Ôn tập môn Địa lý lớp 12

PHẦN I. KIẾN THỨC CƠ BẢN BÀI 1 . VIỆT NAM TRÊN ðƯỜNG ðỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP I. Kiến thức trọng tâm: 1) Công cuộc ñổi mới là một cuộc cải cách toàn diện về kinh tế-xã hội: a/ Bối cảnh: -Nước ta ñi lên từ một nền kinh tế nông nghiệp là chủ yếu, lại chịu hậu quả nặng nề của chiến tranh. -ðầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX, nền kinh tế rơi vào tình trạng khủng hoảng kéo dài. b/ Diễn biến: Công cuộc ñổi mới manh nha từ 1979, ñược xác ñịnh & ñẩy mạnh từ sau 1986. ðổi mới theo 3 xu thế: -Dân chủ hóa ñời sống KT-XH. -Phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo ñịnh hướng XHCN. -Tăng cường giao lưu & hợp tác với các nước trên thế giới. c/ Thành tựu ñạt ñược sau ðổi mới: -Thoát ra cuộc khủng hoảng kinh tế, lạm phát ñược ñẩy lùi. -Tốc ñộ tăng trưởng kinh tế cao -Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, hiện ñại hóa -Cơ cấu kinh tế lãnh thổ có nhiều chuyển biến rõ nét, hình thành các vùng kinh tế trọng ñiểm. -ðạt ñược thành tựu to lớn về xoá ñói giảm nghèo, ñời sống nhân dân ñược cải thiện. 2) Nước ta trong hội nhập quốc tế và khu vực: a/ Bối cảnh: -Toàn cầu hóa ñang là xu thế tất yếu. -Việt Nam và Hoa Kỳ bình thường hóa quan hệ từ ñầu năm 1995 và nước ta gia nhập ASEAN từ tháng 7 năm 1995. -Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). b/ Thành tựu ñạt ñược: -Thu hút mạnh nguồn vốn ñầu tư nước ngoài. -Hợp tác kinh tế-khoa học kỹ thuật, khai thác tài nguyên, bảo vệ môi trường, an ninh khu vựcñược ñẩy mạnh. -Tổng giá trị xuất nhập khẩu ngày càng tăng. 3) Một số ñịnh hướng chính ñể ñẩy mạnh công cuộc ñổi mới. - Thực hiện tăng trưởng ñi ñôi với xoá ñói giảm giảm nghèo - Hoàn thiện cơ chế chính sách của nền kinh tế tri thức. - ðẩy mạnh CNH- HðH gắn với nền kinh tế tri thức. - Phát triển bền vững, bảo vệ tài nguyên môi trường. - ðẩy mạnh phát triển y tế giáo dục II. Trả lời câu hỏi và bài tập: 1) Bối cảnh quốc tế những năm cuối thế kỷ XX có ảnh hưởng như thế nào ñến công cuộc ñổi mới ở nước ta? Bối cảnh quốc tế những năm cuối thế kỷ XX có ảnh hưởng ñến công cuộc ñổi mới ở nước ta: -Xu hướng tăng cường quan hệ, liên kết quốc tế mở rộng ñã thúc ñẩy quá trình hội nhập, ñổi mới nhanh chóng và toàn diện nền KT-XH ñất nước. -Việc phát triển mạnh mẽ khoa học, công nghệ cho phép nước ta học tập kinh nghiệm sản xuất, tranh thủ nguồn vốn và khoa học, công nghệ từ bên ngoài góp phần phát triển kinh tế. -Bối cảnh quốc tế ñặt nước ta vào thế bị cạnh tranh quyết liệt về kinh tế nên cần có những chính sách thích hợp nhằm phát triển ổn ñịnh bền vững về mặt KT-XH. 2) Tại sao nước ta ñặt ra vấn ñề ñổi mới KT-XH? -Sau khi ñất nước thống nhất năm 1975, nền kinh tế nước ta chịu hậu quả nặng nề của chiến tranh và lại ñi lên từ một nền nông nghiệp lạc hậu. -Bối cảnh trong nước và quốc tế cuối thập kỷ 70, ñầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX diễn biến hết sức phức tạp. -Nước ta nằm trong tình trạng khủng hoảng kinh tế - xã hội kéo dài. Lạm phát ở mức 3 con số, ñời sống người dân khó khăn. -Những