Giáo án ngữ văn 8 Chiếu dời đô (thiên đô chiếu –lí công uẩn )

Nguy ễn Thị Thu Hà – THCS Nguy ễn Huy Tưởng NS: 18.02.2008 Chiếu dời đô (Thiên đô chiếu –Lí Công Uẩn ) A.Mục tiêu cần đạt: Kiến thức: Thấy được khát vọng của nhân dân ta về một đất nước độc lập, hùng cường và khí phách của dân tộc Đại Việt đang trên đà lớn mạnh được phản ánh một cách hùng hồn trong “Chiếu dời đô” của Lý Thái Tổ. Nắm được đặc điểm cơ bản của thể “Chiếu”. Thấy được sức thuyết phục to lớn của “Chiếu dời đô” là sự kết hợp giữa lý lẽ sắc bén và tình cảm nồng ấm. Kĩ năng: Biết phân tích tìm hiểu một tác phẩm văn học cổ với đặc trưng văn –sử bất phân, một văn bản chính luận nhưng giàu giá trị văn chương. Biết xác định và phân tích các luận điểm, luận cứ để từ đó vận dụng vào viết văn Nghị luận Thái độ: Tự hào về cha ông ta, tự hào về Hà Nội- mảnh đất nghìn năm văn hiến. Từ đó, có ý thức rèn luyện cho mình những nét đẹp của người Hà Nội hào hoa và thanh lịch. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh. Học sinh: Sưu tầm tài liệu, tìm hiểu thêm về Lý Công Uẩn và mảnh đất Thăng Long. Tìm và đọc một số tác phẩm như: Hịch tướng sĩ, Bình Ngô đại cáo, Luận về phép học….để thấy văn phong chung của văn học thời Trung đại. Soạn bài theo các câu hỏi trong SGK. Giáo viên: Sưu tầm tư liệu, tìm hiểu về thân thế, sự nghiệp của Lý Công Uẩn. Tìm hiểu thêm một số tri thức về Hà Nội cổ. Thiết kế giáo án- các hoạt động dạy và học. Chuẩn bị các tranh ảnh, tư liệu, đèn chiếu….phục vụ cho tiết dạy. tiến trình tổ chức các hoạt động dạy và học. Hoạt động của thầy và trò Nội dung hoạt động GV:.Kiểm tra bài cũ HS: Lờn bảng trả lời. GV:Giới thiệu bài mới GV: Trình bày hiểu biết của em về Lý Công Uẩn? HS: Căn cứ vào sgk và tìm hiểu thêm để trả lời. GV: Em biết gì về hoàn cảnh ra đời của bản chiếu? HS: Dựa vào hiểu biết lịch sử để trả lời. GV: Văn bản thuộc thể loại nào? Em đã biết gì về thể loại đó? HS: Dựa vào chú tích trong SGK để trả lời. GV: Theo em cần đọc bài chiếu bằng giọng nh thế nào? HS: Chú ý đến tính chất của kiểu văn bản để trả lời. GV: Gọi HS đọc. GV: Dựa vào bài soạn, hãy cho biết bản chiếu có thể chia làm mấy phần? Hãy nêu nội dung từng phần? GVHướng dẫn HS phân tích giá trị của văn bản (25 phút) GV: Theo em, dời đô là việc như thế nào đối với mỗi quốc gia? HS: Rất quan trọng, liên quan đến vận mệnh của đất nước. GV chốt để dẫn dắt vào phân tích: Dời đô là việc trọng đại, quan hệ đến cả Hoàng thất và trăm họ, ảnh hưởng đến lẽ thịnh suy của vương triều, tác động đến nhân tâm và liên quan cả đến mệnh trời. Do đó, để làm được những việc to lớn ấy, trước hết cần mọi người đồng lòng. Bản Chiếu phải làm được điều đó. Hãy đọc đoạn văn đầu và cho biết, Lý Thái Tổ đã đưa ra những luận cứ nào để chứng minh việc dời đô là cần thiết. HS: 2 luận cứ: -Nhà Thương, nhà Chu nhiều lần dời đô nên vận nước dài lâu. - Nhà Đinh, nhà Lê không chịu chuyển dời nên vận nước ngắn ngủi. GV mở rộng