Giáo văn môn văn 12 - Bài: Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu

CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA Nguyễn Minh Châu A. MỤC TIấU CẦN ĐẠT. - Cảm nhận được suy nghĩ của người nghệ sĩ nhiếp ảnh khi phát hiện ra mâu thuẫn éo le tron nghề nghiệp của mình ; từ đó thấu hiểu trong cuộc đời con người không thể đơn giản và sơ lược khi nhìn nhận cuộc sống và con người . - Nắm được những đặc sắc về nghệ thuật : kết cấu độc đáo,cách triển khai cốt truyện rất sáng tạo, khắc hoạ nhân vật khá sắc sảo. - Tìm hiểu truyện ngắn để thấy rõ PCNT của NMChâu B. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN: - Giỏo viờn: Giỏo ỏn, sgk, sgv, stk… - Học sinh: Đọc bài, soạn bài theo hdhb… C. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: - Nêu vấn đề, thuyết giảng, trả lời câu hỏi bằng trao đổi, thảo luận nhóm. D. TIẾN TRÌNH THỰC HIỆN: 1. Ổn định tổ chức: ( 1’) 2. Kiểm tra bài cũ : Giỏo viờn kiểm tra sự chuẩn bị bài của học sinh. (3’) 3. Bài mới : Hoạt động của GV & HS Nội dung kiến thức * Hoạt động 1. HS đọc phần tiểu dẫn trong SGK. TT1: Từ các kênh thông tin khác nhau, anh (chị) đã biết được gì về nhà văn Nguyễn Minh Châu và sáng tác của ông, nhất là ở chặng đường 1975?. Dựa vào phần tiểu dẫn trong SGK và các nguồn thông tin khác (Ngữ văn 9, sách tham khảo, Internet …) để trình bày. TT2: Tác phẩm thuộc giai đoạn nào trong tiến trình lịch sử văn học Việt Nam? Đặc điểm lịch sử và xu hướng nghệ thuật chung của văn học giai đoạn này là gì? (tích hợp với bài Khái quát văn học Việt Nam 1945 - cuối thế kỉ XX). dựa vào bài Khái quát văn học Việt Nam 1945 - cuối thế kỉ XX (phần nói về Văn học Việt Nam giai đoạn 1975 – cuối thế kỉ XX) để trả lời I. GIỚI THIỆU 1. Tác giả: Nguyễn Minh Châu (1930-1989): - Nguyễn Minh Châu là cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới. - Nếu trước 1975, Nguyễn Minh Châu là ngòi bút sử thi có thiên hướng trữ tình lãng mạn thì từ đầu thập kỉ 80 đến khi mất, ông chuyển hẳn sang cảm hứng thế sự với vấn đề đạo đức và triết lí nhân sinh. 2. Tác phẩm: Chiếc thuyền ngoài xa tiêu biểu cho xu hướng chung của VHVN thời kì đổi mới: hướng nội, khai thác sâu sắc số phận cá nhân và thân phận con người trong cuộc sống đời thường. * Hoạt động 2. Trong những nội dung chuẩn bị cho bài học Chiếc thuyền ngoài xa, GV phải yêu cầu HS chủ động đọc tác phẩm ở nhà (khuyến khích HS tìm đọc toàn văn truyện ngắn), tóm tắt và xác định bố cục tác phẩm. Để kiểm tra sự chuẩn bị của HS đồng thời giúp các em thâm nhập tác phẩm, GV gọi một số HS tóm tắt truyện ngắn và trình bày quan điểm, suy nghĩ của mình về bố cục văn bản tác phẩm. 3. Tóm tắt và xác định bố cục tác phẩm : a) Tóm tắt : Theo yêu cầu của trưởng phòng, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng đến một vùng ven biển miền Trung (cũng la nơi anh đã từng chiến đấu) để chụp một tấm ảnh cho cuốn lịch năm sau. Sau nhiều ngày “phục kích”, người nghệ sĩ đã phát hiện và chụp được “một cảnh đặt trời cho” - đó là cảnh một chiếc thuyền ngoài xa đang ẩn hiện trong biển sớm mờ sương. Nhưng khi chiếc thuyền vào bờ, anh đã kinh ngạc hết mức khi chúng kiến cảnh một gã chồng vũ phu