ñường lối và chính sách cũ phông phù hợp với tình hình mới. Vì vậy, ñể thay ñổi bộ mặt kinh tế cần phải ñổi mới. 3) Công cuộc ðổi mới ñã ñạt ñược những thành tựu to lớn nào? -Nước ta ñã thoát khỏi tình trạng khủng hoảng kinh tế - xã hội kéo dài. Lạm phát ñược ñẩy lùi và kiềm chế ở mức một con số. -Tốc ñộ tăng trưởng kinh tế khá cao. Tỷ lệ tăng trưởng GDP từ 0,2 % vào giai ñoạn 1975 - 1980 ñã tăng lên 6,0 % và năm 1988, tăng lên 8,4 % vào năm 2005. -Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, hiện ñại hóa. Cho tới ñầu thập kỷ 90 của thế kỷ XX, trong cơ cấu GDP, nông nghiệp chiếm tỷ trọng cao nhất, công nghiệp và xây dựng chiếm tỷ trọng nhỏ. Từng bước tỷ trọng của khu vực nông – lâm – ngư nghiệp giảm, ñến năm 2005 ñạt chỉ còn 21,0 %. Tỷ trọng của công nghiệp và xây dựng tăng nhanh nhất, ñến năm 2005 ñạt xấp xỉ 41 %, vượt cả tỷ trọng của khu vực dịch vụ (38,0 %). -Cơ cấu kinh tế theo lãnh thổ cũng chuyển biến rõ nét. Một mặt hình thành các vùng kinh tế trọng ñiểm, phát triên các vùng chuyên canh quy mô lớn, các trung tâm công nghiệp và dịch vụ lớn. Mặt khác, những vùng sâu, vùng xa, vùng núi và biên giới, hải ñảo cũng ñược ưu tiên phát triển. -Nước ta ñạt ñược những thành tựu to lớn trong xóa ñói giảm nghèo, ñời sống vật chất và tinh thần của ñông ñảo nhân dân ñược cải thiện rõ rệt. 4) Hãy nêu những sự kiện ñể chứng tỏ nước ta ñang từng bước hội nhập nền kinh tế khu vực và thế giới. -Từ ñầu năm 1995, Việt Nam và Hoa Kỳ bình thường hóa quan hệ. -Tháng 7-1995, Việt Nam là thành viên chính thức của ASEAN. -Thực hiện các cam kết của AFTA (khu vực mậu dịch tự do ASEAN), tham gia Diễn ñàn hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC), ñẩy mạnh quan hệ song phương và ña phương. -Năm 2007, Việt Nam chính thức là thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). BÀI 2 . VỊ TRÍ ðỊA LÝ, PHẠM VI LÃNH THỔ I. Kiến thức trọng tâm: I.Vị trí ñịa lý: - Nằm ở rìa ðông của bán ñảo ðông Dương, gần trung tâm khu vực ðNA. - Hệ toạ ñộ ñịa lý: + Vĩ ñộ: 23023’B - 8034’B + Kinh ñộ: 102009’ð - 109024’ð - Nằm ở múi giờ thứ 7. II. Phạm vi lãnh thổ: a. Vùng ñất: - Diện tích ñất liền và các hải ñảo 331.212 km2. - Biên giới có hơn 4600 km, tiếp giáp các nước Trung Quốc, Lào, Campuchia. - ðường bờ biển dài 3260 km, có 28 tỉnh, thành giáp biển. - Nước ta có 4000 ñảo lớn nhỏ, trong ñó có 2 quần ñảo Trường Sa (Khánh Hoà), Hoàng Sa (ðà Nẵng). b. Vùng biển: Diện tích khoảng 1 triệu km2 gồm nội thuỷ, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng ñặc quyền kinh tế và vùng thềm lục ñịa. c. Vùng trời: khoảng không gian bao trùm trên lãnh thổ. III. Ý nghĩa của vị trí ñịa lý: a. Ý nghĩa về tự nhiên - Thiên nhiên mang tính chất nhiệt ñới ẩm gió mùa. - Thiên nhiên chịu ảnh hưởng sâu sắc của biển. - ða dạng về ñộng – thực vật và có nhiều tài nguyên khoáng sản. - Có sự phân hoá ña dạng về tự nhiên: phân hoá Bắc – Nam, miền núi và ñồng bằng * Khó khăn: bão, lũ lụt, hạn hán b. Ý nghĩa về KT, VH, XH và quốc phòng - Về kinh tế: + Có nhiều thuận lợi ñể phát triển giao thương với các nước trên thế giới. Là cửa ngõ ra biển thuận lợi cho Lào, ðông Bắc Thái Lan, Tây Nam Trung Quốc.
