Giáo án Ngữ văn lớp 10 Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ (trích chinh phụ ngâm khúc)

tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ (Trích Chinh phụ ngâm khúc) - Đặng Trần Côn - - Đoàn thị Điểm - I. Mục tiêu bài học. Giúp H: - Hiểu được nỗi đau khổ của người chinh phụ bắt nguồn từ cảnh cô đơn khi người chinh phu phải ra trận vắng nhà. Qua đó nắm được ý nghĩa đề cao hạnh phúc lứa đoi của tác phẩm. - Về NT, nắm được NT miêu tả nội tâm của đoạn trích. II. Phương tiện thực hiện. - SGK. - Thiết kế bài giảng. III. Cách thức tiến hành. Tổ chức H học theo nhóm. IV. Tiến trình dạy học. 1. Ktra bài cũ. - Vì sao nói Cổ Thành và TP là cửa quan thứ sáu và viên tướng thứ bảy mà QVT đã vượt qua và chiến thắng? - Phân tích tính cách của TP? 2. Giới thiệu bài mới. Hoạt động của G và H Yêu cầu cần đạt Nêu những nét chính về tác giả Đặng Trần Côn? Sự nghiệp sáng tác của Đặng Trần Côn ntn? Hiểu biết gì về dịch giả? Nêu những nét chính về Đoàn thị Điểm Sự nghiệp sáng tác của Đoàn thị Điểm? CPNK được sáng tác vào khoảng thời gian nào? Có những biến động lịch sử gì đáng chú ý? Nội dung xuyên suốt tác phẩm diễn tả điều gì? Tác phẩm có những nét đặc sắc NT gì? Người chinh phụ có những động tác , cử chỉ gì? NHận xét? NT? Tìm điệp ngữ bắc cầu? Phân tích tác dụng NT của nó? Những câu hỏi tu từ có dụng ý gì? Hình ảnh ngọn đèn, hoa đèn gợi cho em liên tưởng đến hình ảnh nào trong ca dao? Tâm trạng của người chinh phụ trong đoạn thơ này là gì và được diễn tả ntn? Tác giả tiếp tục sử dụng biện pháp NT nào? Những hành động gượng đốt hương, gượng soi gương, gượng gảy đàn nói lên điều gì? Những từ ngữ hình ảnh nào diên tả tâm trạng nhớ thương của người chinh phụ: Hình ảnh gió đông, non Yên gợi lên điều gì? Nỗi nhớ ngày càng chồng chất và cụ thể hơn. Vậy nó được khắc họa rõ nét ở những câu thơ nào? được diễn tả bằng những từ ngữ cụ thể nào? Có nhân xét gì về hai câu thơ? Nó gợi ta nhớ đến câu thơ nào của ND trong TK? Nhận xét hai câu thơ? H đọc Ghi nhớ SGK. I. Tìm hiểu chung. 1. Tác giả và dịch giả. a. Tác giả. - DDTC (?), người làng Nhân Mục (Mọc)-Thanh Trì-HN. - Sống vào khoảng nửa đầu thế kỷ XVIII. Bản thân là người hiếu học và tài ba nhưng tính tình phóng túng không muốn ràng buộc vào chuyện thi cử. - Ngoài CPN, còn có: + Bài phú "Trương Hàn Tư Thần Đô". + Bài thơ "Tiêu tương bát cảnh". b. Dịch giả. - Đoàn thị Điểm (1705-1748). - Quê: Làng Giai Phạm-Văn Giang- Xứ Kinh Bắc (nay là Hưng Yên). - Xuất thân trong một gia đình Nho sĩ (cha là Đoàn Doãn Nghi, anh là Đoàn Doãn Luân -> hai người đều đỗ Hương cống nhưng không ra làm quan chỉ ở nhà dạy học). - Bản thân bà là người có tài sắc, thông minh. Chồng bà, tiến sĩ Nguyễn Kiều từng ca ngợi: "Tài sắc nương tử xưa hiếm nay không", "xuất khẩu thành chương, bẩm chất thông minh". - Tác phẩm: Ngoài bản dịch CPN còn có Truyền