Giáo án Ngữ văn 9 - Tiết 13: Các phương châm hội thoại (tiếp)

Tiết 13: CÁC PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI (tt) A,Mục tiêu bài dạy (sgv/35) B. Chuẩn bị của GV- HS: - GV: Giáo án, sgk, bảng phụ - HS: sgk, vở bài tập C. Tiến trình tổ chức các HĐDH: (1) Khởi động (5') - Ổn định. - Bài cũ: Ngoài 2 phương châm về lượng và chất, còn có những phương châm hội thoại nào? Kể tên, cho vd, nêu bài học rút ra từ các phương châm trên. - Giới thiệu bài mới: Mục tiêu của bài học này là giúp các em nắm được mối quan hệ chặt chẽ giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp. Hiểu được phương châm hội thoại không phải là những quy định bắt buộc trong mọi tình huống giao tiếp. Vì nhiều lý do khác nhau, các phương châm hội thoại có khi không được tuân thủ. (2) Hình thành kiến thức mới (25') Hoạt động của GV - HS N/dung bài giảng HS đọc: Nhận xét chàng rễ có tuân thủ phương châm lịch sự không? Tại sao? - Câu hỏi "Bác làm việc có vất vả lắm không", trong tình huống giao tiếp khác có thể được coi là lịch sự. Nhưng trong tình huống này, người được hỏi bị chàng ngốc gọi xuống từ trên cây cao, lúc người đó đang tập trung làm việc. Rõ ràng chàng ngốc đang làm việc quấy rối, gây phiền hà cho người khác. A. Tìm hiểu bài I. Quan hệ giữa các phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp. - Chặt chẽ HS cho vd: Tìm những tình huống mà lời hỏi thăm kiểu như trên được dùng một cách thích hợp, bảo đảm tuân thủ phương châm lịch sự. - GV treo bảng phụ: Vừa bước vào sân nhà thi đấu, Lan bất chợt thấy một người quen mặc một bộ đồ thể thao đang đi tới, Lan vội vàng. - Cháu chào bác, Bác đi tậpthể dục đấy à? Người quen nọ, tươicười đáp lại: Cảm ơn cháu, cháu lá con gái của Dì Tư Hà phải không? Hỏi: So sánh hai tình huống giao tiếp trên, cho biết tại sao tình huống được nếu ở sgk lại không được chấp nhận? Gợi ý: - Chàng ngốc chào đối tượng nào? Có cần thiết không? - Chào lúc nào? Ở đâu? Thời điểm đó có thích hợp không? - Câu chào có tác dụng gì? * Chào một người lạ gặp trên đường, do nhìn thấy (không cần thiết) * Chào lúc người lạ làm việc trên cao, phải dừng công việc để leo xuống (không đúng lúc) Chốt: Có thể rút ra bài học gì qua câu chuyện này? (HS đọc ghi nhớ/36) -Việc vận dụng các phương châm hội thoại cần phù hợp với địa điểm của tình huống giao tiếp. Nói với ai? Nói khi nào? Nói ở đâu? Nói để làm gì? -> (Cần phù hợp với địa điểm của tình huống giao tiếp) Chuyển ý Phương châm hội thoại không phải là những quy định bắt buộc trong mọi tình huống giao tiếp, vì nhiều lý do khác nhau, các phương châm hội thoại có khi không được tuân thủ. II. Những trường hợp không tuân thủ P/c hội thoại. Hỏi: Đọc lại những ví dụ đã pt, khi học về 5 phương châm hội thoại, cho biết những tình huống nào phương châm hội thoại không được tuân thủ. - Ngoại trừ tình huống trong phần học về phương châm lịch sự, tất cả các tình huống còn lại đều không tuân thủ phương châm hội thoại. - Nhiều nguyên nhân. Hỏi: Xét lại tình huống truyện cười vừa học (chào hỏi) ở sgk. Theo em việc không tuân thủ phương châm hội thoại trên bắt nguồn từ nguyên nhân sâu xa nào? - Người nói là chàng ngốc: Vô ý vụng về, thiếu văn hóa