thêm: Để tạo nên cơ sở vững chắc cho ý cần trình bày, các văn bản thời trung đại thường dẫn sử sách Trung Hoa. Đây là một đặc điểm tâm lý của ngườixưa vốn trọng cổ, tuân theo mệnh trời. (GV có thể chứng minh bằng cách đọc một số câu trong “Hịch tướng sĩ” hoặc “Bình Ngô đại cáo”…) GV: Em có nhận xét gì về quan hệ giữa hai luận cứ được nêu ra? HS: Rất chặt chẽ. Hai luận cứ đều tập trung làm sáng tỏ một ý chung, luận cứ này góp phần làm sáng tổ thêm cho luận cứ kia và được trình bày theo kết cấu đăng đối nhau: +Thương, Chu/ dời đổi/ tuân mệnh trời…/ sự nghiệp dài lâu, nhân dân hạnh phúc. +Đinh, Lê/ không dời đổi/ trái mệnh trời/ sự nghiệp gắn ngủi, nhân dân đau khổ. GV: Hãy chứng minh rằng 2 luận cứ trên có tính thuyết phục cao.(gợi ý: Hãy chú ý đến dẫn chứng được sử dụng, sự lập luận, cách diễn đạt và việc thể hiện thái độ) HS: Tìm trong văn bản những nội dung theo gợi ý của GV và trả lời: GV:Các dẫn chứng được sử dụng rất toàn diện: Có dẫn chứng trong sử sách (Nhà Thương, nhà Chu-các triều đại cổ xa từ thời Tam Hoàng Ngũ đế trước công nguyên)/ Có dẫn chứng trong thực tế (Nhà Đinh, nhà Lê- các triều đại mới gần đây); có dẫn chứng của Trung quốc/ có dẫn chứng ở nước ta. -Cách trình bày rất chặt chẽ: Dẫn chứng để khẳng định (Chuyển dời nên dài lâu) và dẫn chứng phủ định (không chuyển dời nên ngắn ngủi). Tất cả đều làm bật lên ý nghĩa của việc cần thiết phải chuyển dời. -Lý lẽ sắc sảo: Chỉ rõ lợi ích cũng như tai hoạ mà việc dời đô và không dời đô đem lại. -Tuy là văn bản hành chính nhà nớc nhng chủ nhân của bản chiếu (Trẫm) vẫn thể hiện thái độ và tình cảm của mình một cách rõ ràng. GV: Không chỉ bộc lộ thái độ qua cách chọn từ ngữ, cách nói, giọng điệu, nhà vua còn trực tiếp bày tỏ tâm trạng của mình. Hãy phân tích câu văn “Trẫm rất đau xót về việc đó, không thể không dời đổi”. HS: -Lý Thái Tổ là ông vua thương dân. Nghĩ đến “triều đại không được lâu bền,…trăm họ phải hao tổn, muôn vật không được thích nghi” mà “đau xót”. Điều đó còn cho thấy, việc dời đô, trước hết và quan trọng nhất là vì lợi ích của trăm họ. Ông muôn đất nước được thịnh trị dài lâu. -“không thể không dời đổi”: cách nói thể hiện quyết tâm thực hiện mong muốn của mình. GV: Đưa hình ảnh của cố đô Hoa Lư và phân tích để khẳng định ý chí tự cường, mong muốn mở mang phát triển của việc dời đô. GV: Đọc đoạn “Huống gì….đế vương muôn đời”. Em có nhận xét gì về giọng điệu của đoạn văn?(hãy so với đoạn trước) HS: Nghe GV đọc để trả lời. GV bình: Lý trí và trái tim của vị vua anh minh ngay từ đầu đã dành trọn cho mảnh đất Thăng Long! GV: Lý Thái Tổ đã đưa ra những cơ sở nào để khẳng định Đại La xứng đáng là “kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời”?. HS: Tìm và liệt kê ra. GV: Đoạn văn hào sảng, có tính thuyết phục cao vì không chỉ liệt kê, Lý Thái Tổ còn thể hiện rất rõ thái độ đánh giá của mình. Hãy chứng minh. HS: Chú ý vào các từ bộc lộ rõ thái độ như “huống