Giáo án Văn học: Chí Phèo

Ngày soạn: 04/12 Ngày giảng: 06/12/2007 Tiết 53 - Đọc văn Chí Phèo Nam Cao A. Chuẩn bị Như tiết 51 B. Tiến trình dạy học * ổn định tổ chức (1 phút) I. Kiểm tra bài cũ (5 phút) * Câu hỏi: 1. Trắc nghiệm: (1). Tiếng chửi của Chí Phèo mở đầu tác phẩm cho ta thấy nhân vật là người như thế nào? A. Chí Phèo là thằng say không sự trời, sợ đất B.CP là thằng lưu manh, từng làm chảy máu và nước mắt của nhiều người trong làng. C. CP đang muốn được giao tiếp với mọi người, bởi đó là những tiếng nói của một tâm hồn méo mó muốn giải toả. D.CP là đứa con hoang, không ai chăm sóc từ nhỏ đến lớn. (2).Ý kiến nào sau đây không đúng? A. Nhân vật CP là người tha hoá duy nhất trong t/p cùng tên của NC. B. Trước khi đi tù, CP đã sống 20 năm lương thiện. C. Cuối đời, CP đã có được 5 ngày hạnh phúc D. Qua nhân vật CP, nhà văn phát hiện và khẳng định bản chất lương thiện của những con người bị tha hoá. 2. Tự luận - NC miêu tả hình dạng gớm ghiếc của CP nhằm mục đích gì? * Đáp án - (1): C (2): A - Tố cáo nhà tù thực dân làm tha hóa nhân hình và nhân tính CP II. Bài mới Giới thiệu bài mới Nếu như Nam Cao chỉ dừng ở chỗ miêu tả quá trình tha hoá của Chí Phèo, ông không phải là nhà văn có những phát hiện mới lạ về người nông dân. NC đã khám phá thể hiện hình tượng này ở một chiều sâu mới lạ. Đó chính là sự thức tỉnh tâm hồn qua cuộc gặp gỡ kì là: Chí Phèo - Thị Nở. NC đã khám phá ra điều gì và thể hiện nó ở chiều sâu mới lạ ra sao …đó là nội dung cơ bản của tiết học này… Hoạt động của GV & HS Yêu cầu cần đạt - Biến cố tiếp theo nào thúc đẩy sự phát triển trong tâm hồn Chí? II. Tìm hiểu tác phẩm b. Chi tiết bát cháo hành (9 phút) - GV: Đó là bát cháo hành do người đàn bà xấu xí dở hơi nấu, bát cháo hành của thời kỳ nghèo đói mang đến cho Chí vì lòng thương người ốm, vì sự rung động mới lạ trong lòng người đàn bà lần đầu tiên thấy mình có được một người đàn ông. - Khi Thị Nở mang bát cháo hành đến, tâm trạng của Chí Phèo được miêu tả như thế nào? - Hắn ngạc nhiên xúc động, hắn thấy mắt mình ươn ướt. Bởi vì lần này là lần đầu tiên trong đời hắn được người ta cho. Xưa nay có được miếng ăn hắn toàn phải cướp giật, doạ nạt ... + Hắn bâng khuâng trong lòng, nhen nhóm tình yêu với Tn: hắn bống thấy TN cũng có duyên. + Tình yêu ấy khơi dậy trong hắn cảm giác ăn năn và hối lỗi về những tội ác mà mình đã làm. - Hắn ăn bát cháo hành của TN và nhận ra 1 điều gì mới mẻ hết sức đ/v hắn? + Hắn ăn bát cháo hành và nhận thấy cháo hành ăn rất ngon. Hắn băn khoăn, mơ hồ suy nghĩ không hiểu vì sao đến bây giờ mình mới được ăn. - Câu văn gợi suy nghĩ gì? - Xót xa cho thân phận hắn, không có được sự chăm sóc của bất cứ một người thân nào(hắn nhận