Giáo án Văn học Việt Nam giai đoạn từ 1955 đến 1964

Tr­êng trung häc phæ th«ng d©n lËp Hµng h¶i V¨n häc ViÖt Nam Giai ®o¹n tõ 1955 ®Õn 1964 GV: NguyÔn ThÞ Sim Vî chång A Phñ - T« Hoµi- Yªu cÇu: Gióp HS: - C¶m nhËn ®­îc t­ t­ëng nh©n ®¹o cña t¸c phÈm, thÊy râ sè phËn bi th¶m cña ng­êi d©n T©y B¾c d­íi chÕ ®é cò vµ tinh thÇn ®Êu tranh ®Ó tù gi¶i phãng cña hä. - ThÊy ®­îc nh÷ng nÐt ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt viÕt truyÖn cña T« Hoµi: kÓ chuyÖn l«i cuèn, m« t¶ tinh tÕ diÔn biÕn t©m lý nh©n vËt, dùng c¶nh sinh ®éng vµ gîi c¶m, ng«n ng÷ giµu chÊt tr÷ t×nh, chÊt t¹o h×nh. Néi dung lªn líp: A. KiÓm tra bµi cò: 1. §äc 7 dßng th¬ ®Çu bµi th¬ §Êt n­íc cña N§T, nªu ®­îc nh÷ng ®iÓm dÆc s¾c cña ®o¹n th¬ ®ã. 2. §äc nh÷ng c©u th¬ nãi vÒ ®Êt n­íc trong mïa thu nay, em cã nhËn xÐt g× vÒ t©m tr¹ng cña nhµ th¬ trong ®ã? 3. (viÕt): Tr×nh bµy c¶m nhËn vÒ h×nh ¶nh cña ®Êt n­íc trong ®au th­¬ng qua 4 dßng th¬: “¤i! nh÷ng c¸nh ®ång… m¾t ng­êi yªu”? B. H­íng dÉn bµi míi: Sè phËn cña nh©n d©n trong chÕ ®é cò ®· tõ l©u lµ mét ®Ò tµi lín trong v¨n häc, ®Æc biÖt lµ v¨n häc c¸ch m¹ng. C¸c nhµ v¨n cã dÞp ®Õn víi NDL§, sèng cïng hä vµ hiÓu h¬n vÒ th©n phËn bi th¶m còng nh­ kh¶ n¨ng tù ®æi ®êi to lín cña quÇn chóng. §ã còng lµ nh÷ng kû niÖm kh«ng thÓ nµo quªn cña nhµ v¨n T« Hoµi khi «ng cã mÆt t¹i vïng rÎo cao phÝa T©y B¾c cña Tæ quèc, sèng gi÷a nh÷ng ng­êi d©n miÒn nói trung thùc, yªu c¸ch m¹ng. TÝnh c¸ch nång hËu cña nh÷ng con ng­êi Êy ®· in bãng trong nh÷ng truyÖn ng¾n cña «ng, trë thµnh nh÷ng h×nh t­îng nghÖ thuËt ®Ëm nÐt trong VH d©n téc. Theo dÊu v¨n cña T« Hoµi, chóng ta sÏ ®Õn víi nh÷ng con ng­êi Êy qua truyÖn ng¾n “Vî chång A Phñ” cña «ng. C¸c ho¹t ®éng d¹y häc Ho¹t ®éng cña thÇy Ho¹t ®éng cña trß Néi dung cÇn ®¹t * HS t×m hiÓu trong SGK. Em h·y rót ra nh÷ng nÐt næi bËt vÒ t¸c gi¶ T« Hoµi? GV nãi thªm vÒ sù ®¸nh gi¸ cña giíi chuyªn m«n vÒ T« Hoµi: “ Sù t×m tßi râ nhÊt trong v¨n xu«i cña T« Hoµi thuéc lÜnh vùc ng«n tõ. TÝnh v¨n cña ng«n tõ t¹o nªn b»ng nhiÒu nç lùc t×m tßi s¸ng t¹o. ¤ng kh«ng chÞu ®Ó c©u v¨n r¬i vµo t×nh tr¹ng ch÷ nghÜa s¸o mßn vµ lèi biÓu hiÖn nghÌo nµn. Cã nhiÒu hiÖn t­îng vèn kh« khan, khã miªu t¶ nh­ng d­íi ngßi bót «ng ®· trë nªn sinh ®éng, c¸ch diÔn t¶ nhiÒu c¶m høng, liªn t­ëng ®Ñp, so s¸nh thÝch hîp, ch÷ nghÜa chän läc vµ gîi c¶m…Trong c¸c truyÖn kÓ «ng chó ý c¶ ng«n ng÷ nh©n vËt vµ ng«n ng÷ ng­êi kÓ chuþªn t¹o ra ®­îc sù hoµ hîp…” Tr¶ lêi c©u hái cña GV dùa vµo tiÓu dÉn SGK I. TiÓu dÉn vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm : 1. T¸c gi¶ T« Hoµi HS nªu ®­îc: Tªn thËt cña nhµ v¨n lµ NguyÔn Sen, sinh n¨m 1920, t¹i NghÜa §«- CÇu GiÊy – Hµ Néi (tr­íc thuéc phñ Hoµi §øc bªn c¹nh con s«ng T« LÞch, v× thÕ cã bót danh lµ T« Hoµi). ¤ng ®­îc c«ng chóng yªu mÕn ngay tõ nh÷ng s¸ng t¸c ®Çu tay, nhÊt lµ truyÖn DÕ MÌn phiªu l­u ký, cïng hµng lo¹t c¸c t¸c phÈm kh¸c chñ yÕu viÕt vÒ cuéc sèng vµ phong tôc tËp qu¸n cña n«ng th«n VN tr­íc CMT8. 