đánh đập người vợ hết sức dã man, đứa con vì muốn bảo vệ mẹ đã đánh trả lại cha mình. Những ngày sau, cảnh tượng đó lại tiếp diễn và lần này người nghệ sĩ đã ra tay can thiệp… Theo lời mời của chánh án Đẩu (một người đồng đội cũ của Phùng), người đàn bà hàng chài đã đến tòa án huyện. Tại đây, người phụ nữ ấy đã từ chối sự giúp đỡ của Đẩu và Phùng, nhất quyết không bỏ lão chồng vũ phu. Chị đã kể câu chuyện về cuộc đời mình và coi đó như là lí do giải thích cho sự từ chối trên. Rời vùng biển với khá nhiều ảnh, người nghệ sĩ đã có một tấm được chọn vào bộ lịch “tĩnh vật hoàn toàn” về “thuyền và biển” năm ấy. Tuy nhiên, mỗi lần đứng trước tấm ảnh, người nghệ sĩ đều thấy hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai và nếu nhìn lâu hơn bao giờ anh cũng thấy hình ảnh người đàn bà nghèo khổ, lam lũ ấy bước ra từ bức tranh. b) xác định bố cục tác phẩm : Bố cục: - Đoạn 1 (từ đầu đến “chiếc thuyền lưới vó đã biến mất”): Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh. - Đoạn 2 (từ “Đây là lần thứ hai…” đến “chiếc thuyền đang chống chọi với sóng gió giữa phá”): Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở toà án huyện. - Đoạn 3 (còn lại): Tấm ảnh được chọn trong “bộ lịch năm ấy”. * Hoạt động 3 TT1: Dẫn dắt và nêu vấn đề: Như đã nói ở phần tóm tắt, phát hiện thứ nhất của người nghệ sĩ nhiếp ảnh tại vùng biển nọ là “một cảnh đắt trời cho”. Anh (chị) hiểu “một cảnh đắt trời cho” ở đây nghĩa là thế nào và vì sao người nghệ sĩ lại đánh giá cái cảnh tượng ấy như vậy ? Gợi mở và nêu vấn đề: Cảm nhận của người nghệ sĩ khi được chiêm ngưỡng “bức ảnh nghệ thuật của tạo hóa“ là thế nào? Vì sao trong lúc cảm nhận vẻ đẹp của bức tranh anh lại nghĩ đến cái đúc kết của một ai đó: “bản thân cái đẹp chính là đạo đức”? TT2: Chuyển dẫn: Tuy nhiên, ngay khi tâm hồn đang bay bổng trong những xúc cảm thẫm mĩ, đang tận hưởng cái khoảng khắc trong ngần của tâm hồn thì người nghệ sĩ đã kinh ngạc phát hiện ra điều gì tiếp theo ngay sau bức tranh? Vì sao anh lại kinh ngạc đến mức như vậy? Gợi mở: Đến đây, qua hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng, Nguyễn Minh Châu muốn người đọc nhận thức điều gì về cuộc đời? TT3: Em đánh giá thế nào về câu chuyện của người đàn bà ở tòa án huyện? TT4: Câu chuyện ấy đã khiến cái nhìn của nghệ sĩ Phùng về từng nhân vật trong truyện như thế nào? TT5: Qua đó, Nguyễn Minh Châu muốn người đọc nhận thức điều gì về cuộc đời? TT6 Gọi một HS đọc lại đoạn văn cuối cùng của truyện ngắn rồi nêu câu hỏi: Mỗi khi ngắm bức ảnh được chọn, người nghệ sĩ nhiếp ảnh đều nhìn thấy những gì đằng sau bức tranh? Theo anh chị , những hình ảnh ấy tượng trương cho điều gì? TT7: Nguyễn Minh Châu muốn phát biểu điều gì về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời? TT8: nêu vắn tắt đặc diểm nghệ thuật của tác phẩm II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN: 1. Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh: a- Phát hiện thứ nhất: - "Một cảnh đắt trời cho”: tuyệt đẹp, một bức hoạ kì diệu mà thiên nhiên, cuộc sống đã ban tặng cho con người. => Một “sản phẩm” quý hiếm của hoá công của đời người nghệ sĩ - Cảnh tượng ấy giống như “một bức tranh mực tàu của một danh hoạ thời cổ”. Toàn bộ khung cảnh “từ đường nét đến ánh sáng đều hài hòa và đẹp, một vẻ đẹp thực đơn giản và toàn bích”. - Người nghệ sĩ: “bối rối, trong tim như đang có cái gì bóp thắt vào” => Tâm hồn rung động thật sự và một cảm xúc thẩm mĩ đang dấy lên trong lòng anh. - Trong khoảnh khắc của cuộc sống, anh đã cảm nhận được cái Chân, cái Thiện của cuộc đời, tâm hồn mình như được gột rửa, trở nên thật trong trẻo, tinh khôi.=> Cái đẹp đã có tác dụng thanh lọc tâm hồn con người. - a2 Người nghệ sĩ đã tận mắt chứng kiến một cảnh à Trong trường hợp này, cái đẹp đã có tác dụng thanh lọc tâm hồn con người. Và với tác dụng ấy, cái đẹp chính là “đạo đức”! b - Phát hiện thứ hai: - Bước ra từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ là một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi; một gã đàn ông to lớn, dữ dằn; - Một cảnh tượng tàn nhẫn: gã đàn ông đánh đập vợ một cách thô bạo… - Đứa con vì thương mẹ đã đánh lại cha để rồi nhận lấy hai cái bạt tai của bố ngã dúi xuống cát… - Thái độ của nghệ sĩ Phùng “kinh ngạc đến mức, trong mấy phút đầu , cứ há hốc mồn ra mà nhìn”. → anh không thể ngờ rằng đằng sau cái vẻ đẹp diệu kì của tạo hóa lại là bi kịch của cuộc đời, là biểu hiện của cái ác, cái xấu. E Ý tưởng nghệ thuật của nhà văn: Cuộc đời không đơn giản, xuôi chiều mà chứa đựng nhiều nghịch lí. Cuộc sống luôn tồn tại những mắt đối lập, những mâu thuẫn: đẹp – xấu; thiện – ác… Đừng nhầm lẫn hiện tượng với bản chất; đừng vội đánh giá con người, sự vật ở dáng vẻ bề ngoài, phải phát hiện ra bản chất thực sự sau vẻ ngoài đẹp đẽ của hiện tượng. 2. Câu chuyện của người đàn bà ở tòa án huyện : -Người đàn có mặt ở toà án theo lời mời của chánh án Đẩu - người khuyên bảo chị bỏ lão chồng vũ phu. - Người đàn bà đã từ chối lời đề nghị và giúp đỡ. Chị đau đớn đánh đổi mọi giá để không phải từ bỏ người chồng vũ phu. - Lí do + Gã chồng ấy là chỗ dựa quan trọng trong cuộc đời của chị, nhất là khi biển động, phong ba. + Chị cần hắn vì phải nuôi những đứa con. + Trên thuyền cũng có những lúc vợ chồng con cái sống hoà thuận, vui vẻ. - Trong đầu “vị Bao Công có một cái gì mới vừa vỡ ra”, “anh rất nghiêm nghị và đầy suy nghĩ”→ nhận thức ra một điều rất mới E Cuộc đời người đàn bà này không hề giản đơn. Trong hoàn cảnh này, chị không có cách hành xử nào khác. - Câu chuyện giúp người nghệ sĩ hiểu rõ: + Về người đàn bà: không hề cam chịu một cách vô lí, không hề nông nổi một cách ngờ nghệch mà thực ra chị ta là một người rất sâu sắc, thấu hiểu lẽ đời (trong mắt chị, người chồng vũ phu chỉ là nạn nhân của hoàn cảnh sống khắc nghiệt) => Nhân hậu, bao dung, giàu đức hi sinh, lòng vị tha. + Về chánh án Đẩu: có lòng tốt, sẵn sàng bảo vệ công lí nhưng anh chưa thực sự đi sâu vào đời sống nhân dân. => pháp luật cần phải đi vào đời sống. + Về bản thân : mình đã đơn giản khi nhìn nhận vấn đề. ó Tác giả giúp người đọc hiểu rõ: không thể dễ dãi, đơn giản trong việc nhìn nhận mọi sự việc, hiện tượng của đời sống. Phải có cái nhìn đa diện, nhiều chiều. Đây chính là cuộc chiến bảo vệ nhân tính, thiên lương và vẻ đẹp tâm hồn con người. 