Tạo ñiều kiện thực hiện chính sách mở cửa, hội nhập với các nước trên thế giới. + Vùng biển rộng lớn, giàu có, phát triển các ngành kinh tế biển (khai thác, nuôi trồng, ñánh bắt hải sản, giao thông biển, du lịch) - Về văn hóa- xã hội: thuận lợi cho nước ta chung số hoà bình, hợp tác hữu nghị và cùng phát triển với các nước láng giềng và các nước trong khu vực ðNA. - Về chính trị quốc phòng: vị trí quân sự ñặc biệt quan trọng của vùng ðNA. II. Trả lời câu hỏi và bài tập: 1) Vị trí ñịa lý nước ta mang ñến những thuận lợi và khó khăn gì cho quá trình phát triển KT-XH ? a/ Thuận lợi: -Thuận lợi giao lưu buôn bán, văn hóa với các nước trong khu vực và thế giới. -Thu hút các nhà ñầu tư nước ngoài. -Nguồn khoáng sản phong phú là cơ sở quan trọng phát triển công nghiệp. -Khí hậu nhiệt ñới ẩm gió mùa thuận lợi cho sinh hoạt, sản xuất và sự sinh trưởng, phát triển các loại cây trồng, vật nuôi. -Thuận lợi phát triển tổng hợp kinh tế biển. -SV phong phú, ña dạng về số lượng và chủng loại. b/ Khó khăn: Thiên tai thường xảy ra: bão, lũ, vấn ñề an ninh quốc phòng hết sức nhạy cảm. 2) Nêu ý nghĩa của vị trí ñịa lý nước ta. a/ Ý nghĩa về tự nhiên - Nằm hoàn toàn trong vành ñai nhiệt ñới và chịu ảnh hưởng của khu vực gió mùa châu Á làm cho thiên nhiên nước ta mang tính chất nhiệt ñới ẩm gió mùa. Giáp biển ðông nên chịu ẩnh hưởng sâu sắc của biển, thiên nhiên bốn mùa xanh tốt. - Nằm ở nơi gặp gỡ của nhiều luồng di cư ñộng thực vật tạo nên sự ña dạng về ñộng – thực vật. -Nằm trên vành ñai sinh khoáng châu Á-Thái Bình Dương nên có nhiều tài nguyên khoáng sản. - Có sự phân hoá ña dạng về tự nhiên: phân hoá Bắc – Nam, miền núi và ñồng bằng * Khó khăn: bão, lũ lụt, hạn hán b/ Ý nghĩa về kinh tế, văn hóa, xã hội và quốc phòng. - Về kinh tế: + Có nhiều thuận lợi ñể phát triển cả về giao thông hàng hải, hàng không, ñường bộ với các nước trên thế giới.
Tạo ñiều kiện thực hiện chính sách mở cửa, hội nhập với các nước trên thế giới. + Vùng biển rộng lớn, giàu có, phát triển các nghành kinh tế (khai thác, nuôi trồng, ñánh bắt hải sản, giao thông biển, du lịch) - Về văn hóa- xã hội: nằm ở nơi giao thoa các nền văn hóa nên có nhiều nét tương ñồng về lịch sử, văn hóa . ðây cũng là thuận lợi cho nước ta chung sống hoà bình, hợp tác hữu nghị và cùng phát triển với các nước láng giềng và các nước trong khu vực ðông Nam Á. - Về chính trị quốc phòng: vị trí quân sự ñặc biệt quan trọng của vùng ðông Nam Á. Biển ðông có ý nghĩa chiến lược trong công cuộc phát triển và bảo vệ ñất nước. *Khó khăn: vừa hợp tác vừa cạnh tranh quyết liệt trên thị trường thế giới. 3) Hãy cho biết vai trò của các ñảo và quần ñảo ñối với quá trình phát triển kinh tế nước ta. -Phát triển kinh tế ñảo và quần ñảo là một bộ phận quan trọng không thể tách rời trong chiến lược phát triển kinh tế nước ta. -Các ñảo và quần ñảo là kho tàng về tài nguyên khoáng sản, thuỷ sản -Kinh tế ñảo và quần ñảo góp phần tạo nên sự phong phú về cơ cấu kinh tế nước ta, nhất là ngành du lịch biển. -Các ñảo và quần ñảo