Giáo án soạn giảng Một người Hà Nội - Nguyễn Khải

Nhóm GV trường THPT Hai Bà Trưng Giáo viên soạn: NGÔ THỊ LAN HƯƠNG Giáo án soạn giảng Một người Hà Nội -Nguyễn Khải- Mục tiêu cần đạt: - Cảm nhận đc vẻ đẹp và chiều sâu văn hoá của người HN qua hình tượng nhân vật cô Hiền. - Nắm đc một số nét cơ bản trong nghệ thuật văn xuôi của N.Khải: cách kể chuyện, giọng văn, chất triết lý… B. Phương tiện thực hiện: SGK + SGV + Bài soạn C. Cách thức tiến hành: GV hướng dẫn HS đọc sáng tạo, thảo luận và trả lời câu hỏi. Tiến trình thực hiện: Kiểm tra bài cũ Giới thiệu bài mới Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt Tìm hiểu chung: Câu hỏi 1: Em hãy đọc phần tiểu dẫn và cho biết vài nét đặc trưng về sự nghiệp và văn phong của N.Khải Câu hỏi 2: Trình bày hoàn cảnh ra đời của tác phẩm? Câu hỏi 3: T/p đc viết vào khoảng nhg~ năm 1990, em hiểu gì về g.đoạn l.sử này của đ/nc – đặc biệt là của HN? Câu hỏi 4: Tìm hiểu chủ đề của t/phẩm? Câu hỏi 5: Bố cục? Đọc hiểu văn bản Câu hỏi 1: Tại sao nói: cô Hiền là 1 “hạt bụi vàng” của HN? Câu hỏi 2: Ở cô Hiền có nhg~ phẩm chất nào đáng quý? Câu hỏi 3: So với chân dung nhg~ n/vật nữ trong các t/phẩm trc đó, nhg nét t/cách của cô Hiền có gì khác biệt? Câu hỏi 4: “Óc thực tế” ở cô Hiền có gần với chủ nghĩa cá nhân, sự lọc lõi, tính toán? Câu hỏi 5: Phương châm giáo dục con cái của cô Hiền là gì? Em hãy đánh giá? Câu hỏi 6: Sự tính toán khéo léo trong cviệc làm ăm của cô Hiền đc thể hiện ntn? Câu hỏi 7: Tại sao nhg người dù rất ghét cô cũng ko thể đánh đồng cô với tư sản? Câu hỏi 8: So sánh cô Hiền với 1 vài n/vật nữ của văn học trc đó? Rút ra nhg khác biệt trong cách thức xdựng n/vật (tư tưởng , nghệ thuật) ? Câu hỏi 9: H/ả nhg người HN khác bên cạnh cô Hiền hiện lên ntn? Câu hỏi 10: Bên cạnh 1 HN thanh lịch, còn 1 góc khuất khác. Cảm nhận của em về góc khuất đó ntnao? Câu hỏi 11: Qua góc khuất đó, thể hiện tư duy, hiện thực mới mẻ ntnào của N.Khải? Câu hỏi 12: Người ta nói, t/phẩm này của NKhải, chất tự sự và chất đời thường được đặt song song bên cạng chất suy tư và chất triết lý. Em hãy phân tích? Câu hỏi 13: Phân tích để thấy đc nghệ thuật xây dựng tình huống truyện mang t/chất khám phá hiện thực c/s của N/Khải? Câu hỏi 14: Ngôn ngữ phong phú, đa dạng, phù hợp với giọng điệu của từng n/vật đc thể hiện ntnào? Nâng cao vấn đề Câu hỏi 1: Từ q.niệm nghệ thuật của N.Khải về con người, hãy rút ra n/xét về vai trò, vị thế của người phụ nữ hiện đại hiện nay? Tiểu dẫn Vài nét về Nguyễn Khải Tên thật: Nguyễn Mạnh Khải. Sinh năm 1930 ở Hà Nội, viết văn từ năm 1951 nhưng phải đến tác phẩm “ Xung đột” mới được chú ý. Trong 2 thập niên 60 – 70 của thế kỷ XX, sáng tác đều đặn và sung sức với