÇn hiÓu truyÒn thuyÕt lµ g×? I/ Giíi thiÖu chung: Häc sinh ®äc chó thÝch SGK (7) Gi¸o viªn l­u ý häc sinh vÒ thÓ lo¹i "truyÒn thuyÕt" II. §äc, hiÓu v¨n b¶n: 1. §äc, kÓ: * §äc râ rµng, m¹ch l¹c, nhÊn m¹nh c¸c chi tiÕt li kú, t­ëng t­îng. - Cè g¾ng thÓ hiÖn hai lêi ®èi tho¹i cña 2 nh©n vËt L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬. - Gi¸o viªn ®äc. - Häc sinh ®äc, nhËn xÐt, söa. * T×m c¸c sù viÖc chÝnh trong truyÖn? Gi¸o viªn treo b¶ng phô. GT n/v: - Nguån gèc, h×nh d¹ng, tµi n¨ng hai vÞ thÇn. - L¹c Long Qu©n kÕt duyªn cïng ¢u C¬, sinh bäc tr¨m trøng. - L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬ chia tay nhau, chia con. - Sù nghiÖp dùng n­íc. - Nguån gèc d©n téc ViÖt Nam. -> §ã lµ chuçi c¸c sù viÖc, c¸c t×nh tiÕt chÝnh cña c©u chuyÖn. Khi kÓ häc sinh b¸m s¸t vµo c¸c t×nh tiÕt ®ã ®Ó ph¸t triÓn thµnh néi dung c©u chuyÖn. - Gi¸o viªn kÓ phÇn ®Çu. - Häc sinh kÓ, nhËn xÐt. 2. Chó thÝch: Trªn c¬ së häc sinh chuÈn bÞ bµi ë nhµ, gi¸o viªn l­u ý c¸c em nh÷ng chó thÝch chñ yÕu lµ tõ H¸n ViÖt (1, 2, 4, 5). 3. Bè côc: ? Em cã biÕt bè côc th­êng gÆp cña mét c©u chuyÖn d©n gian? ? Bè côc cña v¨n b¶n nµy nh­ thÕ nµo? - Më truyÖn: tõ ®Çu... "Long trang"? - DiÔn biÕn truyÖn: tiÕp ®Õn "Lªn ®­êng". - KÕt thóc truyÖn: PhÇn cßn l¹i. 4. Ph©n tÝch: Häc sinh ®äc phÇn më truyÖn. ? PhÇn më truyÖn nµy cho em biÕt ®iÒu g×? ? Trong trÝ t­ëng t­îng cña ng­êi x­a, L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬ hiÖn lªn víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nµo? a, Më truyÖn: Giíi thiÖu nh©n vËt, nguån gèc, h×nh d¸ng, tµi n¨ng cña L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬. - L¹c Long Qu©n nßi Rång, con thÇn Long N÷, quen sèng ë d­íi n­íc; ¢u C¬ lµ dßng Tiªn ë trªn nói, thuéc dßng hä ThÇn N«ng. - L¹c Long Qu©n cã søc khoÎ v« ®Þch, cã nhiÒu phÐp l¹. ¢u c¬ xinh ®Ñp tuyÖt trÇn, yªu thiªn nhiªn, c©y cá. - L¹c Long Qu©n gióp d©n diÖt trõ yªu qu¸i, d¹y d©n c¸ch trång trät, ch¨n nu«i, ¨n ë. ? Qua nh÷ng chi tiÕt giíi thiÖu ®ã, em cã nhËn xÐt nh­ thÕ nµo vÒ 2 vÞ thÇn? (Vµ L¹c Long Qu©n kÕt duyªn cïng ¢u C¬ cã nghÜa lµ nh÷ng vÎ ®Ñp cao quÝ cña thÇn tiªn ®­îc hoµ hîp. Sù hoµ hîp ®ã diÔn ra nh­ thÕ nµo? kÕt qu¶ ra sao) -> Sù kú l¹, lín lao, tµi n¨ng phi th­êng, vÎ ®Ñp cao quý cña hai vÞ thÇn. b. DiÔn biÕn truyÖn: - L¹c Long Qu©n kÕt duyªn cïng ¢u C¬, sinh bäc tr¨m trøng, në ra tr¨m ng­êi con khoÎ ®Ñp. ? Theo em, chi tiÕt mÑ ¢u C¬ sinh bäc tr¨m trøng, në thµnh tr¨m ng­êi con khoÎ ®Ñp cã ý nghÜa g×? (Tõ "®ång bµo" mµ B¸c Hå nãi cã nghÜa lµ cïng bµo thai, mäi ng­êi trªn ®Êt n­íc ta ®Òu cïng chung mét nguån gèc. Nh­ vËy trong t­ëng t­îng méc m¹c cña ng­êi ViÖt Cæ, nguån gèc d©n téc chóng ta thËt ®Ñp, lµ con ch¸u thÇn tiªn, lµ kÕt qu¶ cña mét t×nh yªu, mét mèi l­¬ng duyªn Tiªn - Rång). Chi tiÕt kú l¹ gi¶i thÝch mäi ng­êi ViÖt ta ®Òu lµ anh em ruét thÞt do cïng mét cha mÑ sinh ra. §ã lµ mét nguån gèc thËt ®Ñp, thËt cao quÝ; niÒm tù hµo, t«n kÝnh vÒ nßi gièng d©n téc. ? Nh­ng L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬ l¹i