1943, T« Hoµi tham gia Héi v¨n ho¸ cøu quèc, bªn c¹nh viÖc viÕt b¸o chÝ phôc vô cho kh¸ng chiÕn vµ nhiÖm vô CM, nhµ v¨n vÉn dµnh t©m huyÕt cho s¸ng t¸c. TruyÖn T©y B¾c lµ mét trong sè ®ã. Sau 1954, T« Hoµi trë l¹i víi c«ng viÖc «ng yªu thÝch lµ viÕt v¨n. «ng lµ con ng­êi cña v¨n ch­¬ng, cña c«ng viÖc. Søc s¸ng t¹o kh«ng ngõng Êy ®· ®ãng gãp cho VHDT mét khèi l­îng khæng lå: h¬n 100 t¸c phÈm thuéc nhiÒu thÓ lo¹i: truyÖn ng¾n, truyÖn dµi, håi ký, kÞch b¶n phim, nghiªn cøu vµ kinh nghiÖm s¸ng t¸c… trong sè ®ã, ng­êi ®äc ®Æc biÖt yªu mÕn c¸c t¸c phÈm : DÕ MÌn phiªu l­u ký, O chuét, Nhµ nghÌo, TruyÖn T©y B¾c, MiÒn T©y… N¨m 1996, «ng ®­îc nhËn gi¶i th­ëng HCM vÒ VHNT. * Theo em, ®iÒu g× ®· ®­a ®Õn sù ra ®êi cña tËp truyÖn nµy? Nh÷ng truyÖn ng¾n trong ®ã ®· gióp ta hiÓu ®­îc g× vÒ cuéc sèng cña ng­êi d©n T©y B¾c? Ta thÊy ®­îc sù quen thuéc nµo trong ngßi bót T« Hoµi? VËy lµ h×nh ¶nh cña nh©n d©n vïng rÎo cao Tæ Quèc ®· trë thµnh mét ¸m ¶nh ®êi sèng, mét th«i thóc nghÖ thuËt ®Ó nhµ v¨n cho ra ®êi mét thiªn truyÖn ng¾n ®Æc s¾c. Chóng ta sÏ cïng t×m hiÓu vÎ ®Ñp cña thiªn truyÖn Êy , ®ång thêi qua truyÖn mµ hiÓu vÒ tÊm lßng cña nhµ v¨n ®èi víi nh©n d©n. Hs tr¶ lêi c©u hái trªn c¬ së SGK 2. T¸c phÈm TruyÖn T©y B¾c HS nªu ®­îc: T¸c phÈm lµ kÕt qu¶ chuyÕn ®i dµi ngµy cña nhµ v¨n cïng bé ®éi lªn gi¶i phãng T©y B¾c n¨m 1952. 8 th¸ng sèng g¾n bã vµ nghÜa t×nh víi nh©n d©n c¸c d©n téc Th¸i, M­êng, Hm«ng… ®· gióp nhµ v¨n t¸i hiÖn mét c¸ch xóc ®éng vÒ cuéc sèng tñi nhôc cña ®ång bµo miÒn nói T©y B¾c d­¬Ý ¸ch phong kiÕn vµ thùc d©n. Hä bÞ t­íc ®o¹t tµi s¶n vµ c¶ quyÒn sèng chÝnh ®¸ng còng nh­ nh©n phÈm. Trong c¶nh ®au th­¬ng Êy, CM ®· dÕn víi hä vµ thøc tØnh hä. TËp truyÖn lµ mét thµnh c«ng cña T« Hoµi trong viÖc nhËn thøc vµ kh¸m ph¸ hiÖn thùc kh¸ng chiÕn ë mét ®Þa bµn ®Æc biÖt vïng cao phÝa T©y B¾c cña Tæ quèc. T¸c phÈm in dÊu râ nÐt phong c¸ch nghÖ thuËt ®Æc s¾c cña T« Hoµi: mµu s¾c d©n téc ®Ëm ®µ; chÊt th¬, chÊt tr÷ t×nh thÊm ®­îm; ng«n ng÷ giµu tÝnh t¹o h×nh. GV bæ sung cho HS tham kh¶o lêi tù b¹ch cña nhµ v¨n: “ N¨m 1952, t«i theo bé ®éi chñ lùc, tiÕn qu©n vµo miÒn T©y, tham dù chiÕn dÞch gi¶i phãng T©y B¾c…C¸i kÕt qu¶ lín nhÊt vµ tr­íc nhÊt cña chuyÕn ®i 8 th¸ng Êy lµ ®Êt n­íc vµ con ng­êi miÒn T©y ®· ®Ó th­¬ng ®Ó nhí cho t«i nhiÒu, kh«ng thÓ bao giê quªn. Kh«ng thÓ bao giê quªn ®­îc lóc vî chång A Phñ tiÔn t«i ra khái dèc nói Tµ Sïa råi cïng vÉy tay gäi theo: “ChÐo lï! ChÐo lï!” (Trë l¹i…)…Hai tiÕng “Trë l¹i” ch¼ng nh÷ng nh¾c t«i cã ngµy trë l¹i, mµ t«i ph¶i ®em trë l¹i cho nh÷ng ng­êi th­¬ng Êy mét kû niÖm tÊm lßng m×nh, mét c¸i g× lµm hiÓn hiÖn l¹i cuéc ®êi ng­êi MÌo trung thùc, chÝ t×nh, dï gian nan ®Õn thÕ nµo, bao giê còng ®îi c¸n bé, ®îi bé ®éi, bao giê còng mong anh em trë l¹i…H×nh ¶nh T©y B¾c ®au th­¬ng mµ dòng c¶m lóc nµo còng thµnh nÐt, thµnh ng­êi, thµnh viÖc trong t©m trÝ t«i. Nh÷ng chiÕn khu cña c¸c d©n téc mét lßng kh¸ng chiÕn. D©n téc M­êng ë b¶n Th¶i, d©n téc Th¸i ë Ngän Lao, ng­êi Dao Nga Hoµng ë Suèi Ron, ng­êi MÌo ë khu 99, ë Pó Nhung, ng­êi X¸, ng­êi Puéc trªn s«ng NËm Mu… Trong kh¸ng chiÕn, mçi chóng ta ®Òu tr¶i biÕt rÊt nhiÒu viÖc dån dËp, m·nh liÖt, nhiÒu viÖc t­ëng kh«ng thÓ quªn, nh­ng råi viÖc kh¸c Ëp ®Õn, c¸i h«m qua l¹i nh·ng ®i. Nh­ng lÇn t«i ®i T©y B¾c nµy kh¸c thÕ. Cho tíi h«m nay, t«i vÉn båi håi nhí nh­ in. Mét ¸m ¶nh m¹nh mÏ thóc ®Èy t«i s¸ng t¸c – ý thøc thiÕt tha víi ®Ò tµi lµ mét quyÕt ®Þnh.” GV: gäi lµ truyÖn ng¾n nh­ng t¸c phÈm kh¸ dµi. TruyÖn chia lµm hai phÇn kh¸ râ, t­¬ng øng víi hai giai ®o¹n trong cuéc ®êi hai nh©n vËt. SGK chØ trÝch gi¶ng phÇn 1- tËp trung nhiÒu h¬n vÎ ®Ñp c¶ trong néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm – phÇn 2 c¸c em ®äc tham kh¶o tãm t¾t. - Gäi 1-2 HS tãm t¾t l¹i t¸c phÈm. Dùa vµo ®ã, em h·y t×m hiÓu xem nhµ v¨n muèn nãi ®iÒu g× trong t¸c phÈm cña m×nh? * PhÇn thø nhÊt nh­ mét cuèn phim t¸i hiÖn l¹i cuéc ®êi cña hai nh©n vËt khi cßn ë Hång Ngµi. Theo em, cã thÓ t¸ch nã thµnh mÊy ®o¹n ý? GV: Sè phËn cña hai ng­êi cã nhiÒu nÐt gièng nhau nh­ng xuÊt ph¸t tõ hai hoµn c¶nh kh¸c nhau nªn hä cã nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch kh¸c biÖt. Tr­íc hÕt, chóng ta cïng ®Õn víi cuéc dêi cña c« Mþ, mét nh©n vËt cã lÏ ®· giµnh ®­îc nhiÒu t×nh c¶m yªu th­¬ng cña ngßi bót T« Hoµi. HS theo dâi gîi ý cña GV, ®äc thÇm trÝch ®o¹n. Mét em ®äc v¨n b¶n tãm t¾t do m×nh thùc hiÖn ë nhµ. II. T×m hiÓu néi dung vµ vÎ ®Ñp cña thiªn truyÖn. Ho¹t ®éng 1: 1. T×m hiÓu s­ bé vÒ trÝch ®o¹n SGK. Th«ng qua cuéc ®êi ®au khæ, ®Ém n­íc m¾t cña Mþ vµ A Phñ, nhµ v¨n ®· ph¶n ¸nh ch©n thùc ®êi sèng bi th¶m khèn khæ cña ng­êi d©n miÒn nói d­íi ¸ch thèng trÞ cña bän phong kiÕn tµn ¸c ®«ng thêi bªnh vùc cho quyÒn sèng cña con ng­êi, h¬n thÕ, «ng cßn kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng thøc tØnh ®Ó tù gi¶i phãng m¹nh mÏ cña quÇn chóng. Nhµ v¨n còng kh¼ng ®Þnh vai trß cña CM, chÝnh s¸ch d©n téc ®óng ®¾n cña §¶ng qua h×nh t­îng nh©n vËt A Ch©u. KÕt cÊu gåm 3 phÇn: - Mþ vµ c¶nh sèng bi th¶m trong th©n phËn lµm d©u g¹t nî nhµ thèng lý. - A Phñ vµ con ®­êng dÉn ®Õn cuéc sèng n« lÖ trõ nî cho nhµ thèng lý. - Mþ cøu A Phñ vµ c¶ hai trèn ®Õn Hång Ngµi. *HS ®äc ®o¹n v¨n më ®Çu. Nh©n vËt Mþ ®· hiÖn ra nh­ thÕ nµo, trong khung c¶nh ra sao?. C¸ch vµo truyÖn nh­ thÕ cña nhµ v¨n cã dông ý g× khi ®­a nh©n vËt ®Õn víi ng­êi ®äc? 2. Ho¹t ®éng 2: H­íng dÉn t×m hiÓu nh©n vËt Mþ: Mþ vµ c¶nh sèng bi th¶m trong th©n phËn lµm d©u g¹t nî nhµ thèng lý Mþ hiÖn ra trªn trang v¨n víi d¸ng vÎ: “ngåi quay sîi bªn t¶ng ®¸ tr­íc cöa, c¹nh tµu ngùa” vµ nÐt mÆt: “buån r­êi r­îi”. D¸ng vÎ vµ nÐt mÆt Êy cã vÎ l¹c lâng trong khung c¶nh: “giµu l¾m, nhµ cã nhiÒu n­¬ng, nhiÒu b¹c, nhiÒu thuèc phiÖn nhÊt lµng” cña thèng lý P¸ Tra. Nã kh¬i gîi sù tß mß, th¾c m¾c ë ng­êi ®äc, ®Ó råi vì lÏ: “c« Êy kh«ng ph¶i con g¸i nhµ P¸ Tra; c« Êy lµ vî A Sö, con trai thèng lý P¸ Tra.”. C¸ch giíi thiÖu gi¸n tiÕp nh­ vËy cña T« Hoµi ®· ®­a ng­êi ®äc tiÕp xóc víi nh©n vËt víi mét c¶m gi¸c võa gÇn gòi c¶m th«ng, võa b¨n kho¨n tß mß muèn hiÓu s©u h¬n vÒ c« g¸i Êy. ¤ng ®· khiÕn chóng ta thÊy c« Mþ cña téc ng­êi MÌo trªn ®Ønh nói cao kh«ng ph¶i xa l¹, c¸ch biÖt mµ trë nªn gÇn gòi, quen thuéc nh­ nh÷ng nµng thiÕu n÷ trong c¸c c©u truyÖn cæ hoÆc nh­ nµng KiÒu, nh­ chÞ DËu…mµ ta ®· biÕt trong v¨n ch­¬ng. * Khi ch­a trë thµnh con d©u nhµ thèng lý, Mþ lµ mét c« g¸i nh­ thÕ nµo?. §iÌu g× ®· ®­a c« ®Õn nhµ thèng lý lµm vî A Sö? Mþ lµ mét thiÕu n÷ xinh ®Ñp vµ tµi hoa. C« cã tµi