3. Tấm ảnh được chọn trong “bộ lịch năm ấy”: - Mỗi lần nhìn kĩ vào bức ảnh đen trắng, người nghệ sĩ thấy “hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai” → đó là chất thơ, vẻ đẹp lãng mạn của cuộc đời, cũng là biểu tượng của nghệ thuật. - Nhìn lâu hơn, bao giờ anh cũng thấy “người đàn bà ấy đang bước ra khỏi tấm ảnh” →- đó là hiện thân của những lam lũ, khốn khó, là sự thật cuộc đời) E Ý nghĩa: Nghệ thuật chân chính không thể tách rời, thoát li cuộc sống. Nghệ thuật chính là cuộc đời và phải vì cuộc đời. 4. Nghệ thuật: - Tình huống truyện độc đáo, có ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống. - Tác giả lựa chọn ngôi kể, điểm nhìn thích hợp, làm cho câu chuyện trở nên gần gũi, chân thực và có sức thuyết phục. - Ngôn ngữ nhân vật sinh động, phù hợp với tính cách. Lời văn giản dị mà sâu sắc, đa nghĩa. 5. Ý nghĩa nhan đề Chiếc thuyền ngoài xa: Chiếc thuyền ngoài xa thể hiện những chiêm nghiệm sâu sắc của nhà văn về nghệ thuật và cuộc đời: nghệ thuật chân chính phải luôn gắn với cuộc đời, vì cuộc đời; người nghệ sĩ cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người một cách toàn diện, sâu sắc. Tác phẩm cũng rung lên hồi chuông báo động về tình trạng bạo lực gia đình và hậu quả khôn lường của nó. Hoạt động 3: Hướng dẫn HS tổng kết bài học: H: Hãy nêu ngắn gọn những nét chính về nội dung và nghệ thuật truyện?Tổng kết bài học - Thảo luận nhóm và trả lời III TỔNG KẾT : - Nghệ thuât chân chính phải luôn luôn gắn với cuộc đời và vì cuộc đời . Không thể nhìn đời một cách giản đơn , cần phải nhìn nhận cuộc sống , con người một cách đa diện và có chiều sâu . - Chiếc thuyền ngoài xa đã cho thấy những đổi mới cơ bản của văn học Việt Nam sau 1975 văn học đã trở về với những vấn đề của đời sống nhân sinh , quan tâm nhiều hơn đến các đề tài đạo đức - thế sự . Mặt khác , văn học sau 1975 hướng nội nhiều hơn , đi sâu vào thế giới nội tâm phức tạp và đầy mâu thuẫn của con người trong cuộc sống thường nhật Văn học giai đoạn này khai thác sâu sắc số phận cá nhân và thân phận con người đời thường (VD: số phận của người lao động nghèo vùng biển ). 4/ Luyện tập - Củng cố bài học: (3’) Quan niệm nghệ thuật của nhà văn nào dưới đây không tương đồng với quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu trong chiếc thuyền ngoài xa : A. “Nghệ thuật là không phải ánh trăng lừa dối , nghệ thuật không nên là ánh trăng lừa dối , nghệ thuật có thể chỉ là tiếng đau khổ kia thoát ra từ kiếp lầm than ”(Nam Cao ). B. “Các ông muốn tiểu thuyết cứ là tiểu thuyết . Tôi và những người cùng chí hướng như tôi muốn tiểu thuyết phải là sự thực ở đời ” (Vũ Trọng phụng ). C. “Nghệ thuật không phải là sự mô tả thực tại có thực mà là sự tìm tòi chân lí, lí tưởng ”(G. Xăng) D. “Văn học là cuộc đời. Văn học sẽ không là gì cả nếu không vì cuộc đời mà có. Cuộc đời là nơi xuất phát , cũng là nơi đi tới của văn học ” (Tố Hữu). - Phát biểu cảm nghĩ về một nhân vật trong tác phẩm. - Nếu là chánh án Đẩu,anh (chị) có chấp nhận lý do mà người phụ nữ vùng biền ấy đưa ra không? theo anh (chị) ,cần phải làm những gì để chấm dứt nạn bạo hành trong gia đình hàng chài ấy và trong đời sống nói chung. E RÚT KINH NGHIỆM: