Giáo án Ngữ văn 8 - Tuần 20 – Tiết 93, 94: Hịch tướng sĩ

HỊCH TƯỚNG SĨ Trần Quốc Tuấn Tuần 20 – Tiết 93,94 ND: 29/12/13 1 - MỤC TIÊU 1.1.Kiến thức: Giúp học sinh: – HS biết:- Sơ giản về thể hịch. - Hồn cảnh lịch sử liên quan đến sự ra đời của bài “Hịch tướng sĩ” - Tinh thần yêu nước, ý chí quyết thắng kẻ thù xâm lược của quân dân thời Trần. – HS hiểu:- Đặc điểm văn chính luận ở bài “Hịch tướng sĩ”. 1.2.Kĩ năng: – HS thực hiện được:- Đọc – hiểu một văn bản viết theo thể hịch. - Nhận biết được khơng khí thời đại sơi sục thời Trần ở thời điểm dân tộc ta chuẩn bị cuộc kháng chiến chống giặc Mơng – Nguyên xâm lược lần thứ 2 – HS thực hiện thành thạo:- Phân tích được nghệ thuật lập luận, cách dùng các điển tích, điển cố trong văn bản nghị luận trung đại. 1.3.Thái độ. – Thĩi quen:- Giáo dục lịng yêu nước, niềm tự hào dân tộc – Tính cách - Trao đổi trình bày suy nghĩ về lịng căm thù giặc và ý chí quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lược. 2. NỘI DUNG HỌC TẬP - Thể hịch, những gương sáng trong lịch sử. - Tình thế đất nước – hành động cần phải làm 3- CHUẨN BỊ: 3.1.GV: Chân dung tác giả. Tư liệu cĩ liên quan 3.2.HS: soạn theo câu hỏi của SGK và thực hành vào vở BTNV. 4. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP 4.1. Ổn định tổ chức và kiểm diện : 4.2. Kiểm tra miệng: Gọi 2 HS (10 đ) Câu1: Em hãy nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản “Chiếu dời đô” ¨ Nội dung Thể hiện tầm nhìn xa trông rộng và phản ánh khát vọng xây dựng đất nước độc lập, phồn thịnh của Lí Công uẩn và nhân dân ta. Nghệ thuật: - Lập luận giàu sức thuyết phục - Kết cấu chặt chẽ Câu2: Theo em hiểu Hịch là gì? Hịch: cổ vũ, thuyết phục, kêu gọi, mục đích là kích động tinh thần, tình cảm của mọi người để chống thiên tai địch hoạ, có khi để căn dặn người dưới quyền. 4.3. Tiến trình bài học Giới thiệu bài: Giáo viên nĩi lời chuyển tiếp từ bài học về thể cáo sang bài học về thể hịch, hai bài văn đều thuộc thể văn nghị luận nhưng cĩ những điểm khác nhau, sau đĩ gợi dẫn học sinh tìm hiểu bài mới. HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG BÀI HỌC Hoạt động 1:10p Mục tiêu: - Tìm hiểu về tác giả, tác phẩm, thể loại văn bản. ?Em hãy nêu vài nét về tác giả? ? Bằng những hiểu biết về lịch sử, các em có những hểu biết nào khác về Trần Quốc Tuấn? GV: bài hịch này nguyên bằng chữ Hán, văn bản trong SGK là bản dịch (bản dịch đã rất đạt nhưng còn nhiều điển tích và từ ngữ cổ). Đọc – tìm hiểu chú thích (SGK/58, 59, 60) ? So sánh giữa chiếu và hịch? ¨ Giống: đều là văn nghị luận được viết bằng văn xuôi, văn vần hoặc văn biền ngẫu (loại văn gồm những cặp câu có hai hoặc nhiều vế đối nhau) ¨ Khác: về chức năng Chiếu: dùng để ban bố mệnh lệnh Hịch: cổ vũ, thuyết phục, kêu gọi, mục đích là kích động tinh thần, tình cảm của mọi người để chống thiên tai địch hoạ, có khi để căn dặn người dưới quyền Þ Mục đích của hịch là khích lệ tinh thần, tình cảm. ?Bài hịch ra đời trong hoàn cảnh nào? ? Hãy xác nhận các đặc điểm chính của bài “Hịch tướng sĩ”? ¨ - Bài văn nghị luận - Do chủ tướng Trần Quốc Tuấn viết, nhằm thuyết phục tướng sĩ học tập “Binh thư yếu lược” - Kích động lòng yêu nước căm thù giặc của tướng sĩ thời Trần, từ đó mà ra sức học Binh thư. ? Tìm một số câu văn biền ngẫu trong bài hịch? (bài Hịch tướng sĩ được viết chủ yếu bằng văn biền ngẫu) VD: Ÿ Không có mặc thì ta cho áo, Không có ăn thì ta cho cơm. Ÿ Lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết, lúc ở nhà nhàn hạ thì cùng nhau vui cười… ? Nêu bố cục, nội dung chính từng phần? Đoạn 1: Nêu gương sử sách – đọc rõ ràng, minh bạch Đoạn 2: Nỗi lòng của tác giả – đọc giọng đằm thắm, xúc động. Đoạn 3: Phân tích đúng sai – đọc giọng dổn dập, dằn từng câu, nhấn từng chữ. Văn nghị luận cần đọc giọng hùng hồn, sảng khoái GV đọc đoạn chữ nhỏ à gọi HS đọc tiếp các phần còn lại. Hoạt động 2 .25p Mục tiêu: - Những gương sáng trong lịch sử. ? §äc thÇm tõ dÇu ®Õn “tiÕng tèt”(PhÇn in ch÷ nhá) ? Mở đầu bài hịch, tác giả nêu gương sử sách phương Bắc. Đó là những ai? Họ đã làm những việc gì? Xưa: - Kỷ Tín chết thay … Cao Đế -DoVu che chở… Chiêu Vương - Dự Nhượng báo thù … chủ -Thân Khoái cứu nạn cho nước -Kính Đức … phò TháiTông -Cảo Khanh không theo nghịch tặc. Nay: - Nguyễn Văn Lập … Vương Công Kiên - Xích Tu Tư … Cốt Đãi Ngột lang ? Những nhân vật được nêu có địa vị xã hội như thế nào? ¨ Có người là tướng lĩnh như: Do Vu, Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang, Xích Tu Tư… Ÿ Có người là gia thần như Dư Nhượng, Kính Đức. Ÿ Có người làm quan nhỏ coi giữ ao cá như Thân Khoái. à Có cả gương người xưa và nay. ? Những nhân vật được nêu gương có quan hệ như thế nào với chủ tướng? ¨ Bề tôi gần: Kỉ Tín, Do Vu … Bề tôi xa: Thân Khoái, Cảo Khanh… ? Mục đích của việc nêu gương? ¨ Khích lệ nhiều người, ai cũng có thể lập công danh, lưu tên sử sách. ? Những gương sử sách ấy có điểm gì chung? ¨… quên mình, hi sinh vì chủ tức là vì nước ? Vì sao tác giả lại nêu cả gương đời trước và đời nay? Cách nêu gương như vậy nhằm mục đích gì? (Để tăng sức thuyết phục đối với các tì tướng) ?