thæi s¸o tíi møc: “cã biÕt bao nhiªu ng­êi mª, ngµy ®ªm ®· thæi s¸o ®i theo Mþ”. Kh«ng trùc tiÕp ®­îc miªu t¶, nh­ng mét nhËn xÐt cña nhµ v¨n ®· lËp tøc nh¾c ta vÒ mét c« Mþ ®¸ng yªu,®Çy quyÕn rò: “Trai ®Õn ®øng nh½n ch©n v¸ch ®Çu buång Mþ”. C¨n buång phÝa ch¸i nhµ ng­êi Hm«ng dµnh cho con g¸i lµ n¬i hß hÑn cña trai lµng g¸i b¶n mçi ®é xu©n vÒ. Mþ l¹i lµ ng­êi con hiÕu th¶o vµ nhÊt lµ cã c¸ tÝnh m¹nh mÏ. Khi thèng lý P¸ Tra ®Õn hái Mþ vÒ lµm vî A Sö, c« ®· kiªn quyÕt tr¶ lêi bè: “Con nay ®· biÕt cuèc n­¬ng lµm ng«, con ph¶i lµm n­¬ng ng« tr¶ nî thay cho bè. Bè ®õng b¸n con cho nhµ giµu”. Mét c« g¸i nh­ thÕ ®¸ng ®­îc sèng trong yªu th­¬ng vµ h¹nh phóc. Song, cã ph¶i lµ h«ng nhan b¹c mÖnh hay lµ lçi bëi c« sinh ra trong mét gia ®×nh nghÌo. Nh÷ng ®ªm t×nh mïa xu©n say mª Êy còng chÝnh lµ thêi ®iÓm b¾t ®Çu cho cuéc ®êi ®Çy bÊt h¹nh cña Mþ: “Mét ®ªm khuya, Mþ nghe tiÕng gâ v¸ch. TiÕng gâ v¸ch hß hÑn cña ngõ¬i yªu.Mþ håi hép lÆng lÏ qu¬ tay lªn th× gÆp hai ngãn tay l¸ch vµo khe gç, sê mét ngãn cã ®eo nhÉn. Ng­êi yªu cña Mþ th­êng ®eo nhÉn ngãn Êy. Mþ bÌn nhÊc tÊm v¸n gç. Mét bµn tay d¾t Mþ b­íc ra. Mþ võa b­íc ra, lËp tøc cã mÊy ng­êi choµng ®Õn, nhÐt ¸o vµo miÖng Mþ råi bÞt m¾t, câng Mþ ®i…”. VËy lµ, mãn nî cha mÑ mang tõ kiÕp tr­íc, b©y giê con g¸i ph¶i g¸nh thay, kh«ng thÓ nµo lµm kh¸c ®­îc. Mþ ®· trë thµnh con d©u g¹t nî nhµ thèng lý. * HS ®äc phÇn tiÕp tõ: Cã ®Õn hµng mÊy th¸ng... bao giê chÕt th× th«i. Mþ sèng cuéc sèng nh­ thÕ nµo trong nhµ thèng lý? C« ph¶n øng ra sao tr­íc c¶nh ngé cña b¶n th©n? - C¸ tÝnh m¹nh mÏ kh«ng cho Mþ chÊp nhËn ngay hoµn c¶nh: “Cã ®Õn hµng mÊy th¸ng, ®ªm nµo Mþ còng khãc.” N­íc m¾t r¬i xuèng, ý nghÜ ph¶n kh¸ng n¶y sinh. C« trèn vÒ nhµ, trong tay mang s½n n¾m l¸ ngãn, quú l¹y cha ®Ó ®i chÕt. Nh­ng n­íc m¾t cay ®¾ng cña ng­êi cha ®· gi÷ c« ë l¹i víi cuéc sèng. Mþ b­ng mÆt khãc, kh«ng ®µnh lßng chÕt: “Mþ chÕt th× bè Mþ cßn khæ h¬n bao nhiªu lÇn b©y giê n÷a”. C« nÐm n¾m l¸ ngãn ®i, còng lµ nÐm bá kh¸t väng gi¶i tho¸t cña riªng m×nh, trë vÒ nhµ thèng lý. - Cuéc sèng cña Mþ tr«i qua dÇn trong nhµ thèng lý ra sao c« còng kh«ng quan t©m ®Õn. §ã lµ cuéc sèng hay lµ mét sù ®o¹ ®Çy triÒn miªn vÒ c¶ th©n x¸c vµ tinh thÇn. Mang tiÕng lµ d©u con nh­ng th©n phËn cña Mþ nãi riªng vµ cña nh÷ng ng­êi ®µn bµ trong nhµ thèng lý th×: “Mét ®êi con ng­êi chØ biÕt ®i theo ®u«i con ngùa cña chång”, ch¼ng kh¸c g× th©n phËn ®Çy tí,thËm chÝ cßn kh«ng b»ng th©n tr©u ngùa: “con tr©u, con ngùa lµm cßn cã lóc, ®ªm nã cßn ®­îc ®øng g·i ch©n nhai cá. ®µn bµ con g¸i nhµ nµy th× vïi ®Çu vµo viÖc c¶ ngµy lÉn ®ªm”. * §ã lµ sù hy sinh cho cha, sèng v× cha. Nh­ng khi cha qua ®êi, t¹i sao Mþ kh«ng t×m ®Õn n¾m l¸ ngãn mét lÇn n÷a?. Em suy nghÜ nh­ thÕ nµo vÒ th¸i ®é Êy cña Mþ? Gîi ý b»ng c¸c c©u hái nhá: *Kh«ng muèn sèng trong cuéc sèng kh«ng t×nh yªu h¹nh phóc, Mþ t×m ®Õn c¸i chÕt. Nay vÉn trong c¶nh sèng Êy mµ l¹i kh«ng t­ëng ®Õn chÕt th× lµ thÕ nµo? * Mþ cã suy nghÜ ra sao vÒ th©n phËn cña m×n trong nhµ thèng lý? * Nh÷ng nçi khæ mµMþ ph¶i chÞu ®ùng trong nhµ thèng lý lµ nh­ thÕ nµo? Chi tiÕt nµo theo em lµ ®Æc s¾ch¬n c¶? V× sao? Khi cha qua ®êi, ®¸ng lÏ Mþ cã thÓ gi¶i tho¸t cho kiÕp sèng tr©u ngùa cña m×nh. Nh­ng “Mþ kh«ng cßn t­ëng ®Õn Mþ cã thÓ ¨n l¸ ngãn tù tö n÷a. ë l©u trong c¸i khæ, Mþ thµnh ra quen víi c¸i khæ”. Mét chi tiÕt xãt xa, chua ch¸t. Khi cßn nghÜ ®Õn c¸i chÕt, tøc lµ cßn bÊt b×nh víi cuéc sèng kh«ng ra sèng, tøc lµ cßn muèn sèng. Nh­ng khi kh«ng cßn t×m ®Õn sù gi¶i tho¸t khái kiÕp sèng bi th¶m còng tøc lµ niÒm tha thiÕt víi sù sèng còng kh«ng cßn. §iÒu ®ã míi thùc lµ ®¸ng sî. Mþ rèt cuéc kÐo dµi sù tån t¹i vËt vê, v« thøc: “B©y giê th× Mþ t­ëng m×nh còng lµ con tr©u, m×nh còng lµ con ngùa…ngùa chØ biÕt viÖc ¨n cá, biÕt ®i lµm mµ th«i. Mþ cói mÆt kh«ng nghÜ ngîi n÷a, mµ lóc nµo còng chØ nhí ®i nhí l¹i nh÷ng viÖc gièng nhau…mçi n¨m mçi mïa, mçi th¸ng l¹i lµm ®i lµm l¹i…”. BÞ vïi dËp trong c«ng viÖc, Mþ cßn bÞ chµ ®¹p c¶ th©n x¸c: khi muèn ®i ch¬i, bÞ chång lÊy d©y ®ay trãi ®øng vµo cét nhµ; khi bãp thuèc cho chång, mÖt qu¸, lì thiÕp ®i th× bÞ chång lÊy ch©n ®¹p vµo mÆt, ngåi s­ëi löa h¬ tay, chång còng ®¹p ng· quay ra bªn bÕp löa…. Mþ c©m lÆng, kh«ng ph¶n øng g×. §au ®ín h¬n, c« cßn bÞ ®µy ®o¹ vÒ tinh thÇn: “c¸i buång Mþ n»m, kÝn mÝt, cã mét chiÕc cöa sæ lç vu«ng b»ng bµn tay. Lóc nµo tr«ng ra còng chØ thÊy tr¨ng tr¾ng, kh«ng biÕt lµ s­¬ng hay lµ n¾ng. Mþ nghÜ r»ng m×nh cø chØ ngåi trong c¸i lç vu«ng Êy tr«ng ra ®Õn bao giê chÕt th× th«i”. Chi tiÕt t¶ thùc nh­ng còng chÝnh lµ mét h×nh ¶nh Èn dô ®Æc s¾c vÒ c¸i ngôc thÊt tinh thÇn, giam h·m vµ cÊm cè tuæi thanh xu©n cña Mþ, lµm hÐo h¾t vµ lôi tµn t©m hån kh¸t sèng vµ ham sèng cña mét ng­êi con g¸i v« cïng ®Êng sèng. Cuéc sèng kh«ng ra sèng Êy ®· khiÕn mét c« Mþ xu©n t×nh xu©n s¾c ngµy nµo nay trë thµnh “mét con rïa lïi lòi nu«i trong xã cöa”, c©m lÆng vµ v« c¶m, tíi møc khi bÞ vïi dËp, bÞ t­íc ®o¹t quyÒn sèng cña chÝnh m×nh còng kh«ng c¶m nhËn thÊy. * Tõ viÖc miªu t¶ sè phËn ®Çy ®au khæ cña nh©n vËt Mþ, nhµ v¨n T« Hoµi muèn göi ®Õn cho ng­êi ®äc ®iÒu g×? Th©n phËn ®au khæ ®¾ng cay cña Mþ ®· ®­îc t¸i hiÖn ch©n thùc s¾c nÐt d­íi ngßi bót ®Çy yªu th­¬ng vµ xãt xa cña nhµ v¨n. Mçi chi tiÕt vÒ nh©n vËt chóng ta nh­ c¶m nhËn thÊy nh÷ng tr¨n trë cña «ng vÒ con ng­êi, vÒ cuéc sèng. §ã còng lµ mét b»ng chøng kÕt téi ®anh thÐp bän thèng trÞ phong kiÕn tµn ¸c ®· lîi dông søc m¹nh cña c­êng quyÒn vµ thÇn quyÒn ®Ó chµ ®¹p vµ bãc lét tµn nhÉn ®èi víi nh÷ng con ng­êi l­¬ng thiÖn bÊt h¹nh, t­íc ®o¹t quyÒn sèng, quyÒn h¹nh phóc chÝnh ®¸ng cña con ng­êi. * Nh­ng gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña t¸c phÈm cã ph¶i chØ dõng l¹i ë ®ã? LiÖu c« g¸i vèn m¹nh mÏ vµ giµu søc sèng lµ Mþ m·i m·i bÞ nhÊn ch×m trong th©n kiÕp n« lÖ Êy? §iÒu g× sÏ ®­a c« ra khái sù ©m thÇm c« ®éc vµ t×m l¹i chÝnh b¶n th©n m×nh dï chØ trong mét kho¶nh kh¾c cña sù sèng? C©u hái nhá ®Ó gîi ý: * Kh«ng khÝ cña mïa xu©n n¨m Êy cã g× kh¸c th­êng? * Trong nh÷ng ngµy TÕt kh¸c th­êng ®ã, Mþ ®· uèng r­îu ra sao? R­îu cã t¸c ®éng g× ®Õn t©m hån cña ng­êi ®µn bµ bÊy l©u nay ©m thÇm mßn mái? * ¢m thanh nµo cña nh÷ng ®ªm t×nh mïa xu©n ®· gîi nh¾c vÒ qu¸ khø víi Mþ nhiÒu nhÊt?Em h·y nªu lªn nh÷ng c¶m nhËn ng¾n gän cña m×nh vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ ©m