gì”, “đã…lại”, “mà….mà…”, “rất mực”, “chỉ nơi này”, “thực là…” để trả lời. (Dù là bản dịch nhưng tinh thần của thái độ đánh giá này vẫn rất rõ ràng) GV: Phân tích để thấy Lý Thái Tổ đã đánh giá rất cao vị trí, lợi thế và tiềm năng phát triển của Đại La. GV: Là chủ nhân của Thăng Long một nghìn năm, em có suy nghĩ gì về cái nhìn của Lý Thái Tổ đối với mảnh đất Thăng Long cách đây gần một thiên niên kỉ? HS Phát biểu ý kiến của mình: Có thể: -Khẳng định tầm nhìn vĩ đại của Lý Thái Tổ. -Thêm tự hào về mảnh đất Thủ Đô -Từ đó, phấn đấu rèn luyện để xứng đáng là chủ nhân của Thủ Đô nghìn năm văn hiến-Thành phố Anh hùng, thành phố vì Hoà bình. GV: nội dung của 2 câu kết bài chiếu? HS trả lời GV:Tại sao kết thúc bài chiếu, nhà vua không ra lệnh mà lại đa ra câu hỏi? HS: Dựa vào phần hỏi về việc dời đô ở trên, suy nghĩ và trả lời. Hoàn toàn có thể ban lệnh. Nhưng là ông vua thân dân, có tinh thần dân chủ, khôn khéo nên Lý Thái Tổ chọn cách kết độc đáo là đưa ra câu hỏi. Hỏi mà biết sẽ được khẳng định. Đó là cái tài của người biết “tâm công” (đánh vào lòng người). GV: Bài chiếu đã thể hiện khát vọng gì của dân tộc ta? Hãy CM. HS trả lời. GV: Hãy chứng minh bài chiếu có sức thuyết phục lớn bởi có sự kết hợp giữa lý và tình? HS: -Lý: Lý lẽ đưa ra đã được thực tế chứng minh. Lập luận hết sức chặt chẽ, sắc bén… không thể phủ nhận được. -Tình: Tuy là chiếu vua ban bố mệnh lệnh nhưng có những câu, những đoạn bày tỏ nỗi lòng, trao đổi…Giọng điệu tha thiết, truyền cảm. Hoạt động1. Khởi động (5 phút) *Kiểm tra bài cũ: (4 phút) -Đọc thuộc lũng phần phiờn õm- dịch thơ bài Ngắm trăng.Tại sao nói “Ngắm trăng” là cuộc vượt ngục về tinh thần của Bác? HS: +Song sắt- biểu hiện của tù ngục -đã bị vượt qua và vượt qua với một tinh thần rất đẹp. + Người tù đã thành “thi gia” (nhà thơ) *Vào bài: (1phút) Chúng ta đang tiến gần đến một sự kiện lớn của đất nớc: Kỉ niệm 1000 năm Thăng Long- Hà Nội. Từ điểm nhìn hôm nay, chúng ta càng thấy thêm giá trị của quyết định lịch sử dời đô từ Hoa Lư ra Đại La của vị vua anh minh Lý Công Uẩn. Lý Công Uẩn, từ năm 1010 ấy, đã đánh giá vùng đất Hà Nội nay như thế nào? đã làm thế nào để thuyết phục thần dân quyết chí dời đô? Chúng ta cùng trả lời các câu hỏi đó khi tìm hiểu văn bản “Chiếu dời đô”. Hoạt động 2. Tìm hiểu chung (5 phút) I. Đọc và tìm hiểu chung 1.Tác giả:Lí Công Uẩn (974 -1028) - Là người khởi nghiệp nhà Lý. -Ông là người thông minh, nhân ái, có chí lớn, tính khoan hoà, thương dân. 2.Tác phẩm: a - Hoàn cảnh ra đời Bản chiếu được ban ra vào năm Canh Tuất niên hiệu Thuận Thiên thứ nhất. Năm 1010, ngay sau khi Lý Công Uẩn được tôn lên làm vua. Bấy giờ kinh đô của nhà Tiền Lê đang đóng là Hoa Lư (Ninh Bình). b - Thể loại: Chiếu + Thể văn chỉ vua mới được dùng, khi ban ra được đón nhận theo nghi thức trang trọng. + Ban bố mệnh lệnh để thần dân thực hiện. +Thường được viết bằng văn biền ngẫu (các cặp câu sóng đôi, đăng đối). c - Đọc và