Để mở bài, tác giả đã dùng phép liệt kê dẫn chứng kết hợp với nhiều cầu cảm thán. Điều này đã đem lại hiệu quả gì cho đoạn văn? ¨ Thuyết phục người đọc qua những sự kiện lịch sử có thật. Bộc lộ tình cảm ngưỡng mộ của người viết đối với những gương sáng trong lịch sử. ?Từ đó phần mở bài đã đảm nhận được chức năng nào của bài “Hịch tướng sĩ”? ¨ Nêu gương sáng trong lịch sử để khích lệ lòng trung dân ái quốc của tướng sĩ thời Trần ?Tác giả đã tự bộc lộ mình như thế nào trong phần mở đầu bài Hịch tướng sĩ? ¨ -Hiểu rõ lịch sử -Tôn trọng, đề cao các gương sáng của lòng trung quân ái quốc -Muốn tác động tình cảm đó tới người đọc, người nghe GV: Theo quan niệm của người Trung Đại: Thứ nhất: lập đức; thứ hai: lập công; thứ ba: lập ngôn. Vì vậy lập công danh để lại cho đời trở thành lẽ sống lớn của đấng nam nhi thời ấy. Họ cho rằng trung quân là ái quốc, hi sinh cho vua chúa, chủ soái của mình là hy sinh cho nước I-Đọc và tìm hiểu chú thích: 1- Tác giả, tác phẩm: - Trần Quốc Tuấn (1231 – 1300), tước Hưng Đạo Vương - Là vị anh hùng dân tộc văn võ song toàn. - Là người biết hy sinh quyền lợi bản thân, đoàn kết nội bộ, thương yêu tướng sĩ. - Có công đầu trong ba cuộc kháng chiến chống Mông Nguyên 2. Chú thích sgk58,59 3. Thể loại Hịch nghị luận cổ ( biền văn) - Ra đời vào khoảng trước cuộc kháng chiến chống Mông – Nguyên lần thứ 2 4. Bố cục: 4 phần II- Tìm hiểu chi tiết 1- Nêu gương sử sách: àKhích lệ ý chí lập công danh, hy sinh vì nước của các tướng sĩ Quên mình, hi sinh vì chủ tức là vì nước - Nêu gương sáng trong lịch sử để khích lệ lòng trung dân ái quốc của tướng sĩ thời Trần Hoạt động 2: 35p Mục tiêu:- Nhận định tình hình về tội ác của giặc, nỗi lòng của tác giả… Giáo viên gợi dẫn ?Tội ác của giặc được tác giả lột tả như thế nào? HS phát hiện à gv ghi bảng - … đi lại nghênh ngang ngoài đường, bắt nạt tể phụ. - uốn lưỡi cú diều (ẩn dụ) sĩ mắng triều đình -thân dê chó (ẩn dụ) bắt nạt tể phụ. -đòi ngọc lụa, vét của kho có hạn … ?Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì khi nói đến tội ác của giặc? Ẩn dụ ?Nghệ thuật ẩn dụ trong đoạn văn trên cho thấy hình ảnh quân giặc như thế nào? ? Thái độ của tác giả ra sao? (nỗi căm giận và lòng khinh bỉ) HS thảo luận Dựa vào những hiểu biết về lịch sử, so sánh với lời hịch, thử nghĩ xem, tác giả đã khiùch lệ được điều gì ở tướng sĩ? ?Trước tội ác của giặc, tác