thanh Êy cña nhµ v¨n? ( §­îc nh¾c ®Õn mÊy lÇn? Mçi lÇn cã sù t¸c ®éng kh¸c nhau nh­ thÕ nµo ®Õn t©m hån Mþ? * TiÕng s¸o gäi b¹n yªu khi hoµ nhËp thµnh tiÕng lßng cña ng­êi thiÕu phô ®· lµm biÕn ®æi c« nh­ thÕ nµo? DiÔn biÕn t©m trang cña Mþ ra sao? T¸c gi¶ miªu t¶ nh­ thÕ cã hîp lý kh«ng? V× sao? * Khi A Sö vÒ, hái Mþ vµ thËm chÝ trãi ®øng Mþ vµo cét nhµ Mþ cã ph¶n øng g× kh«ng? t¹i sao l¹i thÕ? * Khi h¬i r­îu ®· nh¹t tiÕng s¸o ®· xa, Mþ tØnh l¹i trong mét t©m lý ra sao? Th¸i ®é Êy cña Mþ ph¶i ch¨ng lµ m©u thuÉn víicon ng­êi tr­íc ®ã cña chÝnh c«? * Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, em h·y nhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ diÔn biÕn t©m lý nh©n vËt cña nhµ v¨n T« Hoµi?. Sù miªu t¶ ®ã cã cho ta hiÓu ®­îc g× vÒ th¸i ®é cña «ng ®èi víi con ng­êi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng­êi bÞ chµ ®¹p, ¸p bøc? Tinh thÇn nh©n ®¹o s©u s¾c cña ngßi bót T« Hoµi ®· ph¸t hiÖn vµ tr©n träng n©ng niu kh¸t väng sèng vèn tiÒm Èn bÊt biÕn trong t©m hån Mþ. Kh¸t väng Êy nh­ líp than hång ©m Ø bÞ che lÊp bëi tro bôi cña khæ ®au vµ l¹nh gi¸ trong t©m hån chØ chê dÞp lµ bïng lªn m¹nh mÏ. - Tr­íc hÕt lµ t¸c ®éng cña kh«ng khÝ TÕt. Nh÷ng ngµy TÕt lµ thêi gian vui ch¬i ®­îc ®ãn ®îi nhÊt cña ng­êi d©n c¸c téc Ýt ng­êi, sau c¶ mét n¨m vËt lén b­¬n tr¶i víi miÕng c¬m manh ¸o. TÕt n¨m Êy ë Hång Ngµi ®Õn sím h¬n mäi n¨m, “lóc giã thæi vµo cá gianh vµng öng, giã vµ rÐt rÊt d÷ déi.”. Nh­ng nh÷ng chiÕc v¸y hoa ®· ®­îc ®em ra ph¬i trªn c¸c mám ®¸ xoÌ nh­ con b­ím sÆc sì…§¸m trÎ ®îi TÕt, ch¬i quay, c­êi Çm trªn s©n ch¬i tr­íc nhµ”. Kh«ng khÝ Êy ¾t h¼n ®· cã mét chót lay ®éng ®Õn ng­êi ®µn bµ ©m thÇm trong nhµ thèng lý. - Sau lµ t¸c ®éng cña r­îu: “Mþ lÐn lÊy hò r­îu, cø uèng õng ùc tõng b¸t. Råi say, Mþ lÞm mÆt ngåi ®Êy nh×n mäi ng­êi nh¶y ®ång nh­ng lßng Mþ ®ang sèng vÒ ngµy tr­íc”.H¬i r­îu nång nµn to¶, gióp Mþ t¹m quªn ®i hiÖn t¹i, sèng trë vÒ víi nh÷ng ngµy x­a, trë vÒ víi c« Mþ xu©n t×nh xu©n s¾c ngµy nµo, sèng l¹i nh÷ng ®ªm t×nh mïa xu©n. - Cã t¸c ®éng lín nhÊt trong viÖc håi sinh t©m hån Mþ lµ tiÕng s¸o. Ngßi bót T« Hoµi ®Õn ®©y qu¶ thùc ®· béc lé ®­îc chiÒu s©u nh©n ¸i trong kh¶ n¨ng ph©n tÝch vµ diÔn t¶ nh÷ng biÕn th¸i tinh tÕ vµ phøc t¹p cña t©m hån nh©n vËt. T×m s©u vµo tËn cïng cña ý thøc vµ ®¸y s©u tiÒm thøc cña nh©n vËt, «ng ®· kh¬i lªn ¸nh s¸ng vµ h¬i Êm cña niÒm kh¸t sèng bÊy l©u bÞ ch«n vïi bëi khæ ®au vµ cay ®¾ng. Trong ®ªm t×nh mïa xu©n n¨m Êy, trong h¬i r­îu ng©y ngÊt, Mþ ®· ®ãn nghe tiÕng s¸o vµ tiÕng h¸t t×m b¹n cña trai g¸i trong lµng.TiÕng s¸o Êy lµ biÓu t­îng cña mïa xu©n, cña kh¸t väng h¹nh phóc: “Ngµy tr­íc, Mþ thæi s¸o giái. Mïa xu©n nµy, Mþ uèng r­îu bªn bÕp löa vµ thæi s¸o. Mþ uèn chiÕc l¸ trªn m«i, thæi l¸ còng hay nh­ thæi s¸o. Cã biÕt bao nhiªu ng­êi mª, ngµy ®ªm thæi s¸o ®i theo Mþ hÕt nói nµy sang nói kh¸c.”