Học tốt ngữ văn 6 (tập một)

häc tèt ng÷ v¨n 6 (tËp mét)  ph¹m tuÊn anh - thanh giang - nguyÔn träng hoµn häc tèt ng÷ v¨n 6 (tËp mét) T¸i b¶n, cã bæ sung nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia TP. hå chÝ minh  lêi nãi ®Çu Thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh Trung häc c¬ së (ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 03/Q§-BGD&§T ngµy 24/1/2002 cña Bé tr­ëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o), m«n Ng÷ v¨n ®­îc triÓn khai d¹y häc theo nguyªn t¾c tÝch hîp (v¨n häc, tiÕng ViÖt vµ lµm v¨n), ph¸t huy tÝnh chñ ®éng tÝch cùc cña häc sinh. Nh»m gióp c¸c em häc sinh cã thªm tµi liÖu tham kh¶o ®Ó t¨ng c­êng kh¶ n¨ng tù häc, chóng t«i biªn so¹n bé s¸ch Häc tèt Ng÷ v¨n Trung häc c¬ së. Theo ®ã, cuèn Häc tèt Ng÷ v¨n 6 – tËp mét sÏ ®­îc tr×nh bµy theo thø tù tÝch hîp c¸c ph©n m«n: - V¨n - TiÕng ViÖt - Lµm v¨n C¸ch tæ chøc mçi bµi trong cuèn s¸ch sÏ gåm hai phÇn chÝnh: I. KiÕn thøc c¬ b¶n II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Néi dung phÇn KiÕn thøc c¬ b¶n víi nhiÖm vô cñng cè vµ kh¾c s©u kiÕn thøc sÏ gióp häc sinh tiÕp cËn víi nh÷ng vÊn ®Ò thÓ lo¹i, giíi thiÖu nh÷ng ®iÒu næi bËt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm (víi phÇn v¨n); giíi thiÖu mét sè kh¸i niÖm, yªu cÇu cÇn thiÕt mµ häc sinh cÇn n¾m ®Ó cã thÓ vËn dông ®­îc khi thùc hµnh. Néi dung phÇn rÌn luyÖn kÜ n¨ng ®­a ra mét sè h­íng dÉn vÒ thao t¸c thùc hµnh kiÕn thøc (ch¼ng h¹n: tËp tãm t¾t mét v¨n b¶n, tËp ®äc mét v¨n b¶n theo ®Æc tr­ng thÓ lo¹i, tËp nhËn diÖn tõ vµ c¸u t¹o tõ tiÕng ViÖt, nhËn diÖn lêi v¨n vµ ®o¹n v¨n tù sù, luyÖn tËp x©y dùng bµi tù sù – kÓ chuyÖn ®êi th­êng...). Mçi t×nh huèng thùc hµnh trong phÇn nµy ®Æt ra mét yªu cÇu häc sinh ph¶i th«ng hiÓu kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi häc; ng­îc l¹i, qua c«ng viÖc thùc hµnh, kiÕn thøc lÝ thuyÕt còng cã thªm mét dÞp ®­îc còng cè. V× thÕ, gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh cã mèi quan hÖ võa nh©n qu¶ võa t­¬ng hç rÊt chÆt chÏ. Ngoµi c¸c nhiÖm vô trªn, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, néi dung cuèn s¸ch cßn h­íng tíi viÖc më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc cho häc sinh líp 6. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua c¸ch tæ chøc kiÕn thøc trong tõng bµi, c¸ch h­íng dÉn thùc hµnh còng nh­ giíi thiÖu c¸c vÝ dô, c¸c bµi viÕt tham kh¶o. Cuèn s¸ch ch¾c sÏ cßn nh÷ng khiÕm khuyÕt. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®­îc ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó cã thÓ n©ng cao chÊt l­îng trong nh÷ng lÇn in sau. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. nhãm biªn so¹n con rång ch¸u tiªn (TruyÒn thuyÕt) I. VÒ thÓ lo¹i 1. TruyÒn thuyÕt lµ lo¹i truyÖn d©n gian kÓ vÒ c¸c nh©n vËt vµ sù kiÖn cã liªn quan ®Õn lÞch sö thêi qu¸ khø. TruyÒn thuyÕt lµ t¸c phÈm nghÖ thuËt truyÒn miÖng nªn nã th­êng cã yÕu tè t­ëng t­îng, k× ¶o. TruyÒn thuyÕt thÓ hiÖn quan ®iÓm, th¸i ®é vµ c¸ch ®¸nh gi¸ cña nh©n d©n ®èi víi c¸c sù kiÖn vµ nh©n vËt lÞch sö ®­îc kÓ. 2. TruyÒn thuyÕt cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi thÇn tho¹i. C¸c chi tiÕt hoang ®­êng, k× ¶o vèn lµ ®Æc tr­ng cña thÇn tho¹i còng th­êng xuyªn ®­îc sö dông trong truyÒn thuyÕt lµm chøc n¨ng "huyÒn ¶o ho¸" c¸c nh©n vËt, sù kiÖn; thÓ hiÖn sù t«n sïng, ng­ìng mé cña nh©n d©n ®èi víi c¸c nh©n vËt ®· ®i vµo truyÒn thuyÕt. Cã nhiÒu c©u chuyÖn thÇn tho¹i ®­îc "lÞch sö ho¸" ®Ó trë thµnh truyÒn thuyÕt (vÝ dô nh­ truyÒn thuyÕt thêi c¸c vua Hïng), ®iÒu ®ã chøng tá sù ph¸t triÓn tiÕp nèi cña truyÒn thuyÕt sau thÇn tho¹i trong lÞch sö v¨n häc d©n gian(1) VÒ vÊn ®Ò nµy, nhµ nghiªn cøu KiÒu Thu Ho¹ch trong tiÓu luËn TruyÒn thuyÕt anh hïng trong thêi k× phong kiÕn cho r»ng: "TruyÒn thuyÕt lµ mét thÓ tµi truyÖn kÓ truyÒn miÖng, n»m trong lo¹i h×nh tù sù d©n gian; néi dung cèt truyÖn cña nã lµ kÓ l¹i truyÖn tÝch c¸c nh©n vËt lÞch sö hoÆc gi¶i thÝch nguån gèc c¸c phong vËt ®Þa ph­¬ng theo quan ®iÓm cña nh©n d©n; biÖn ph¸p nghÖ thuËt phæ biÕn cña nã lµ khoa tr­¬ng, phãng ®¹i, ®ång thêi nã còng sö dông nh÷ng yÕu tè h­ ¶o, thÇn k× nh­ cæ tÝch vµ thÇn tho¹i; nã kh¸c cæ tÝch ë chç kh«ng nh»m ph¶n ¸nh xung ®ét gia ®×nh, sinh ho¹t x· héi vµ sè phËn c¸ nh©n mµ th­êng ph¶n ¸nh nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ph¹m vi quèc gia, d©n téc réng lín; nã kh¸c thÇn tho¹i ë chç nhµo nÆn tù nhiªn vµ x· héi trªn c¬ së sù thËt lÞch sö cô thÓ chø kh«ng ph¶i hoµn toµn trong trÝ t­ëng t­îng vµ b»ng trÝ t­ëng t­îng" (NhiÒu t¸c gi¶. TruyÒn thèng anh hïng d©n téc trong lo¹i h×nh tù sù d©n gian ViÖt Nam, NXB Khoa häc x· héi, H., 1971). . 3. C¸c truyÒn thuyÕt vÒ thêi ®¹i Hïng V­¬ng - thêi ®¹i më ®Çu lÞch sö ViÖt Nam (c¸ch ngµy nay kho¶ng bèn ngh×n n¨m vµ kÐo dµi chõng hai ngh×n n¨m) nh­: Con Rång ch¸u Tiªn; B¸nh ch­ng, b¸nh giÇy; S¬n Tinh, Thñy Tinh; Th¸nh Giãng... ®Òu g¾n víi viÖc nhËn thøc vÒ nguån gèc d©n téc vµ c«ng cuéc dùng n­íc, gi÷ n­íc d­íi thêi c¸c vua Hïng. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. TruyÒn thuyÕt Con Rång ch¸u Tiªn cã nhiÒu chi tiÕt thÓ hiÖn tÝnh chÊt k× l¹, lín lao, ®Ñp ®Ï vÒ nguån gèc vµ h×nh d¹ng cña L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬. Tr­íc hÕt, c¶ hai ®Òu thuéc dßng dâi c¸c thÇn. L¹c Long Qu©n lµ con trai thÇn Long N÷ (th­êng ë d­íi n­íc), ¢u C¬ thuéc dßng hä ThÇn N«ng (ë trªn nói). Thø hai, L¹c Long Qu©n cã søc khoÎ v« ®Þch, cã nhiÒu phÐp l¹, th­êng gióp d©n diÖt trõ yªu qu¸i, d¹y d©n c¸ch trång trät, ch¨n nu«i; ¢u C¬ xinh ®Ñp tuyÖt trÇn. 2. VÒ viÖc kÕt duyªn cña L¹c Long Qu©n cïng ¢u C¬ vµ chuyÖn ¢u C¬ sinh në cã nhiÒu ®iÒu k× l¹: Mét vÞ thÇn sèng d­íi n­íc kÕt duyªn cïng mét ng­êi thuéc dßng hä ThÇn N«ng ë trªn nói cao; ¢u C¬ kh«ng sinh në theo c¸ch b×nh th­êng. Nµng sinh ra mét c¸i bäc mét tr¨m trøng, tr¨m trøng l¹i në ra mét tr¨m ng­êi con ®Ñp ®Ï l¹ th­êng. §µn con kh«ng cÇn bó mím mµ tù lín lªn nh­ thæi, mÆt mòi kh«i ng«, khoÎ m¹nh nh­ thÇn. L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬ chia con ra lµm hai: n¨m m­¬i ng­êi theo cha xuèng biÓn, n¨m m­¬i ng­êi theo mÑ lªn nói. Chia nh­ vËy lµ ®Ó khi cã viÖc g× th× gióp ®ì lÉn nhau. 3. Chi tiÕt t­ëng t­îng, k× ¶o lµ nh÷ng chi tiÕt kh«ng cã thËt. §ã lµ nh÷ng chi tiÕt cã tÝnh chÊt hoang ®­êng, k× l¹. Trong truyÖn truyÒn thuyÕt, nh©n d©n s¸ng t¹o ra nh÷ng chi tiÕt t­ëng t­îng, k× ¶o nh»m dùng lªn nh÷ng c©u chuyÖn thÇn k×, gi¶i thÝch nh÷ng sù kiÖn, sù viÖc ch­a thÓ gi¶i thÝch theo c¸ch th«ng th­êng hoÆc lµ ®Ó thÇn th¸nh ho¸ c¸c nh©n vËt mµ nh©n d©n ng­ìng mé, t«n sïng. Trong