Giáo án Ôn văn 6 – Cấn Văn Thắm – Hà Nội

Buæi 1 «n tËp tiÕng viÖt I. Tõ. 1. Kh¸i niÖm: Tõ lµ ®¬n vÞ ng«n ng÷ nhá nhÊt dïng ®Ó ®Æt c©u. 2. Ph©n biÖt tõ vµ tiÕng. Tõ - §¬n vÞ ®Ó t¹o c©u. - Tõ cã thÓ hai hay nhiÒu tiÕng TiÕng - §¬n vÞ ®Ó t¹o tõ. - TiÕng chØ cã mét h×nh vÞ (©m tiÕt). 3. Ph©n lo¹i. a. Tõ ®¬n: ChØ cã mét tiÕng. b. Tõ phøc: cã tiÕng trë lªn. + Tõ ghÐp: c¸c tiÕng cã quan hÖ víi nhau vÒ nghÜa. + Tõ l¸y: c¸c tiÕng cã quan hÖ víi nhau b»ng h×nh thøc l¸y ©m. II. T×m hiÓu vÒ tõ ghÐp vµ tõ l¸y. 1. Tõ ghÐp. * Tõ ghÐp tæng hîp (TG ®¼ng lËp, TG hîp nghÜa, TG song song): + C¸c tiÕng cã qh ngang hµng vµ b×nh ®¼ng víi nhau. Th­êng ®æi trËt tù ®­îc cho nhau. VD: Õch nh¸i, buån vui, ®i ®øng… + §Æc ®iÓm: C¸c tiÕng kÕt hîp víi nhau ph¶i cïng mét ph¹m trï ng÷ nghÜa, hoÆc ®ång nghÜa hoÆc cïng tr¸i nghÜa víi nhau. => TGTH cã nghÜa kh¸i qu¸t h¬n nghÜa cña mçi ®¬n vÞ t¹o nªn chóng. VD: ¸o + quÇn -> ¸o quÇn, ®îi + chê -> ®îi chê... * Tõ ghÐp ph©n lo¹i (TG chÝnh phô, TG ph©n nghÜa) + Lµ nh÷ng TG mµ trong ®ã cã mét tiÕng gi÷ vai trß chÝnh, cßn c¸c tiÕng kh¸c gi÷ vai trß bæ sung cho ý nghÜa chÝnh. VD: vui -> vui lßng, rau -> rau c¶i... + §Æc ®iÓm: C¸c tiÕng kÕt hîp víi nhau theo kiÓu: danh tõ - tÝnh tõ, DT - §T, DT - DT. C¸c tiÕng rÊt cè ®Þnh, kh«ng thÓ ®æi vÞ trÝ cho nhau ®­îc. VD: hoa + hång, xe + ®¹p... => TGPL cã nghÜa cô thÓ h¬n nghÜa cña mét tõ chÝnh ®· cho. 2. Tõ l¸y. a. C¸c kiÓu tõ l¸y. * L¸y hoµn toµn: - L¸y l¹i nguyªn tiÕng gèc, gi÷ nguyªn thanh ®iÖu. VD: ®¨m ®¨m, ch»m ch»m... - L¸y l¹i nguyªn tiÕng gèc, biÕn ®æi thanh ®iÖu. VD: d×u dÞu, h©y hÈy, cán con... - L¸y toµn bé biÕn ®æi phô ©m cuèi vµ thanh ®iÖu. VD: ®Ìm ®Ñp, ang ¸c, anh ¸ch, nhên nhît... * L¸y bé phËn. - L¸y phô ©m ®Çu. VD: mªnh m«ng, mong manh, ®ñng ®Ønh, r× rµo... - L¸y vÇn. VD: l¸c ®¸c, lao xao, lÊm tÊm, linh tinh... b. NghÜa cña tõ l¸y. - NghÜa cña tõ l¸y so víi tiÕng gèc. VD1: ®á -> ®o ®á, nhá -> nho nhá. => Gi¶m nhÑ. VD2: s¹ch -> s¹ch sµnh sanh, sÝt -> sÝt s×n sÞt => T¨ng tiÕn. - NghÜa biÓu tr­ng (biÓu ®¹t) cña tõ l¸y. + Gîi h×nh ¶nh. + Gîi ©m thanh. + Tr¹ng th¸i c¶m xóc. VD: -> T¸c dông: * L­u ý: - Mét sè tõ võa cã qh ng÷ nghÜa võa cã qh ng÷ ©m nh­ng c¶ hai tiÕng ®Òu cã nghÜa vµ sö dông ®éc lËp -> Tõ ghÐp. VD: bao bäc, c»n cçi, chïa chiÒn, ®Òn ®µi, ®i ®øng... - NÕu nh­ hai tiÕng cã qh ng÷ ©m, ng÷ nghÜa nh­ng mét tiÕng ®· mÊt nghÜa hoÆc mê nghÜa -> Tõ l¸y. VD: kh¸ch khøa, l¬ m¬, ®Ñp ®Ï... III. LuyÖn tËp. Bµi 1: Cho c¸c tõ sau, h·y x¸c ®Þnh tõ l¸y. Non n­íc, chiÒu chuéng, vu«ng v¾n, ruéng rÉy, c©y cá, c­êi cît, «m Êp, lÝu lo, trong tr¾ng, c©y cèi. Bµi 2: Ph©n lo¹i tõ ë ®o¹n th¬ sau: Quª h­¬ng/ t«i/ cã/ con s«ng/ xanh biÕc N­íc/ g­¬ng/ trong/ soi/ tãc/ nh÷ng/ hµng tre T©m hån/ t«i/ lµ/ mét/ buæi/ tr­a hÌ Táa/ n¾ng/ xuèng/ lßng s«ng/ lÊp lo¸ng. Bµi 3: Cho c¸c tõ: m­ît, hång, vµng, tr¾ng. T¹o tõ phøc. ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n cã chøa c¸c tõ l¸y ®· t¹o ë trªn. Bµi vÒ nhµ: Bµi 1: T×m tõ l¸y ®Ó ®iÒn sau c¸c tÝnh tõ cho phï hîp råi ®Æt c©u. Trßn, dµi, ®en, tr¾ng, thÊp. Bµi 2: ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n (chñ ®Ò vÒ m¸i tr­êng) trong ®ã cã sö dông Ýt nhÊt 3 tõ l¸y. Buæi 2 T×m hiÓu chung vÒ v¨n häc d©n gian I. Ch÷a bµi vÒ nhµ: Bµi 1: - T¹o tõ: Trßn -> trßn vµnh v¹nh, trßn trÞa... Dµi -> dµi d»ng dÆc §en -> ®en thui thñi Tr¾ng -> tr¾ng phau phau ThÊp -> thÊp lÌ tÌ - §Æt c©u: VD: BÐ Na cã khu«n mÆt trßn trÞa. Bµi 2: Yªu cÇu HS biÕt viÕt ®o¹n v¨n cã bè côc 3 phÇn: më ®o¹n, th©n ®o¹n, kÕt ®o¹n. §o¹n v¨n kÕt hîp ®­îc nhiÒu ph­¬ng thøc biÓu ®¹t: tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m. II. Bµi míi: I. Nh÷ng nÐt chung vÒ v¨n häc d©n gian. 1. §Þnh nghÜa. VHDG lµ nh÷ng s¸ng t¸c NT ra ®êi tõ thêi xa x­a cña nh©n d©n lao ®éng, ®­îc l­u truyÒn b»ng ph­¬ng thøc truyÒn miÖng. 2. §Æc tÝnh cña VHDG. a. TÝnh tËp thÓ: Mét ng­êi s¸ng t¹o nh­ng kh«ng coi s¶n phÈm ®ã lµ s¶n phÈm c¸ nh©n mµ lµ cña c¶ tËp thÓ. V× khi ra ®êi nã ®­îc bæ sung sù l­u truyÒn vµ sö dông. b. TÝnh truyÒn miÖng: VHDG ra ®êi khi ch­a cã ch÷ viÕt. Nh©n d©n th­ëng thøc VHDG kh«ng chØ qua v¨n b¶n s­u tÇm mµ cßn th«ng qua h×nh thøc diÔn x­íng: kÕt hîp lêi kÓ víi ®iÖu bé, nÐt mÆt, ... c. TÝnh dÞ b¶n: Cïng mét t¸c phÈm nh­ng cã sù thay ®æi mét sè chi tiÕt cho phï hîp víi tõng ®Þa ph­¬ng. VD: H«m qua t¸t n­íc ®Çu ®×nh Bá quªn chiÕc ¸o trªn cµnh hoa sen /sim 3. C¸c thÓ lo¹i VHDG. - Cã 3 thÓ lo¹i: + TruyÖn cæ d©n gian: thÇn tho¹i, truyÒn thuyÕt, cæ tÝch, truyÖn c­êi, ngô ng«n. + Th¬ ca d©n gian: vÌ, tôc ng÷, ca dao... + S©n khÊu d©n gian: tuång, chÌo, c¶i l­¬ng... 4. Gi¸ trÞ cña VHDG. * Lµ kho b¸u vÒ trÝ tuÖ, ®¹o lµm ng­êi cña nh©n d©n ta. - Kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. VD: + Chíp ®«ng nhay nh¸y, gµ g¸y th× m­a + N¾ng tèt d­a, m­a tèt lóa. - PhÈm chÊt ®¹o ®øc. VD: + Tèt danh h¬n lµnh ¸o. + GiÊy r¸ch gi÷ lÊy lÒ. * Lµ pho s¸ch gi¸o huÊn bÒ thÕ vµ cao ®Ñp vÒ t©m hån, t×nh c¶m. - T×nh ®oµn kÕt. VD: + Mét c©y lµm ch¼ng nªn non Ba c©y chôm l¹i nªn hßn nói cao - C¸ch ¨n ë, x· giao. VD: + Cã ®i cã l¹i, míi to¹i lßng nhau. + Göi lêi th× nãi, göi gãi th× më. + BÇu ¬i th­¬ng lÊy bÝ cïng Tuy r»ng kh¸c gièng nh­ng chung mét giµn. - Phong tôc tËp qu¸n. VD: + Mét miÕng gi÷a lµng, b»ng mét sµng xã bÕp. + Sèng vÒ må m¶, kh«ng sèng vÒ c¶ b¸t c¬m. - Tinh thÇn yªu n­íc. VD: GiÆc ®Õn nhµ, ®µn bµ còng ®¸nh. * Gi¸ trÞ thÈm mÜ. - T­ duy nghÖ thuËt cã søc t­ëng t­îng k× diÖu, hån nhiªn. §Ò cao c¸i ch©n (ch©n chÝnh) – thiÖn (thiÖn c¶m) – mÜ (c¸i ®Ñp). - H×nh t­îng: ®Ñp, k× l¹. - KÕt cÊu: gän, ®¬n gi¶n. => VHDG lµ c¬ së ngän nguån cña VH d©n téc. Bµi tËp: B»ng hiÓu biÕt cña m×nh em h·y lµm s¸ng tá: VHDG lµ kho b¸u vÒ trÝ tuÖ, ®¹o lµm ng­êi cña nh©n d©n ta. * Yªu cÇu: + HS dùa trªn nh÷ng kiÕn thøc võa ®­îc häc ë phÇn lÝ thuyÕt kÕt hîp víi vèn hiÓu biÕt cña m×nh ®Ó lµm bµi. + LÊy dÉn chøng vµ ph©n tÝch. Bµi vÒ nhµ: Bµi 1: S­u tÇm nh÷ng c©u ca dao, tôc ng÷ ®­îc l­u truyÒn trong d©n gian. Bµi 2: H·y ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ mét c©u ca dao (tôc ng÷) mµ em yªu thÝch. Buæi 3 T×m hiÓu vÒ thÓ lo¹i truyÒn thuyÕt - GV kiÓm tra bµi vÒ nhµ. - HS tr×nh bµy, nhËn xÐt. - GV nhËn xÐt, ®¸nh gi¸. I. §Þnh nghÜa. GV gióp HS n¾m ®­îc 3 ý c¬ b¶n: - Lµ lo¹i truyÖn d©n gian kÓ vÒ c¸c nh©n vËt, sù kiÖn liªn quan ®Õn lÞch sö thêi qu¸ khø. - Chøa yÕu tè hoang ®­êng, k× ¶o. - ThÓ hiÖn th¸i ®é, c¸ch ®¸nh gi¸ cña nh©n d©n ®èi víi c¸c sù kiÖn vµ nh©n vËt lÞch sö ®ã. II. §Æc ®iÓm cña truyÒn thuyÕt. Chøc n¨ng cña truyÒn thuyÕt: ThÓ hiÖn nhËn thøc, ®¸nh gi¸, ph¶n ¸nh vµ lÝ gi¶i lÞch sö cña nh©n d©n ta. Nh©n vËt: Th­êng lµ anh hïng lÞch sö, cã khi cã thËt vµ mang vÎ ®Ñp kh¸c th­êng. YÕu tè hoang ®­êng: ThÓ hiÖn th¸i ®é t«n kÝnh, niÒm tù hµo, t«n vinh. Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm: Cã thËt. VD: Phong Ch©u, nói Sãc S¬n, vua Hïng thø 18, Th¸nh Giãng... -> T¹o niÒm tin ®ã lµ c©u chuyÖn cã thËt, c©u chuyÖn lÞch sö. III. C¸c lo¹i truyÒn thuyÕt trong ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 6. TruyÒn thuyÕt vÒ hä Hång Bµng vµ thêi k× thµnh lËp n­íc V¨n Lang. Con Rång, ch¸u Tiªn; B¸nh ch­ng, b¸nh giÇy; Th¸nh Giãng; S¬n Tinh, Thñy Tinh. -> Nh÷ng v¨n b¶n nµy g¾n víi nguån gèc d©n téc vµ c«ng cuéc dùng n­íc, gi÷ n­íc vµ chèng thiªn nhiªn thêi vua Hïng. Ngoµi cèt lâi lÞch sö, nã mang ®Ëm chÊt thÇn tho¹i. TruyÒn thuyÕt thêi phong kiÕn tù chñ (B¾c thuéc): Sù tÝch Hå G­¬m. -> Cã phÇn theo s¸t lÞch sö h¬n vµ bít dÇn chÊt hoang ®­êng, thÇn tho¹i. IV. C¸c v¨n b¶n truyÒn thuyÕt ®· häc. Con Rång, ch¸u Tiªn. a. Cèt lâi lÞch sö (nh÷ng sù kiÖn vµ con ng­êi cã thùc): H×nh ¶nh cña tæ tiªn ta trong nh÷ng ngµy ®Çu khai thiªn lËp ®Þa mang vÎ ®Ñp phi phµm, dòng c¶m, tµi n¨ng. b. YÕu tè hoang ®­êng, k× l¹. - C¬ së lÞch sö, cèt lâi sù thËt lÞch sö chØ lµ c¸i nÒn, c¸i “ph«ng” cho t¸c phÈm. LÞch sö ë ®©y ®· ®­îc nhµo nÆn l¹i, ®· ®­îc k× ¶o hãa ®Ó kh¸i qu¸t hãa, lÝ t­ëng hãa nh©n vËt vµ sù kiÖn, lµm t¨ng “chÊt th¬” cho c©u chuyÖn. - H×nh ¶nh LLQ vµ AC: Héi tô vÎ ®Ñp tinh tóy nhÊt, cao sang nhÊt - vÎ ®Ñp cña khÝ thiªng s«ng nói ®Êt trêi. + AC: thuéc hä thÇn N«ng xinh ®Ñp, t©m hån l·ng m¹n ®Çy c¶m xóc, tr¸i tim nh©n ¸i víi cuéc sèng. + LLQ: nßi Rång, dòng m·nh. -> Dßng dâi cao sang, ®Ñp. Tµi n¨ng, nh©n hËu. D©n téc VN ®­îc sinh ra tõ nh÷ng con ng­êi ®Ñp ®Ï nh­ vËy -> Tù hµo, tù t«n nguån gèc cña chÝnh m×nh. c. Chi tiÕt cã ý nghÜa. - “Bäc tr¨m trøng në...ng­êi con kháe m¹nh”. + YÕu tè ®Ëm chÊt thÇn tho¹i hoang ®­êng: DT VN cã d¸ng dÊp Rång Tiªn nªn kháe m¹nh, ®Ñp. + ý nguyÖn ®oµn kÕt, thèng nhÊt céng ®ång. + Søc m¹nh néi tµng, tiÒm Èn: bÒn bØ, kiªn gan trong cuéc sèng ®êi th­êng. Bµi tËp: §Êt lµ n¬i Chim vÒ N­íc lµ n¬i Rång ë L¹c Long Qu©n vµ ©u C¬ §Î ra ®ång bµo ta trong bäc trøng. (NguyÔn Khoa §iÒm - MÆt ®­êng kh¸t väng) Tõ nh÷ng vÇn th¬ trªn, em h·y viÕt mét ®o¹n v¨n (kho¶ng 15 c©u) bµy tá suy nghÜ t×nh c¶m cña em ®èi víi nguån gèc nßi gièng cña m×nh. * Yªu cÇu: CÇn lµm næi bËt nh÷ng néi dung: + N¬i chèn: Chim - Rång: thÇn tiªn, ®Ñp ®Ï -> thanh cao. + LLQ - AC: vÞ thÇn tiªn tµi hoa, lÞch l·m. + Nh©n duyªn: bäc tr¨m trøng -> ý nghÜa nguyÖn ®oµn kÕt. => C¶m cña m×nh: - NiÒm tù hµo vÒ dßng dâi. - T«n kÝnh ®èi víi c¸c bËc tæ tiªn. - T©m tr¹ng, ý nghuyÖn cña m×nh tr­íc lêi nh¾n nhñ. Bµi vÒ nhµ: Vua Hïng thø nhÊt kÓ vÒ nguån gèc cña m×nh cho c¸c con nghe. H·y t­ëng t­îng m×nh lµ vua Hïng vµ viÕt l¹i lêi kÓ ®ã. Buæi 4: T×m hiÓu chung vÒ v¨n tù sù 1. Nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n trong v¨n b¶n tù sù. §Æc ®iÓm, vai trß cña mçi yÕu tè ®ã. a, Chñ ®Ò: lµ vÊn ®Ò chñ yÕu mµ ng­êi viÕt muèn ®Æt ra trong v¨n b¶n. b, Nh©n vËt: biÓu hiÖn ë lai lÞch, tªn gäi, ch©n dung. Nh©n vËt lµ kÎ thùc hiÖn c¸c sù viÖc; hµnh ®éng, tÝnh chÊt cña nh©n vËt béc lé chñ ®Ò cña t¸c phÈm. Cã nh©n vËt chÝnh diÖn vµ nh©n vËt ph¶n diÖn. c, Sù viÖc: sù viÖc do nh©n vËt g©y ra, x¶y ra cô thÓ trong thêi gian, ®Þa ®iÓm, cã nguyªn nh©n, diÔn biÕn, kÕt qu¶. Sù viÖc ®­îc s¾p xÕp theo tr×nh tù nhÊt ®Þnh. Sù viÖc béc lé tÝnh chÊt, phÈm chÊt cña nh©n vËt nh»m thÓ hiÖn t­ t­ëng mµ ng­êi kÓ muèn biÓu ®¹t. d, Cèt truyÖn: lµ chuçi c¸c sù viÖc nèi tiÕp nhau trong kh«ng gian, thêi gian. Cèt truyÖn ®­îc t¹o bëi hÖ thèng c¸c t×nh tiÕt, mang mét nghÜa nhÊt ®Þnh. e, Miªu t¶: miªu t¶ lµm næi bËt hµnh ®éng, t©m tr¹ng cña nh©n vËt gãp phÇn lµm næi bËt ch©n dung nh©n vËt. f, YÕu tè biÓu c¶m: biÓu c¶m nh»m thÓ hiÖn th¸i ®é cña ng­êi viÕt tr­íc nh©n vËt, sù viÖc nµo ®ã. 2. C¸c kÜ n¨ng c¬ b¶n khi lµm bµi v¨n tù sù: a, T×m hiÓu ®Ò. b, X¸c ®Þnh chñ ®Ò. c, X©y dùng nh©n vËt d, X©y dùng cèt truyÖn, sù viÖc, t×nh huèng. e, X¸c ®Þnh ng«i kÓ, thø tù kÓ. f, LËp dµn bµi. g, ViÕt bµi v¨n, ®o¹n v¨n + Lêi v¨n giíi thiÖu nh©n vËt: giíi thiÖu hä, tªn, lai lÞch, quan hÖ, ®Æc ®iÓm h×nh d¸ng, tÝnh t×nh cña nh©n vËt. (KÕt hîp miªu t¶ ®Ó lµm næi bËt ch©n dung nh©n vËt.) + Lêi v¨n kÓ sù viÖc: th× kÓ c¸c hµnh ®éng, viÖc lµm, kÕt qu¶, sù thay ®æi do hµnh ®éng Êy ®em l¹i. + §o¹n v¨n: cèt truyÖn ®­îc thÓ hiÖn qua mét chuçi c¸c t×nh tiÕt. Mçi t×nh tiÕt th­êng ®­îc kÓ b»ng mét ®o¹n v¨n. Mçi ®o¹n v¨n cã mét c©u chèt (c©u chñ ®Ò) nãi lªn ý chÝnh cña c¶ ®o¹n, c¸c c©u cßn l¹i bæ sung, minh ho¹ cho c©u chñ ®Ò. (Trong v¨n tù sù c©u chñ ®Ò th­êng lµ c©u v¨n giíi thiÖu mét sù viÖc nµo ®ã). Bµi tËp: Em h·y vËn dông c¸c thao t¸c kü n¨ng c¬ b¶n ®Ó lµm bµi v¨n tù sù theo ®Ò bµi d­íi ®©y. §Ò bµi: §Êt n­íc ta cã nhiÒu loµi c©y quý, g¾n bã víi ®êi sèng con ng­êi. H·y chän mét loµi c©y quen thuéc vµ dïng c¸ch nh©n ho¸ ®Ó loµi c©y ®ã tù kÓ vÒ ®êi sèng cña nã. + Gîi ý: - Chñ ®Ò: Lîi Ých cña c©y xanh ®èi víi con ng­êi. - Nh©n vËt: Tre (cä, dõa, lóa…) - Ng«i kÓ: Ng«i thø nhÊt (t«i) - Thø tù kÓ: Thø tù tù nhiªn (tr­íc - sau) - Cèt truyÖn - sù viÖc: X©y dùng cèt truyÖn vµ sù viÖc phï hîp víi loµi c©y mµ m×nh lùa chän. - L©p dµn ý: S¾p xÕp c¸c sù viÖc ®· x©y dùng theo tr×nh tù duíi ®©y: + Më bµi: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ tªn gäi, lai lÞch, hä hµng + Th©n bµi: KÓ vÒ ®Æc ®iÓm sèng, ®Æc ®iÓm h×nh d¸ng ( theo ®Æc ®iÓm ®Æc tr­ng cña loµi c©y ®· lùa chän). KÓ vÒ c«ng dông, Ých lîi vµ sù g¾n bã cña loµi c©y ®ã ®èi víi ®êi sèng con ng­êi. KÓ nh÷ng suy nghÜ cña loµi c©y ®ã vÒ sù khai th¸c vµ b¶o vÖ cña con ng­êi. + KÕt bµi: Mong muèn vÒ sù ph¸t triÓn vµ ®­îc b¶o tån trong t­¬ng lai. Bµi vÒ nhµ: Qua thùc tÕ hoÆc qua s¸ch b¸o, em ®­îc biÕt c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi cña nh÷ng bµ mÑ ®­îc nhµ n­íc phong tÆng danh hiÖu “Bµ mÑ ViÖt Nam anh hïng”. Em h·y kÓ l¹i c©u chuyÖn vÒ mét trong c¸c bµ mÑ ®ã. - GV gîi ý