ph¶i chia con vµ chia tay. Em hiÓu ý nghÜa chi tiÕt nµy nh­ thÕ nµo? (Häc sinh th¶o luËn) - Thùc tÕ hai thÇn thuéc hai nßi kh¸c biÖt nhau: nói vµ n­íc, nªn xa nhau lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái. §µn con ®«ng ®óc tÊt nhiªn còng ph¶i chia ®«i: nöa khai ph¸ rõng hoang cïng mÑ, nöa vïng vÉy chèn biÓn kh¬i cïng cha. ? Qua sù viÖc trªn, ng­êi x­a muèn thÓ hiÖn ý nguyÖn g×? (vµ vÉn trong dßng t­ëng t­îng méc m¹c, ng­êi x­a ®· ®­a ra kÕt thóc cho c©u chuyÖn nh­ thÕ nµo?) - §Êt n­íc ®­îc më mang vÒ c¶ hai h­íng: BiÓn vµ rõng. - Mäi ng­êi trªn ®Êt ViÖt ®Òu chung mét dßng m¸u, ®oµn kÕt, g¾n bã l©u bÒn cïng nhau. ? Qua nh÷ng chi tiÕt ®ã, em biÕt thªm g× vÒ x· héi, phong tôc, tËp qu¸n cña ng­êi ViÖt cæ x­a? (Tªn n­íc ®Çu tiªn cña chóng ta lµ V¨n Lang –nghÜa lµ ®Êt nøoc t­¬i ®Ñp, s¸ng ngêi, cã v¨n ho¸. Thñ ®« ®Çu tiªn cña V¨n Lang lµ Phong Ch©u. C¸c triÒu ®¹i Vua Hïng nèi tiÕp nhau -> X· héi V¨n Lang thêi ®¹i Hïng V­¬ng lµ mét x· héi v¨n ho¸ dï cßn s¬ khai). C. KÕt thóc truyÖn: Con ch¸u Tiªn - Rång lËp n­íc V¨n Lang víi c¸c triÒu ®¹i Vua Hïng. 5. T×m hiÓu ý nghÜa - Ghi nhí: ? Qua truyÒn thuyÕt nµy, em hiÓu g× vÒ d©n téc ta? (§ã lµ c¸ch gi¶i thÝch cña ng­êi ViÖt Cæ vÒ nguån gèc d©n téc ta) - D©n téc ta cã nguån gèc thiªng liªng, cao quÝ, lµ mét khèi ®oµn kÕt, v÷ng bÒn. ? TruyÒn thuyÕt nµy ®· båi ®¾p trong em nh÷ng t×nh c¶m nµo? (häc sinh th¶o luËn). Yªu quÝ, tù hµo vÒ truyÒn thèng d©n téc; ®oµn kÕt, yªu th­¬ng mäi ng­êi. ? TruyÒn thuyÕt bao giê còng cã c¸i "lâi sù thËt lÞch sö ", vËy "..." cña truyÒn thuyÕt nµy lµ g×? YÕu tè lÞch sö: TriÒu ®¹i c¸c vua Hïng ? Bªn c¹nh ®ã, yÕu tè chÝnh lµm nªn thµnh c«ng cña truyÒn thuyÕt nµy lµ g×? Häc sinh ®äc ghi nhí: SGK-8 YÕu tè, chi tiÕt t­ëng t­îng, k× ¶o. *) Ghi nhí: sgk III. LuyÖn tËp: ? Em thÝch ®o¹n truyÖn nµo nhÊt? H·y kÓ l¹i ®o¹n ®ã? ? (Cã thÓ cho häc sinh kÓ tiÕp søc theo nhãm) ? T×m c¸c c©u chuyÖn kh¸c còng nh»m gi¶i thÝch nguån gèc d©n téc ViÖt nh­ truyÖn "Con Rång, ch¸u Tiªn" - "Qu¶ trøng to në ra con ng­êi " (D©n téc M­êng) - "Qu¶ bÇu mÑ" (D©n téc Kh¬ mó) IV/ H­íng dÉn vÒ nhµ: - HiÓu kh¸i niÖm truyÒn thuyÕt. - KÓ ®¶m b¶o cèt truyÖn. - Nªu c¶m nghÜ vÒ nguån gèc d©n téc ViÖt - ChuÈn bÞ bµi tiÕp theo. TiÕt 2: (Ngµy) V¨n b¶n: B¸nh ch­ng, b¸nh giÇy (TruyÒn thuyÕt - Tù häc cã h­íng dÉn) A. Môc tiªu bµi häc: Gióp häc sinh hiÓu: - Néi dung, ý nghÜa cña truyÖn. - ChØ ra vµ hiÓu ®­îc ý nghÜa nh÷ng chi tiÕt k× ¶o trong truyÖn. - KÓ ®­îc truyÖn. B. TiÕn tr×nh bµi d¹y: * æn ®Þnh líp: *KiÓm tra bµi cò: ? Em hiÓu thÕ nµo lµ "truyÒn thuyÕt"? Nh÷ng chi tiÕt hoang ®­êng, k× ¶o cã vai trß nh­ thÕ nµo trong lo¹i truyÖn nµy? ? KÓ l¹i truyÖn "Con rång - Ch¸u tiªn". Nªu c¶m nhËn c¶m em vÒ v¨n b¶n nµy? * Bµi míi: Hµng n¨m, mçi khi xu©n vÒ, tÕt ®Õn, nh©n d©n ta - nh÷ng con ch¸u vua Hïng - l¹i hå hëi chë l¸ dong, xay ®ç, gi· g¹o gãi b¸nh. B¸nh ch­ng, b¸nh giÇy lµ hai thø b¸nh kh«ng nh÷ng rÊt ngon, rÊt bæ, lu«n cã mÆt ®Ó lµm nªn h­¬ng vÞ tÕt cæ truyÒn d©n téc mµ cßn hµm chøa bao ý nghÜa s©u xa, lý thó. Hai