truyÖn Con Rång ch¸u Tiªn, nh÷ng chi tiÕt nµy cã vai trß t« ®Ëm tÝnh chÊt k× l¹, ®Ñp ®Ï cña c¸c nh©n vËt (L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬), ®ång thêi chøng tá ng­êi ViÖt cã nguån gèc kh¸c th­êng, rÊt cao quý vµ ®Ñp ®Ï. Qua viÖc thÇn k× ho¸, linh thiªng ho¸ nguån gèc d©n téc, nh©n d©n ta muèn nh¾n nhñ ng­êi ®êi sau h·y lu«n lu«n tù hµo, t«n kÝnh tæ tiªn m×nh. C¸c chi tiÕt t­ëng t­îng, k× ¶o trong truyÖn võa ph¶n ¸nh mét tr×nh ®é hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh ë giai ®o¹n lÞch sö s¬ khai, võa lµ kÕt qu¶ cña ãc t­ëng t­îng phi th­êng cña ng­êi L¹c ViÖt. 4. TruyÖn Con Rång ch¸u Tiªn tuy cã nh÷ng yÕu tè t­ëng t­îng, k× ¶o nh­ng vÒ c¬ b¶n ®· gi¶i thÝch, suy t«n nguån gèc cña ®Êt n­íc ta. §ång thêi truyÖn còng thÓ hiÖn niÒm tù hµo d©n téc, ý nguyÖn ®oµn kÕt, thèng nhÊt tõ xa x­a cña céng ®ång ng­êi ViÖt: dï ë bÊt cø ®©u, ®ång b»ng hay miÒn nói, trong Nam hay ngoµi B¾c, ng­êi ViÖt Nam ®Òu lµ con ch¸u c¸c vua Hïng, cã chung dßng dâi "con Rång ch¸u Tiªn", v× thÕ ph¶i biÕt th­¬ng yªu, ®ïm bäc lÉn nhau. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1*. ë ViÖt Nam, cßn cã mét sè d©n téc kh¸c còng cã mét sè truyÖn gi¶i thÝch nguån gèc d©n téc t­¬ng tù nh­ truyÖn Con Rång ch¸u Tiªn, ®ã lµ truyÖn Qu¶ trøng thiªng (trøng §iÕng do ®«i chim ¢y c¸i u¸ sinh ra trong sö thi thÇn tho¹i §Î ®Êt ®Î n­íc cña ng­êi M­êng, lµ chiÕc trøng thiªng do chim ¤ng T«n sinh ra trong sö thi ¼m Öt lu«ng cña ng­êi Th¸i), lµ hµng tr¨m dÞ b¶n vÒ truyÖn Qu¶ bÇu mÑ tõ vïng T©y B¾c xuèng ®Õn vïng Trung bé. Sù gièng nhau nµy chøng tá, tuy cã sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é kinh tÕ nh­ng qu¸ tr×nh nhËn thøc vÒ céng ®ång huyÕt thèng vµ sù ph¸t triÓn t­ duy cña c¸c d©n téc lµ mét qu¸ tr×nh tù nhiªn vµ tÊt yÕu. Trong t©m thøc céng ®ång, con ng­êi ra ®êi g¾n bã chÆt chÏ víi tù nhiªn, lµ s¶n phÈm cña thiªn nhiªn. 2. Tãm t¾t: X­a, ë miÒn ®Êt L¹c ViÖt cã mét vÞ thÇn thuéc nßi Rång, tªn lµ L¹c Long Qu©n. Trong mét lÇn lªn c¹n gióp d©n diÖt trõ yªu qu¸i, L¹c Long Qu©n ®· gÆp vµ kÕt duyªn cïng nµng ¢u C¬ vèn thuéc dßng hä ThÇn N«ng, sèng ë vïng nói cao ph­¬ng B¾c. Sau ®ã ¢u C¬ cã mang vµ ®Î ra c¸i bäc mét tr¨m trøng; në ra mét tr¨m ng­êi con. V× L¹c Long Qu©n kh«ng quen sèng trªn c¹n nªn hai ng­êi ®· chia nhau mçi ng­êi mang n¨m m­¬i ng­êi con, ng­êi lªn rõng, kÎ xuèng biÓn. Ng­êi con tr­ëng theo ¢u C¬ ®­îc t«n lªn lµm vua, x­ng lµ Hïng V­¬ng, ®ãng ®« ë ®Êt Phong Ch©u, ®Æt tªn n­íc lµ V¨n Lang. Khi vua cha chÕt th× truyÒn ng«i cho con tr­ëng, tõ ®ã vÒ sau cø cha truyÒn con nèi ®Õn m­êi t¸m ®êi, ®Òu lÊy hiÖu lµ Hïng V­¬ng. 3. Lêi kÓ: Muèn kÓ diÔn c¶m truyÖn Con Rång ch¸u Tiªn, cÇn b¸m s¸t c¸c chi tiÕt c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh giäng kÓ. - Tõ "Ngµy x­a" ®Õn "hiÖn lªn" kÓ b»ng giäng trÇm. - Tõ "BÊy giê" ®Õn "®iÖn Long Trang" kÓ b»ng giäng håi t­ëng, ®Õn "nh­ thÇn" th× ngõng l©u h¬n khi kÕt thóc ®o¹n tr­íc vµ khi kÓ "ThÕ råi..." chuyÓn sang giäng cao h¬n. - Chó ý thÓ hiÖn tÝnh chÊt cña lêi tho¹i (giäng "than thë" cña ¢u C¬, giäng "ph©n trÇn" cña L¹c Long Qu©n). §o¹n cuèi kÓ chËm vµ nhÊn giäng, thÓ hiÖn niÒm tù hµo. B¸nh ch­ng, b¸nh giÇy (TruyÒn thuyÕt) I. VÒ thÓ lo¹i (Xem trong bµi Con Rång ch¸u Tiªn). II. KIÕn thøc c¬ b¶n 1. "Tæ tiªn ta tõ khi dùng n­íc, ®· truyÒn ®­îc s¸u ®êi" – lêi nãi cña Vua Hïng x¸c ®Þnh thêi gian x¶y ra c©u chuyÖn. Vua Hïng chän ng­êi nèi ng«i trong hoµn c¶nh ®Êt n­íc thanh b×nh vµ nhµ vua ®· giµ. ý ®Þnh cña vua trong viÖc chän ng­êi nèi ng«i tøc ph¶i nèi ®­îc chÝ cña vua, kh«ng nhÊt thiÕt lµ con tr­ëng. ChÝnh v× thÕ, nhµ vua dïng h×nh thøc thö tµi ®Ó chän (nh©n lÔ Tiªn v­¬ng, ai lµm võa ý vua sÏ ®­îc truyÒn ng«i). 