là nơi trú ngụ an toàn của tàu bè ñánh bắt ngoài khơi khi gặp thiên tai. -ðặc biệt các ñảo và quần ñảo có ý nghĩa chiến lược trong bảo vệ an ninh quốc phòng. Các ñảo và quần ñảo là hệ thống tiền tiêu bảo vệ ñất nước, là hệ thống căn cứ ñể nước ta tiến ra biển và ñại dương, khai thác có hiệu quả các nguồn lợi vùng biển. BÀI 4. LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN LÃNH THỔ VIỆT NAM I. Kiến thức trọng tâm: * Bảng niên biểu ñịa chất - Giai ñoạn Tiền Cambri - Giai ñoạn Cổ kiến tạo - Giai ñoạn Tân kiến tạo I. Giai ñoạn Tiền Cambri: - ðây là giai ñoạn cổ nhất, kéo dài nhất trong lịch sử phát triển của lãnh thổ Việt Nam: Cách ñây 2 tỷ năm, kết thúc cách ñây 540 triệu năm. a. Chỉ diễn ra trong một phạm vi hẹp trên phần lãnh thổ nước ta như: Vòm sông Chảy, Hoàng Liên Sơn, sông Mã, ñịa khối Kon Tum b. Các thành phần tự nhiên rất sơ khai ñơn ñiệu - Khí quyển rất loãng, hầu như chưa có ôxi - Thuỷ quyển hầu như chưa có lớp nước trên mặt - Sinh vật nghèo nàn: tảo, ñộng vật thân mềm: sứa, hải quỳ. 2. Giai ñoạn Cổ kiến tạo -Thời gian diễn ra là 475 triệu năm. -Kết thúc cách ñây 65 triệu năm. -ðặc ñiểm khái quát : +Diễn ra trong thời gian khá dài. +Có nhiều biến ñộng mạnh mẽ nhất trong lịch sử phát triển tự nhiên nước ta. +Lớp vỏ cảnh quan nhiệt ñới ở nước ta ñã rất phát triển. -Ý nghĩa của giai ñoạn Cổ kiến tạo ñối với thiên nhiên Việt Nam: ðại bộ phận lãnh thổ nước ta ñã ñược ñịnh hình. 3. Giai ñoạn Tân kiến tạo -Bắt ñầu từ kỷ Palêôgen cách ñây 65 triệu năm, trải qua kỷ Nêôgen, kỷ ðệ Tứ và kéo dài ñến ngày nay. -Giai ñoạn diễn ra ngắn nhất. -Chịu sự tác ñộng mạnh mẽ của kỳ vận ñộng tạo núi Anpi và những biến ñổi khí hậu có quy mô toàn cầu. -Các quá trình ñịa mạo : hoạt ñộng xâm thực, bồi tụ ñược ñẩy mạnh, hệ thống sông suối ñã bồi ñắp những ñồng bằng châu thổ, các khoáng sản có nguồn gốc ngoại sinh ñược hình thành. -ðiều kiện thiên nhiên nhiệt ñới ẩm ñược thể hiện rõ nét trong các quá trình phong hóa và hình thành ñất, trong nguồn nhiệt ẩm dồi dào của khí hậu, sự phong phú và ña dạng của thổ nhưỡng và giới sinh vật ñã tạo nên diện mạo và sắc thái của thiên nhiên nước ta ngày nay. II. Trả lời câu hỏi và bài tập: 1) Lịch sử hình thành phát triển của Trái ðất ñã trải qua bao nhiêu giai ñoạn? ðó là những giai ñoạn nào? Lịch sử hình thành và phát triển của Trái ðất ñã trải qua 3 giai ñoạn ñó là: - Giai ñoạn Tiền Cambri, giai ñoạn cổ nhất và kéo dài nhất - hơn 2 tỷ năm - Giai ñoạn Cổ kiến tạo, tiếp nối giai ñoạn Tiền Cambri, kéo dài 475 triệu năm. - Giai ñoạn Tân kiến tạo, giai ñoạn cuối cùng trong lịch sử hình thành và phát triển lãnh thổ nước ta, kéo dài tới ngày nay. 2) Vì sao nói giai ñoạn Tiền Cambri là giai ñoạn hình thành nền móng ban ñầu của lãnh thổ Việt Nam? Ở giai ñoạn tiền Cambri lớp vỏ Trái ñất chưa ñược hình thành rõ ràng và có rất nhiều biến ñộng, ñây là giai ñoạn sơ khai của lịch sử Trái ðất. Các ñá biến chất tuổi tiền Cambri làm nên những nền móng ban ñầu của lãnh thổ nước ta. Trên lãnh thổ nước ta lúc ñó chỉ có các mảng nền cổ như: Vòm sông Chảy, Hoàng Liên Sơn, cánh cung sông Mã, khối nhô Kon Tum làm hạt nhân tạo thành những ñiểm tựa cho sự phát triển lãnh thổ sau này. 3) Giai ñoạn tiền Cambri ở nước ta có những ñặc ñiểm gì? a/ Là giai ñoạn cổ nhất và kéo dài nhất trong lịch sử phát triển lãnh thổ Việt Nam. Các ñá biến chất cổ nhất ñược phát hiện ở Kon Tum, Hoàng Liên Sơn có tuổi cách ñây 2-3 tỷ năm. Và kết thúc cách ñây 540 triệu năm. b/ Chỉ diễn ra trong một phạm vi hẹp trên phần lãnh thổ nước ta hiện nay: chỉ diễn ra ở các vùng núi và ñồ sộ nhất nước ta. c/ Trong giai ñoạn này các ñiều kiện cổ ñịa lý còn rất sơ khai và ñơn ñiệu: Lớp vỏ thạch quyển, khí quyển ban ñầu còn rất mỏng, thuỷ quyển mới xuất hiện với sự tịch tụ các lớp nước trên bề mặt. Sinh vật bắt ñầu xuất hiện ở dạng sơ khai và ñơn ñiệu như: tảo, ñộng vật thân mềm 4) Nên ñặc ñiểm của giai ñoạn Cổ kiến tạo trong lịch sử hình thành và phát triển lãnh thổ nước ta? a/ Diễn ra trong thời kỳ khá dài, tới 475 triệu năm. Giai ñoạn cổ kiến bắt ñầu từ kỷ Cambri, cách ñây 540 triệu năm, trải qua hai ñại Cổ sinh và Trung sinh, chấm dứt vào kỷ Krêta, cách ñây 65 triệu năm. b/ Là giai ñoạn có nhiều biến ñộng mạnh mẽ nhất trong lịch sử phát triển tự nhiên nước ta. Trong giai ñoạn này tại lãnh thổ nước ta hiện nay có nhiều khu vực chìm ngập dưới biển trong các pha trầm tích và ñược nâng lên trong các pha uốn nếp của các kỳ vận ñộng tạo núi Calêñôni và Hecxini thuộc ñại Cổ sinh, các kỳ vận ñộng tạo núi Inñôxini và Kimêri thuộc ñại Trung sinh. ðất ñá của giai ñoạn này rất cổ, có cả các loại trầm tích (trầm tích biển và trầm tích lục ñịa), macma và biến chất. Các ñá trầm tích biển phân bố rộng khắp trên lãnh thổ, ñặc biệt ñá vôi tuổi ðêvon và Cacbon- Pecmi có nhiều ở miền Bắc. Các hoạt ñộng uốn nếp và nâng lên diễn ra ở nhiều nơi : trong ñại Cổ sinh là các ñịa khối thượng nguồn sông Chảy, khối nâng Việt Bắc, ñịa khối Kon Tum; trong ñại Trung sinh là các dãy núi có hướng Tây Bắc – ðông Nam ở Tây Bắc và Bắc Trung Bộ, các dãy núi có hướng vòng cung ở ðông Bắc và khu vực núi cao ở Nam Trung Bộ. Kèm theo các hoạt ñộng uốn nếp tạo núi và sụt võng là các ñứt gãy, ñộng ñất có các loại ñá macma xâm nhập và mac ma phun trào như granit, riôlit, anñêzit cùng các khoáng quý như : ñồng, sắt, thiếc, vàng , bạc, ñá quý. c/ Là giai ñoạn lớp vỏ cảnh quan ñịa lý nhiệt ñới ở nước ta ñã rất phát triển. Các ñiều kiện cổ ñịa lý của vùng nhiệt ñới ẩm ở nước ta vào giai ñoạn này ñã ñược hình thành và phát triển thuận lợi mà dấu vết ñể lại là các hóa ñá san hô tuổi Cổ sinh, các hóa ñá than tuổi Trung sinh cùng nhiều loài sinh vật cổ khác. Có thể nói về cơ bản ñại bộ phận lãnh thổ Việt Nam hiện nay ñã ñược ñịnh hình từ khi kết thúc giai ñoạn cổ kiến tạo. 5) Vì sao nói giai ñoạn Cổ kiến tạo là giai ñoạn có tính chất quyết ñịnh ñến lịch sử phát triển lãnh thổ nước ta? -Trong giai ñoạn này nhiều bộ phận lãnh thổ ñược nâng lên trong các pha uốn nếp của các kỳ vận ñộng tạo núi Calêñôni và Hecxini thuộc ñại Cổ sinh, các kỳ vận ñộng tạo núi Inñôxini và Kimêri thuộc ñại Trung sinh hình thành các khu vực lãnh thổ nước ta. -Giai ñoạn này cũng còn có các sụt