thø b¸nh ®ã gîi chóng ta nhí l¹i mét truyÒn thuyÕt tõ rÊt xa x¨m... I. Giíi thiÖu chung: TruyÖn thuéc thÓ lo¹i truyÖn truyÒn thuyÕt vÒ thêi ®¹i c¸c vua Hïng. II. §äc hiÓu v¨n b¶n: 1. §äc, kÓ; * §äc giäng chËm r·i, t×nh c¶m, chó ý lêi nãi cña thÇn trong giÊc méng cña Lang Liªu cÇn ®äc giäng ©m vang, xa v¾ng, giäng vua Hïng ®Ünh ®¹c, ch¾c khoÎ. * KÓ: + T×m c¸c sù viÖc chÝnh trong truyÖn. - Hïng v­¬ng chän ng­êi nèi ng«i. - Lang Liªu ®­îc thÇn gióp ®ì. - Lang Liªu lµm b¸nh. - Hai thø b¸nh cña Lang Liªu ®­îc vua cha chän ®Ó tÕ trêi, ®Êt vµ Lang Liªu ®­îc chän nèi ng«i vua. + KÓ VB. 2. Chó thÝch: L­u ý chó thÝch: 1, 2, 3, 4, 7, 8, 9, 12, 13 ( tõ cæ, tõ ghÐp, thµnh ng÷). 3. Bè côc. 3 phÇn: ? V¨n b¶n cã thÓ chia thµnh mÊy phÇn? Giíi h¹n & néi dung tõng phÇn? PhÇn 1: Tõ ®Çu... "Chøng gi¸m" PhÇn 2: TiÕp ... "NÆn h×nh trßn" PhÇn 3: Cßn l¹i. 4. Ph©n tÝch: a. Hïng V­¬ng chän ng­êi nèi ng«i. ? §äc phÇn 1 ? Vua Hïng chän ng­êi nèi ng«i trong hoµn c¶nh nµo? ý ®Þnh cña vua ra sao vµ chän b»ng h×nh thøc g×? (Gi¸o viªn cho 3 nhãm chuÈn bÞ ý) - Hoµn c¶nh: giÆc ngoµi ®· yªn, vua cã thÓ tËp trung ch¨m lo cho d©n ®­îc lo Êm, vua ®· giµ muèn truyÒn ng«i. - ý cña vua: ng­êi nèi ng«i ph¶i nèi ®­îc chÝ vua, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ con tr­ëng. - H×nh thøc chän: vua ®­a ra mét c©u ®ã ®Æc biÖt ®Ó thö tµi c¸c lang. Ai lµm võa ý vua sÏ ®­îc vua truyÒn ng«i. ? Qua ®ã, em hiÓu g× vÒ ý ®Þnh cña vua? (Nèi chÝ vua ph¶i lµ ng­êi biÕt lo cho d©n, cho n­íc, duy tr× ®­îc c¶nh th¸i b×nh cho mu«n d©n, biÕt lÊy d©n lµm gèc). ? Qua c¸ch thøc chän ng­êi nèi ng«i cña vua em thÊy ®­îc h×nh thøc sinh ho¹t v¨n ho¸ nµo? (Thi gi¶i ®è lµ mét h×nh thøc rÊt khã kh¨n mang tÝnh thö th¸ch cao). Gi¸o viªn cã thÓ liªn hÖ: “Em bÐ th«ng minh” b, Lang liªu cïng thi tµi Häc sinh theo dâi phÇn 2: ? §Ó lµm ®Ñp lßng cha vµ mong ­íc ®­îc nèi ng«i vua, c¸c lang ®· lµm g×? (HËu: tèt, réng r·i, dµy) - C¸c lang ®ua nhau lµm cç thËt to, thËt hËu. ? Cßn Lang Liªu th× sao? (vµ mét ®ªm, chµng n»m méng thÊy...) Lang Liªu rÊt buån v× chµng chØ cã khoai, lóa. Lang Liªu ®­îc thÇn gióp ®ì. ? V× sao, trong c¸c con vua chØ cã Lang Liªu ®­îc thÇn gióp ®ì (ý thÇn ®ã lµ: Trong trêi ®Êt kh«ng cã g× quÝ b»ng h¹t g¹o. C¸c thø kh¸c tuy ngon, khan hiÕn, con ng­êi kh«ng lµm ra ®­îc. ý thÇn chÝnh lµ ý cña nh©n d©n, tr©n träng lóa g¹o cña trêi ®Êt còng lµ tr©n träng kÕt qu¶ må h«i c«ng søc cña nh©n d©n, bëi nh©n d©n coi h¹t g¹o lµ ngäc thùc-c¸i ¨n quÝ nh­ ngäc). - ThÇn gióp ®ì Lang Liªu v×: + Chµng lµ ng­êi thiÖt thßi nhÊt. + Tuy lµ lang nh­ng chµng ch¨m lo viÖc ®ång ¸ng, trång khoai lóa. PhËn cña chµng gÇn gòi trong d©n th­êng tuy th©n lµ con vua. + Chµng lµ ng­êi duy nhÊt hiÓu ®­îc ý thÇn vµ thùc hiÖn ®­îc ý thÇn. - Lang Liªu lµm b¸nh. ? Qua viÖc Lang Liªu lµm 2 lo¹i b¸nh lÔ TV em hiÓu nh­ thÕ nµo vÒ chµng? (Trong t©m trÝ chóng ta, Lang Liªu hiÖn lªn nh­ mét ng­êi anh hïng. H×nh ¶nh cña chµng khiÕn chóng ta nhí ®Õn h×nh ¶nh cña Mai An Tiªm trong sù tÝch d­a hÊu. C¶ Lang Liªu vµ Mai An Tiªm ®Òu lµ...) Lang