2. Trong sè c¸c ng­êi con cña vua, chØ cã Lang Liªu ®­îc thÇn gióp ®ì, v×: MÑ chµng tr­íc kia bÞ vua cha ghÎ l¹nh, èm råi chÕt. So víi anh em, chµng lµ ng­êi thiÖt thßi nhÊt. MÆt kh¸c, tuy lµ con vua, nh­ng "tõ khi lín lªn, ra ë riªng" chµng "chØ ch¨m lo viÖc ®ång ¸ng, trång lóa, trång khoai" – sèng cuéc sèng nh­ d©n th­êng. §ång thêi, chµng lµ ng­êi hiÓu ®­îc ý thÇn: "Trong trêi ®Êt, kh«ng g× quý b»ng h¹t g¹o"; ®ång thêi chµng cã trÝ s¸ng t¹o ®Ó thùc hiÖn ®­îc ý ®ã: lÊy g¹o lµm b¸nh ®Ó lÔ Tiªn v­¬ng. 3. Hai thø b¸nh cña Lang Liªu ®­îc vua cha chän ®Ó tÕ Trêi, §Êt, Tiªn v­¬ng vµ Lang Liªu ®­îc chän nèi ng«i vua v×: hai thø b¸nh ®ã thÓ hiÖn c«ng søc lao ®éng ch¨m chØ, cÇn cï vµ thÓ hiÖn sù quý träng nghÒ n«ng, quý träng s¶n phÈm do con ng­êi lµm ra; hai thø b¸nh ®ã thÓ hiÖn ý t­ëng s¸ng t¹o s©u xa: b¸nh trßn t­îng h×nh Trêi, b¸nh vu«ng t­îng h×nh §Êt, víi c¸ch thøc gãi "c¸c thø thÞt mì, ®Ëu xanh, l¸ dong lµ t­îng cÇm thó, c©y cá mu«n loµi" vµ "l¸ bäc ngoµi, mÜ vÞ ®Ó trong" thÓ hiÖn mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a con ng­êi víi thiªn nhiªn trong lèi sèng vµ trong nhËn thøc truyÒn thèng cña ng­êi ViÖt Nam; ®ång thêi thÓ hiÖn truyÒn thèng ®oµn kÕt, g¾n bã vµ tinh thÇn ®ïm bäc nhau gi÷a nh÷ng ng­êi d©n ®Êt ViÖt vèn lµ anh em sinh tõ mét bäc trøng L¹c Long - ¢u C¬. ViÖc vua Hïng chän Lang Liªu nèi ng«i chøng tá vua träng ng­êi võa cã tµi cã ®øc võa cã lßng hiÕu th¶o; ®ång thêi qua ®ã còng ®Ò cao lao ®éng vµ phÈm chÊt s¸ng t¹o trong lao ®éng cña nh©n d©n. 4. TruyÒn thuyÕt B¸nh ch­ng, b¸nh giÇy cã nhiÒu ý nghÜa, trong ®ã næi bËt nhÊt lµ: th«ng qua viÖc gi¶i thÝch nguån gèc sù vËt (b¸nh ch­ng, b¸nh giÇy – hai thø b¸nh tiªu biÓu cho truyÒn thèng v¨n ho¸ Èm thùc cña ng­êi ViÖt Nam trong dÞp tÕt cæ truyÒn ViÖt Nam), truyÖn ®Ò cao trÝ th«ng minh vµ lßng hiÕu th¶o cña ng­êi lao ®éng, ®Ò cao nghÒ n«ng. Qua c¸ch vua Hïng lùa chän ng­êi nèi ng«i lµ Lang Liªu, truyÖn cßn ®Ò cao ý thøc t«n kÝnh tæ tiªn, x©y dùng phong tôc tËp qu¸n trªn c¬ së coi träng nh÷ng gi¸ trÞ s¸ng t¹o thiªng liªng cña nh©n d©n, ca ngîi truyÒn thèng ®¹o lÝ cao ®Ñp cña d©n téc ViÖt Nam. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t: Vua Hïng V­¬ng thø s¸u muèn t×m trong sè hai m­¬i ng­êi con trai mét ng­êi thËt tµi ®øc ®Ó nèi ng«i nªn ®· ra ®iÒu kiÖn: kh«ng nhÊt thiÕt lµ con tr­ëng, ai lµm võa ý nhµ vua trong lÔ Tiªn v­¬ng sÏ ®­îc truyÒn ng«i. C¸c lang ®ua nhau s¾m lÔ thËt hËu, thËt ngon. Lang Liªu, ng­êi con trai thø m­êi t¸m, rÊt buån v× nhµ nghÌo, chØ quen víi viÖc trång khoai trång lóa, kh«ng biÕt lÊy ®©u ra cña ngon vËt l¹ lµm lÔ nh­ nh÷ng lang kh¸c. Sau mét ®ªm n»m méng, ®­îc mét vÞ thÇn m¸ch n­íc, chµng bÌn lÊy g¹o nÕp, ®Ëu xanh vµ thÞt lîn lµm thµnh hai thø b¸nh lo¹i h×nh trßn, lo¹i h×nh vu«ng d©ng lªn vua. Vua thÊy b¸nh ngon, l¹i thÓ hiÖn ®­îc ý nghÜa s©u s¾c nªn lÊy hai thø