kỳ tân phả và nhiều thơ phú khác. 2. Tác phẩm. a. Hoàn cảnh sáng tác. - CPN được viết bằng chữ Hán do Đặng Trần Côn sáng tác và Đoàn thị Điểm dịch Nôm theo thể song thất lục bát. Thể thơ này rất phù hợp với tâm trạng nhung nhớ, cô đơn, buồn khổ triền miên của người chinh phụ. - CPNK được viết vào khoảng những năm 40 của thế XVIII. - Lúc này XHVN có những biến động lịch sử: Những cuộc tranh giành quyền lực của các tập đoàn phong kiến -> Các cuộc chiến tranh liên miên, đời sống của nhân dân bị bần cùng, tang thương-> Các cuộc khởi nghĩa nông dân. => Trước hiện thực cuộc sống, với những biến động lớn lao của lịch sử và với một sự cảm thông sâu sắc về thân phận con người, nhất là người phụ nữ -> Đặng Trần Côn đã sáng tác CPN. b. Nội dung và nghệ thuật. *) Nội dung. - Tác phẩm tập trung miêu tả tâm trạng nhớ nhung, buồn, cô đơn của người chinh phụ có chồng đi chinh chiến nơi xa. - Qua đó, nó lên án chiến tranh phong kiến phi nghĩa, nó đòi quyền sống, đòi hạnh phcs lứa đôi thanh niên. *) Nghệ thuật. - Nếu như nguyên tác (chữ Hán-thể thất ngôn) thanhf công trong việc gợi tả những tâm trạng chân thực của người chinh phụ qua không gian và diễn biến thời gian, thì bản dịch đã sử dụng thể thơ song thất lục bát (chữ Nôm) rất phù hợp với việc diễn tả tâm trạng của người chinh phụ. - Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình rất tinh tế và sắc bén. II. Đọc - hiểu. 1. Tâm trạng cô đơn, lẻ loi của người chinh phụ. a. Tám câu đầu. - Động tác, cử chỉ: một mình ở nhà, lẻ loi ngoài hiên, đi đi lại lại, quanh quanh quẩn quẩn, buông rèm, cuốn rèm bao nhiêu lần...-> Những động tác , cử chỉ, hành động lặp đi lặp lại nhiều lần không mục đích, vô nghĩa của người chinh phụ cốt chỉ để biểu lộ tâm trạng cô đơn lẻ loi của nàng. Nỗi lòng không biết san sẻ cùng ai. - Điệp ngữ bắc cầu: + Đèn biết chăng - đèn có biết -> Biện pháp NT phổ biến trong đoạn trích và tác phẩm. + Non Yên - non Yên, băng trời - trời thăm thẳm...-> Diễn tả tâm trạng buồn triền miên kéo dài lê thê trong thời gian và không gian dường như không bao giờ dứt, ngừng. + Câu hỏi tu từ: Đèn biết chăng; đèn chẳng biết -> Làm lời than thở , nỗi khắc khoải đợi chờ và hy vọng, trong nàng day dứt không yên. -> Tâm trạng nhân vật trữ tình đã chuyển giọng tự nhiên từ lời kể bên ngoài thành lời tự độc thoại nội tâm da diết, tự dằn vặt, rất thương, rất ngậm ngùi. - Hình ảnh: ngọn đèn, hoa đèn cùng với hình ảnh cái bóng trên tường của chính mình gợi cho người đọc gợi nhớ đến hình ảnh ngọn đèn không tắt trong nỗi nhớ của người thiếu nữ trong bài ca dao quen thuộc: Đèn thương nhớ ai Mà đèn không tắt? => Trong im lặng dằng dặc, dưới ánh đèn thăm thẳm, người chinh phụ trẻ chỉ còn thầm lặng chuyện trò với ngọn đèn, với cái bóng của chính mình. b. Tám câu tiếp. - Dùng cảnh vật thiên nhiên, tự nhiên để diễn tả tâm trạng, dùng cái