võng, ñứt gãy hình thành các loại ñá và các loại khoáng sản trên lãnh thổ nước ta. -Các ñiều kiện cổ ñịa lý của vùng nhiệt ñới ẩm nước ta giai ñoạn này ñược hình thành và phát triển thuận lợi. 6) Hãy nêu ñặc ñiểm của giai ñoạn Tân kiến tạo trong lịch sử hình thành và phát triển lãnh thổ nước ta? a/ Diễn ra ngắn nhất trong lịch sử hình thành và phát triển của tự nhiên nước ta (bắt ñầu cách ñây 65 triêụ năm và dẫn tiếp tục cho ñến ngày hôm nay). b/ Chịu sự tác ñộng mạnh mẽ của kỳ vận ñộng tạo núi Anpơ-Hymalaya và những biến ñổi khí hậu có quy mô toàn cầu: + Vận ñộng tạo núi Anpơ - Hymalaya có tác ñộng ñến lãnh thổ nước ta bắt ñầu từ kỷ Nêôgen, cách ñây 23 triệu năm, cho ñến ngày nay. + Do chịu tác ñộng của vận ñộng tạo núi Anpơ - Hymalaya, trên lãnh thổ nước ta ñã xảy ra các hoạt ñộng như: uốn nếp, ñứt gãy, phun trào macma, nâng cao và hạ thấp ñịa hình, bồi lắp các bồn trũng lục ñịa. Cũng vào giai ñoạn này, ñặc biệt trong kỷ ðệ Tứ, khí hậu Trái ðất có những biến ñổi lớn với những thời kỳ băng hà gây nên tình trạng dao ñộng lớn của mực nước biển. ðã có nhiều lần biển tiến và biển lùi trên lãnh thổ nước ta mà dấu vết ñể lại là thềm biển, cồn cát, các ngấn nước trên vách ñá ở vùng ven biển và các ñảo ven bờ. c/ Là giai ñoạn tiếp tục hoàn thiện các ñiều kiện tự nhiên làm cho ñát nước ta có diện mạo và ñặc ñiểm tự nhiên như hiện nay. Ảnh hưởng của hoạt ñộng Tân kiến tạo ở nước ta làm cho các quá trình ñịa mạo như hoạt ñộng xâm thực, bồi tụ ñược ñẩy mạnh, hệ thống sông suối ñã bồi ñắp nên những ñồng bằng châu thổ rộng lớn, mà ñiển hình nhất là ñồng bằng Bắc Bộ và ñồng bằng Nam Bộ, các khoáng sản có nguồn gốc ngoại sinh ñược hình thành như dầu mỏ, khí ñốt, than nâu, bôxit. Các ñiều kiện tự nhiên nhiệt ñới ẩm ñã ñược thể hiện rõ nét trong quá trình tự nhiên như quá trình phong hóa và hình thành ñất, trong nguồn nhiệt ẩm dồi dào của khí hậu, lượng nước phong phú của mạng lưới sông ngòi và nước ngầm, sự phong phú và ña dạng của thổ nhưỡng và giới sinh vật ñã tạo nên diện mạo và sắc thái của thiên nhiên nước ta ngày nay. 7) Tìm các dẫn chứng ñể khẳng ñịnh giai ñoạn Tân kiến tạo vẫn còn ñang tiếp diễn ở nước ta cho ñến tận ngày nay. -Dãy Hoàng Liên Sơn nằm ở rìa của dãy Hymalaya vẫn ñang ñược tiếp tục nâng cao do các hoạt ñộng ñịa chất ở khu vực Hymalaya. -Các ñồng bằng lớn ở nước ta vẫn tiếp tục quá trình thành tạo và mở rộng. ðBSCL mỗi năm lấn ra biển từ 60-80m. BÀI 6. ðẤT NƯỚC NHIỀU ðỒI NÚI I. Kiến thức trọng tâm: I. ðặc ñiểm chung của ñịa hình: 1. ðịa hình ñồi núi chiếm phần lớn diện tích nhưng chủ yếu là ñồi núi thấp + ðồi núi chiếm 3/4 diện tích cả nước, ðB chiếm 1/4 diện tích cả nước. + ðồi núi thấp, nếu kể cả ñồng bằng thì ñịa hình thấp dưới 1000m chiếm 85% diện tích , núi cao trên 2000m chiếm khoảng 1% diện tích cả nước. 2. Cấu trúc ñịa hình nước ta khá ña dạng: - ðịa hình ñược trẻ hóa và có tính phân bật rõ rệt. - ðịa hình thấp dần từ Tây Bắc xuống ðông Nam. - ðịa hình gồm 2 hướng chính: + Hướng Tây Bắc – ðông Nam : Dãy núi vùng Tây Bắc, Bắc Trường Sơn. + Hướng vòng cung: Các dãy núi vùng ðông Bắc, Nam Trường Sơn. 3. ðịa hình của vùng nhiệt ñới ẩm gió mùa: lớp vỏ phong hóa dày, hoạt ñộng xâm thực-bồi tụ diễn ra mạnh mẽ. 4.