Liªu lµ ng­êi th«ng minh, cã suy nghÜ s©u s¾c. PhÈm chÊt tèt ®Ñp ®ã khiÕn chµng xøng ®¸ng víi quyÒn kÕ vÞ. c. Lang Liªu nèi ng«i vua: §äc phÇn 3: - Trong lÔ TV, b¸nh cña Lang Liªu ®· ®­îc vua cha chän vµ vua Hïng ®· nãi nh­ thÕ nµo vÒ lÔ vËt nµy? - Qua ®ã, em cã thÓ hiÓu ®­îc v× sao 2 thø b¸nh cña Lang Liªu lµm võa ý vua cha? (Vµ Lang Liªu ®· ®­îc nèi ng«i vua. Chµng thËt xøng ®¸ng v× chµng chøng tá ®­îc tµi ®øc cña con ng­êi cã thÓ nèi chÝ vua. §em c¸i quÝ nhÊt cu¶ trêi ®Êt, cña ruéng ®ång, do chÝnh tay m×nh lµm ra mµ cóng tiÕn Tiªn V­¬ng, d©ng lªn vua cha th× ®óng lµ ng­êi con tµi n¨ng, th«ng minh hiÕu th¶o, tr©n träng ng­êi sinh thµnh ra m×nh ) Hai thø b¸nh cña Lang Liªu cã: + ý nghÜa thùc tÕ: quý träng nghÒ n«ng, h¹t g¹o - nh÷ng thø nu«i sèng con ng­êi vµ do chÝnh bµn tay lao ®éng cña con ng­êi lµm ra, cã mÆt trong ®êi sèng hµng ngµy. + ý t­ëng s©u xa: t­îng trêi, t­îng ®Êt,t­îng mu«n loµi. ? Qua h×nh ¶nh Lang Liªu, truyÖn nh»m ®Ò cao, ca ngîi ®iÒu g×? (th¶o luËn) III. Tæng kÕt - ghi nhí - TruyÖn ®Ò cao lao ®éng, s¸ng t¹o, ®Ò cao nghÒ n«ng; ca ngîi tµi ®øc cña Lang Liªu, chµng hiÖn lªn nh­ mét ng­êi anh hïng v¨n ho¸. ? §ång thêi, truyÖn cßn nh»m gi¶i thÝch ®iÒu g×? - TruyÖn nh»m gi¶i thÝch nguån gèc cña b¸nh ch­ng, b¸nh giÇy. ? YÕu tè gióp truyÖn sèng m·i víi thêi gian. - TruyÖn cã nhiÒu chi tiÕt nghÖ thuËt tiªu biÓu cho truyÖn d©n gian (thi tµi, ®­îc thÇn gióp). - §äc ghi nhí T12. * Ghi nhí: SGK. VI. LuyÖn tËp: - KÓ chuyÖn: h×nh thøc kÓ tiÕp søc hoÆc x× ®iÖn. - Th¶o luËn: ý nghÜa phong tôc lµm b¸nh ch­ng, b¸nh giµy trong ngµy TÕt. §Ò cao nghÒ n«ng, ®Ò cao sù thê kÝnh trêi, ®Êt vµ tæ tiªn cña nh©n d©n ta. «ng cha ta ®· x©y dùng phong tôc tËp qu¸n cña m×nh tõ nh÷ng ®iÒu gi¶n dÞ nh­ng rÊt thiªng liªng, giµu ý nghÜa. Quang c¶nh ngµy TÕt, nh©n d©n ta lµm 2 lo¹i b¸nh nµy cßn cã ý nghÜa gi÷ g×n nÐt ®Ñp v¨n ho¸ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc vµ lµm sèng l¹i c©u chuyÖn "B¸nh ch­ng, b¸nh giÇy". - Chi tiÕt nµo lµm em thÝch nhÊt? V× sao? (VD: Lang Liªu n»m méng thÊy thÇn -> chi tiÕt thÇn kú ®­îc x©y dùng bëi trÝ t­ëng t­îng phong phó cña nh©n d©n, lµm t¨ng søc hÊp dÉn cho c©u chuyÖn. Trong lóc Lang Liªu buån, tñi th©n vµ t­ëng chõng nh­ thÊt väng th× chµng ®­îc thÇn gióp ®ì. §©y lµ kiÓu m« tÝp ta th­êng hay b¾t gÆp trong c¸c truyÖn cæ tÝch sau nµy nh­ anh Khoai khi kh«ng thÓ t×m ®­îc c©y tre tr¨m ®èt... ngoµi ra chi tiÕt cßn cã ý nghÜa ®Ò cao gi¸ trÞ cña h¹t g¹o vµ ®ã chÝnh lµ gi¸ trÞ lao ®éng cña con ng­¬×). V. H­íng dÉn vÒ nhµ: - §äc, kÓ l¹i truyÖn. - Bøc tranh SGK - 10 minh ho¹ cho ®o¹n truyÖn nµo? Em h·y kÓ l¹i ®o¹n v¨n b¶n ®ã. - Thay lêi Lang Liªu kÓ l¹i lÝ do v× sao chµng l¹i lµm hai lo¹i b¸nh (trong t©m tr¹ng v« cïng mõng rì v× ®· lµm võa ý vua cha) - T×m ®äc: Sù tÝch trÇu cau. Sù tÝch d­a hÊu -> gi¶i thÝch nguån gèc sù vËt - ChuÈn bÞ bµi tiÕp theo. TiÕt 3: Tõ vµ cÊu t¹o cña tõ tiÕng viÖt A. Môc tiªu cÇn ®¹t: Gióp häc sinh: - HiÓu ®­îc thÕ nµo lµ tõ vµ ®Æc ®iÓm cÊu t¹o tõ tiÕng ViÖt, cô thÓ lµ: Kh¸i niÖm vÒ tõ, ®¬n vÞ cÊu t¹o tõ, c¸c kiÓu cÊu t¹o tõ. - LuyÖn kü n¨ng nhËn diÖn vµ sö dông tõ. B. TiÕn tr×nh bµi d¹y: * æn ®Þnh líp: * KT chuÈn bÞ cña häc sinh. * Bµi míi: Hµng ngµy, chóng ta vÉn th­êng dïng tõ ®Ó t¹o nªn c©u trong khi nãi vµ viÕt. VËy tõ lµ g×? ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña tõ TiÕng ViÖt ra sao? I. tõ lµ g×: a. VÝ dô: Cho c©u v¨n: “ThÇn d¹y d©n c¸ch trång trät, ch¨n nu«i vµ c¸ch ¨n ë.” (Con Rång, ch¸u Tiªn) b. NhËn xÐt: ? Dùa vµo kiÕn thøc ®· häc, em h·y lËp danh s¸ch c¸c tiÕng vµ danh s¸ch c¸c tõ trong VD trªn? - cã 9 tõ , 12 tiÕng. ? X¸c ®Þnh xem ®¬n vÞ nµo võa lµ 1 tõ, võa lµ 1 tiÕng? ? VËy ®¬n vÞ tiÕng ®­îc dïng lµm g×? §¬n vÞ tõ ®­êng dïng ®Ó lµm g×? ? Khi nµo mét tiÕng ®­îc coi lµ 1 tõ? Qua ®ã em hiÓu nh­ thÕ nµo lµ tõ? - §¬n vÞ võa lµ 1 tõ, võa lµ 1 tiÕng: "ThÇn, d¹y, d©n, c¸ch, vµ" - §¬n vÞ lµ tõ gåm 2 tiÕng: "Trång trät, ch¨n nu«i, ¨n ë" - TiÕng dïng ®Ó t¹o tõ. - Tõ dïng ®Ó t¹o c©u. - Khi mét tiÕng cã thÓ dïng ®Ó t¹o c©u, tiÕng Êy trë thµnh tõ. c. Ghi nhí: SGK 13. (§/n trªn nªu lªn ®Æc ®iÓm cña tõ) + §Æc ®iÓm vÒ chøc n¨ng: Tõ lµ ®¬n vÞ dïng ®Ó ®Æt c©u. Nhê ®Æc ®iÓm nµy chóng ta ph©n biÖt tõ víi tiÕng, bëi tiÕng chØ cã chøc n¨ng t¹o tõ. Mét tiÕng cã thÓ dïng ®Æt c©u t¹o nªn 1 tõ ®¬n. Trong sè c¸c ®¬n vÞ t¹o c©u, tõ lµ ®¬n vÞ nhá nhÊt. Lín h¬n tõ lµ côm tõ bao gåm nh÷ng tõ. II. Tõ ®¬n vµ tõ phøc: a. VÝ dô: Cho c©u v¨n: “Tõ ®Êy, n­íc ta ch¨m nghÒ trång trät, ch¨n nu«i vµ cã tôc ngµy TÕt lµm b¸nh ch­ng, b¸nh giÇy.” b. NhËn xÐt: Gi¸o viªn ph¸t phiÕu cho nhãm Häc sinh ®iÒn tõ vµo b¶ng ph©n lo¹i Tõ ®¬n: tõ, ®Êy, n­íc, ta, ch¨m,... Tõ phøc: - Tõ ghÐp: Ch¨n nu«i, b¸nh ch­ng, b¸nh giÇy. - Tõ l¸y: trång trät. ? Dùa vµo b¶ng ph©n lo¹i, em thÊy ®¬n vÞ nµo cÊu t¹o nªn tõ? TiÕng cÊu t¹o nªn tõ. ? Cã nh÷ng lo¹i tõ nµo? Tõ ®¬n vµ tõ phøc ? Ph©n biÖt tõ ®¬n vµ tõ phøc? Tõ ®¬n lµ tõ chØ cã 1 tiÕng. Tõ phøc lµ tõ gåm 2 hoÆc nhiÒu tiÕng. ? Em cã thÓ cho VD tõ phøc cã nhiÒu tiÕng (th¶o luËn nhãm). ? Trong tõ phøc, em h·y ph©n biÖt tõ l¸y vµ tõ ghÐp? C¸c tiÕng trong tõ phøc cã quan hÖ l¸y ©m -> Tõ l¸y C¸c tiÕng trong tõ phøc cã quan hÖ vÒ nghÜa -> Tõ ghÐp Tõ - Häc sinh lªn b¶ng ®iÒn vµo s¬ ®å c©m: c. Ghi nhí: SGK - 14. III. LuyÖn tËp: Bµi tËp 1: - Th¶o luËn nhãm. - Ph©n c¸ch tõ trong c©u b»ng dÊu (/) a. "Nguån gèc, con ch¸u": tõ ghÐp. b. "Nguån gèc" ®ång nghÜa "nguyªn do, céi rÔ, gèc g¸c, céi nguån". c. Tõ ghÐp chØ quan hÖ th©n thuéc: cËu mî, c« d×, chó b¸c, anh em... Bµi tËp 2: Quy t¾c s¾p xÕp c¸c tiÕng trong tõ ghÐp chØ quan hÖ th©n thuéc: - Theo giíi tÝnh: Anh chÞ, cËu mî... - Theo bËc: Cha anh, con ch¸u... Bµi tËp 3: LiÖt kª tõ ghÐp theo c¸c nhãm tõ ghÐp: (Ph©n c«ng c¸c nhãm thi ®iÒn tiÕp søc, tæ nµo nhanh h¬n, nhiÒu h¬n). - C¸ch chÕ biÕn: r¸n, n­íng, hÊp, nhóng, tr¸ng-cuèn, ch­ng. - ChÊt liÖu lµm b¸nh: nÕp tÎ, khoai, s¾n, ng«, ®Ëu xanh, m×, t«m... - TÝnh chÊt cña b¸nh: dÎo, phång. - H×nh d¸ng cña b¸nh;: gèi, khóc, xèp, quÈy. Bµi tËp 4: "Thót thÝt": tiÕng khãc nhá trong häng khi cã ®iÒu tñi th©n, Êm øc: t­¬ng ®­¬ng sôt sïi, r­ng røc, ti