ra rằng: những người suốt đời không ăn cháo hành không biết rằng cháo hành ăn rất ngon. Nhưng tại sao mãi đến tận bây giờ hắn mới được nếm mùi vị cháo? “Có ai nấu cho mà ăn đâu?) Bát cháo hành mang hương vị của tình người, tình yêu thương chân thành. Nó là sự hiện của 1 tấm lòng tốt có thật và cần thiết biết bao đối với những người lần đầu tiên được đón nhận như Chí - kẻ sinh ra đã bị tước quyền làm người. Câu văn còn là lời oán trách sâu sắc những thế lực vô hình đã tước cái quyền được ăn cháo hành của Chí. - Bát cháo hành giúp con người Chí thay đổi ntn từ sinh lí đến tâm lý - Và rồi hắn cứ thế húp 1 hơi hết cháo hành. - Bát cháo hành giúp hắn giải cảm, toát đầm đìa mô hôi, tỉnh hẳn người. - Và rồi tâm hồn Chí cứ thế thực sự hôi sinh: + Hắn nhớ lại người đàn bà đầu tiên trong đời hắn, hắn chỉ thấy nhục, hắn nhận rõ sự xấu xa của mụ. + Hắn lại lo lắng cho tương lai không thể sống bằng liều lĩnh . Nghĩa là hắn bắt đầu ý thức cần phải thay đổi cuộc sống của mình. + Và hắn bỗng khát khao được làm lương thiện. " Trời ơi hắn thèm làm lương thiện, hắn muốn làm hoà với mọi người biết bao" - Có phải chỉ vì nhờ bát cháo hành Chí đã tự ý thức được mọi điều, khao khát lương thiện? - Bát cháo hành chỉ là 1 sự biểu hiện , 1 cái cớ vật chất tác động tới Chí. Điều quan trọng hơn là tình yêu, sự chăm sóc ân cần của TN đã thức tỉnh linh hồn, thức tỉnh cái bản tính lương thiện hàng ngày bị che lấp ở Chí. - Vậy em nhận xét gì về tình yêu của TN dành cho Chí? - Tình yêu mà TN dành cho CP không hẳn tình yêu giữa một người đàn bà với 1 người đàn ông mà nó còn là ân tình giữa người với người. Nó giúp Chí phục sinh tâm hồn 1 cách bẽn lẽn: Chí khao khát và mong được nhận vào cái xã hội bằng phẳng, thân thiện. Chí hy vọng TN chính là người mở đường cho hắn, cho hắn cái hy vọng được làm hoà với người. - GV bình: Đáng thương và bẽn lẽn làm sao khi Chí nhận thấy giây phút hạnh phúc giản dị này: "Giá cứ thế này mãi thì thích nhỉ"? - Chi tiết bát cháo hành có ý nghĩa như thế nào - Chi tiết bát cháo hành vừa là chi tiết hiện thực thúc đẩy biến cố tâm hồn Chí vừa là chi tiết thấm đẫm triết lí trữ tình, giàu giá trị nhân văn sâu sắc. - Tuy nhiên hy vọng trở về cõi người, làm hoà với mọi người trong Chí có thực hiện được không? - Hy vọng làm hoà với mọi người của Chí bị dập tắt hắn rơi vào bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người. - Vì sao Chí lại rơi vào bi kịch cự tuyệt quyền làm người? * Bi kịch cự tuyệt quyền làm người (8 phút) - Chí lại rơi vào bi kịch cự tuyệt quyền làm người vì kk làm người của Chí mãnh liệt, khoẻ khắn nhưng bị cấm đoán, chặt đứt bởi bà cô của Thị Nở cấm Thị đến với Chí. - Nhân vật bà cô NC và sự cấm đoán gay gắt