b¸nh Êy tÕ Trêi, §Êt vµ lÔ Tiªn v­¬ng, ®Æt tªn b¸nh h×nh trßn lµ b¸nh giÇy, b¸nh h×nh vu«ng lµ b¸nh ch­ng vµ truyÒn ng«i cho Lang Liªu. Tõ ®ã, viÖc gãi b¸nh ch­ng vµ b¸nh giÇy cóng lÔ tæ tiªn trë thµnh phong tôc kh«ng thÓ thiÕu trong ngµy TÕt cña ng­êi ViÖt Nam. 2. Lêi kÓ: Khi kÓ cÇn chó ý thÓ hiÖn b»ng nhiÒu giäng ®iÖu kh¸c nhau cho phï hîp víi c¸c nh©n vËt trong truyÖn. Cô thÓ: - §o¹n tõ ®Çu ®Õn "vµ nãi" thÓ hiÖn lêi ng­êi dÉn chuyÖn chËm r·i. - C©u nãi "Tæ tiªn ta (...) cã Tiªn v­¬ng chøng gi¸m" thÓ hiÖn lêi cña nhµ vua tuyªn bè ý ®Þnh truyÒn ng«i vµ c¸ch thö tµi, cÇn tr×nh bµy b»ng giäng trÇm tÜnh, uy nghiªm. - §o¹n tiÕp theo "Ng­êi buån nhÊt (...) khoai lóa tÇm th­êng qu¸!" thÓ hiÖn sù b¨n kho¨n, tr¨n trë cña Lang Liªu khi nghe lêi tuyªn bè cña vua cha vµ nghÜ ®Õn c¶nh ngé cña m×nh. - Lêi cña vÞ thÇn linh "Trong trêi ®Êt (...) mµ lÔ Tiªn v­¬ng" tr×nh bµy b»ng giäng trÇm l¾ng, thiªng liªng. - TiÕp theo, "TØnh dËy (...) khen ngon" vÉn lµ lêi ng­êi dÉn chuyÖn nh­ng ®iÓm nót cña c©u chuyÖn ®· ®­îc më ra, cÇn tr×nh bµy b»ng giäng vui vÎ, trong s¸ng. - §o¹n cuèi ("Tõ ®Êy (...) h­¬ng vÞ ngµy TÕt") còng lµ lêi dÉn chuyÖn nh­ng lµ sau khi c©u chuyÖn thö tµi ®· kÕt thóc, Lang Liªu lªn lµm vua nªn thÓ hiÖn b»ng giäng trong s¸ng, tù hµo. 3. Ngµy nay, vµo dÞp TÕt, nh©n d©n ta vÉn cßn l­u gi÷ thãi quen lµm b¸nh ch­ng, b¸nh giÇy (nh­ lµ mét mãn ¨n kh«ng thÓ thiÕu trong ngµy TÕt, còng nh­ lµ mét phÈm vËt kh«ng thÓ thiÕu ®Ó cóng lÔ tæ tiªn). Phong tôc Êy võa thÓ hiÖn nÐt ®Ñp trong sinh ho¹t v¨n ho¸ Èm thùc cña ng­êi ViÖt ta, võa thÓ hiÖn ý thøc t«n kÝnh tæ tiªn, t«n kÝnh nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña d©n téc. Phong tôc Êy còng ®ång thêi lµ lêi nh¾n nhñ víi con ch¸u ®êi nay vÒ viÖc g×n gi÷ vµ ph¸t huy nh÷ng truyÒn thèng ®¹o lÝ tèt ®Ñp cña «ng cha ta ngµy tr­íc. 4*. TruyÖn cã nhiÒu chi tiÕt hay vµ hÊp dÉn. Mét trong nh÷ng chi tiÕt Êy lµ chuyÖn Lang Liªu lµm b¸nh. Chi tiÕt nµy hÊp dÉn ng­êi ®äc bëi cïng víi sù cÇn cï hiÕu th¶o, Lang Liªu ®· chøng tá m×nh lµ ng­êi xøng ®¸ng ®­îc truyÒn ng«i. Chµng hoµng tö thø m­êi t¸m cña vua Hïng ®· lµm ra mét thø b¸nh võa ngon l¹i võa s¸ng t¹o b»ng sù th«ng minh vµ tµi trÝ cña m×nh. Vµ v× thÕ, chµng kh«ng nh÷ng lµm cho vua cha c¶m thÊy hµi lßng mµ c¸c lang kh¸c còng tá ra mÕn phôc. Tõ vµ cÊu t¹o cña tõ tiÕng ViÖt I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Tõ vµ ®¬n vÞ cÊu t¹o tõ 1. 1. LËp danh s¸ch c¸c tõ vµ c¸c tiÕng trong c¸c c©u sau: ThÇn / d¹y / d©n / c¸ch / trång trät, / ch¨n nu«i / vµ / c¸ch / ¨n ë. (Con Rång ch¸u Tiªn) C¸c dÊu g¹ch chÐo lµ dÊu hiÖu l­u ý vÒ ranh giíi gi÷a c¸c tõ. Nh­ vËy, cã tõ chØ gåm mét tiÕng, cã tõ l¹i gåm hai tiÕng. TiÕng ThÇn d¹y d©n c¸ch trång trät ch¨n nu«i vµ ¨n ë Tõ ThÇn d¹y d©n c¸ch trång trät ch¨n nu«i vµ ¨n ë 1. 2. Trong b¶ng trªn, nh÷ng tõ nµo gåm mét tiÕng, nh÷ng tõ nµo gåm hai tiÕng? - Nh÷ng tõ mét tiÕng: ThÇn, d¹y, d©n, c¸ch, vµ; - Nh÷ng tõ hai tiÕng: trång trät, ch¨n nu«i, ¨n ë. Nh­ vËy, trong c©u nµy, sè l­îng tiÕng nhiÒu h¬n sè l­îng tõ. 1. 3. Ph©n biÖt gi÷a tõ vµ tiÕng? - TiÕng dïng ®Ó cÊu t¹o nªn tõ. Tõ ®­îc t¹o bëi mét hoÆc hai tiÕng trë lªn. - Tõ dïng ®Ó cÊu t¹o nªn c©u. Vai trß cña tõ ®­îc thÓ hiÖn trong mèi quan hÖ víi c¸c tõ kh¸c trong c©u. 1. 