tØ. Bµi tËp 5: Thi t×m nhanh c¸c tõ l¸y - T¶ tiÕng c­êi: khóc khÝch, s»ng sÆc... - T¶ tiÕng nãi: lÐo nhÐo, lÌ nhÌ.. - T¶ d¸ng ®iÖu: lõ ®õ, nghªnh ngang. - §o¹n v¨n cã 3 c©u sö dông tõ l¸y (viÕt vÒ ng­êi). IV. H­íng dÉn vÒ nhµ - Hoµn thµnh bµi tËp. - ChuÈn bÞ bµi tiÕp theo. TËp lµm v¨n: Giao tiÕp, v¨n b¶n vµ ph­¬ng thøc biÓu ®¹t A. môc tiªu bµi häc: - Huy ®éng kiÕn thøc cña häc sinh vÒ c¸c lo¹i v¨n b¶n mµ c¸c em ®· biÕt. - H×nh thµnh s¬ bé c¸c kh¸i niÖm: v¨n b¶n, môc ®Ých giao tiÕp, ph­¬ng thøc biÓu ®¹t. B. tiÕn tr×nh bµi d¹y: * æn ®Þnh líp. * KiÓm tra bµi cò: PhÇn chuÈn bÞ bµi ë nhµ. * Bµi míi: Trong thùc tÕ, c¸c em ®· tiÕp xóc vµ sö dông c¸c v¨n b¶n vµo c¸c môc ®Ých kh¸c nhau: ®äc b¸o, truyÖn, viÕt th­, viÕt ®¬n... nh­ng cã thÓ ch­a gäi chóng lµ v¨n b¶n vµ còng ch­a gäi c¸c môc ®Ých cô thÓ thµnh 1 tªn gäi kh¸i qu¸t lµ giao tiÕp. VËy , bh h«m nay,... I. T×m hiÓu chung vÒ v¨n b¶n vµ ph­¬ng thøc biÓu ®¹t: ? Trong ®êi sèng cÇn khuyªn nhñ ng­êi kh¸c, hay béc lé lßng yªu mÕn b¹n hoÆc muèn tham gia mét ho¹t ®éng do nhµ tr­êng tæ chøc em lµm thÕ nµo ®Ó béc lé nh÷ng ®iÒu ®ã? 1. V¨n b¶n vµ môc ®Ých giao tiÕp: a. Khi cÇn khuyªn nhñ ng­êi kh¸c, béc lé lßng yªu mÕn b¹n,... chóng ta sÏ nãi hoÆc viÕt ®Ó cho ng­êi ta biÕt nguyÖn väng cña m×nh. Nh­ thÕ gäi lµ giao tiÕp. Gi¸o viªn: Giao tiÕp lµ g×? (ghi nhí ý 1) - §óng vËy, khi nãi hay viÕt cho ng­êi ta biÕt nguyÖn väng cña m×nh, cã thÓ biÓu ®¹t ®iÒu ®ã b»ng 1 tiÕng, 1 c©u, nhiÒu c©u. * Giao tiÕp lµ... VD: - §õng! - §õng trÌo c©y. - B¹n ®õng trÌo c©y, ch¼ng may ng· th× khæ. ? Nh­ng khi muèn biÓu ®¹t t­ t­ëng, t×nh c¶m, nguyÖn väng Êy cña m×nh mét c¸ch ®Çy ®ñ cho ng­êi kh¸c hiÓu th× em cÇn ph¶i lµm g×? (®ã lµ giao tiÕp th«ng qua v¨n b¶n) §Ó hiÓu râ vÒ v¨n b¶n, chóng ta quan s¸t VD c. b. Muèn biÓu ®¹t ý ®Çy ®ñ, trän vÑn th× ph¶i t¹o lËp v¨n b¶n nghÜa lµ ph¶i nãi, viÕt cã ®Çu, cã ®u«i, cã m¹ch l¹c, ®ñ lý lÏ. ? C©u ca dao nµy s¸ng t¸c ra nh»m môc ®Ých g×? Muèn nãi lªn vÊn ®Ò g×? (chñ ®Ò g×?) (GT': chÝ h­íng = hoµi b·o, lý t­ëng). c. "Ai ¬i gi÷ chÝ cho bÒn Dï ai xoay h­íng ®æi nÒn mÆc ai" - Môc ®Ých: nªu lªn mét lêi khuyªn. - Chñ ®Ò: gi÷ chÝ cho bÒn (tøc lµ kh«ng dao ®éng khi thÊy ng­êi kh¸c thay ®æi chÝ h­íng). ? C©u ca dao ®­îc lµm theo thÓ th¬ nµo? Em thÊy cÆp lôc b¸t nµy liªn kÕt víi nhau nh­ thÕ nµo vÒ luËt th¬ vµ ý? CÆp lôc b¸t cã sù liªn kÕt gi÷a luËt th¬ vµ ý. + VÒ luËt th¬: Liªn kÕt b»ng c¸ch hiÖp vÇn "bÒn - nªn" + VÒ ý: C©u 6 nªu chñ ®Ò, c©u 8 lµm râ ý, gi¶i thÝch, bæ sung cho c©u 6. ? VËy em thÊy c©u ca dao ®· biÓu ®¹t trän vÑn 1 ý ch­a? BiÓu ®¹t 1 ý trän vÑn: khuyªn mçi ng­êi cÇn gi÷ v÷ng ý chÝ, kh«ng nªn dao ®éng cho dï ng­êi kh¸c cã ®æi thay. C©u ca dao lµ mét v¨n b¶n. * Ghi nhí SGK. ? VËy v¨n b¶n lµ g×? Häc sinh th¶o luËn ý, d, ®, e (16) - Bøc th­ lµ v¨n b¶n viÕt, cã thÓ thøc, cã chñ ®Ò xuyªn suèt lµ th«ng b¸o t×nh h×nh häc tËp, sinh ho¹t... vµ quan t©m tíi ng­êi nhËn th­. - Lêi ph¸t biÓu cña c« HT lµ v¨n b¶n cã chñ ®Ò xuyªn suèt, cã m¹ch l¹c, liªn kÕt, nªu thµnh tÝch n¨m häc qua, nhiÖm vô n¨m häc