khách quan để tả cái chủ quan (biện pháp quen thuộc). - Tiếng gà eo óc báo hiệu canh năm, báo hiệu rằng người vợ trẻ xa chồng đã thao thức suốt cả đêm. - Bóng cây hòe ngoài sân, trong vườn ngắn rồi dài, dài rồi lại ngắn. Thời gian của xa cách và nhớ thương - thời gian tâm trạng - một khắc, một giờ dài như một năm. - NT so sánh: như niên, tựa miền biểm xa-> Cụ thể hóa mối sầu dằng dặc. - Từ gượng + với các động từ gảy, soi, đốt...gắn với các đồ vật đàn, hương, gương -> Những thú vui tao nhã, những thói quen trang điểm của người phụ nữ trẻ bây giờ tiến hành một cách miễn cưỡng, gượng gạo (đốt hương tìm sự thanh thản mà hồn lại mê man, bấn lọan, soi gương mà không cầm được nước mắt. Dây đàn, phím đàn chỉ nhắc cảnh chia li và nỗi lo chia lìa ám ảnh day dứt, phím chùng... 2. Tâm trạng nhớ thương của người chinh phụ. - Hình ảnh: gió đông non Yên -> Ước lệ tượng trưng. + Gió đông: gió từ phương đông-> chỉ gió mùa xuân. + Non Yên: nơi chồng đi chinh chiến lập công. -> Người chinh phụ không biết gửi nỗi nhớ chồng với ai, muốn nhờ ngọn gió mùa xuân mang theo hơi ấm tình thương đưa đến "non Yên" những tình cảm nhung nhớ của mình. - Gió đông, non Yên là hình ảnh mang tính ước lệ-> Gợi không gian rộng lớn, một khoảng cách muôn trùng xa xôi giữa người chinh phu và người chinh phụ. Chính không gian, thời gian đó như cang nhân lên đến cao độ nỗi nhớ mong da diết, khắc khoải của người chinh phụ. - Câu thơ: -Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời -Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong + Thăm thẳm: Nỗi nhớ nhơ kéo dài vô tận và được cụ thể bằng hình ảnh so sánh đường lên bằng trời. + Đau đáu: Thể hiện sự day dứt, lo lắng không một chút yên lòng. Như có một cái gì đó hết sức xót xa, tội nghiệp. => Hai từ láy thăm thẳm, đau đáu gợi lên một nỗi nhớ nhung da diết, khôn nguôi, một nỗi nhớ luôn canh cánh trong lòng. Nó đã diễn tả rất chân thực nỗi lòng người chinh phụ nhớ chồng. - Hai câu: Cảnh buồn người thiết tha lòng Cành cây sương đượm tiếng trùng mưa phun Cảnh buồn-> con người cũng buồn. ở đây, dịch giả đã gặp gỡ tác giả TK: Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ Cả hai câu thơ trong CPN và TK đều đã thể hiện sâu sắc và tinh tế mqh giữa ngoại cảnh và tâm cảnh, giữa cảnh vật thiên nhiên và tâm trạng con người. Đó là sự hòa đồng tâm trạng giữa thiên nhiên và con người. Tuy nhiên, dường như câu thơ trong CPN còn thể hiện nỗi buồn nhớ khôn nguôi, nỗi buồn nhớ thiết tha đến nao lòng. => Hai câu thơ đã thể hiện được sự hòa đồng tâm trạng giữa con người và thiên nhiên. III. Kết luận.(Ghi nhớ-SGK) *) Củng cố dặn dò. - Đọc thuộc đoạn trích. - Nắm được tâm trạng của người chinh phụ có sự chuyển biến theo các cung bậc khác nhau. - Soạn bài mới: Lập dàn ý bài văn nghị luận. *) Hướng dẫn học bài mới. - LDY có tác dụng ntn? - Có những cách LDY nào?