. TiÕng s¸o míi ®Çu cßn xa x¨m, m¬ hå tõ ngoµi nói väng vÒ, sau mçi lóc mét gÇn h¬n: nã trë thµnh tiÕng s¸o gäi b¹n yªu, gäi b¹n t×nh dÆt d×u tha thiÕt; nã kh«ng chØ lµ thanh ©m n÷a mµ nh­ cã tiÕng cã thÇn th¸i, nh­ t×nh ai kh«ng thÓ tan…vµ cuèi cïng nã nhËp h¼n vµo trong lßng Mþ, trë thµnh tiÕng nãi t©m hån cña ng­êi con g¸i. TiÕng s¸o ®· cuèn Mþ ra khái t©m tr¹ng thê ¬, nguéi l¹nh trong cuéc sèng “phi thêi gian” bÊy l©u nay. Mþ sèng l¹i nh÷ng ngµy tuæi trÎ trµn ngËp h¹nh phóc mµ ng¾n ngñi ®· qua: “Mþ thÊy ph¬i phíi trë l¹i, trong lßng ®ét nhiªn vui s­íng nh­ nh÷ng ®ªm tÕt ngµy tr­íc. Mþ trÎ l¾m. Mþ vÉn cßn trÎ. Mþ muèn ®i ch¬i.”. Ngän löa cña niÒm ham sèng bÊy l©u t­ëng ®· t¾t lÞm nay bçng trçi dËy m¹nh mÏ. Ph¶n øng ®Çu tiªn ®Õn víi Mþ lµ ý nghÜ “NÕu cã n¾m l¸ ngãn trong tay lóc nµy , Mþ sÏ ¨n cho chÕt ngay, chø kh«ng buån nhí l¹i n÷a”. §ã lµ dÊu hiÖu cña mét sù bõng tØnh, nhËn râ t×nh c¶nh ®au xãt dai d¼ng cña kiÕp sèng m×nh, kh«ng muèn tiÕp tôc cuéc sèng “kh«ng cã lßng víi nhau mµ vÉn ph¶i sèng víi nhau”. Cho ®Õn khi tiÕng s¸o x©m nhËp thÕ giíi néi t©m cña Mþ, trë thµnh sù hiÖn h÷i bªn trong t©m linh nh©n vËt th× Mþ ®· ®øng dËy: “®Õn gãc nhµ, lÊy èng mì, x¾n mét miÕng bá thªm vµo ®Üa ®Ìn cho s¸ng”. Nh­ vËy Mþ còng ®«ng thêi th¾p lªn mét ¸nh s¸ng räi vµo cuéc ®êi t¨m tèi triÒn miªn cña m×nh trong nhµ thèng lý P¸ Tra. Mþ hµnh ®éng nh­ mét con ng­êi tù do, ®i theo tiÕng gäi cña lßng m×nh: “quÊn l¹i tãc, lÊy c¸i v¸y hoa, mÆc thªm c¸i ¸o míi” söa so¹n ®i ch¬i tÕt. C« kh«ng nghe tiÕng A Sö hái, thËm chÝ còng kh«ng cã ph¶n øng g× khi bÞ A Sö n¾m lÊy, trãi ®øng Mþ vµo cét nhµ, cuèn c¶ tãc Mþ lªn cét ®Ó Mþ kh«ng cói còng kh«ng nghiªng ®­îc. Sù tµn ¸c ®Õn b×nh th¶n l¹nh lïng Êy cña A Sö Mþ còng kh«ng ®Ó t©m. Nh­ vËy, tiÕng gäi cña sù sèng tha thiÕt, m·nh liÖt ®Õn møc, sîi d©y trãi cña ®êi thùc kh«ng ®ñ søc lµm kinh ®éng giÊc m¬ thiÕu n÷ trong ng­êi thiÕu phô. T©m hßn Mþ vÉn ®i theo nh÷ng cuéc ch¬i, nh÷ng ®¸m ch¬i, ®¾m m×nh trong tiÕng s¸odÆt d×u quyÕn rò. Cho ®Õn khi Mþ vïng b­íc ch©n theo tiÕng s¸o th× c« míi c¶m nhËn ®­îc c¸i ®au thÝt vµo da thÞt cña sîi d©y trãi nghiÖt ng·. Suèt ®ªm Êy, Mþ sèng trong sù gi»ng xÐ gi÷a thùc t¹i nghiÖt ng· vµ niÒm khao kh¸t sèng tù do, gi÷a tiÕng ch©n ngùa ®¹p v¸ch, tiÕng chã sña xa xa vµ tiÕng s¸o gäi b¹n vÉn giôc gi·, båi håi: “Anh nÐm pao, em kh«ng b¾t. Em kh«ng yªu, qu¶ pao r¬i råi. Em yªu ng­êi nµo, em b¾t pao nµo…”. C« thæn thøc nghÜ m×nh kh«ng b»ng con ngùa, ®Ó ®Õn khi tØnh dËy, giÊc m¬ h¹nh phóc vôt tan biÕn, Mþ cßn tr¬ l¹i víi nçi bµng hoµng trong kh«ng gian im ¾ng kh«ng mét tiÕng ®éng, nhËn thÊy râ sîi d©y trãi thÝt siÕt vµo da thÞt kh«ng thÓ gi·y giôa, ®Ó l¹i trë vÒ víi c« Mþ cña ngµy h«m tr­íc, c©m lÆng vµ lÇm lòi nh­ con rïa nu«i trong xã cöa cña nhµ thèng lý. GV: Cã thÓ thÊy, ®o¹n v¨n miªu t¶ diÔn biÕn t©m tr¹ng Mþ lµ ®o¹n v¨n thµnh c«ng nhÊt cña thiªn truyÖn. Nhµ v¨n ®· tá râ b¶n lÜnh ngßi bót khi «ng ph©n tÝch nh÷ng biÕn th¸i cña t©m hån Mþ, tõ chç l¹nh gi¸, v« c¶m ®Õn chç ý thøc dÇn vÒ th©n phËn cña m×nh, tha thiÕt ®­îc tù do, ®­îc trë vÒ víi thêi thiÕu n÷ bång bét say mª mµ kh«ng r¬i vµo khiªn c­ìng hay véi vµng. Giäng trÇn thuËt lµ giäng nöa trùc tiÕp nªn nhµ v¨n nh­ nhËp th©n vµo t©m t­ nhËn vËt, sèng trong nh÷ng vui buån thæn thøc cña nh©n vËt, c¶m nhËn thÊu ®¸o vµ s©u s¾c nh÷ng nçi niÒm day døt, tr¨n trë cña nh©n vËt. NÕu kh«ng cã mét tÊm lßng c¶m th«ng ch©n thµnh víi con ng­êi, th× tµi n¨ng kh«ng ®ñ ®Ó t¹o nªn sù thµnh c«ng Êy * HS ®äc phÇn tiÕp theo: “Mþ quªn c¶ ®au…kh«ng cßn l¾c ®­îc n÷a”. A Phñ lµ mét chµng trai cã cuéc ®êi vµ tÝnh c¸ch nh­ thÕ nµo?Anh ®· xuÊt hiÖn trong t¸c phÈm ra sao? C¸ch giíi thiÖu nh©n vËt nh­ vËy cña nhµ v¨n T« Hoµi cã hiÖu qu¶ nghÖ thuËt g×? 