míi, kªu gäi cæ vò gi¸o viªn, häc sinh hoµn thµnh tèt nhiÖm vô n¨m häc. - ThiÕp mêi, ®¬n xin... ®Òu lµ v¨n b¶n v× chóng ®Òu cã môc ®Ých giao tiÕp, yªu cÇu th«ng tin vµ cã thÓ thøc nhÊt ®Þnh. ? H·y kÓ nh÷ng v¨n b¶n mµ em biÕt. Nh­ vËy, cã nhiÒu lo¹i v¨n b¶n kh¸c nhau. Mçi v¨n b¶n l¹i cã môc ®Ých giao tiÕp vµ ph­¬ng thøc biÓu ®¹t kh¸c nhau. 2. KiÓu v¨n b¶n vµ ph­¬ng thøc biÓu ®¹t cña v¨n b¶n. ? Quan s¸t b¶ng trang 16, em h·y liÖt kª c¸c ph­¬ng thøc biÓu ®¹t th­êng ®­îc sö dông; tr×nh bµy môc ®Ých giao tiÕp cña tõng kiÓu v¨n b¶n víi c¸c ph­¬ng thøc biÓu ®¹t phï hîp? ? Cho vÝ dô cô thÓ phï hîp víi tõng ph­¬ng thøc biÓu ®¹t ®ã? ? (VÊn ®Ò ph©n chia c¸c ph­¬ng thøc biÓu ®¹t øng víi c¸c kiÓu v¨n b¶n vµ v¨n b¶n cô thÓ chØ lµ t­¬ng ®èi bëi trong mét v¨n b¶n tù sù vÉn cã thÓ cã nh÷ng ph­¬ng thøc biÓu ®¹t kh¸c) VD: V¨n b¶n CR-CT: ®ã lµ kiÓu v¨n b¶n ®­îc viÕt theo ph­¬ng thøc tù sù mµ trong ®ã chóng ta vÉn cã thÓ t×m thÊy nh÷ng yÕu tè miªu t¶ ( nh÷ng yÕu tè béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc...) * Bµi tËp nhanh: X¸c ®Þnh vµ lùa chän kiÓu v¨n b¶n vµ ph­¬ng thøc biÓu ®¹t phï hîp víi c¸c t×nh huèng giao tiÕp. (LÇn l­ît nh­ sau). - §¬n - Hµnh chÝnh c«ng vô. - T­êng thuËt - Tù sù - T¶ - Miªu t¶. - Giíi thiÖu - ThuyÕt minh. - Lßng yªu - BiÓu c¶m. - B¸c bá ý kiÕn - NghÞ luËn. (Trong ch­¬ng tr×nh Ng÷ V¨n THCS, c¸c em sÏ hiÓu kü tõng kiÓu v¨n b¶n víi c¸c ph­¬ng thøc biÓu ®¹t t­¬ng øng.) * §äc l¹i ghi nhí: II. LuyÖn tËp: Bµi 1: §äc c¸c vÝ dô: X¸c ®Þnh ph­¬ng thøc biÓu ®¹t cña c¸c vÝ dô ®ã: a. Tù sù c. NghÞ luËn ®. ThuyÕt minh. b. Miªu t¶ d. BiÓu c¶m. Bµi 2: T2 "CR-CT" (kiÓu v¨n b¶n tù sù v× T2 nµy ®· tr×nh bµy diÔn biÕn sù viÖc nh»m gi¶i thÝch nguån gèc ng­êi ViÖt, nguån gèc d©n téc ViÖt) ? KÓ tªn mét v¨n b¶n tù sù kh¸c mµ em biÕt? III. H­íng dÉn vÒ nhµ: - HiÓu néi dung phÇn ghi nhí. - Hoµn thµnh bµi tËp. - T×m thªm vÝ dô vÇ c¸c kiÓu v¨n b¶n. - ChuÈn bÞ bµi tiÕp theo. TuÇn 2 - Bµi 2. TiÕt 5: V¨n b¶n (Ngµy) Th¸nh giãng A. môc tiªu bµi häc. Gióp häc sinh: - N¾m ®­îc néi dung ý nghÜa vµ mét sè nÐt nghÖ thuËt tiªu biÓu cña truyÖn Th¸nh Giãng. - KÓ l¹i ®­îc v¨n b¶n nµy. B. tiÕn tr×nh bµi d¹y: * æn ®Þnh líp. * KiÓm tra bµi cò. - Em h·y kÓ l¹i truyÖn "B¸nh Ch­ng b¸nh Giµy". - Nªu ý nghÜa cña truyÖn? * Bµi míi: Mçi khi ®äc nh÷ng lêi th¬ cña Tè H÷u: ¤i søc trÎ, x­a trai Phï §æng. V­¬n vai, lín bçng dËy ngµn c©n. C­ìi l­ng ngùa s¾t bay phun löa. Nhæ bôi tre lµng, ®uæi giÆc ¢n. l¹i gîi chóng ta nhí ®Õn mét truyÒn thuyÕt tiªu biÓu vÒ chñ ®Ò ®¸nh giÆc cøu n­íc ë thêi ®¹i c¸c vua Hïng, ®ã lµ TruyÒn thuyÕt "Th¸nh Giãng". VËy c©u chuyÖn ®ã mang nh÷ng vÎ ®Ñp nµo? Giê häc... I. giíi thiÖu chung. ? TruyÖn thuéc thÓ lo¹i TruyÒn thuyÕt nµo? (§©y lµ thêi gian ­íc lÖ, kh«ng chÝnh x¸c ®Ó nãi vÒ c¸c thêi ®¹i víi nhiÒu ®êi vua kÕ tiÕp nhau. §ã lµ thêi ®¹i Hïng V­¬ng, thêi ®¹i më ®Çu lÞch sö d©n téc; g¾n víi nguån gèc d©n téc vµ c«ng cuéc dùng n­íc, gi÷ n­íc cña thêi c¸c vua Hïng). TruyÖn thuéc thÓ lo¹i TruyÒn thuyÕt lÞch sö kÓ vÒ thêi Vua Hïng thø 6. II. ®äc, hiÓu v¨n b¶n. 