4. Khi nµo mét tiÕng ®­îc coi lµ tõ? Mét tiÕng nµo ®Êy ®­îc coi lµ tõ chØ khi nã cã kh¶ n¨ng tham gia cÊu t¹o c©u. TiÕng mµ kh«ng dïng ®­îc ®Ó cÊu t¹o c©u th× còng kh«ng mang ý nghÜa nµo c¶ vµ nh­ thÕ kh«ng ph¶i lµ tõ. 1. 5. Tõ lµ g×? Cã thÓ quan niÖm: Tõ lµ ®¬n vÞ ng«n ng÷ nhá nhÊt dïng ®Ó ®Æt c©u. 2. C¸c kiÓu cÊu t¹o tõ tiÕng ViÖt 2.1. §iÒn c¸c tõ vµo b¶ng ph©n lo¹i: KiÓu cÊu t¹o tõ C¸c tõ cô thÓ Tõ ®¬n Tõ, ®Êy, n­íc, ta, ch¨m, nghÒ, vµ, cã, tôc, ngµy, TÕt, lµm Tõ phøc Tõ ghÐp ch¨n nu«i, b¸nh ch­ng, b¸nh giÇy Tõ l¸y trång trät 2.2. Tõ ®¬n vµ tõ phøc kh¸c nhau nh­ thÕ nµo? - Tõ ®¬n lµ tõ chØ gåm mét tiÕng; - Tõ phøc lµ tõ gåm Ýt nhÊt hai tiÕng. 2.3. C¸c lo¹i tõ phøc cã g× kh¸c nhau vÒ cÊu t¹o? Tõ phøc cã hai lo¹i kh¸c nhau theo cÊu t¹o lµ tõ ghÐp vµ tõ l¸y. - Tõ ghÐp lµ nh÷ng tõ ®­îc cÊu t¹o b»ng c¸ch ghÐp nh÷ng tiÕng l¹i víi nhau. C¸c tiÕng ®­îc ghÐp Êy cã quan hÖ víi nhau vÒ ý nghÜa. - Tõ l¸y lµ nh÷ng tõ ®­îc cÊu t¹o b»ng c¸ch l¸y l¹i (®iÖp l¹i) mét phÇn hay toµn bé ©m cña tiÕng ban ®Çu. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. §äc c©u v¨n vµ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu bªn d­íi: [...] Ng­êi ViÖt Nam ta – con ch¸u vua Hïng – khi nh¾c ®Õn nguån gèc cña m×nh, th­êng x­ng lµ con Rång ch¸u Tiªn. (Con Rång ch¸u Tiªn) a) C¸c tõ nguån gèc, con ch¸u thuéc kiÓu tõ ghÐp. b) Nh÷ng tõ ®ång nghÜa víi tõ nguån gèc: céi nguån, gèc g¸c... c) C¸c tõ ghÐp chØ quan hÖ th©n thuéc theo kiÓu con ch¸u, anh chÞ, «ng bµ: anh em, cËu mî, c« d×, chó b¸c, ... 2. Quy t¾c s¾p xÕp c¸c tiÕng trong tõ ghÐp chØ quan hÖ th©n thuéc: - GhÐp dùa vµo quan hÖ giíi tÝnh – nam tr­íc n÷ sau: «ng bµ, cha mÑ, anh chÞ, chó d×, cËu mî, b¸c b¸ ... (cã thÓ gÆp ngo¹i lÖ: mÑ cha, c« chó, ...). - GhÐp dùa vµo thø bËc, tuæi t¸c – trªn tr­íc d­íi sau, lín tr­íc bÐ sau: b¸c ch¸u, chó ch¸u, d× ch¸u, chÞ em, anh em, ch¸u ch¾t, ... (cã thÓ gÆp ngo¹i lÖ: chó b¸c, cha «ng, cô kÞ, ...). 3. C¸c tiÕng ®øng sau trong c¸c tõ ghÐp b¸nh r¸n, b¸nh nÕp, b¸nh dÎo, b¸nh n­íng, b¸nh gèi, b¸nh t«m, b¸nh tÎ, b¸nh gai, b¸nh xèp, b¸nh khóc, b¸nh khoai,... cã thÓ nªu nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ c¸ch chÕ biÕn, chÊt liÖu, tÝnh chÊt, h×nh d¸ng cña b¸nh: Nªu c¸ch chÕ biÕn b¸nh (b¸nh) r¸n, n­íng, nhóng, tr¸ng, ... Nªu tªn chÊt liÖu cña b¸nh (b¸nh) nÕp, tÎ, t«m, khoai, ... Nªu tÝnh chÊt cña b¸nh (b¸nh) dÎo, xèp, ... Nªu h×nh d¸ng cña b¸nh (b¸nh) gèi, gai, ... 4. Tõ l¸y thót thÝt trong c©u “NghÜ tñi th©n, c«ng chóa ót ngåi khãc thót thÝt.” miªu t¶ c¸i g×? Tõ l¸y thót thÝt trong c©u trªn miªu t¶ s¾c th¸i tiÕng khãc cña c«ng chóa ót. 5. Nh÷ng tõ l¸y nµo th­êng ®­îc dïng ®Ó t¶ tiÕng c­êi, giäng nãi, d¸ng ®iÖu? - Tõ l¸y tiÕng c­êi: khanh kh¸ch, khóc khÝch, khµ khµ, s»ng sÆc, h« hè, ha h¶, hÒnh hÖch, ... - Tõ l¸y t¶ giäng nãi: åm åm, khµn khµn, thá thÎ, nhá nhÎ, lÐo nhÐo, lÌ nhÌ, ... - Tõ l¸y t¶ d¸ng ®iÖu: lom khom, lõ ®õ, lõ lõ, l¶ l­ít, khÖnh kh¹ng, nghªnh ngang, khóm nóm, ... Giao tiÕp, v¨n b¶n vµ ph­¬ng thøc biÓu ®¹t I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. V¨n b¶n vµ môc ®Ých giao tiÕp a) Em lµm thÕ nµo khi cÇn biÓu ®¹t mét ®iÒu g× ®ã cho ng­êi kh¸c biÕt? Khi cÇn biÓu ®¹t mét ®iÒu g× ®ã (mét t­ t­ëng, t×nh c¶m, nguyÖn väng, ...) cho ng­êi kh¸c biÕt th× ta dïng ng«n ng÷ nãi hoÆc viÕt (cã thÓ mét c©u hoÆc nhiÒu