phong cách nghệ thuật khá độc đáo. T.phẩm bám sát những vấn đề có tính chất thời sự của xã hội , chính trị và những vấn đề phức tạp trong đời sống con người trước những biến đổi của cuộc sống. Những sáng tác tiêu biểu: Tiểu thuyết: Xung đột Họ sống và chiến đấu Cha và con, và… Tập truyện ngắn: Mùa lạc ( 1960) Tầm nhìn xa ( 1963) Một người Hà Nội ( 1990) Hà Nội trong mắt tôi ( 1995) Tác phẩm “ Một người Hà Nội” Xuất xứ: Được viết vào khoảng những năm 1990, là thời kì đất nước đã tiến hành công cuộc đổi mới được 4 năm, bộ mặt của Hà Nội đang thay da đổi thịt hàng ngày, nhưng trong sự giao thoa xung đột của cũ mới tốt xấu. Tác phẩm được viết với một giọng văn rất trải đời.Điều đó được lý giải bởi những căn nguyên như sau: + Căn nguyên thứ nhất: Đặc điểm cuộc đời Nguyễn Khải: sinh ra trong một gia đình nghèo, quan lại sa sút. Lại mang thân phận con vợ lẽ à tuổi thơ trải qua sự ghẻ lạnh, khinh ghét của gđ à sớm vào đời gánh vác gđ, chia sẻ lo toan vật chất cùng mẹ nuôi. Tất cả những yếu tố đó hình thành một Nguyễn Khải nhanh nhẹn, khôn ngoan, sắc cạnh tỉnh táo, già dặn, hiểu đời, hiểu người. + Căn nguyên thứ 2: Nguyễn Khải sống qua 2 giai đoạn: giai đoạn k/chiến và giai đoạn đổi mới của d.tộc. Bước qua thời kỳ đổi mới, N.Khải cảm nhận được sự xô bồ hối hả của cả những tích cực, tiêu cực trong đ.sống XH với cái nhìn đầy trăn trở, suy tư. Nhà văn biết nhìn c.sống trong sự vận động tất yếu đó để thấy cái được, và cái chưa được của c/sống mới. Chủ đề: Tác phẩm bằng cái nhìn đa chiều tỉnh táo, đã nêu bật được phẩm chất cao đẹp của con ng HN, cũng là đại diện cho con người VN qua cuộc đời và tâm hồn một người HN bình thường trên chặng đường l.sử của đnước. Bố cục: Truyện ngắn 7 đoạn: đây là truyện ngắn ko có cốt truyện. Đoạn 1+2: + N/vật “tôi” g.thiệu về cô Hiền. + Nêu ấn tượng chung về gđ cô Hiền: “ một gđ mà từ nghề nghiệp, ăn mặc, lối sống đều cho thấy à đích thực là tư sản”. + Hồi tưởng về sự giàu sang phú quý của những người trong dòng họ cô Hiền trước 1945. Đoạn 3: Sau hoà bình – n/vật “tôi” từ chiến khu về tiếp quản HN ( 10/10/1954). Người lính HN thấy người dân HN đã và đang thích ứng với c/s mới, rất hối hả. Cô Hiền nói về niềm vui và nỗi buồn, những sự đổi mới bên cạnh những điều máy móc cực đoan của c/s mới. Đoạn 4: Thời kỳ đầu xd CNXH ở miền Bắc. C/s còn nhiều khó khăn. Cô Hiền tìm việc làm thêm để phù hợp với chủ trương chính sách của nhà nước và khéo chèo lái con thuyền gđ vượt qua sóng gió. Đoạn 5: Miền Bắc bước vào thời kỳ đương đầu với chiến tranh phá hoại (1968 - 1972). Cô Hiền dạy con sống “ biết tự trọng và biết xấu hổ ”. Người con trai đầu lòng của cô tình nguyện đi bộ đội. Người con trai thứ 2 cũng