của bà ta là biểu tượng cho điều gì? + Hình ảnh bà cô Thị nở và những lời cấm đoán gay gắt của bà ta chính là biểu hiện của những định kiến xã hội tồi tệ và ngu muội. Đó cũng chính là một thứ tội ác ghê gớm nó chặn đứng hy vọng được trở về cuộc sống của con người lương thiện hết sức mong manh của Chí. - GV nhấn mạnh: Thậm chí đkiến xã hội còn độc ác hơn cả những thế lực đã đẩy Chí vào con đường lưu mạnh hoá . - Em đặc biệt quan tâm đến những chi tiết nào khi CP bị thị Nở cự tuyệt? Những từ ngữ đó diễn tả tâm trạng gì? - Hắn ngẩn người, hắn sửng sốt, hắn đuổi theo níu kéo thị. Hắn ôm mặt khóc rưng rức… -> CP đau đớn quằn quại khi nhận ra bị kịch của mình. -Trong cơn bĩ cực hắn đã đến đâu và làm gì? + Rồi hắn uống rượu nhưng khổ cho hắn càng uống lại càng tỉnh ra . Trong cơn bĩ cực hắn đã xách dao đến nhà Bk, dõng dạc đòi quyền làm người: "Ai cho tao lương thiện?", đâm chết bá Kiến và tự kết liễu cuộc đời mình. - Tại sao Chí lại đến giết BK trong khi suy nghĩ là đến giết cả nhà Thị Nở? - Chí đến nhà bá Kiến bởi vì dù say nhưng trong tiềm thức lúc này hắn thấm thía hơn bao giờ hết ai đã tước quyền được làm người lương thiện của hắn. - Em có suy nghĩ gì về tiếng thét "Ai cho tao lương thiện" và cái chết của Chí Phèo? - Tiếng thét "Ai cho tao lương thiện" là tiếng thét bàng hoàng đau đớn, đầy phẫn uất… Nó thể hiện khát vọng lương thiện mạnh mẽ ở Chí vừa là tiếng nói tuyệt vọng và kết tội xã hội vô nhận đạo đã chối bỏ quyền làm người lương thiện của Chí Phèo. - Cái chết của Chí Phèo cũng chứa đựng nhiều ý nghĩa. Chí chết trên ngưỡng cửa trở về với cuộc sống của kẻ đã ý thức được nhân phẩm. Chí đã nhận ra cuộc sống mới nhưng không thể trở về được và đó cũng là lúc Chí nhận thấy mình cũng không thể quay về sống kiếp sống thú vật nữa. Miêu tả cái chết của Chí Phèo, Nam Cao đã cho thấy ấn sâu trong tâm hồn những người nông dân tưởng chừng đã hoàn toàn bị tha hoá vẫn là ý thức về giá trị làm người là khát khao lương thiện điều ấy còn mạnh hơn cả cái chết. - GV nhấn mạnh, khắc sâu: Và quả thực qua số phận của những lão Hạc, Lang Rận, Chí Phèo ta mới hiểu sâu hơn tấm lòng của NC đối với người nông dân. ] Hình tượng CP đạt tới nghệ thuật điển hình xuất sắc về số phận của người nông dân bị tha hoá, của con người bị lưu manh hoá. Nó thay NC cất tiếng nói tố cáo xã hội vô nhân đạo, chừng nào còn áp bức bất công thì còn những con người như Chí Phèo. Thể hiện tư tưởng nhân đạo, bênh vực quyền sống của con người. - GV dẫn dắt: 2. Hình tượng Bá Kiến (17 phút) Chí Phèo là tác phẩm duy nhất của Nam Cao dựng chân dung kẻ đại diện cho giai cấp thống trị một cách rõ nét nhất. Sau Chí Phèo, Nam Cao không đi theo hướng này, mà có xây dựng thì cũng