cho HS mét sè ®iÓm sau: + X¸c ®Þnh yªu cÇu cña ®Ò: - KÓ ®­îc c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi cña mét bµ mÑ mµ qua cuéc ®êi Êy ng­êi nghe, ng­êi ®äc thÊy hiªn lªn sinh ®éng h×nh ¶nh mét bµ mÑ anh hïng, xøng ®¸ng víi danh hiÖu nhµ n­íc phong tÆng. - BiÕt chän nh÷ng t×nh tiÕt tiªu biÓu, c¶m ®éng ®Ó lµm râ cuéc ®êi anh hïng cña bµ mÑ. + L­u ý: - CÇn hiÓu râ “Bµ mÑ ViÖt Nam anh hïng” lµ bµ mÑ nh­ thÕ nµo ? + §ã lµ nh÷ng bµ mÑ cã chång vµ con hoÆc cã hai ng­êi con trë lªn, hoÆc mét ng­êi con ®éc nhÊt ®· hy sinh anh dòng trong hai cuéc kh¸ng chiÕn gi¶i phãng d©n téc. + KÓ chuyÖn xoay quanh cuéc ®êi cña bµ mÑ, mÑ ®· ®éng viªn chång con ra ®i chiÕn ®Êu, mÑ ®· chÞu ®ùng gian khæ, ®au th­¬ng mÊt m¸t khi chång con hy sinh ®Ó tiÕp tôc sèng vµ lao ®éng x©y dùng Tæ quèc. Buæi 5: LuyÖn tËp c¸ch lµm bµi v¨n v¨n tù sù 1. Ch÷a bµi vÒ nhµ: a. Më bµi: Giíi thiÖu nh©n vËt - tªn, ®Þa chØ cña bµ mÑ ®· ®­îc nhµ n­íc phong tÆng danh hiÖu “Bµ mÑ ViÖt Nam anh hïng”. b. Th©n bµi: + KÓ tãm t¾t vÒ mÑ: - KÓ vÒ ®Æc ®iÓm tuæi t¸c, h×nh d¸ng, tÝnh t×nh cña mÑ - KÓ tãm t¾t vÒ hoµn c¶nh gia ®×nh mÑ tr­íc ®©y (m×nh ®­îc nghe kÓ l¹i) mÑ cã mÊy ng­êi con? cuéc sèng cña gia ®×nh mÑ lóc ®ã nh­ thÕ nµo? + Chän kÓ mét vµi chi tiÕt, biÕn cè trong cuéc ®êi cña mÑ (mµ m×nh ®· ®­îc nghe kÓ) - KÓ vÒ nh÷ng lÇn mÑ tiÔn chång, con ra trËn (hoµn c¶nh lÞch sö cña ®Êt n­íc, th¸i ®é t×nh c¶m cña mÑ, cuéc sèng cña mÑ sau khi ng­êi th©n ®· ®i chiÕn ®Êu b¶o vÖ tæ quèc) - KÓ chi tiÕt nh÷ng lÇn mÑ nghe tin chång con hy sinh (kÓ râ mÑ ®· chÞu ®ùng vµ v­ît lªn ®au th­¬ng mÊt m¸t nh­ thÕ nµo ? Sù quan t©m chia sÎ mäi ng­êi ra sao? + KÓ vÒ cuéc sèng cña mÑ hiÖn nay: - KÓ tãm t¾t buæi lÔ trao danh hiÖu “Bµ mÑ ViÖt Nam anh hïng”cho mÑ. - KÓ vÒ cuéc sèng cña mÑ hiÖn nay, sù ®·i ngé cña nhµ n­íc, sù quan t©m cña c¸c c¬ quan ®oµn thÓ ®èi víi mÑ. c. KÕt bµi: C¶m nghÜ vÒ sù hy sinh lín lao cña mÑ, suy nghÜ vÒ tr¸ch nhiÖm cña b¶n th©n. 2. Bµi míi: I. C¸c kiÓu chÝnh. - KÓ vÒ mét c©u chuyÖn ®· häc. - KÓ chuyÖn ®êi th­êng. - KÓ chuyÖn t­ëng t­îng. II. T×m hiÓu cô thÓ vÒ c¸c kiÓu bµi tù sù. 1. KÓ l¹i mét c©u chuyÖn ®· häc. * Yªu cÇu: - N¾m v÷ng cèt truyÖn - KÓ chi tiÕt néi dung vèn cã cña c©u chuyÖn. - Gi÷ nguyªn nh©n vËt, bè côc cña c©u chuyÖn. - Ph¶i cã c¶m xóc ®èi víi nh©n vËt. * C¸c h×nh thøc ra ®Ò: a. KÓ theo nguyªn b¶n. - D¹ng ®Ò: (1) B»ng lêi v¨n cña m×nh, em h·y kÓ l¹i truyÖn Th¸nh Giãng. (2) Em h·y kÓ l¹i mét c©u chuyÖn mµ em cho lµ lÝ thó nhÊt. - H­íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: Dùa vµo t¸c phÈm ®Ó kÓ l¹i nh­ng kh«ng ph¶i lµ sao chÐp. (T×m vµ nhí ý chÝnh, sau ®ã diÔn ®¹t b»ng lêi cña m×nh) b. KÓ s¸ng t¹o. + ChuyÓn thÓ v¨n vÇn sang v¨n xu«i. VD: Tõ néi dung bµi th¬ "Sa bÉy", em h·y kÓ l¹i c©u chuyÖn. + Rót gän. - C¸ch kÓ: N¾m ý chÝnh, l­ít qua ý phô. ChuyÓn lêi ®èi ®¸p cña nh©n vËt (trùc tiÕp) thµnh lêi gi¸n tiÕp. VD: KÓ tãm t¾t truyÖn S¬n Tinh, Thñy Tinh. + KÓ chuyÖn thay ng«i kÓ. - Th«ng th­êng trong truyÖn: ng«i 3 (gäi tªn nh©n vËt, sù viÖc). - Thay ng«i (®ãng vai): ng«i 1 (t«i, ta). - T­ëng t­îng m×nh lµ mét nh©n vËt trong truyÖn ®Ó kÓ l¹i. CÇn chän