tòng quân nhg thi đại học điểm cao nên được trường giữ lại. Đoạn 6: Đất nước tràn ngập niềm vui trong mùa xuân đại thắng. Vợ chồng n/vật “ tôi ” đến dự buổi liên hoan mừng Dũng – đứa con đầu lòng của cô Hiền trở về. Dũng kể chuyện về những đồng đội hy sinh anh dũng trong không khí đầy xúc động. Đoạn 7: XH thời kỳ đổi mới. HN cũng phơi bày bộ mặt đầy xô bồ hỗn tạp đủ cả: trái phải tốt xấu. N/vật “ tôi ” đi ctác từ TP HCM ra HN ghé thăm cô Hiền. Trong không khí xô bồ hỗn tạp ấy, cô Hiền vẫn là một người HN thuần tuý không pha tạp, đầy “ trí tuệ và bản lĩnh”. Từ câu chuyện cây si cổ thụ bên đền Ngọc Sơn, cô Hiền bộc bạch suy nghĩ của mình. Đọc hiểu: H/ả cô Hiền – một “ hạt bụi vàng” của HN Có thể nói n/vật trung tâm của truyện ngắn là cô Hiền - 1 người HN bình thường cũng như bao người HN khác – cùng đất nước trải qua nhiều biến động thăng trầm, nhưng vẫn giữ đc cốt cách ng HN – “bản lĩnh và có văn hoá” Cô sống rất chân thành + Trước sự đổi mới, cô cũng ko hề giấu giếm gđ của mình: “ vui nhiều, nhưng nói cũng hơi nhiều”. + Bởi vì theo cô: “ chính phủ….cho kẻ ăn ng ở.” + Câu chuyện của chị vú và anh bếp à cho thấy sự sách nhiễu của những người đại diện cho CM à rất máy móc, cực đoan: “ sau ngày …..lặt vặt” à sự thẳng thắn chân thành khiến cô ko ngại bộc bạch tất cả những suy nghĩ của mình trc những sự thay đổi. Không ca ngợi theo kiểu tung hô phiến diện 1 chiều, cô biết nhìn cái được và cái chưa được ẩn dấu bên trong sự đổi mới của c/s sau giải phóng. Cô là 1 người có đầu óc rất thực tế Đầu óc thực tế ở chỗ, cô ko a dua, lãng mạn viển vông. Cô tính toán rất khôn khéo, có trước có sau và làm chủ được số mệnh của mình trong tay, tính toán những ván cờ rất bài bản. Thậm chí, tự chủ đến mức ko bao giờ thèm q.tâm đến những lời điều tiếng xung quanh. Cô ko phải là người gió chiều nào xoay chiều đó, mà biết chống trọi 1 cách vững trãi. Chính cô cũng đã từng phát biểu với n/vật “ tôi”: “ một đời tao chưa từng bị ai cám dỗ, kể cả chế độ”. Trước giải phóng ( tức là từ khi cô còn son trẻ) : + gần 30 tuổi mới lấy chồng, nhưng ko chọn 1 ông quan hay 1 n/vật trong giới văn sĩ. Thời con gái ko nói làm gì, bây giờ làm vợ, làm mẹ, chọn 1 ông giáo tiểu học: vừa hiền lành, chăm chỉ, lại có học vấn à hứa hẹn 1 bến bờ bình yên, hứa hẹn 1 hphúc vẹn đầy à thông minh, tỉnh táo, khôn khéo. + thực hiện xong thiên chức của 1 ng phụ nữ ( 40 tuổi – sau khi sinh người con gái thứ 5) cô cũng tính toán rất đầu cuối: ko đến nỗi quá già và tất nhiên cũng ko còn trẻ. 40 tuổi sinh cô con gái út, 60 tuổi nó cũng đã 20, lúc ấy mình mắt mờ chân chậm – 20 tuổi cũng đã tự lập đc, khỏi ăn bám anh chị à việc đó h.toàn do cô q.định, h.toàn ko phụ thuộc vào chống với suy nghĩ: “ người đàn bà ko là nội tướng thì cái gđ ấy cũng chẳng ra sao cả. + Nhưng ko vì đông con mà cô bỏ bê việc nuôi dạy chúng. Trái lại, cô giáo dục con rất tỉ mỉ, có phương pháp và cũng hết sức thực tế, ko phải là lý thuyết suông: - Ngồi vào bàn ăn sửa cả cách ngồi, cách cầm đũa, nói chuyện trong bữa ăn… - Dạy con cách đi đứng nói năng chuẩn, ko đc sống buông tuồng… à Với phương châm: “ chúng mày là ng HN, tao chỉ dạy chúng mày biết tự trọng, biết xấu hổ”. Đó là phương châm tối ưu để 1 con người có thể hoàn thiện 1 nhân cách: đó là biết tự trọng, biết xấu hổ” à tức là biết quý trọng và yêu chính con ng mình trước hết thí mới biết có ý thức vì ng khác, yêu người khác à cách dạy dỗ của 1 ng phụ nữ thực tế, thông minh, có học vấn. Sau giải phóng: Trong c/việc làm ăn, cô Hiền cũng luôn giữ vững tư cách phẩm giá của 1 công dân. Cô làm ăn buôn bán chính đáng, theo đúng chính sách của Đảng “ của hàng bán hoa do cô tự làm; khéo thu vén: hoa đẹp, bán đắt à cô sống phong lưu. Nhiều ng nhầm cô với tư sản. Cô ko đồng ý cho chồng mua máy in và thuê thợ làm à cô biết tôn trọng chủ trương chính sách mới của Đảng: không chấp nhận hiện tượng ông chủ và kẻ làm thuê. Chính vì vậy sau giải phóng: khéo thu vén, cô có 2 dinh cơ: 1 đang ở, 1 ở Hàng Bún. Cô cũng là người yêu nước thầm kín Đất nước bước vào công cuộc k/c chống Mỹ, cô vô cùng thương con, lo lắng cho con nhg cũng sẵn sàng cho con ra trận như nhg~ bà mẹ VN khác. Trc việc đứa con đầu lòng tình nguyện xin đi đành Mỹ, cô nói: “ tao đau đớn mà bằng lòng….tự trọng”. Trước việc đứa con trai thứ 2 lại làm đơn xin đi tong quân, sau 3 năm ko nhận đc tin anh, cô Hiền buồn bã, nhg suy nghĩ cũng rất nghiêm túc à thể hiện 1 lòng yêu nc thấm kín: “ tao ko….nước” à rõ ràng cô tính toán việc nhà cũng tốt, việc nước cũng giỏi. => Tóm lại: Cô Hiền là 1 người HN bình thường vô danh, nhưng sống thẳng thắn, chân thành, đàu óc thực tế, giỏi việc nc đảm việc nhà. Đó là nhg~ “ hạt bụi vàng” lấp lánh đâu đó trg mỗi góc phố HN, cũng là phẩm giá truyền thống, cốt cách vừa bt, vừa hào hoa của ng HN 1000 năm văn hiến. Chân dung những con người HN khác Xung quanh cô Hiền là nhg~ ng HN khác à đó là Dũng, - đứa con trai đầu lòng mà cô Hiền rất yêu quý + yêu nc, quyết đem tuổi trẻ của mình phục vụ cho TQuốc: năm 1965 giữa lúc cuộc k/chiến chống Mỹ đang diễn ra ác liệt, vừa tốt nghiệp TH, anh tình nguyện xin đi đánh Mỹ, chiến đấu suốt 10 năm, Trong số 660 thanh niên ưu tú lên đg dịp ấy, bây h chỉ còn lại trên dưới 40 ng. + sống chân thành, đằm thắm: nhớ về những đồng đội hy sinh, Dũng xót xa. VD: câu chuyện về Tuất đầy cảm động: nhớ ngày nào vào Nam, tàu qua ga HN, mẹ Tuất là ở phòng phát