chỉ có những nhân vật na ná như bá Kiến và chỉ thấp thoáng sau hậu cảnh. - Bá Kiến là điển hình cho loại nhân vật nào? 2.1 Chân dung Bá Kiến * Bá Kiến là điển hình cho loại nhân vật cường hào gian ác từ diện mạo cho tới tính cách. - Em ấn tượng với những chi tiết nào dựng lên diện mạo tính cách của Bá Kiến? a. Diện mạo tính cách + Giọng quát "rất sang", bao giờ bắt đầu cụ cũng quát để thứ dây thần kinh con người. Giọng quát ấy thể hiện được quyền uy của cụ Bá, nó khiến mọi người người phải nể sợ. + Lối nói của cụ Bá giải hoạt, ngọt nhạt. Nếu Lý Cường hữu dũng vô mưu chỉ được cái giỏi đàn áp bằng vũ lực thì Bá Kiến lại dùng lối nói dụ dỗ, ngọt nhạt. Đó cũng là sự cao tay trong thuật trị người của cụ. + Cụ tự phụ hơn đời vì có cái cười Tào Tháo. Cụ Bá cười nhạt, nhưng tiếng cười giòn giã lắm. - Với cái cười, giọng quát ấy ... cụ đã ứng đối với Chí Phèo như thế nào? - Nhờ vào tiếng quát rất sang, ngôn ngữ ngọt nhạt giảo hoạt, cái cười Tào Tháo cụ đã làm xẹp hết ý định trả thù của Chí Phèo. - Những chi tiết về diện mạo, cách ứng xử ngọt nhạt cho ta biết gì về tính cách của hắn? Cụ vừa quát Chí Phèo "Cái anh này hay nhỉ" "Rồi lại giở giọng thân mật: Về bao giờ thế? Sao không vào tôi chơi? Đi vào nhà uống nước ... Khổ quá giá tôi ở nhà thì đâu có đến nỗi. Người lớn cả chỉ một câu chuyện là đủ. Chỉ tại thằng Lý Cường nóng tính, không nghĩ trước nghĩ sau. Ai chứ anh với nó còn có họ kia đấy". -> Bá Kiến là tay "khôn róc đời" kẻ sảo quyệt, nham hiểm, hắn là "Con hế biết cười” (Nguyễn Công Hoan) - Nam Cao gợi tả diện mạo của bá Kiến bằng thủ pháp nghệ thuật nào? - Nam Cao không tả chi tiết mà chỉ gợi những ấn tượng nhất định về vẻ ngoài của Bá Kiến. - NC đã nói gì về tư cách của hắn? - Hãy liệt kê những chi tiết miêu tả tư cách nhem nhuốc ấy. - Chi tiết gia đình Bá Kiến bổ sung cho tư cách hắn như thế nào? b. Tư cách - Nam Cao vén bức màn về sự hôn nhân và gia đình của Bá Kiến, lột tả tư cách nhem nhuốc của hắn. + Hắn có thói ghen bóng gió thảm hại của lão cường hào háo sắc. Lão cay đắng nhận ra mình già, nhìn bà Tư trẻ phây phây mà tức tức lạ, ghen đến mức muốn tống tất cả những thằng giai trẻ đi từ. + Hách địch ở làng nhưng về nhà thì sợ vợ. + Lão có cái thói trăng gió, cậy quyền chức bắt nạt kẻ hèn, gỡ gạc một cách tồi tệ với vợ Binh Chức. + Cũng chạy trọt chức quyền, bóp nặn từng đồng thuế má. + Cái gia đình của hắn chẳng làm sang mặt mà chỉ bôi nhọ thêm cho tư cách của lão: - Bà Ba đĩ thoã. - Bà Tư dơ dáng cứ thấy trai là toét miệng cười - Thằng con thì hữu dũng vô mưu. - Em cảm nhận gì về cách kể, miêu tả tư cách Bá Kiến của Nam Cao? - Nhà văn kể qua, nhẹ nhàng tỏ ra khái quát song hết sức thâm thuý. Nhà văn không sa đà trong