giả đã thể hiện nỗi lòng của mình ra sao? - … quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa… - … xẻ thịch, lột da, ăn gan, uống máu quân thù… - trăm thân phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác … vui lòng GV: nhiều động từ chỉ trạng thái tâm lý và hành động mãnh liệt: quên ăn, vỗ gối, xả thịt, lột da, nuốt gan, uống máu, … à giọng điệu thống thiết, tình cảm. ?Những điều đó đã cho thấy Trần Quốc Tuấn là người như thế nào? Sau khi bày tỏ lòng của mình, Trần Quốc Tuấn nêu lên mối ân tình giữa chủ và tướng; giữa ông và các tướng sĩ. Ÿ HS đọc đoạn văn “Các người ở cùng ta … cũng chẳng kém gì” ? §äc “ C¸c ng¬i…..ch¼ng kÐm g×” ? §o¹n v¨n kĨ l¹i vÞ chđ tướng ®èi ®·i víi t× tướng cđa m×nh như thÕ nµo ? - Kh«ng cã mỈc- Cho mỈc - Kh«ng cã ¨n – Cho c¬m - Quan nhá – th¨ng chøc - L¬ng Ýt – cÊp bỉng - §i thủ – Cho thuyỊn - §i bé – Cho ngùa - TrËn m¹c – Cïng sèng chÕt - Nhµn h¹- Cïng vui cêi ? Nh©n xÐt nh÷ng mỈt mµ chđ tướng quan t©m ®Õn t× tướng? ? NhËn xÐt vỊ kiĨu c©u trong ®o¹n ? KiĨu c©u Êy nãi lªn ®iỊu g×? - KiĨu c©u “ Kh«ng cã …th× ta cho…”lỈp ®i lỈp l¹i nãi lªn sù quan t©m yªu thương s©u nỈng , cơ thĨ , kÞp thêi vµ bao dung cđa TrÇn Quèc TuÊn víi t× tướng cđa m×nh , thĨ hiƯn quan hƯ ®¼ng cÊp thÇn( chđ) – t«i. ? ViƯc kĨ ra c¸ch ®èi ®·i nµy nh»m mơc ®Ých g×? ? §äc “ Nay c¸c ng¬i …®ưỵc kh«ng” §o¹n v¨n cã néi dung g×? ? TrÇn Quèc TuÊn ®· chØ ra tướng sÜ cã nh÷ng sai tr¸i g×? - Chđ nhơc – kh«ng lo : Th¸i ®é thê ¬ v« tr¸ch nhiƯm - Nước nhục – Kh«ng thĐn - Lµm tướng ph¶i hÇu qu©n giỈc – kh«ng tøc - Nghe nh¹c ®Üa yÕn nguþ sø – kh«ng c¨m -LÊy viƯc chäi gµ - ®ïa vui - §¸nh b¹c – lµm tiªu khiĨn - Ham s¨n b¾n – Quªn viƯc binh - Lo lµm giµu – Quªn viƯc níc - ThÝch rỵu ngon- - Mª tiÕng h¸t … ? Em hiĨu ®©y lµ nh÷ng trß tiªu khiĨn , nh÷ng ham thÝch biĨu hiƯn phÈm chÊt g× ? - §©y lµ nh÷ng trß tiªu khiĨn , nh÷ng thãi ¨n ch¬i hưởng l¹c tÇm thưêng vui thĩ ruéng vườn… thĨ hiƯn b¶n chÊt Ých kØ chØ lo vun vÐn cho lỵi Ých c¸ nh©n . ? NhËn xÐt c¸ch phª ph¸n vµ th¸i ®é cđa «ng? - «ng nªu nh÷ng vÊn ®Ị nghiªm träng trưíc , kh«ng bá qua mét vÊn ®Ị , 1 biĨu hiƯn ¨n ch¬i l¬ lµ mÊt c¶nh gi¸c nµo . ? C¸ch tr×nh bày ®o¹n v¨n phª ph¸n cã g× ®éc ®¸o ? - Tr×nh bµy theo lèi ®èi lËp víi mét lo¹t c©u hái nghi vÊn mang ý nghÜa kh¼ng ®Þnh – Sư dơng mét lo¹t ®iƯp tõ “hoỈc” ,kh«ng thĨ , ®iƯp cÊu trĩc c©u “ ch¼ng nh÷ng … mµ cßn…” ? B»ng c¸ch tr×nh bµy ®éc ®¸o ®· nªu hËu qu¶ như thÕ nµo ? NhÊn m¹nh sù tỉn thÊt nỈng nỊ gi÷a chđ tướng vµ qu©n sÜ g¾n liỊn víi nhau – KhiÕn cho tướng sÜ thøc tØnh mµi s¸c ý chÝ chiÕn ®Êu b¶o vƯ ®Êt nưíc cịng lµ b¶o vƯ quyỊn lỵi cđa chđ tướng vµ cđa chÝnh c¸c c¸ nh©n tướng sÜ ? Thư ®Ỉt m×nh vµo ®Þa vÞ cđa mét t× tướng nghe ®o¹n v¨n nµy em cã suy nghÜ g×? - Em c¶m thÊy hỉ thĐn - Chđ tíng chØ nãi c¸c ng¬i , kh«ng chØ râ ai nhưng ai nghe cịng ph¶i ®éng lßng mµ nghÜ ®Õn tr¸ch nhiƯm cđa m×nh – C©u v¨n dån dËp nghe như lêi m¾ng xèi x¶ ? Nhưng ngay sau nh÷ng lêi phª ph¸n nghiªm kh¾c Êy th× chđ tướng b¶o thËt c¸c t× tướng nh÷ng g×? - Nh÷ng th¸i ®é hµnh ®éng ®ĩng nªn lµm . Nhí c©u : KiỊng canh nãng mµ thỉi rau nguéi §Ỉt måi lưa vµo díi ®èng cđi ? Hai c©u nµy cã ý nghÜa g×? Hs : ®äc chĩ thÝch 22-23 ? Em hiĨu chđ tướng khuyªn t× tướng ®iỊu g×? ? TiÕp ®ã t¸c gi¶ ®ưa ra kÕt qu¶ cđa hµnh ®éng ®ĩng ®¾n ®ã lµ g×? - Ch¼ng nh÷ng th¸i Êp cđa ta m·i m·i bỊn v÷ng mµ… ? NhËn xÐt cÊu trĩc c©u , so víi ®o¹n v¨n phª ph¸n trªn?. *GV: Tõ nh¹t ®Õn ®Ëm , tõ n«ng ®Õn s©u , g¾n mÊt víi cßn , vÞnh – nhơc , chđ – tưíng , nưíc – nhµ , chung – riªng ….tõng bưíc tưíng lµm cho ngưêi ®äc thÊy râ ®ĩng sai , ph¶i tr¸i . ? C©u kÕt ®o¹n v¨n nµy cã g× lÝ thĩ ? - C©u kÕt lỈp l¹i gièng ®o¹n trªn chØ thªm vµo tõ “kh«ng” Trë thµnh lêi kh¼ng ®Þnh võa ®anh thÐp , võa xo¸y s©u vµo t©m trÝ ngưêi nghe như lêi kÕt luËn hiĨn nhiªn kh«ng thĨ kh¸c . ? §äc ®o¹n kÕt ? Nªu néi dung cđa ®o¹n ? ? Sau khi ra lƯnh cho t× tướng häc tËp binh thư yÕu lựơc , chủ tưíng tiÕp tơc lËp luËn như thÕ nµo ®Ĩ t× tưíng hoµn toµn t©m phơc , khÈu phơc ? C©u kÕt bµi cã g× đặc biệt ? T¸c dơng cđa nã trong bµi nghÞ luËn ? - C©u kÕt “ Ta viÕt bµi hÞch nµy ®Ĩ c¸c ngư¬i biÕt bơng ta” cã giäng t©m t×nh như lêi t©m sù bµy táa tÊm lßng cđa vÞ chđ tưíng hÕt lßng v× non s«ng x· t¾c ,, hÕt lßng yªu thư¬ng t× tưíng – C©u v¨n lµm cho v¨n nghÞ luËn mang tÝnh biĨu c¶m vµ t¨ng tÝnh thuyÕt phơc GV: Đoạn cuối có giá trị động viên tới mức cao nhất ý chí và quyết tâm chiến đấu của mọi người GD kĩ năng sống: ?Qua bài hịch em thấy Trần Quốc Tuấn là người như thế nào? Yêu nước, hết lịng vì dân ? Em học tập được gì qua tấm gương của ơng? * HS trả lời giáo viên nhận xét. Hoạt động 3. 5p Mục tiêu:- Tổng kết nội dung, nghệ thuật. Nêu khái quát nội dung, nghệ thuật của văn bản * ND - Tư tưëng cèt lâi cđa bµi hÞch lµ tư tưëng “s¸t th¸t” , quyÕt chiÕn , quyÕt th¾ng ? Nêu ý nghĩa văn bản? 2- Nhận định tình hình A. Tội ác của giặc: à Tham lam, hống hách, ngang ngược Þ khích lệ lòng căm thù giặc, nỗi nhục mất nước. B. Nỗi lòng của tác giả: à yêu nước, căm thù giặc sâu sắc C .Mối ân tình: -Chđ tướng quan t©m ®Õn mäi mỈt cđa t× tướng.