thanh nhà ga, nhg anh ko thể xuống ga để từ biệt mẹ à đau đớn thay Tuất hy sinh ở trận đánh vào Xuân Lộc ( cửa ngõ Sài Gòn) chỉ mấy ngày trước khi giải phóng à Dũng nhớ lại cái ngày mang tin dữ lại cho mẹ Tuất – thật ko nói lên lời. à Đó là những ng mẹ có con ra chiến trường, đbiệt là nhg~ ngày ác liệt năm 1965 ấy, VD như mẹ Tuất. Vô cùng thương con, nhưng cô Hiền nén chịu đựng với nghị lực phi thường. Gặp lại bạn chiến đấu của con, “ bà run bần bật nhg ko khóc” à thậm chí lại còn an ủi Dũng: “ nín đi con….may rồi” => Tóm lại: Có thể nói những con ng ấy đã góp phần tô thắm cho cốt cách, tinh thần ng HN, cũng như phẩm giá con ng VN Một góc khác của HN hôm nay Tuy nhiên, bên cạnh sự thật về những người HN có phẩm giá cao đẹp, còn có 1 góc khuất HN ngổn ngang bề bộn: Đó là sự tranh chấp giữa bóng tối và ánh sáng, màu đỏ và màu đen, đầy rẫy những sự thật khá đau lòng trên hành trình thay đổi. Tất cả những điều đó tạo nên những nhận xét “ ko mấy vui” của n/vật “ tôi” về HN. Đó là 1 ông bạn trẻ đạp xe như gió…làm xe người khác suýt đổ, lại còn phóng xe vựơt qua rồi lên mặt chửi: “ tiên sư cái anh già!” à tục tằn thô bỉ. Đó là nhg~ ng mà n/vật “tôi” quên đường hỏi thăm: + người trả lời sẵng hoặc hất hàm + người thì giương mắt nhìn như một con thú lạ à ko còn sự tao nhã, thanh lịch của đất Tràng An 1000 năm văn hiến: “ Chẳng thơm cũng thể hoa nhài Dẫu ko thanh lich cũng người Tràng An” à Điều này cũng thể hiện 1 tư duy nghệ thuật mới của Nguyễn Khải: nhìn thẳng vào sự thật, ko né tránh. C/s là sự tranh chấp giũa bóng tối và ánh sáng, và nhiệm vụ của nhà văn là phải phản ánh cho được quá trình tranh chấp đó à cho thấy ngòi bút của NKhải khá lạnh lùng, tỉnh táo với cái nhìn phân tích mổ xẻ chiêm nghiệm. Giá trị nghệ thuật Đặc sắc là giọng điệu trần thuật. Giọng đa thanh trải đời nhưng tự nhiên, dân dã, vừa trĩu nặng suy tư, vừa đầy chất triết lý à Tất cả làm nên chất tự sự vừa đời thường vừa hiện đại. Cách thức xd tình huống mang t/chất khám phá. Tình huống gặp gỡ giữa n/vật “tôi” và nhg~ n/vật như cô Hiền, Dũng à qua đó để khám phá h/thực c/sống. Ngôn ngữ phong phú, đa dạng, phù hợp với giọng điệu của từng nhân vật. + N/vật “tôi”: đầy vẻ suy tư, chiêm nghiệm, day diết lại thoáng vẻ hài hước và trải đời. + N/vật cô Hiền: đầu óc thực tế, thông minh, tư duy logic mạch lạc à cách nói ngắn gọn, dứt khoát, rõ ràng. Đoạn đối thoại với chồng trong việc mở cửa hàng in. + N/vật Dũng: 1 ng lính 10 năm dày dạn trận mạc, thấu hiểu nhg~ hy sinh mất mát à giọng đau đớn xót xa: “ cháu biết nói ntnào với 1 bà mẹ có con hy sinh mà bạn của con mình lại vẫn còn sống, sống đến tận bây giờ hôm nay. Tổng kết Ghi nhớ SGK Dặn dò: Soạn bài tiếp theo