Giáo án Ngữ văn 9 - Tiết 20: Sự phát triển của từ vựng

Tiết 20: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG A. Mục tiêu bài dạy (sgv/53) B. Chuẩn bị của GV- HS: - GV: sgk, sgv, giáo án - HS: Vở bài tập, sgk C. Tiền trình các HĐDH: (1) Khởi động: 5’ - Ổn định - Bài cũ: Thế nào là dẫn trực tiếp, gián tiếp, làm lại BT2/53 - Giới thiệu bài mới: - Từ vựng là một ngôn ngữ không ngừng phát triển và sự phát triển của từ vựng thường dựa trên cơ sở nghĩa gốc. (2) Hình thành kiến thức mới: (23’) Hoạt động của GV – HS N/dung bài giảng Hỏi: Đọc câu hỏi 1 sgk/55 từ kinh tế trong bài thơ (PBC) có nghĩa là gì? Nghĩa ấy hiện nay có còn dùng nữa không? Ngày nay chúng ta dùng từ kinh tế với nghĩa nào? Nhận xét gì về nghĩa của từ? - HS trao đổi thảo luận và trả lời. + Kinh tế có nghĩa là kinh bang tế thế tức trị nước cứu đời.Cả câu thơ ý nói tác giả ôm ấp hoài bão trông coi việc nước, cứu giúp người đời. + Ngày nay ta không còn dùng kinh tế theo nghĩa như PBC đã dùng; kinh tế: Là toàn bộ hoạt động của con người trong sản xuất, trao đổi, phân phối, sử dụng vật chất làm ra. A.Tìm hiểu bài I. Sự biến đổi và phát triển của từ ngữ. Chốt: Nhận xét: Nghĩa của từ không phải là bất biện. Nó có thể thay đổi theo thời gian.Có những nghĩa cũ bị mất đi, có những nghĩa mới được hình thành. Hỏi: Đọc câu hỏi 2 sgk/55. Cho biết nghĩa của từ “Xuân” “tay” trong các câu trên? Nghĩa nào là nghĩa góc, nghĩa nào là nghĩa chuyên. Hiện tượng chủ nghĩa được tiến hành theo phương thức nào? a. Xuân 1: Mùa chuyển tiếp từ Đông sang hạ, thời tiết ấm dần lên, thường được coi là mở đầu của năm (nghĩa gốc). Xuân 2: Tuổi trẻ (Nguyễn chuyển, ẩn dụ) - b: Tay 1: biện pháp cơ thể người (nghĩa gốc) tay 2: Hạng người giỏi về một nghề naà đó (hoán dụ) (nghĩa chuyển) Vd: Xuân : Mùa (gốc Tuổi trẻ Năm Chốt: Có những phương thức chủ yếu nào dùng để phát triển nghĩa từ ngữ? Một trong những cách để phát triển nghĩa từ vựng tiếng Việt là gì? (HS đọc ghi nhớ) - Phát triển nghĩa từ trên cơ sở nghĩa gốc. - Có 2 phương thức phát triển nghĩa của từ ngữ: Ẩn dụ, hoán dụ. HS cho ví dụ. II. Ghi nhớ/56 (3) Chuyển nghĩa Luyện tập: 15’ BT1: a: Chân, bộ phận cơ thể người (nghĩa gốc) b: Vĩ trí trong đội tuyển (hoán, dụ) c: Vĩ trí tiếp xúc với đất của cái kiềng (ẩn dụ) d: Vị trí tiếp xúc với đất của mây (ẩn dụ) BT2: Trong những cách dùng trà Atiso; trà Hà thủ Ô; trà sâm,... Trà được dùng với nghĩa: là sản phẩm từ thực vật được chế biến thành dạng khô, dùng để pha nước uống (nghĩa chuyển) (ẩn dụ) BT3: Đồng hồ điện, đồng hồ nước,... từ đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển, theo phương thức ẩn dụ chỉ những khí cụ dùng để đo, có bề ngoài giống đồng hồ. BT4: a/ Hộichứng; Có nghĩa là tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh. Vd: Lạm phát,thất nghiệp là hội chứng của tình trạng suy thoái kinh tế. N. chuyển: thích hợp nhiều hiện tượng, nhiều sự kiện biểu hiện một tình trạng, một vấn đề. - Hội chứng suy giảm miễn dịch (SIDA) - Hội chứng viêm đường hô hấp cấp. - Hội chứng “kính thưa” (hình thức dài dòng, rườm rà, vô nghĩa). - Hội chứng “phong bì” (biến tướng của nạn hối lộ) - Hội chứng “bằng rởm” (một hiện tượng tiêu cực,mua bán bằng cấp. b. Ngân hàng: Tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh và quản lý các nghiệp vụ tiền tệ,tín dụng. Vd: ngân hàng NN và PTNT Việt Nam, Ngân hàng ngoại thương VN. * Nghĩa chuyển: Kholưu trữ những thành phần, những bộ phận của cơ thể để sử dụng khi cần thiết. - Ngân hàng máu: (Lượng máu dự trữ để cấp cứu các bệnh nhân) - Ngân hàng đề thi (Số lượng đề thi dùng để bốc thăm cho mỗi kỳ thi). - Ngân hàng gen c/ Sốt: Nghĩa gốc; tăng nhiệt độ cơ thể lên quá mức bình thường do bệnh. * Nghĩa chuyển: Ở trạng thái tăng đột ngột về nhu cầu, khiến hàng trở nên khan hiếm, giá tăng nhanh. - Cơn sốt đất. - Cơn sốt hàng điện tử. d. Vua: Nghĩa gốc chỉ người đứng đầu Nhà nước quân chủ. Vd: Năm 2010 Vua ý thái Tổ dời đô về Thăng Long. * Nghĩa chuyển: Người được coi là nhất trong một lĩnh vực nhất định thường là kinh doanh thể thao, nghệ thuật. - Vua nhạc Rok, Vua bóng đá, vua dầu hỏa, vua ôtô. BT5: Mặt trời-> Bác (ẩn dụ).Đây không phải là hiện tượng phát triển nghĩa của từ. Bởi vì sự chuyển nghĩa của từ mặt trời chỉ có tính chất lâm thời. B. Luyện tập 1/ Xác định nghĩa của từ chân. 2/ Nghĩa của từ trà. 3/ Nghĩa của đồng hồ điện. 4/ Từ nhiêề nghĩa (HS thảo luận) - Hội chứng b. Ngân hàng Sốt 5/ Mặt trời, Bác Hồ phải là hiện tượng Pt nghĩa của từ (4) Củng cố - Dặn dò (2’) - Học ghi nhớ, xem tóm tắt tác phẩm tự sự.