giao tiếp (Đọc ghi nhớ chấm 1). Đọc: Câu 2 sgk/37. Câu trả lời của Ba có đáp ứng nhu cầu thông tin đúng như An mong muốn hay không? Phương châm hội thoại nào không được tuân thủ. - Không - Phương châm về lượng. Hỏi: Vì sao người nói không tuân thủ phương châm ấy? - Vì người nói không biết chính xác chiếc máy bay đầu tiên trên thế giới được chế tạo vào năm nào. Để tuân thủ phương châm về chất (không nói điều mà mình không có bằng chứng xác thực) người nói phải trả lời một cách chung chung: " Đâu khoảng đầu TK XX" Chốt: Như vậy, do ưu tiên cho phương châm hội thoại này mà phải vi phạm phương châm hội thoại kia. Hỏi: Khi Bác sỹ nói với người mắc bệnh nan y về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân đó, phương châm hội thoại nào có thể không được tuân thủ? vì sao vậy? Tìm những tình huống tương tự? - Phương châm về chất (vì đã nói những điều không tin là đúng). - Vì đây là việc làm nhân đạo -> giúp những bệnh nhân lạc quan để tiếp tục sống. - Có nhiều tình huống tương tự trong đó phương châm về chất không được tuân thủ. vd: Chiến sỹ ta không may rơi vào tay địch. Không thể vì tuân thủ phương châm về chất mà khai thật những gì mình biết về đồng đội, về bí mật của đơn vị. Chốt: Nói chung trong bất kỳ tình huống nào mà có một yêu cầu nào đó quan trọng hơn, cao hơn yêu cầu tuân thủ phương chân hội thoại thì phương châm hội thoại có thể không được tuân thủ (Ghi nhớ chấm 2); HS đọc Câu 4 sgk. Khi nói "Tiền bạc chỉ là tiền bạc" thì có phải người nói không tuân thủ phương châm về lượng hay không? - Nếu xét về nghĩa tường minh thì câu này không tuân thủ phương châm về lượng. Bởi vì nó dường như không cho người nghe thêm một thông tin nào. - Nhưng xét về hàm ý thì câu này có nội dung của nó, nghĩa là vẫn bảo đảm tuân thủ phẩm chất về lượng. Gợi ý: Phải hiểu ý nghĩa câu này như thế nào? Tiền bạc chỉ là phương tiện để sống, chứ không phải là mục đích cuối cùng của con người. Câu này có ý răn dạy người ta không nên chạy theo tiền bạc mà quên đi nhiều thứ khác quan trọng hơn, thiêng liêng hơn trong cuộc sống. Chốt: GV: Việc không tuân thủ phương châm hội thoại, có thể do người nói muốn gây một sự chú ý, để người nghe hiểu câu nói theo một hàm ý nào đó? (ghi nhớ châm 3). Tóm lại: Việc không tuân thủ các phương châm hội thoại có thể bắt nguồn từ những nguyên nhân nào? (HS đọc ghi nhớ /37) (3) Luyện tập (12') BT1: Ông bố không tuân thủ phương châm cách thức. Một đưá bé 5 tuổi không thể nhận biết được "Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao" để nhờ đó mà tìm được quả bóng (Tuy nhiên đối với .. đã đi học, đây có thể là câu trả lời đúng). BT2: Lời nói của "Chân, tay" không tuân thủ phương châm lịch sự. Việc không tuân thủ phương châm hội thoại: là vô lý, vì khách đến nhà ai, thông thường phải chào chủ nhà rồi mới nói chuyện. Ở đây khách đã không chào, còn to tiếng. B. Luyện tập 1- HS thảo luận 2- HS thảo luận (4) Củng cố: 3' - HS học ghi nhớ. - Chuẩn bị kiểm tra bài viết số 1 về văn bản thuyết minh có sử dụng biện pháp nghệ thuật và miêu tả. (GV gợi ý số đề) - Thuyết minh về một lễ hội diễn ra hàng năm. - Thuyết minh về loại cây trồng hay một loài vật nuôi có giá trị kinh tế ở BT).