c©u). b) ChØ dïng mét c©u cã thÓ biÓu ®¹t mét c¸ch trän vÑn, ®Çy ®ñ, râ rµng t­ t­ëng, t×nh c¶m, nguyÖn väng cña m×nh cho ng­êi kh¸c biÕt ®­îc kh«ng? Mét c©u th­êng mang mét néi dung nµo ®ã t­¬ng ®èi trän vÑn. Nh­ng ®Ó biÓu ®¹t nh÷ng néi dung thùc sù ®Çy ®ñ, trän vÑn mét c¸ch râ rµng th× mét c©u nhiÒu khi kh«ng ®ñ. c) Lµm c¸ch nµo ®Ó cã thÓ biÓu ®¹t ®Çy ®ñ, trän vÑn, râ rµng t­ t­ëng, t×nh c¶m, nguyÖn väng cña m×nh? Ph¶i dïng v¨n b¶n ®Ó biÓu ®¹t th× míi ®¶m b¶o cho ng­êi kh¸c hiÓu ®­îc ®Çy ®ñ, trän vÑn, râ rµng t­ t­ëng, t×nh c¶m cña m×nh. d) §äc kÜ c©u ca dao sau: Ai ¬i gi÷ chÝ cho bÒn Dï ai xoay h­íng ®æi nÒn mÆc ai H·y suy nghÜ ®Ó tr¶ lêi: - C©u ca dao nµy ®­îc s¸ng t¸c nh»m môc ®Ých g×? - Nã nãi lªn ®iÒu g× (chñ ®Ò)? - C©u 6 vµ c©u 8 trong c©u ca dao nµy quan hÖ víi nhau nh­ thÕ nµo? Chóng liªn kÕt vÒ luËt th¬ vµ vÒ ý víi nhau ra sao? - C©u ca dao nµy ®· biÓu ®¹t ®­îc trän vÑn mét ý ch­a? - Cã thÓ xem c©u ca dao nµy lµ mét v¨n b¶n kh«ng? Gîi ý: C©u ca dao nµy ®­îc s¸ng t¸c nh»m khuyªn nhñ con ng­êi, víi chñ ®Ò gi÷ chÝ cho bÒn. VÒ luËt th¬, vÇn (bÒn - nÒn) lµ yÕu tè liªn kÕt hai c©u 6 vµ 8. VÒ ý nghÜa, c©u 8 nãi râ gi÷ chÝ cho bÒn lµ thÕ nµo: lµ v÷ng vµng, kh«ng dao ®éng khi ng­êi kh¸c thay ®æi chÝ h­íng. Quan hÖ liªn kÕt ý ë ®©y lµ gi¶i thÝch, c©u sau lµm râ ý cho c©u tr­íc. C©u ca dao nµy lµ mét v¨n b¶n. ®) V× sao cã thÓ xem lêi ph¸t biÓu cña thÇy (c«) hiÖu tr­ëng trong lÔ khai gi¶ng n¨m häc còng lµ mét v¨n b¶n? Lêi thÇy (c«) hiÖu tr­ëng ph¸t biÓu trong lÔ khai gi¶ng n¨m häc lµ mét v¨n b¶n (nãi) v×: - Nã gåm mét chuçi lêi - Cã chñ ®Ò: Th­êng lµ nªu thµnh tÝch, h¹n chÕ trong n¨m häc võa qua, ®Ò ra vµ kªu gäi thùc hiÖn tèt nhiÖm vô cña n¨m häc míi. - C¸c bé phËn cña bµi ph¸t biÓu liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau theo chñ ®Ò vµ c¸ch diÔn ®¹t. e) Em viÕt mét bøc th­ cho b¹n bÌ, cã ph¶i lµ em t¹o lËp mét v¨n b¶n kh«ng? - Bøc th­ còng lµ mét d¹ng v¨n b¶n viÕt. Nã cã chñ ®Ò vµ th­êng lµ th«ng b¸o t×nh h×nh cña ng­êi viÕt, hái han t×nh h×nh cña ng­êi nhËn; - V× vËy, viÕt th­ còng cã nghÜa lµ t¹o lËp mét v¨n b¶n. g) Bµi th¬, truyÖn kÓ (cã thÓ lµ kÓ b»ng miÖng hoÆc b»ng ch÷ viÕt), c©u ®èi cã ph¶i lµ v¨n b¶n kh«ng? Bµi th¬, truyÖn kÓ - truyÒn miÖng hay b»ng ch÷ viÕt, c©u ®èi ®Òu lµ v¨n b¶n. h) §¬n xin (hay ®Ò nghÞ,...), thiÕp mêi cã ph¶i lµ v¨n b¶n kh«ng? §¬n xin (hay ®Ò nghÞ,...), thiÕp mêi còng lµ nh÷ng d¹ng v¨n b¶n. Nh­ vËy, thÕ nµo lµ v¨n b¶n? V¨n b¶n lµ chuçi lêi nãi miÖng hay bµi viÕt cã chñ ®Ò thèng nhÊt, cã liªn kÕt, m¹ch l¹c, vËn dông ph­¬ng thøc biÓu ®¹t phï hîp ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých giao tiÕp. 2. KiÓu v¨n b¶n vµ ph­¬ng thøc biÓu ®¹t cña v¨n b¶n a) Víi nh÷ng môc ®Ých giao tiÕp cô thÓ kh¸c nhau, ng­êi ta sÏ ph¶i sö dông nh÷ng kiÓu v¨n b¶n víi nh÷ng ph­¬ng thøc biÓu ®¹t kh¸c nhau sao cho phï hîp. D­íi ®©y lµ s¸u kiÓu v¨n b¶n t­¬ng øng víi s¸u ph­¬ng thøc biÓu ®¹t, em h·y lùa chän môc ®Ých giao tiÕp cho s½n ®Ó ®iÒn vµo b¶ng sao cho phï hîp. - C¸c môc ®Ých giao tiÕp: + Tr×nh bµy diÔn biÕn sù viÖc; + T¸i hiÖn tr¹ng th¸i sù vËt, con ng­êi; + Nªu ý kiÕn ®¸nh gi¸, bµn luËn; + Bµy tá t×nh c¶m, c¶m xóc; + Giíi thiÖu ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, ph­¬ng ph¸p; + Tr×nh bµy ý muèn, quyÕt ®Þnh nµo ®ã, thÓ hiÖn quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm gi÷a ng­êi vµ ng­êi. TT KiÓu v¨n b¶n - ph­¬ng thøc biÓu ®¹t Môc ®Ých giao tiÕp 1 Tù sù (kÓ chuyÖn, t­êng thuËt) 2 Miªu t¶ 3 BiÓu c¶m 4 NghÞ luËn 5 ThuyÕt minh 6 Hµnh chÝnh - c«ng vô b) Víi c¸c t×nh huèng giao tiÕp sau, h·y lùa chän kiÓu v¨n b¶n víi ph­¬ng thøc biÓu ®¹t t­¬ng øng: - Hai ®éi bãng ®¸ muèn xin phÐp sö dông s©n vËn ®éng cña thµnh phè; - T­êng thuËt diÔn biÕn trËn ®Êu bãng ®¸; - T¶ l¹i nh÷ng pha bãng ®Ñp trong trËn ®Êu; - Giíi thiÖu qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ thµnh tÝch thi ®Êu cña hai ®éi; - Bµy tá lßng yªu mÕn m«n bãng ®¸; - B¸c bá ý kiÕn cho r»ng bãng ®¸ lµ m«n thÓ thao tèn kÐm, lµm ¶nh h­ëng kh«ng tèt tíi viÖc häc tËp vµ c«ng t¸c cña nhiÒu ng­êi. Gîi ý tr¶ lêi: S¾p xÕp c¸c t×nh huèng giao tiÕp ®· cho vµo b¶ng trªn, ta cã thø tù lÇn l­ît lµ: (6), (1), (2), (5), (3), (4). II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. C¸c v¨n b¶n d­íi ®©y sö dông ph­¬ng thøc biÓu ®¹t nµo: a) Mét h«m, mÑ C¸m ®­a cho TÊm vµ C¸m mçi ®øa mét c¸i giá, sai ®i b¾t t«m, b¾t tÐp vµ høa, ®øa nµo b¾t ®­îc ®Çy giá sÏ th­ëng cho mét c¸i yÕm ®á. TÊm vèn ch¨m chØ, l¹i sî d× m¾ng nªn m¶i miÕt suèt buæi b¾t ®Çy mét giá c¶ t«m lÉn tÐp. Cßn C¸m quen ®­îc nu«ng chiÒu, chØ ham ch¬i nªn m·i ®Õn chiÒu ch¼ng b¾t ®­îc g×. ThÊy TÊm b¾t ®­îc ®Çy giá, C¸m b¶o chÞ: ChÞ TÊm ¬i, chÞ TÊm! §Çu chÞ lÊm ChÞ hôp cho s©u KÎo vÒ d× m¾ng TÊm t­ëng thËt, hôp xuèng th× C¸m trót hÕt giá t«m tÐp cña TÊm vµo giá m×nh, råi ch¹y vÒ nhµ tr­íc. (TÊm C¸m) b) Tr¨ng ®ang lªn. MÆt s«ng lÊp lo¸ng ¸nh vµng. Nói Trïm C¸t ®øng sõng s÷ng bªn bê s«ng thµnh mét khèi tÝm thÉm uy nghi, trÇm mÆc. D­íi ¸nh tr¨ng, dßng s«ng s¸ng rùc lªn, nh÷ng con sãng nhá l¨n t¨n gîn ®Òu m¬n man vç nhÑ vµo hai bªn bê c¸t. (KhuÊt Quang Thuþ, Trong c¬n giã lèc) c) Muèn x©y dùng mét ®Êt n­íc giµu m¹nh th× ph¶i cã nhiÒu ng­êi tµi giái. Muèn cã nhiÒu ng­êi tµi giái th× häc sinh ph¶i ra søc häc tËp v¨n ho¸ vµ rÌn luyÖn th©n thÓ, bëi v× chØ cã häc tËp vµ rÌn luyÖn th× c¸c em míi cã thÓ trë thµnh nh÷ng ng­êi tµi giái trong t­¬ng lai. (TrÝch Tµi liÖu h­íng dÉn ®éi viªn) d) Tróc xinh tróc mäc ®Çu ®×nh Em xinh em ®øng mét m×nh còng xinh. (Ca dao) ®) NÕu ta ®Èy qu¶ ®Þa cÇu quay quanh trôc theo h­íng tõ tay tr¸i sang tay ph¶i mµ chóng ta gäi lµ h­íng tõ t©y sang ®«ng th× hÇu hÕt c¸c ®iÓm trªn bÒ mÆt qu¶ ®Þa cÇu ®Òu chuyÓn ®éng, ®Òu thay ®æi vÞ trÝ vµ vÏ thµnh nh÷ng ®­êng trßn. (Theo §Þa lÝ 6) Gîi ý: Môc ®Ých giao tiÕp cña c¸c v¨n b¶n: a) KÓ l¹i chuyÖn TÊm bÞ C¸m lõa lÊy hÕt t«m tÐp. b) Miªu t¶ l¹i c¶nh ®ªm tr¨ng. c) Kªu gäi, thuyÕt phôc häc sinh cè g¾ng häc tËp vµ rÌn luyÖn; d) Bµy tá t©m t×nh; ®) Giíi thiÖu vÒ sù quay cña Tr¸i §Êt C¨n cø theo nh÷ng môc ®Ých giao tiÕp trªn, ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc kiÓu v¨n b¶n t­¬ng øng. 2. TruyÒn thuyÕt Con Rång, ch¸u Tiªn thuéc kiÓu v¨n b¶n nµo? V× sao em biÕt nh­ vËy? TruyÒn thuyÕt Con Rång, ch¸u Tiªn kÓ l¹i sù tÝch vÒ nguån gèc cña c¸c d©n téc sèng trªn ®Êt n­íc ta. V× thÕ, nã thuéc kiÓu v¨n b¶n tù sù. Th¸nh giãng (TruyÒn thuyÕt) I. VÒ thÓ lo¹i (Xem trong bµi Con Rång, ch¸u Tiªn). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. TruyÒn thuyÕt Th¸nh Giãng cã nhiÒu nh©n vËt (bè mÑ, d©n lµng, vua, sø gi¶..