việc soi mói đời tư thối tha của Bá Kiến song vẫn làm sáng tỏ được tư cách bẩn thỉu của lão. - GV dẫ dắt: 2.2 Bá Kiến và những mối quan hệ xã hội - mâu thuẫn giai cấp không điều hoà được Xây dựng chân dung Bá Kiến nhà văn còn đặt trong những mối quan hệ xã hội với các nhân vật ở Làng Vũ Đại vì thế mà còn thể hiện được mâu thuẫn giai cấp không thể điều hoà giữa người nông dân và địa chủ Bá Kiến. - Mâu thuẫn gc được thể hiện ở mối quan hệ nào rõ nhất? - Trong thời điểm hiện tại, xung đột giữa Bá Kiến - Chí Phèo là nổi bật nhất, xung đột giữa Bá Kiến và Chí Phèo nói lên đầy đủ mâu thuẫn giai cấp đang tồn tại ở đời sống nông thôn hết sức gay gắt. -GV dẫn dắt: - Xung đột giữa Bá Kiến - Chí Phèo được Nam Cao miêu tả, tổ chức theo mạch thoại chìm song chân thực và diễn biến linh hoạt. - Diễn biến xung đột ấy được miêu tả cụ thể qua những chi tiết nào? - Em hãy dựng lại cảnh Chí Phèo ăn vạ lần thứ nhất ở nhà Bá Kiến? - Diễn biến xung đột ấy được miêu tả cụ thể qua những chi tiết Chí Phèo đến nhà Bá Kiến. Mỗi một lần đến nhà Bá Kiến là một cuộc đụng độ căng thẳng. + Lần thứ nhất, ngay hôm trước hôm sau khi ra tù Chí Phèo đã say khướt xách vỏ chai đến nhà Bá Kiến, gọi tận tên tục ra ma chửi. Tiếng chửi rủa ngoa ngoắt của Chí Phèo lẫn tiếng quát sang sảng của Lý Cường, có tiếng đấm, tiếng đá nhau bình bịch "tiếng đập vỏ chai", Chí Phèo lăn lộn dưới đất vừa kêu vừa lấy mảnh chai rạch mặt ăn vạ. - Em nhận xét gì về quang cảnh đụng độ lần 1 này? - Cảnh tượng dữ dội, chi tiết dữ dội, thể hiện 1 xung đột gay gắt. - Sự xuất hiện của Bá Kiến tác động tới xung đột ntn? - Xung đột đang gay gắt thì Bá Kiến xuất hiện, tưởng chừng càng làm cho môi trường phát triển nhưng sự mềm dẻo của cụ bá lại làm cho mâu thuẫn xung đột bỗng chìm xuống chỉ bằng cái động ném cho Chí Phèo vài hào để uống rượu. - GV thuyết trình: Nam Cao chỉ tạm thời làm cho mâu thuẫn chìm xuống, thực chất là đi sâu vào khai thác mâu thuẫn giai cấp ở 1 cấp độ khác. - Xung đột giai cấp giữa Bá Kiến - Chí Phèo tiếp tục phát triển như thế nào ở lần thứ 2 Chí Phèo đến gặp Bá Kiến? + Lần thứ 2, Chí Phèo đến doạ nạt đòi đi ở tù, ngấm ngầm vạch ra nguyên nhân mâu thuẫn giữa Bá Kiến và Chí Phèo là do Bá Kiến đẩy Chí Phèo vào tù. Nhưng lần này Bá Kiến lại dập tắt ý định doạ nạt của Chí thậm chí thêm một lần hắn biến Chí thành kẻ đâm thuê chém mướn, đẩy Chí sâu hơn vào vũng bùn tội lỗi. GV bình: - Mâu thuẫn lên đến đỉnh điểm và được giải quyết như thế nào? Mâu thuẫn vẫn chưa đi giải quyết song ngấm ngầm tích điện. Xung đột giữa Bá Kiến tồn tại gay gắt hơn không phải chỉ vì cái ng Bá Kiến đẩy Chí Phèo vào tù mà còn vì hắn đang áp bức bóc lột Chí đến tận cùng. - Mâu thuẫn lên đến đỉnh điểm