nh©n vËt chÝnh hoÆc nh©n vËt cã kh¶ n¨ng bao qu¸t toµn bé c©u chuyÖn. VD: §ãng vai thanh g­¬m thÇn ®Ó kÓ l¹i truyÖn Sù tÝch Hå G­¬m. 2. KÓ chuyÖn ®êi th­êng. - KÓ vÒ nh÷ng nh©n vËt, sù viÖc trong cuéc sèng thùc tÕ xung quanh, gÇn gòi víi c¸c em, biÕt do ®­îc chøng kiÕn hoÆc nghe kÓ. - Yªu cÇu: + Ng­êi kÓ ph¶i t«n träng ng­êi thùc, viÖc thùc nh­ng cÇn lùa chän nh÷ng sù viÖc, diÔn biÕn tiªu biÓu ®Ó lµm næi bËt tÝnh c¸ch, t©m hån, t×nh c¶m con ng­êi (nh©n vËt). + Tr¸nh lèi kÓ dµn tr¶i, nh¹t nhÏo, Ýt ý nghÜa. + KÓ vÒ ng­êi: ph¶i lµm næi bËt ®­îc nÐt riªng biÖt cña tõng ng­êi (h×nh d¸ng, phÈm chÊt, tÝnh c¸ch, tÊm lßng). + KÓ viÖc: nguyªn nh©n, diÔn biÕn, kÕt qu¶ -> ý nghÜa. + Ng«i kÓ: x¸c ®Þnh ng«i 1 hay ng«i 3. VD: + KÓ vÒ mét ng­êi th©n cña em. + KÓ mét tiÕt häc mµ em thÝch. 3. KÓ chuyÖn t­ëng t­îng. - KÓ nh÷ng c©u chuyÖn do ng­êi kÓ nghÜ ra b»ng trÝ t­ëng t­îng cña m×nh, kh«ng cã s½n trong s¸ch vë hay trong thùc tÕ -> cã mét ý nghÜa nµo ®ã. - Yªu cÇu: + Kh«ng bi¹ ®Æt tïy tiÖn. + T­ëng t­îng trªn c¬ së hiÖn thùc lµm cho sù t­ëng t­îng cã lÝ, thÓ hiÖn ®­îc mét ý nghÜa nµo ®ã trong cuéc sèng. - D¹ng ®Ò: + KÓ chuyÖn ®· biÕt nh­ng thªm nh÷ng t×nh tiÕt míi, theo mét kÕt côc míi. VD: GiÊc m¬ trß chuyÖn víi lang Liªu. + KÓ chuyÖn t­ëng t­îng vÒ sè phËn vµ t©m t×nh cña nh÷ng con vËt, sù vËt. VD: TruyÖn s¸u con gia sóc tranh c«ng. + KÓ chuyÖn t­¬ng lai. VD: T­ëng t­îng m­êi n¨m sau em vÒ th¨m l¹i m¸i tr­êng hiÖn nay m×nh ®ang häc. Bµi tËp: KÓ b¸c n«ng d©n ®ang cµy ruéng. * Gîi ý: a. Më bµi: - Giíi thiÖu b¸c n«ng d©n. - Em gÆp b¸c cµy ruéng ë ®©u, lóc nµo? b. Th©n bµi: - Cã thÓ kÓ qua vÒ gia c¶nh cña b¸c. (VD: B¸c Ba ®«ng con, nghÌo khã nh­ng ch¨m chØ lµm viÖc vµ hiÒn lµnh, nh©n ¸i víi mäi ng­êi). - KÓ vÒ h×nh d¸ng, trang phôc, nÐt mÆt. (VD: H«m nay ®­îc tËn m¾t chøng kiÕn c«ng viÖc cña b¸c, em míi vì lÏ ra r»ng: T¹i sao da b¸c ®en s¹m vµ nhiÒu nÕp nh¨n nh­ vËy. B¸c mÆc bé ¸o n©u d¶n dÞ lÊm tÊm bïn, chiÕc kh¨n mÆt v¾t qua vai ®Ó lau må h«i...). - Ho¹t ®éng: + Tay cÇm cµy, tay cÇm roi ®Ó ®iÒu khiÓn tr©u. + B­íc ch©n cho·i ra ch¾c nÞch. + miÖng huýt s¸o. => HiÖn ra nh÷ng luèng cµy th¼ng t¾p n»m ph¬i m×nh d­íi n¾ng. - KÓ qua chó tr©u: to t­íng nh­ng rÊt ngoan ngo·n, nghe lêi. - ThØnh tho¶ng b¸c l¹i lau må h«i trªn khu«n mÆt s¹m n¾ng... - Nh×n they b¸c lµm viÖc võa th­¬ng (lam lò, cùc nhäc, vÊt v¶) võa kh©m phôc (lµm viÖc cÇn mÉn ®Ó t¹o ra h¹t thãc, h¹t g¹o mµ kh«ng qu¶n n¾ng m­a). c. KÕt bµi: T×nh c¶m, suy nghÜ cña em vÒ b¸c n«ng d©n. Bµi vÒ nhµ: §«i m¾t s¸ng cña mét cËu häc trß ham ch¬i vµ l­êi häc tù kÓ chuyÖn vÒ m×nh ®Ó than th©n tr¸ch phËn. Buæi 6: «n tËp tiÕng viÖt I. Ch÷a bµi vÒ nhµ: + Yªu cÇu: Dïng trÝ t­ëng t­îng ®Ó nh©n ho¸ sù vËt “®«i m¾t” tù kÓ vÒ m×nh, nh­ng thùc chÊt lµ kÓ chung vÒ con ng­êi (cËu häc trß ham ch¬i l­êi häc) Tù s¸ng t¹o ra mét cèt truyÖn hîp lý, chÆt chÏ. + Gîi ý ph­¬ng h­íng lµm bµi : X¸c ®Þnh chñ ®Ò: Phª ph¸n sù ham ch¬i , l­êi häc. Nh©n vËt: “§«i M¾t” Ng«i kÓ: Ng«i thø nhÊt, x­ng “T«i”. Dµn ý tham kh¶o: a. Më bµi: “§«i M¾t” giíi thiÖu vÒ m×nh vµ chñ nh©n cña m×nh (tªn, ®Þa chØ,®Æc ®iÓm chung) VD: T«i lµ “§«i M¾t” ®Ñp cña cËu häc trß cã tªn lµ… CËu chñ cña t«i vèn lµ con trong mét gia ®×nh kh¸ gi¶. b. Th©n bµi: + §«i m¾t tù kÓ tãm t¾t vÒ ®Æc ®iÓm vèn cã cña m×nh: §Ñp, trong s¸ng, tinh nhanh, th«ng minh; viÖc lµm: häc bµi, lµm bµi, ®äc s¸ch, xem b¸o, hµng ngµy ®­îc cËu chñ ch¨m sãc cÈn thËn, cuèi tuÇn ®­îc cïng cËu chñ ®i th¨m quan, ng¾m c¶nh ®Ñp, xem phim thiÕu nhi, xem xiÕc thËt lµnh m¹nh, bæ Ých, ®«i m¾t lu«n nhanh nhÑn, ho¹t b¸t, lu«n b¾t gÆp nh÷ng ¸nh nh×n tr×u mÕn, ©u yÕm, thiÖn c¶m. + §«i m¾t kÓ vÒ sù thay ®æi cña cËu chñ lµm ¶nh h­ëng ®Õn m×nh: Lªn cÊp hai cËu chñ biÕng häc ham ch¬i theo b¹n bÌ, ®«i m¾t chøng kiÕn nh÷ng cuéc ch¬i v« bæ, c·i v·, ®¸nh lén; cËu chñ ham ®¸nh ®iÖn tö ®«i m¾t ph¶i lµm viÖc c¨ng th¼ng, mÖt lö, mê ®i kh«ng cßn tinh nhanh nh­ tr­íc n÷a. + §«i m¨t bÞ bÖnh (lo¹n thÞ, cËn thÞ) viÖc häc tËp cña cËu chñ bÞ gi¶m sót (kh«ng ghi kÞp bµi, mÖt mái). + Bè mÑ cËu chñ biÕt chuyÖn, cho cËu chñ ®i ch÷a m¾t,®«i m¾t vui mõng khi ®­îc b×nh phôc,cËu chñ söa ch÷a lçi lÇm, bá c¸c tÝnh xÊu. c. KÕt bµi: Mong muèn cña ®«i m¾t vÒ tinh thÇn, ý thøc häc tËp cña cËu chñ vµ mong muèn ®­îc b¶o vÖ. II. Bµi míi: 1. Tõ m­în. - Hai nguån gèc chÝnh: + Ng«n ng÷ Ên - ©u (Anh, Ph¸p, Nga...). + Tõ gèc H¸n vµ tõ H¸n ViÖt (chñ yÕu). - C¸ch viÕt: + ViÕt gièng tõ thuÇn ViÖt (ViÖt hãa cao). + ViÕt gi÷a c¸c tiÕng cña tõ cã dÊu g¹ch nèi. - Sö dông c¸c tõ m­în cã tõ thuÇn ViÖt t­¬ng ®­¬ng cÇn chó ý ®Ó tr¸nh sai vÒ s¾c th¸i biÓu c¶m. C¸c tõ HV th­êng cã s¾c th¸i trang träng, trang nh· h¬n c¸c tõ TV. VD: phu nh©n - vî, phô n÷ - ®µn bµ, ... - Vay m­în tõ cÇn ®­îc c©n nh¾c, kh«ng tïy tiÖn. 2. Gi¶i nghÜa cña tõ. - Tõ gåm hai mÆt: h×nh thøc vµ néi dung. + H×nh thøc cña tõ: mÆt ©m thanh mµ ta nghe ®­îc hoÆc ghi l¹i ë d¹ng ch÷ viÕt. + Néi dung (sù vËt, hiÖn t­îng, ho¹t ®éng, tÝnh chÊt, quan hÖ...) mµ tõ biÓu thÞ lµ nghÜa cña tõ. -> G¾n bã chÆt chÏ víi nhau. - Cã hai c¸ch chÝnh gi¶i nghÜa cña tõ: + Tr×nh bµy kh¸i niÖm mµ tõ biÓu thÞ. + §­a ra nh÷ng tõ ®ång nghÜa hoÆc tr¸i nghÜa víi tõ cÇn gi¶i nghÜa. - Khi gi¶i nghÜa tõ, cÇn chó ý sao cho lêi gi¶i nghÜa cã thÓ thay thÕ cho tõ trong lêi nãi. VD: chøng gi¸m: soi xÐt vµ lµm chøng. N¨m nay, nh©n lÔ Tiªn v­¬ng, ai lµm võa ý ta, ta sÏ truyÒn ng«i cho, cã Tiªn v­¬ng chøng gi¸m. = N¨m nay, nh©n lÔ Tiªn v­¬ng, ai lµm võa ý ta, ta sÏ truyÒn ng«i cho, cã Tiªn v­¬ng soi xÐt vµ lµm chøng. - NÕu gi¶i nghÜa b»ng c¸c tõ ®ång nghÜa hoÆc tr¸i nghÜa ph¶i chó ý vÒ s¾c th¸i, ph¹m vi sö dông. VD: t©u (®éng tõ): th­a tr×nh (ding khi quan, d©n nãi víi vua chóa, thÇn linh). * L­u ý: VËn dông kÜ n¨ng gi¶i nghÜa tõ ®Ó ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña ®o¹n v¨n, ®o¹n th¬. Bµi tËp: 1. T×m tõ H¸n ViÖt trong bµi th¬ sau. Gi¶i nghÜa c¸c tõ t×m ®­îc. Theo em c¸c tõ HV ®· t¹o cho bµi th¬ mét kh«ng khÝ nh­ thÕ nµo? ChiÒu h«m nhí nhµ (Bµ huyÖn Thanh Quan) ChiÒu trêi b¶ng l¶ng bãng hoµng h«n TiÕng èc xa ®­a lÉn trèng dån G¸c m¸i ng­ «ng vÒ viÔn phè Gâ sõng môc tö l¹i c« th«n Ngµn mai giã cuèn chim bay mái DÆm liÔu s­¬ng sa kh¸ch b­íc dån KÎ chèn Ch­¬ng §µi, ng­êi l÷ thø LÊy ai mµ kÓ nçi hµn «n? * Gîi ý: - hoµng h«n: thêi gian mÆt trêi