2. Ho¹t ®éng 3: A Phñ vµ cuéc sèng n« lÖ trong th©n phËn ng­êi ë trõ nî trong nhµ thèng lý. - A Phñ xuÊt hiÖn mét c¸ch ®ét ngét, trong cuéc ®¸nh nhau cña trai lµng bªn víi bän A Sö. C¸ch giíi thiÖu nh­ thÕ ®· g©y sù chó ý víi ng­êi ®äc vÒ mét chµng trai cã nhiÒu nÐt tiªu biªñ cho c¸c chµng trai Hm«ng. Khi A Sö cËy thÕ lµm cµn ®Õn ph¸ cuéc ch¬i cña ®¸m thanh niªn, th×: “Mét ng­êi to lín ch¹y vôt ra, vung tay nÐm con quay rÊt to vµo mÆt A Sö. Con quay gç ng¸t l¨ng vµo gi÷a mÆt. Nã võa kÞp b­ng tay lªn, A Phñ ®· xéc tíi, n¾m c¸i vßng cæ, kÐo dËp ®Çu xuèng, xÐ vai ¸o, ®¸nh tíi tÊp”. Cuéc ®èi ®Çu víi A Sö thËt hiªn ngang vµ trËn ®ßn tr¶ thï míi ¸p ®¶o vµ h¶ hª lµm sao bëi hµng lo¹t c¸c tõ ng÷ chØ hµnh ®éng nhanh, m¹nh, døt kho¸t. Chµng trai Êy lµ mét thanh niªn nghÌo, suèt ®êi ®i lµm thuª, kh«ng anh em, hä hµng, kh«ng ruéng ®Êt, ®Õn ngay c¶ c¸i vßng b¹c ®eo cæ ®Ó ®i ch¬i ngµy TÕt còng kh«ng cã nèt. Nh­ng chÝnh cuéc sèng cïng cùc Êy ®· hun ®ócthªm ë A Phñmét søc sèng m¹nh mÏ, lßng ham chuéng tù do vµ mét tÝnh c¸ch thËt gan gãc, cïng mét tµi n¨ng lao ®éng ®¸ng quý. Anh th¹o mäi c«ng viÖc “biÕt ®óc l­ìi cµy, biÕt ®ôc cuèc, l¹i cµy giái vµ ®i s¨n bß tãt rÊt b¹o”. Chµng trai Êy lµ ng­êi con cña nói rõng tù do. Cuéc sèng phãng kho¸ng, ­a tù do, gÇn gòi víi thiªn nhiªn vµ chÊt ph¸c cña A Phñ còng lµ mét nÐt tÝnh c¸ch dÆc tr­ng cña ng­êi MÌo. Nhµ v¨n T« Hoµi ®· mang ®Õn cho ng­êi ®äc mét con ng­êi gÇn gòi nh­ nh÷ng chµng trai nghÌo khã vèn hay gÆp trong v¨n ch­¬ng d©n gian: chµng Khã, chµng Må c«i bÊt h¹nh song rÊt l­¬ng thiÖn vµ qu¶ c¶m. * Song trËn ®¸nh hµo hïng Êy ®· ®em ®Õn kÕt côc ra sao cho A Phñ? §äc ®o¹n v¨n miªu t¶ c¶nh A Phñ bÞ ®¸nh ph¹t em cã c¶m gi¸c thÕ nµo? * Tõ viÖc thuËt l¹i nh÷ng hµnh ®éng tµn nhÉn v« nh©n ®¹o cña ®¸m chøc viÖc trong lµng, ®Æc biÖt lµ thèng lý P¸ tra, ngßi bót cña nhµ v¨n ®· h­íng ®Õn ®èi t­îng nµo, víi mét th¸i ®é ra sao? Hs cã ®­îc th¸i ®é phÉn né ®èi víi c¶nh t­îng ph¹t v¹ A Phñ c¶u cha con nhµ thèng lý, nhËn ra nh÷ng v« lý trong th©n phËn cña A Phñ khi ph¶i lµ ng­êi ë trõ nî cho thèng lý. GV: TrËn ®¸nh thËt h¶ hª nh­ng còng chÝnh nã ®· lµ nguyªn nh©n ®Èy A Phñ ®Õn chç bÞ t­íc ®o¹t tù do vµ r¬i vµo kiÕp sèng n« lÖ. Chi tiÕt nµy ®· lµm t¨ng søc tè c¸o cña t¸c phÈm: Mét chµng trai khoÎ m¹nh, gan gãc, vèn kh«ng nî nÇn g× nhµ thèng lý P¸ Tra, l¹i lao ®éng giái, sèng tù do nh­ chim trêi gi÷a nói rõng, vËy mµ cuèi cïng còng kh«ng tho¸t khái ¸ch ¸p bøc cña chóa ®Êt, ph¶i r¬i vµo th©n phËn n« lÖ suèt ®êi trong nhµ thèng lý. H¬n thÕ n÷a, cho ®Õn ®êi con, ®êi ch¸u còng vËy, bao giê tr¶ hÕt nî th× th«i. - C¶nh bän chøc viÖc trong lµng xö kiÖn A Phñ l¹i thªm mét bøc tranh sèng ®éng giµu søc tè c¸o vÒ mét tËp tôc lµ hiÖn th©n cña ¸ch ¸p chÕ kiÓu trung cæ ë miÒn nói. Nã diÔn ra trong khãi thuèc phiÖn mï mÞt “tu«n ra c¸c lç cöa sæ tun hót xanh nh­ khãi