giải thích từ khó. -Giọng đọc chung: rõ ràng, dõng dạc, trang nghiêm. Có đổi giọng ở câu cảm thán, câu hỏi. -Chú ý giải thích thêm một số từ ngữ: trẫm, thắng địa, trọng yếu… 4.Bố cục của văn bản: 3 phần. P1. Từ đầu….không thể không dời đổi: Cơ sở của việc cần thiết phải dời đô. P2. Tiếp….của đế vơng muôn đời: Lý do chọn Đại La làm kinh đô. P3. Còn lại: Quyết định dời đổi. II. Phân tích văn bản 1.Cơ sở của việc cần thiết phải dời đô. -Các triều đại nhiều lần dời đô nên vận nước dài lâu. -Các triều đại không chịu chuyển dời nên vận nước ngắn ngủi. ->hai luận cứ đối lập nhau nhưng cùng làm sáng tỏ một ý: thực tế đã chứng minh việc dời đô là cần thiết, khách quan, vì sự hưng thịnh của quốc gia. * Hai luận cứ trên rất thuyết phục vì: -Dẫn chứng toàn diện, phong phú. -Lập luận chặt chẽ, tập trung nêu bật được dụng ý cần nói: Nhất định phải thay đổi. -Lý lẽ sắc sảo vì đã thể hiện đợc mối quan hệ giữa dời đô với sự thịnh suy của hoàng tộc và nhân dân. -Thái độ: đồng tình với các triều đại biết mệnh trời, thuận lòng dân mà thay đổi và phê phán, lên án các triều đại khinh thờng mệnh trời mà không chịu đổi dời. *Khát vọng về một dân tộc đợc trường tồn, trăm họ hạnh phúc là tinh thần nổi bật đã được vang lên mạnh mẽ ngay từ đầu của bài chiếu. 2. Cơ sở của việc chọn Đại La làm kinh đô. -Giọng hào sảng, phấn chấn, ngân vang hào hùng nh một dòng chảy ào ạt. -Liệt kê hàng loạt những điểm tốt của Đại La: +Là kinh đô cũ của Cao Vương (Có khí vượng đế đô) +ở vào nơi trung tâm trời đất. (Nơi hội tụ tinh hoa) +Thế rồng cuộn hổ ngồi, nhìn sông dựa núi. (Thế đất hiểm yếu- Địa linh) +Địa thế rộng mà bằng, cao mà thoáng. (Thế đất có tiềm năng phát triển) +Dân cư, muôn vật rất mực phong phú tốt tơi. (Đất lành, thiên hiên ưu đãi) ->Chỉ nơi đó là thắng địa. -Đánh giá rất cao vị trí, lợi thế và tiềm năng phát triển của Đại La bằng một cảm xúc trầm trồ, thiết tha. Vị vua anh minh như đã nhìn thấy trước cả một tương lai rực rõ của đất nước Đại Việt. 3.Khẳng định mong muốn dời đô về Đại La. Phần kết gồm 2 câu: -Nêu ý muốn chọn Đại La làm kinh đô. -Hỏi ý kiến “các khanh” về ý muốn đó. *Cách kết thúc bật lên tư tưởng dân chủ, khẳng định ý vua và lòng dân hoà hợp. *Thoát khỏi khuôn khổ chật hẹp của một bản chiếu, “Chiếu dời đô” thực sự là một lời hiệu triệu toàn dân tộc chung ý chí để làm nên sự nghiệp lớn. Hoạt động 3: Tổng kết (5 phút) III. Tổng kết. -Bài chiếu thể hiện: Khát vọng về một đất nước độc lập, thống nhất và hùng cường: Tư tưởng mong muốn một nền thái bình, thịnh trị, dân cư hạnh phúc được thể niện nổi bật trong bài chiếu. -Bài chiếu giàu sức thuyết phục bởi kết hợp hài hoà cả lý và tình. (thấu tình đạt lý) Hoạt động4: Hướng dẫn về nhà. (5 phút) IV. Hướng dẫn về nhà. -Học thuộc lòng đoạn “Huống gì….đế vương muôn đời” -CM bài chiếu có kết cấu chặt chẽ và lập luận giàu sức thuyết phục. -Chỉ ra ý nghĩa lịch sử và xã hội của bài chiếu. -Soạn bài sau: “Hịch tướng sĩ”….