s¾p lÆn. - ng­ «ng: «ng ®¸nh c¸. - viÔn phè: phè xa. - môc tö: ®øa trÎ ch¨n tr©u. - c« th«n: lµng v¾ng vÎ (lÎ loi). - l÷ thø: chØ ng­êi ®i xa vµ ®ang ë trªn ®­êng. - hµn «n: nçi niÒm t©m sù vui buån. -> Nh÷ng tõ HV cã trong bµi th¬ t¹o s¾c th¸i cæ kÝnh, trang nghiªm. Kh«ng khÝ bµi th¬ trÇm l¾ng, u hoµi, man m¸c lµm cho nçi nhí, nçi buån t¨ng lªn. 2. Gi¶i nghÜa cña tõ vµ ®Æt c©u. - lÊp löng: mËp mê kh«ng râ rµng. - l¬ ®·ng: kh«ng tËp trung ®Õn mét vÊn ®Ò nµo ®ã. - mÒm m¹i: nhÑ nhµng, ªm ®Òm, dÔ chÞu. - quª cha ®Êt tæ: n¬i tæ tiªn, «ng cha ta sinh sèng vµ lËp nghiÖp. - ch«n nhau c¾t rèn: n¬i m×nh sinh ra vµ lín lªn. - ¨n nªn ®äi, nãi nªn lêi: häc tËp c¸ch ¨n nãi, diÔn ®¹t m¹ch l¹c vµ râ rµng. Bµi vÒ nhµ: 1. Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch dïng c¸c tõ in ®Ëm d­íi ®©y? Theo em nªn ding nh­ thÕ nµo? - Hª l«, ®i ®©u ®Êy? - §i ra chî mét chót. ... - Th«i, bai nhÐ, si ¬ ghªn. 2. §iÒn c¸c tõ c­êi nô, c­êi gãp, c­êi xßa, c­êi trõ, c­êi m¸t vµo chç trèng d­íi ®©y cho phï hîp. a. ...: c­êi theo ng­êi kh¸c. b. ...: c­êi nhÕch mÐp cã vÎ khinh bØ hoÆc hên giËn. c. ...: c­êi chóm m«i mét c¸ch kÝn ®¸o. d. ...: c­êi ®Ó khái tr¶ lêi trùc tiÕp. e. ...: c­êi vui vÎ ®Ó xua tan sù c¨ng th¼ng. 3. ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n (tõ 7 - 10 c©u) t¶ c¶nh biÓn trong ®ã cã chøa c¸c tõ: r× rµo, lÊp l¸nh, xµo x¹c. Buæi 7 «n tËp tiÕng viÖt (tiÕp theo) I. Ch÷a bµi vÒ nhµ: 1. C¸ch dïng c¸c tõ in ®Ëm cho they ng­êi viÕt ®· l¹m dông tõ n­íc ngoµi mét c¸ch th¸i qu¸. ViÖc häc ngo¹i ng÷ lµ cÇn thiÕt, nh­ng kh«ng nªn dïng kÌm theo tiÕng ViÖt. Mét mÆt lµm mÊt sù trong s¸ng cña TV. MÆt kh¸c, lµm cho mäi ng­êi t­ëng ®ang "khoe ch÷". ChØ nªn sö dông nh÷ng tõ m­în ®· quen dïng trong céng ®ång vµ khi thËt cÇn thiÕt. 2. a. c­êi gãp. b. c­êi m¸t. c. c­êi nô. d. c­êi trõ. e. c­êi xßa. 3. HS ®äc bµi, nhËn xÐt. GV ®¸nh gi¸, bæ sung. II. Bµi míi: 3. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ. - Tõ cã thÓ cã mét nghÜa, nh­ng phÇn lín c¸c tõ trong ng«n ng÷ lµ nh÷ng tõ cã nhiÒu nghÜa. - ChuyÓn nghÜa lµ hiÖn t­îng t¨ng thªm nghÜa cho tõ nh»m t¹o ra c¸c tõ nhiÒu nghÜa. VD: Tõ ch©n cã c¸c nghÜa: Bé phËn d­íi cïng cña ng­êi hay ®éng vËt, ding ®Ó n©ng ®ì vµ di chuyÓn th©n thÓ. Ch©n tr¸i, ch©n b­íc ®i... Ch©n con ng­êi biÓu tr­ng cho c­¬ng vÞ, t­ thÕ trong tËp thÓ, tæ chøc. Cã ch©n trong Ban qu¶n trÞ. Mét phÇn t­ con vËt bèn ch©n khi lµm thÞt chia ra. §ông mét ch©n lîn. PhÇn cuèi cïng cña mét sè vËt dïng ®Ó ®ì hoÆc b¸m ch¾c trªn mÆt nÒn. Ch©n kiÒng. C¸c nghÜa trªn cña tõ ch©n cã ®­îc lµ do chuyÓn nghÜa theo nh÷ng mèi quan hÖ kh¸c nhau. Sù chuyÓn nghÜa tõ ch©n ng­êi thµnh ch©n bµn, ch©n nói lµ dùa vµo mèi quan hÖ t­¬ng ®ång (gièng nhau vÒ vÞ trÝ, chøc n¨ng) hoÆc thµnh nghÜa chØ “ng­êi” trong cã ch©n trong Ban qu¶n trÞ lµ dùa vµo quan hÖ tiÖm cËn (“ng­êi” vµ “ch©n” lu«n ®i ®«i víi nhau). - C¸c nghÜa trong tõ nhiÒu nghÜa ®­îc chia thµnh: + NghÜa gèc (nghÜa chÝnh, nghÜa ®en): lµ nghÜa lµm c¬ së ®Ó chuyÓn nghÜa, h×nh thµnh c¸c nghÜa kh¸c. + NghÜa chuyÓn (nghÜa phô, nghÜa bãng): lµ nghÜa ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së c