ðịa hình chịu tác ñộng mạnh mẽ của con người: dạng ñịa hình nhân tạo xuất hiện ngày càng nhiều: công trình kiến trúc ñô thị, hầm mỏ, giao thông, ñê, ñập, kênh rạch II. Các khu vực ñịa hình: A. Khu vực ñồi núi: 1. ðịa hình núi chia làm 4 vùng: a. Vùng núi ðông Bắc + Nằm ở tả ngạn S.Hồng với 4 cánh cung lớn (Sông Gâm, Ngân Sơn, Bắc Sơn, ðông Triều) chụm ñầu ở Tam ðảo, mở về phía bắc và phía ñông. + Núi thấp chủ yếu, theo hướng vòng cung, cùng với sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam. + Hướng nghiêng chung Tây Bắc – ðông Nam, cao ở phía Tây Bắc như Hà Giang, Cao Bằng. Trung tâm là ñồi núi thấp, cao trung bình 500-600 m; giáp ñồng bằng là vùng ñồi trung du dưới 100 m. b. Vùng núi Tây Bắc + Giữa sông Hồng và sông Cả, ñịa hình cao nhất nước ta, hướng núi chính là Tây Bắc – ðông Nam (Hoàng Liên Sơn, Pu Sam Sao, Pu ðen ðinh) + Hướng nghiêng: Thấp dần về phía Tây; Phía ðông là núi cao ñồ sộ Hoàng Liên Sơn, Phía Tây là núi trung bình dọc biên giới Việt-Lào, ở giữa là các dãy núi xen các sơn nguyên, cao nguyên ñá vôi từ Phong Thổ ñến Mộc Châu. Xen giữa các dãy núi là các thung lũng sông (S.ðà, S.Mã, S.Chu) c. Vùng núi Bắc Trường Sơn: + Từ Nam S.Cả tới dãy Bạch Mã. + Huớng chung TB-ðN, gồm các dãy núi so le, song song, hẹp ngang, cao ở 2 ñầu, thấp trũng ở giữa. Phía Bắc là vùng núi Tây Nghệ An, phía Nam là vùng núi Tây Thừa Thiên-Huế, ở giữa là vùng núi ñá vôi ở Quảng Bình. +Mạch núi cuối cùng là dãy Bạch Mã cũng là ranh giới giữa Trường Sơn Bắc và Trường Sơn Nam. d. Vùng núi Nam Trường Sơn + Gồm các khối núi, cao nguyên ba dan chạy từ nơi tiếp giáp dãy núi Bạch Mã tới bán bình nguyên ở ðNB, bao gồm khối núi Kon Tum và khối núi Nam Trung Bộ. + Hướng nghiêng chung: với những ñỉnh cao trên 2000 m nghiêng dần về phía ðông; còn phía Tây là các cao nguyên xếp tầng cao khoảng từ 500-1000 m: Plây-Ku, ðắk Lắk, Lâm Viên, Mơ Nông, Di Linh.
tạo nên sự bất ñối xứng giữa 2 sườn ðông-Tây của ñịa hình Trường Sơn Nam. 2. ðịa hình bán bình nguyên và ñồi trung du + Nằm chuyển tiếp giữa miền núi và ðông Bắc. + Bán bình nguyên ở ðNB với bậc thềm phù sa cổ cao khoảng 100 m, bề mặt phủ ba dan cao khoảng 200 m; + Dải ñồi trung du ở rìa phía Bắc và phía Tây ñồng bằng sông Hồng và thu hẹp lại ở rìa ñồng bằng ven biển miền Trung. B. Khu vực ñồng bằng 1. ðB châu thổ (ðBSH, ðBSCL) a. ðBSH + ñ/bằng phù sa của hệ thống sông Hồng và Thái Bình bồi ñắp, ñược khai phá từ lâu, nay ñã biến ñổi nhiều. + Diện tích: 15.000 km2. + ðịa hình: Cao ở rìa Tây, Tây Bắc và thấp dần về phía biển, chia cắt thành nhiều ô nhỏ. + Trong ñê, không ñược bồi ñắp phù sa hàng năm, gồm các ruộng cao bạc màu và các ô trũng ngập nước; Ngoài ñê ñược bồi ñắp phù sa hàng năm. b. ðBSCL + ðồng bằng phù sa ñược bồi tụ của sông Tiền và sông Hậu, mới ñược khai thác sau ðBSH. + Diện tích: 40.000 km2. + ðịa hình: thấp và khá bằng phẳng. + Không có ñê, nhưng mạng lưới sông ngòi kênh rạch chằng chịt, nên vào mùa lũ bị ngập nước, mùa cạn