1. §äc, tãm t¾t v¨n b¶n. * §äc to, râ rµng, ng¾t nghØ ®óng chç, cã ng÷ ®iÖu. * Tãm t¾t nh÷ng sù viÖc chÝnh trong v¨n b¶n. - Vµo ®êi vua Hïng thø 6, ë lµng Giãng, tØnh B¾c Ninh cã hai vî chång giµ kh«ng cã con. - Sù ra ®êi cña Giãng. - Thêi th¬ Êu kh¸c th­êng cña Giãng. - Giãng lín lªn kh¸c th­êng. - Giãng ra trËn ®¸nh giÆc. - Giãng bay vÒ trêi vµ nh÷ng dÊu tÝch cßn l¹i. - Giãng ®­îc t«n lµ Th¸nh ®­îc vua phong lµ Phï §æng Thiªn V­¬ng. * KÓ l¹i tõng ®o¹n. 2. Chó thÝch: 1, 2, 4, 6, 17. 3. Bè côc: 3 phÇn. 4. Ph©n tÝch. a. Giíi thiÖu chung: ? C©u chuyÖn x¶y ra vµo kh«ng gian thêi gian nµo? ë ®©u? ? Nh©n vËt chÝnh cña truyÖn lµ ai? (Ngoµi nh©n vËt chÝnh cßn cã nhiÒu nh©n vËt phô nh­... c¸c nh©n vËt nµy cïng gióp c©u chuyÖn ph¸t triÓn vµ c¸c nh©n vËt phô gióp lµm næi bËt nh©n vËt chÝnh). - Vµo ®êi Hïng V­¬ng thø 6, ë lµng Giãng. - CËu bÐ lµng Giãng cã c«ng ®¸nh ®uæi giÆc ¢n, ®­îc suy t«n lµ Th¸nh Giãng. b. DiÔn biÕn cña truyÖn. ? Giãng ®­îc sinh ra trong hoµn c¶nh nh­ thÕ nµo? - Hai vî chång giµ kh«ng cã con, bµ vî ­ím thö vÕt ch©n to à thô thai à Giãng ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ chi tiÕt nµy? à Kú l¹, hoang ®­êng b¸o hiÖu nh÷ng ®iÒu kh¸c th­êng cña cËu bÐ Giãng. ? Chi tiÕt ®ã cã ý nghÜa nh­ thÕ nµo? ? Trong truyÖn cßn cã nh÷ng chi tiÕt kú l¹ hoang ®­êng nh­ thÕ. Em h·y liÖt kª vµ cho biÕt ý nghÜa cña c¸c chi tiÕt ®ã? (Gi¸o viªn gîi dÉn) - Ba tuæi Giãng kh«ng biÕt ®i, kh«ng biÕt nãi. Khi nghe tiÕng sø gi¶ bçng cÊt tiÕng nãi ®ßi ®i ®¸nh giÆc Þ Ca ngîi ý thøc ®¸nh giÆc cøu n­íc cña Giãng, cña nh©n d©n. VÝ dô ? Tuæi th¬ cña Giãng cã g× kú l¹? Khi nghe sø gi¶... (cã thÓ thÊy tiÕng rao cña sø gi¶ lµ lêi hiÖu triÖu cña Vua Hïng khi Tæ quèc l©m nguy. Giãng hay chÝnh lµ h×nh ¶nh cña nh©n d©n. Khi b×nh th­êng th× ©m thÇm, kÝn ®¸o gièng nh­ Giãng kh«ng nãi, kh«ng c­êi, nh­ng khi n­íc nhµ gÆp c¬n nguy biÕn th× tiÕng gäi thiªng liªng cña Tæ quèc ®· thøc tØnh, tËp hîp mäi lùc l­îng tiÒm Èn ®Ó lµm nªn mét Th¸nh Giãng s½n sµng ®¸p lêi cøu n­íc). ? Giãng yªu cÇu sø gi¶ nh÷ng g×? (Ng­êi anh hïng ®¸nh giÆc kh«ng chØ cã quyÕt t©m, kh«ng thÓ ®¸nh giÆc b»ng tay kh«ng mµ ph¶i cã vò khÝ míi chiÕn th¾ng ®­îc qu©n thï). - Giãng ®ßi ngùa, roi, gi¸p s¾t ®Ó ®¸nh giÆc à ph¶i cã vò khÝ míi th¾ng ®­îc qu©n thï. (Chi tiÕt nµy còng ph¶n ¸nh, gîi chóng ta nhí ®Õn thêi kú ®å s¾t cña d©n téc ®Ó sau nµy ph¸t triÓn thêi kú ®å ®ång...) ? Cã vò khÝ, Giãng cÇn ph¶i cã søc khoÎ n÷a. Giãng ®· lín lªn nh­ thÕ nµo? "B¶y nong c¬m, ba nong cµ uèng 1 h¬i n­íc c¹n ®µ khóc s«ng". - Bµ con lµng xãm gom gãp g¹o vµo nu«i cËu bÐ à Giãng lín nhanh nh­ thæi. (Giãng lín lªn b»ng nh÷ng thøc ¨n, ®å mÆc cña nh©n d©n. Giãng ®©u ph¶i chØ lµ con cña mét bµ mÑ mµ lµ con cña nh©n d©n. Søc m¹nh dòng sÜ cña Giãng ®­îc nu«i d­ìng tõ nh÷ng c¸i b×nh dÞ nhÊt. Vµ chi tiÕt ®ã cßn thÓ hiÖn ë m¬ ­íc cã søc m¹nh v« song ®Ó chiÕn th¾ng ngo¹i x©m cña cha «ng ta. Vµ ngµy nay, trong héi Giãng, nh©n d©n vÉn tæ chøc c¸c cuéc thi nÊu c¬m, h¸i cµ nu«i Giãng. §ã lµ mét h×nh thøc t¸i hiÖn qu¸ khø giµu ý nghÜ