¤ng ®¸p øng kÞp thêi ®Çy ®đ , cïng nhường c¬m xỴ ¸o , chia ngät xỴ bïi , cïng ®ång cam céng khỉ s«ng pha trËn m¹c vµo sinh ra tư. - Nh»m khÝch lƯ , ý thøc tr¸ch nhiƯm vµ nghÜa vơ cđa mçi ngêi ®èi víi ®¹o vua t«i –Vµ lµm c¬ së cho ®o¹n phª ph¸n , khiĨn tr¸ch ë ®o¹n sau . - Nh»m khÝch lƯ ý thøc tr¸ch nhiƯm vµ nghÜa vơ cđa mçi ngêi ®èi víi ®¹o vua t«i D. Lời phê phán: - Phª ph¸n nh÷ng trß tiªu khiĨn , nh÷ng thãi ¨n ch¬i hưëng l¹c tÇm thưêng , nh÷ng suy nghĩ c¸ nh©n Ých kØ - HËu qu¶ tai h¹i lµ nước mÊt nhµ tan , bÞ b¾t , th¸i Êp kh«ng cịn, bỉng léc bÞ mÊt , tỉ t«ng bÞ giµy xÐo … chÞu nhơc ,mang tiÕng … E. Lời khuyên: - Chđ tướng khuyªn tướng sÜ nªu cao tinh thÇn c¶nh gi¸c , tÝch cùc luyƯn tËp qu©n sÜ , trao ®ỉi binh thư s½n sµng chiÕn ®Êu, chiÕn th¾ng qu©n x©mlưỵc . 3.lêi kªu gäi - ¤ng tiÕp tơc ®ề ra hai con ®ưêng : + Ph¶i ®¹o thÇn chđ + Tr¸i ®¹o : kỴ nghÞch thï §Ĩ tưíng sÜ lùa chän III Tỉng kÕt ND: Phản ánh tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc ta. * NT - Bµi hÞch kÕt hỵp hµi hoµ gi÷a yÕu tè chÝnh luËn víi yÕu tè v¨n chư¬ng , gi÷a tư duy l« gÝch vµ tư duy h×nh tưỵng . - DÉn chøng chÝnh x¸c : PhÐp so s¸nh , ®iƯp tõ , phÐp liƯt kª t¹o nªn giäng v¨n hïng hån , dån dËp , lêi v¨n cã * ý nghĩa: Hịch tướng sĩ nêu lên vấn đề nhận thức và hành động trước nguy cơ đất nước bị xâm lược. *Ghi nhí/SGK 4.4. Tổng kết : ? Phần đầu văn bản tác giả đã đề cập đến những vấn đề gì? Nêu gương sáng trong lịch sử ? Hãy kể một số gương sáng trong lịch sử nước ta mà em biết? Cuối bài Hịch, tác giả viết: “Ta viết ra bài hịch này, để các ngươi biết bụng ta”. Theo em, tướng sĩ thời Trần sẽ biết bụng chủ tướng của mình là Trần Quốc Tuấn như thế nào qua bài hịch của ông? ¨ - Coi trọng danh dự và bổn phận đối với đất nước. - Khinh ghét thói cầu an hưởng lạc. - Căm thù giặc, quyết chiến thắng kẻ thù -Tha thiết với vận mệnh của nước nhà… 4.5. Hướng dẫn học tập : * Đối với bài học ở tiết học này: - Xem kỹ văn bản - Thuộc ghi nhớ hồn thành bài tập trong vbt - Sưu tầm những tư liệu về Trần Quốc Tuấn * Đối với bài học ở tiết học tiếp theo: - Chuẩn bị bài hành động nĩi - Tìm hiểu các ví dụ trong sgk - Xác định các kiểu hành động nĩi - Cho ví dụ ngồi sgk 5- PHỤ LỤC : …………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………..…………………………………..……………………………………………………………..……………………………………………………..…………………………………………..………………………………