nước triều lấn mạnh vào ñ/bằng. Trên bề mặt ñ/bằng còn có những vùng trũng lớn như: ðTM, TGLX 2. ðB ven biển + ð/bằng do phù sa sông biển bồi ñắp + Diện tích: 15.000 km2. + ðịa hình: Hẹp ngang và bị chia cắt thành từng ô nhỏ (Chỉ có ñồng bằng Thanh Hoá, Nghệ An, Quảng Nam, Phú Yên tương ñối rộng) + Phần giáp biển có cồn cát và ñầm phá, tiếp theo là ñất thấp trũng, trong cùng ñã bồi tụ thành ñồng bằng. ðất ít phù sa, có nhiều cát. IV. Thế mạnh và hạn chế về thiên nhiên của các KV ñồi núi và ñ/bằng trong phát triển KT-XH 1. KV ñồi núi + Khoáng sản: Nhiều loại, như: ñồng, chì, thiếc, sắt, crôm, bô xít, apatit, than ñá, VLXDThuận lợi cho nhiều ngành công nghiệp phát triển. + Thuỷ năng: Sông dốc, nhiều nước, nhiều hồ chứaCó tiềm năng thuỷ ñiện lớn. + Rừng: Chiếm phần lớn diện tích, trong rừng có nhiều gỗ quý, nhiều loại ðTV, cây dược liệu, lâm thổ sản, ñặc biệt là ở các vườn quốc giaNên thuận lợi cho bảo tồn hệ sinh thái, bảo vệ môi trường, bảo vệ ñất, khai thác gỗ + ðất trồng và ñồng cỏ: Thuận lợi cho hình thành các vùng chuyên canh cây công nghiệp (ðNB, Tây Nguyên, Trung du miền núi phía Bắc.), vùng ñồng cỏ thuận lợi cho chăn nuôi ñại gia súc. Vùng cao còn có thể nuôi trồng các loài ðTV cận nhiệt và ôn ñới. + Du lịch: ðiều kiện ñịa hình, khí hậu, rừng, môi trường sinh tháiThuận lợi cho phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, tham quan + Hạn chế: Xói mòn ñất, ñất bị hoang hoá, ñịa hình hiểm trở ñi lại khó khăn, nhiều thiên tai: lũ quét, mưa ñá, sương muốiKhó khăn cho sinh hoạt và sản xuất của dân cư, ñầu tư tốn kém, chi phí lớn cho phòng và khắc phục thiên tai. 2. KV ñồng bằng + Thuận lợi cho phát triển nền nông nghiệp nhiệt ñới ña dạng, với nhiều loại nông sản có giá trị xuất khẩu cao. + Cung cấp các nguồn lợi thiên nhiên khác như: thuỷ sản, khoáng sản, lâm sản. + Thuận lợi cho phát triển nơi cư trú của dân cư, phát triển các thành phố, khu công nghiệp + Phát triển GTVT ñường bộ, ñường sông. + Hạn chế: Bão, Lũ lụt, hạn hán thường xảy ra, gây thiệt hại lớn về người và tài sản. II. Trả lời câu hỏi và bài tập: 1) ðịa hình nước ta có những ñặc ñiểm cơ bản nào ? a/ ðịa hình ñồi núi chiếm phần lớn diện tích nhưng chủ yếu là ñồi núi thấp + ðồi núi chiếm 3/4 diện tích cả nước, ñồng bằng chiếm 1/4 diện tích cả nước. + ðồi núi thấp chiếm hơn 60%, nếu kể cả ñồng bằng thì ñịa hình thấp dưới 1000m chiếm 85% diện tích, núi cao trên 2000m chiếm khoảng 1% diện tích cả nước. b/ Cấu trúc ñịa hình nước ta khá ña dạng: - ðịa hình ñược trẻ hóa và có tính phân bật rõ rệt. - ðịa hình thấp dần từ Tây Bắc xuống ðông Nam. - ðịa hình gồm 2 hướng chính: + Hướng Tây Bắc-ðông Nam: dãy núi vùng Tây Bắc, Bắc Trường Sơn. + Hướng vòng cung: các dãy núi vùng ðông Bắc, Nam Trường Sơn. c/ ðịa hình của vùng nhiệt ñới ẩm gió mùa: quá trình xâm thực và bồi tụ diễn ra mạnh mẽ. d/ ðịa hình chịu tác ñộng mạnh mẽ của con người 2) ðịa hình ñồi núi có ảnh hưởng như thế nào ñến khí hậu, sinh vật và thổ nhưỡng nước ta ? a/ Khí hậu: -Các dãy núi cao chính là ranh giới khí hậu giữa các vùng. Chẳng hạn như, dãy Bạch Mã là ranh giới