khi Chí Phèo tự ý thức được thân phận, nhận ra kẻ gây ra bị kịch cự tuyệt quyền làm người ở Chí là Bá Kiến khi Chí bị Thị Nở giũ bỏ.Mâu thuẫn được giải quyết bằng hành động Chí Phèo vùng lên giết Bá Kiến. - Vậy em nhận xét gì về hành động đó của Chí Phèo - Đó là hành động vùng lên của người nông dân bị đè nén quá mức, nó thể hiện mâu thuẫn giai cấp ở nt đã đến độ không thể điều hoà được nữa, buộc phải giải quyết bằng hành động. Đó không phải là hành động vô thức của một tên lưu manh mà là hành động lấy máu rửa thù của người nông dân, uất ức vùng lên. - GV thuyết trình: Thế mới biết từ khi ra tù, mặc dù biến chất, hầu như đã trở thành công cụ dễ bảo trong tay Bá Kiến, nhưng trong đầu óc u mê cằn cỗi ấy vẫn âm ỉ tích điện mối căm thù giai cấp và hành động giết Bá Kiến như một ánh chớp loé lên báo trước cơn giông bão xung đột mâu thuẫn giai cấp. Hoá ra bao nhiêu năm ở làng Vũ Đại giữa Chí Phèo và Bá Kiến dù bề ngoài êm thám nhưng vẫn còn nguyên món nợ chưa thanh toán, cả lão Cường hào gian ác và gã say rượu không lúc nào tỉnh luôn ngầm hiểu điều đó. Chẳng thế mà k truyện cứ nặng nề u ám . - Tác phẩm đạt được những giá trị nội dung và hình thức như thế nào? III. Tổng kết (3 phút) 1. Giá trị nội dung - Phản ánh một bức tranh hiện thực về đời sống nt Việt Nam trước Cách mạng Việt Nam với những xung đột giai cấp nông dân đ/c gay gắt, chế độ cường hào dịch lí nặng nề và những định kiến xã hội ngu muội đã đẩy người nông dân vào con đường lưu mạnh hoá. - Thể hiện một tư tưởng nhân đạo sâu sắc mới mẻ: Phát hiện ra bản chất lương thiện của con người ngay cả khi họ đã sai lầm lạc lối, ngợi ca và bênh vực quyền làm người của họ. 2. Giá trị nghệ thuật - Kết cấu truyện độc đáo, ấn tượng (mở đầu bằng tiếng chửi, cơn say, kết thúc bằng cái chết)… - Xây dựng nhân vật điển hình xuất sắc (Bá Kiến - Chí Phèo) bằng lời kể lời tả, lời độc thoại nội tâm, ngôn ngữ biến hoá giàu chất đời sống… tạo ấn tượng sâu sắc trong lòng người - Ngòi bút miêu tả, phân tích tâm lý tài ba (CP thức tỉnh sau khi gặp thị Nở…Bá Kiến độc thoại ->tâm trạng, bản chất…) - Lách sâu vào nỗi đau thân phận của Chí Phèo, miêu tả một cách chân thực và tài hoa tâm trạng tuyệt vọng: ngẩn người, nức kéo, tìm vào rượu nhưng càng uống càng tỉnh, tâm trạng của con người vừa ý thức vừa ra mình ... - Lối viết phục bút, chuẩn bị cho hành động vùng lên giết Bá Kiến - Ngôn ngữ biến hoá, giàu chất đời sống. III. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài (2 phút) - Tóm tắt tác phẩm Chí Phèo. - Phân tích được hai tính cách điển hình Bá Kiến - Chí Phèo. - Làm nổi bật được giá trị nhân đạo mới mẻ ở tác phẩm. - Tìm đọc một số tác phẩm tiểu thuyết, truyện ngắn… - Trả lời câu hỏi SGK