Giáo án văn 12 - Bài Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu (Tiết 70, 71)

Ngày soạn: 29/12/'12 CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA Tiết phân phối: 70-71 -Nguyễn Minh Châu- Tuần: Lớp: 12b6-12b7 A/. Mục tiêu: - Giúp HS: + Cảm nhận được suy nghĩ của người nghệ sĩ nhiếp ảnh khi phát hiện ra mâu thuẫn éo le trong nghề ngiệp của mình; từ đó thấy hiểu mỗi người trong cõi đời, nhất là người nghệ sĩ , không thể đơn giản và sơ lược khi nhìn nhạn cuộc sống và con người. + Thấy được nghệ thuật kết cấu độc đáo, cách triển khai cốt truyện rất sáng tạo, khắc hoạ nhân vật khá sắc sảo của một cây bút viết truyện ngắn có bản lĩnh và tài hoa. - Giáo dục HS đồng cảm với những số phận, cảnh đời bát hạnh. - Rèn luyện kĩ năng phân tích nhân vật. B/. Các kĩ năng sống cơ bản: - Tự nhận thức về cách tiếp cận và thể hiện hiện thực trong tác phẩm, về cảm hứng thế sự và tấm lòng đầy ưu tư, trăn trở của nhà văn trước cuộc sống hiện tại, qua đó rút ra bài học nhận thức về cuộc sống của mỗi cá nhân. - Tư duy sáng tạo: phân tích, bình luận về cá tính sắc nét, về cách đặt vấn đề và giải quyết vấn đề của nhà văn trong tác phẩm. C/. Phương tiện: SGK, SGV, Tài liệu tham khảo. D/. Phương pháp: Gợi tìm nêu vấn đề, thảo luận, bình giảng. E/. Các bước lên lớp: 1. Ổn định 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Bài mới: Hoạt động của GV & HS Yêu cầu cần đạt -Hoạt động 1. Đọc và tìm hiểu tác giả- tác phẩm. -GV:Dựa vào phần tiểu dẫn hãy tóm tắt những nét chính về tác giả? -HS:Làm việc cá nhân và trả lời. -GV:Nhận xét và chốt ý. -GV: Nêu xuất xứ của tác phẩm? -HS: Trả lời câu hỏi. -GV:Dựa vào SGK hãy tóm tắt ngắn gọn tác phẩm? -HS: Làm việc cá nhân và trình bày. -GV:Nhận xét chung và chốt ý. -GV:Tác phẩm có thể chia làm mấy phần? đại ý của từng phần? -HS:Suy nghĩ và trình bày. -GV:Nhận xét và kết luận. -Hoạt động 2: Đọc và tìm hiểu chi tiết văn bản. -GV: Phát hiện thứ nhất của người nghệ sĩ nhiếp ảnh đầy thơ mộng. Đó là cảnh nào? -HS: Suy nghĩ và trả lời. -GV:Nhận xét và chốt ý. -GV: Anh(chị ) hiểu một "cảnh đắt trời cho" ở đây nghĩa là thế nào? Vì sao người nghệ sĩ lại gọi cái cảnh tượng ấy như vậy? +" Cảnh đắt trời cho" ở đây là một cảnh tượng tuyệt đẹp, một ""bức hoạ" diệu kì mà thiên nhiên, cuộc sống đã ban tặng cho con người. +Sở dĩ có thể đánh giá cảnh tượng ấy như vậy vì nó là một "sản phẩm" quý hiếm của hoá công mà trong đời sống người nghệ sĩ không phải lúc nào cũng "chộp" được. Mặt khác, như chính cảm nhận của người nghệ sĩ, cái cảnh tượng ấy giống như "một bức tranh mực tàu của một danh hoạ thời cổ". -> Toàn bộ khung " từ đường nét đến ánh sáng đều hài hoà và đẹp, một vẻ đẹp đơn giản và toàn bích". -GV:Phát hiện thứ hai của người nghệ sĩ nhiếp ảnh mang đầy nghịch lí. Cảnh nghịch lí ấy là gì? Anh có thái độ ntn trước cảnh ấy? -HS:Suy nghĩ và trả lời. -GV:Nhận xét chung và chốt ý. -GV2:Sở dĩ nghệ Phùng trở nên như vậy là vì anh ta không thể ngờ rằng đằng sau cái đẹp diệu kì của tạo hoá kia lại có cái ác, cái xấu đến không thể tin được. -GV:Qua hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng, Nguyễn MinhChâu muốn người đọc nhận thức điều gì về cuộc đời? =>Cuộc đời không đơn giản, mà chứa đựng nhiều nghịch lí. Cuộc sống luôn tồn tại những mặt đối lập, những mâu thuẫn: đẹp/ xấu; thiện/ ác,... -GV:Vì sao người đàn bà hàng chài lại xuất hiện ở toàn án huyện? -HS:Làm việc cá nhân và trả lời. -GV: Người đàn bà hàng chài có làm theo gợi ý, đề nghị ấy không? Vì sao? -HS: Suy nghĩ và trả lời. -GV3: +Con lạy quý toà,.. Quý tào bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng được, đừng bắt con bỏ nó-> Chị giải thích: các chú đâu có phải là người làm ăn,... cho nên các chú đâu có hiểu được cái việc của các người làm ăn lam lũ, khó nhọc,...bởi vì các chú không phải là đàn bà, chưa bao giờ các chú biết như thế nào là nỗi vất vả của người đàn bà trên một chiếc thuyền không có đàn ông,.. +Người đàn bà ấy đã kể câu chuyện về cuộc đời mình, qua đó đưa ra các lí do vì sao chị lại không bỏ lão chồng vũ phu. -GV: Trước khi nghe câu chuyện của người đàn bà vùng biển, thái độ của chánh án Đẩu là rất cương quyết. Nhưng sau khi nghe những gì mà người phụ nữ giãi bày, Đẩu cảm thấy thế nào? -HS:Suy nghĩ và trả lời. -GV:Nhận xét và chốt ý. -GV: Tìm những biểu hiện chứng minh người đfàn bà hàng chài là người chịu nhiều đắng cay, tủi nhục? -HS:Thảo luận và trả lời câu hỏi. -GV:Nhận xét chung và chốt ý. -GV:Bên cạnh những điều đắng cay, tủi nhục, người đàn bà hàng chài còn là một phụ nữ có những phẩm chất đáng trân trọng, vậy đó là những phẩm chất, tính cách nào? Tìm những biểu hiện phân tcíh? -HS:Suy nghĩ và trả lời. -GV:Nhận xét và chốt ý. -GV4: +Chỉ sau khi biết được hành động vũ phu của chồng đã bị đứa con và nghệ sĩ Phùng chứng kiến, chị mới thấy đau đớn, xấu hổ, tủi nhục. Đây không chỉ đâu đớn về mặt thể xác mà còn còn đâu khổ về mặt tinh thần. Những giọt nước mắt đau khổ của người đàn bà đã trào ra . Đó là giọt nước mắt của nhọc nhằn, chịu đựng. Tuy vậy, chị không muốn bất cứ ai chứng kiến và thương xót kể cả thằng Phác. +Thân thể bị chà đạp, nhân phẩm bị xúc phạm nhưng người đàn bà ấy không hề để ý, không hề bận tâm- một sự nhẫn nhục của người có nhân cách, có lòng tự trọng và thấy hiểu lẽ đời , có tình thưoơg con vơ bờ bến,... -GV:Cảm nghĩ của em về chị em thằng Phác? -HS:Suy nghĩ và trả lời. -GV:Nhận xét và trả lời. -GV5: Nó lặng lẽ đưa mấy ngón tay khẽ sờ trên khuôn mặt người mẹ, như muốn lau đi những giọt nước mắt,...nó tuyên bố với các bác ở xưởng đóng thuyền: nó có mặt ở dưới biển này thì mẹ nó không bị đánh. -GV:Mỗi lần nhìn kĩ vào bức ảnh đen trắng, người nghệ sĩ ấy đều thấy hình ảnh gì? Cảm nhận của anh(chị) về hình ảnh ấy? -HS:Suy nghĩ và trả lời. -GV:Qua hình ảnh đó, tác giả muốn đặt ra vấn đề gì? -HS:Suy nghĩ và trả lời. -GV:Nhận xét và chốt ý. -GV:Nêu một vài nét về nghệ thuật của tác phẩm? -HS:Suy nghĩ và trả lời. -Hoạt động 3. GV hướng dẫn HS tổng kết bài học. -HS: Đọc phần ghi nhớ. I/.Tác giả- tác phẩm. 1.Tác giả. -Nguyễn Minh Châu( 1930-1989)-Quỳnh Lưu-Nghệ An. -Là một trong những cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới. -Trước những năm 80, ông là cây bút sử thi có thiên hướng trữ tình lãng mạn. -Sau những năm 80 chuyển sang cảm hứng thế sự với những vấn đề đạo đức và triết lí nhân sinh. -2000 được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về vaă học nghệ thuật. -TPTB: (SGK). 2. Tác phẩm. a. Xuất xứ. ->Trích trong tập truyện ngắn cùng tên, viết 1983, là truyện ngắn in đậm phong cách tự sự - triết lí của Nguyễn Minh Châu . b.Tóm tắt. c.Bố cục: -Từ đầu-> chiếc thuyền lưới vó đã biến mất: Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh. -Tiếp-> chiếc thuyền đang chống chọi với sóng gió giữa phá: Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở toàn án huyện. -Còn lại: Tấm ảnh được chọn trong "bộ lịch năm ấy". II/.Tìm hiểu chi tiết văn bản. 1. Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh. a.Phát hiện thứ nhất đầy thơ mộng. -Nghệ sĩ Phùng đã phát hiện ra một vẻ đẹp "cảnh đắt trời cho": một chiếc thuyền lưới vó ẩn hiện trong biển sớm mờ sương ( vẻ đẹp mà cả đời bấm máy ảnh chỉ gặp một lần). -Phùng cảm thấy hạnh phúc- đó là niềm hạnh phúc của khám phá, sáng tạo và sự cảm nhận cái đẹp tuyệt diệu. b.Phát hiện thứ hai đầy nghịch lí. -Người nghệ sĩ đã tận mắt chứng kiến một cảnh tượng phi thẩm mĩ, phi nhân tính: từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như trong mơ bước ra một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi và cam chịu; một gã đàn ông thô kệch, dữ dằn, độc ác, đánh vợ một cách thô bạo- như một phương cách để giải toả những uất ức, khổ đau, đứa con vì thương mẹ đã đánh lại cha. -Trước cảnh tượng ấy, người nghệ sĩ hết sức kinh ngạc đến thẫn thờ, tưởng "như trong câu chuyện cổ dầy quái đản": "Tất cả mọi việc xảy ra khiến tôi kinh ngạc đến mức, trong máy phút đầu, tôi cứ đứng há mồm ra mà nhìn". (2) 2. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện. -Người đàn bà hàng chài xuất hiện ở toà án huyện theo lời mời của chánh án Đẩu- người có ý khuyên bảo, thậm chí đề nghị với chị từ bỏ lão chồng vũ phu. -Người đàn bà đã từ chối lời đề nghị và sự giúp đỡ của chánh án Đẩu và nghệ sĩ Phùng. Chị chấp nhận mọi đau khổ ( ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng ) để không phải bỏ lão chồng vũ phu vì: (3) +Gã chồng ấy là chỗ dựa quan trọng trong cuộc đời của những người đàn bà hài chài như chị nhất là những khi biển động, phong ba. +Chị cần hắn vì còn phải nuôi những đứa con, chị sống không chỉ riêng cho mình mà còn sống vì con. +Trên thuyền cũng có lúc vợ chồng, con cái sống hoà thuận, vui vẻ,.. -Câu chuyện và những lí lẽ của người đàn bà đã thức tỉnh Đẩu. Anh ngộ ra những nghịch lí của đời sống mà con người buộc phải chấp nhận: "trên thuyền phải có một người đàn ông,... dù hắn man rợn, tàn bạo" và thấy rằng lòng tốt là đáng quý nhưng chưa đủ, luật pháp là cần thiết nhưng phải có những giải pháp thiết thực mới giúp con người thoát khỏi những đau khổ, tăm tối. -Phùng cũng cảm thấy bất ngờ trước thái độ lạ lùng của người đàn bà. Anh đánh nhau với người chồng để bảo vệ chị, anh cao thượng nhưng lại bị định kiến chi phối, nên lúc đầu anh phẫn nộ, sau lại cảm thông và cuối cùng anh nhận thấy cuộc đời chứa đựng nhiều nghịch lí, ngang trái và ngộ ra nhiều điều về mối quan hệ giữa cuộc đời và nghệ thuật. 3.Các nhân vật. a.Người đàn bà hàng chài. -Là người phụ nữ chịu nhiều đắng cay, tủi nhục: +Xấu xí: thô kệch, mặt rỗ; không tên tuổi cụ thể-một người vô danh như những người đàn bà vùng biển khác. +Cảnh nhà đông con, nheo nhóc, nghèo khổ. +Xuất hiện với "khuôn mặt mệt mỏi"-> gợi ấn tượng về một cuộc đời nhọc nhằn, lam lũ. +Thường xuyên bị chồng (là một thằng đàn ông cục tính, vũ phu) đánh đập, hành hạ: ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng, nhưng chị vẫn âm thầm chịu đựng mọi đau khổ không hề kêu một tiếng, không chống trả, không chạy trốn ( chị chấp nhận những đòn roi như một phần cuộc đời mình; chấp nhận nó như cuộc sống của người đi biển đánh cá phải đương đầu với sóng to, gió lớn) -> chị coi đó là lẽ đương nhiên, vi trong cuộc sống mưu sinh đầy cam go, trên chiếc thuyền kiếm sống ngoài biển xa cần có một người đàn ông khoẻ mạnh, biết nghề và vì sự sống của những đứa con. -Nét đẹp của người đàn bà: +Giàu lòng tự trọng. (4) +Sống nhân hậu, vị tha, độ lượng, giàu đức hi sinh, một tình mẫu tử bao la. +Luôn khát vọng, biết chắt chiu tình yêu hạnh phúc gia đình. +Một người phụ nữ can đảm, cứng cỏi, sâu sắc và thấu hiểu lẽ đời. b.Người chồng. -Vốn là một anh con trai cục tính nhưng hiền lành. -Vì cuộc sống nghèo đói, vất vả đã biến anh thành một người chồng vũ phu, một lão đàn ông độc ác: ( Cứ khi nào lão khổ quá là đánh vợ, đánh như để giải toả uất ức, để trút cho sạch nỗi tức tối, buồn phiền ,..). -> Vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là thủ phạm gây nên bao nỗi khổ đau cho chính người thân của mình -> làm sao để nâng cao phần thiện, phần người, giảm phần ác của những con người đó. c.Chị em thằng Phác. -Là những đứa trẻ đáng thương, bị dẩy vào tình thế khó xử: -Chị thằng Phác: +Một cô bé yếu ớt mà can đảm, đã vật lộn dể tước con dao trên tay thằng em, không cho nó làm một việc trái với luân thường đạo lí. +Là điểm tựa vững chắc của người mẹ đáng thương, cô dã hành động đúng khi thằng em làm việc dại dột; biết chăm sóc, lo toan khi mẹ phải đến toà án huyện. -Thằng Phác: thương mẹ theo kiểu một đứa con còn nhỏ, theo cái cách của một đứa con trai vùng biển. (5) ->Là hình ảnh khiến người ta cảm động bởi tình thương mẹ dạt dào. 4. Tấm ảnh được chọn trong “ bộ lịch năm ấy”. -Mỗi lần nhìn kĩ vào bức ảnh đen trắng, người nghệ sĩ ấy đều thấy “ hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sớm ban mai”. Và nếu nhìn lâu hơn, bao giờ anh cũng thấy “ người đàn bà ấy đang bước ra khỏi tấm ảnh”-> Đó là chất thơ của cuộc sống, là vẻ đẹp lãng mạn của cuộc dời, biểu tượng nghệ thuật, là hiện thân của những lãm lũ , khốn khổ của đời thường. - Qua đó, tác giả muốn kêu gọi: hãy rút ngắn khoảng cách giữa nghệ thuật và hiện thực. Nghệ thuật chân chính không bao giờ rời xa cuộc đời. Người nghệ sĩ cần phải trung thực, dũng cảm nhìn thẳng vào hiện thực, nhìn thẳng vào số phận của mỗi con người. 5.Nghệ thuật. -Tình huống truyện độc đáo, có ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống. - Tác giả lựa chọn ngôi kể, điểm nhìn thích hợp, làm cho câu chuyện trở nên gần gũi, chân thực và có sức thuyết phục. - Ngôn ngữ nhân vật sinh động, phù hợp với tính cách. Lời văn giản dị mà sâu sắc, đa nghĩa. *Ghi nhớ: (SGK) G/. Củng cố- Dặn dò: - Cảm nghĩ của em về người đàn bà hàng chài? - Học bài cũ. - Chuẩn bị bài mới: Thực hành về một tác phẩm, đoạn trích văn xuôi. K/. Rút kinh nghiệm: CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA -Nguyễn Minh Châu- - Theo yêu cầu của trường phòng, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng đến một vùng ven biển miền Trung ( cũng là nơi anh từng chiến đấu) để chụp một tấm ảnh cho cuốn lịch năm sau. - Sau nhiều ngày "phục kích", người nghệ sĩ đã phát hiện và chụp được "một cảnh đắt trời cho"- đó là cảnh một chiếc thuyền ngoài xa đang ẩn hiện trong biển sớm mờ sương. - Nhưng khi chiếc thuyền vào bờ, anh đã kinh ngạc hết mức khi chứng kiến từ chính chiếc thuyền đó cảnh một gã chống vũ phu đánh đập người vợ hết sức dã man, đứa con vì muốn bảo vệ mẹ đã đánh trả lại cha mình. - Những ngày sau, cảnh tượng đó lại tiếp diễn và lần này người nghệ sĩ đã ra tay can thiệp,.. - Theo lời mời của chánh án Đẩu( một người đồng đội cũ của Phùng), người đàn bà hàng chài đã đến toà án huyện. Tại đây, người phụ nữ ấy đã từ chối sự giúp đỡ của Đẩu và Phùng, nhất quyết không bỏ lão chồng vũ phu. Chị đã kể câu chuyện về cuộc đời mình và đó cũng là lí do giải thích cho sự từ chối trên. - Rời vùng biển với khá nhiều ảnh , người nghệ sĩ đã có một tấm được chọn vào bộ lịch "tĩnh vật hoàn toàn" về "thuyền và biển" năm ấy. Tuy nhiên, mỗi lần đứng trước tấm ảnh, người nghệ sĩ đều thấy hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai và nếu nhìn lâu hơn bao giờ anh cũng thấy hình ảnh người đàn bà nghèo khổ, lam lũ ấy bước ra từ bức tranh.