Phân tích bài Tây tiến của tác giả Quang Dũng

T©y TiÕn Quang Dòng I. Nh÷ng ®iÒu c¬ b¶n cÇn n¾m vÒ bµi T©y TiÕn 1. VÞ trÝ bµi th¬ trong lÞch sö v¨n häc §©y lµ bµi th¬ tiªu biÓu nhÊt cña ®êi th¬ Quang Dòng ®ång thêi còng lµ mét tuyÖt t¸c cña v¨n häc ViÖt Nam thêi kú kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. LÞch sö tiÕp nhËn bµi th¬ vèn cã nhiÒu khuÊt khóc, cã lóc, t¸c phÈm cè t×nh bÞ "bá quªn", nh­ng cho ®Õn nay, gi¸ trÞ cña nã ®· hoµn toµn ®­îc kh¼ng ®Þnh. 2. Hoµn c¶nh ra ®êi cña bµi th¬ Nhµ th¬ TrÇn Lª V¨n, b¹n th©n cña Quang Dòng kÓ l¹i: “T©y TiÕn lµ mét ®¬n vÞ thµnh lËp ®Çu n¨m 1947, cã nhiÖm vô phèi hîp víi bé ®éi Lµo b¶o vÖ biªn giíi Lµo - ViÖt vµ ®¸nh tiªu hao lùc l­îng qu©n ®éi thùc d©n Ph¸p ë Th­îng Lµo còng nh­ ë miÒn t©y B¾c Bé ViÖt Nam. §Þa bµn ®ãng qu©n vµ ho¹t ®éng cña T©y TiÕn kh¸ réng: tõ Ch©u Mai, Ch©u Méc sang SÇm N­a råi vßng vÒ qua phÝa t©y Thanh Ho¸. LÝnh T©y TiÕn phÇn ®«ng lµ thanh niªn Hµ Néi, lao ®éng ch©n tay còng l¾m, trÝ thøc còng nhiÒu. §oµn qu©n T©y TiÕn, sau mét thêi gian ho¹t ®éng ë Lµo trë vÒ Hoµ B×nh thµnh lËp trung ®oµn 52. §¹i ®éi tr­ëng Quang Dòng ë ®ã ®Õn cuèi n¨m 1948, råi chuyÓn sang ®¬n vÞ kh¸c. Rêi xa ®¬n vÞ cò ch­a bao l©u, ngåi ë Phï L­u Chanh, anh viÕt bµi th¬ båi håi Nhí T©y TiÕn”. 3. Nh÷ng néi dung chÝnh cña bµi th¬ C¶ bµi th¬ ®­îc bao bäc trong mét nçi nhí nång nµn, tha thiÕt. Nçi nhí Êy h­íng ®Õn nhiÒu ®èi t­îng cô thÓ: a) Nhí T©y TiÕn tr­íc hÕt lµ nhí vÒ mét vïng ®Êt chøa ®Çy kû niÖm víi thiªn nhiªn võa hïng vÜ võa th¬ méng. - NÐt hïng vÜ cña thiªn nhiªn miÒn T©y ®­îc tËp trung miªu t¶ ë ®o¹n ®Çu bµi th¬ víi nh÷ng c©u nãi vÒ dèc, vÒ th¸c, vÒ thó d÷. - NÐt th¬ méng cña thiªn nhiªn ®­îc ®Ò cËp nhiÒu ë ®o¹n hai víi nh÷ng c©u nãi vÒ hoa, vÒ chiÒu s­¬ng, hån lau vµ d¸ng ng­êi trªn ®éc méc. - Nh÷ng kû niÖm ®»m th¾m nghÜa t×nh víi ng­êi d©n miÒn nói ®­îc thÓ hiÖn sinh ®éng qua c¸c chi tiÕt c¬m lªn khãi, KhÌn lªn man ®iÖu nµng e Êp... b) Nhí T©y TiÕn lµ nhí vÒ mét chÆng ®­êng gian lao vÊt v¶ víi ®éi qu©n võa cã nÐt can tr­êng, m¹nh mÏ võa cã nÐt l·ng m¹n, t×nh tø. - Nh÷ng gian lao vÊt v¶ mµ ®oµn qu©n T©y TiÕn ®· tr¶i qua ®­îc miªu t¶ rÊt hay qua c¸c c©u th¬ nãi vÒ cuéc hµnh qu©n, vÒ bÖnh sèt rÐt vµ vÒ nh÷ng c¸i chÕt. - NÐt can tr­êng m¹nh mÏ cña lÝnh T©y TiÕn ®­îc lµm râ qua th¸i ®é cña hä ®èi víi c¸i chÕt, qua lßng trung thµnh tuyÖt ®èi cña hä ®èi víi ®Êt n­íc. - NÐt l·ng m¹n cña lÝnh T©y TiÕn ®­îc béc lé nhê c¸c chi tiÕt diÔn t¶ niÒm ng¹c nhiªn, say ®¾m cña hä tr­íc vÎ ®Ñp kú thó cña thiªn nhiªn miÒn T©y, c¸c chi tiÕt nãi vÒ ®êi sèng t×nh c¶m riªng t­ cña hä (§ªm m¬ Hµ Néi d¸ng kiÒu th¬m). 4. Nh÷ng nÐt ®Æc s¾c vÒ mÆt nghÖ thuËt cña bµi th¬ - Bµi th¬ sö dông thÓ hµnh, mét thÓ th¬ cæ thÝch hîp víi viÖc diÔn t¶ nh÷ng c¶m xóc phãng kho¸ng. - Bµi th¬ dïng nhiÒu tõ H¸n - ViÖt cæ kÝnh, ®­a nhiÒu ®Þa danh Ýt quen thuéc vµo nh»m t¹o kh«ng khÝ xa ng¸i, hoang s¬ vµ g©y Ên t­îng m¹nh cho ng­êi ®äc vÒ khÝ ph¸ch tr­îng phu cña c¸c chiÕn sÜ. - Bµi th¬ sö dông tµi t×nh thñ ph¸p ®èi lËp vèn rÊt ®Æc tr­ng cña chñ nghÜa l·ng m¹n: ®èi lËp trong h×nh ¶nh, ®èi lËp vÒ thanh ®iÖu, miªu t¶ nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch kh¸c nhau trong cïng mét con ng­êi.... II. Ph©n tÝch 1. C¶m høng l·ng m¹n thÓ hiÖn trong bµi th¬ Mét t¸c phÈm cã c¶m høng l·ng m¹n bay bæng lµ t¸c phÈm mµ ë ®ã nh÷ng c¶m xóc cña nh©n vËt tr÷ t×nh ®­îc thÓ hiÖn víi mét c­êng ®é m¹nh, trÝ t­ëng t­îng ®­îc ph¸t huy hÕt møc, nh÷ng c¸i phi th­êng, tuyÖt mü ®­îc t« ®Ëm vµ thñ ph¸p ®èi lËp ®­îc sö dông th­êng xuyªn. T©y TiÕn qu¶ lµ mét t¸c phÈm hÕt søc l·ng m¹n. §iÒu dÔ nhËn thÊy tr­íc tiªn lµ ®é s©u, ®é m¹nh trong c¶m xóc cña nã. C¶ bµi ®­îc bao bäc trong mét nçi nhí nång nµn, võa xo¸y s©u võa lan to¶. Kh«ng cã nçi nhí ®ã th× ch¾c ch¾n kh«ng cã c¶ b¶n th©n bµi th¬, bëi tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®­îc nãi tíi trong bµi ®Òu thuéc vÒ qu¸ khø giê ®©y nhê ký øc, nhê nçi nhí mµ sèng dËy. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ tõ nhí xuÊt hiÖn nhiÒu lÇn trong bµi vµ tho¹t ®Çu tªn t¸c phÈm gåm ba ch÷: Nhí T©y TiÕn. Më ®Çu bµi th¬, t¸c gi¶ ®· viÕt: S«ng M· xa råi T©y TiÕn ¬i!/ Nhí vÒ rõng nói nhí ch¬i v¬i. Hai c©u th¬ ®ång thêi còng lµ tiÕng gäi nµy ®· nãi lªn rÊt râ niÒm th«i thóc bªn trong khiÕn t¸c gi¶ viÕt nªn bµi T©y TiÕn. ChÝnh nçi nhí ch¬i v¬i chø kh«ng ph¶i lµ c¸i g× kh¸c ®· dÉn ngßi bót cña t¸c gi¶ ®i miªn man trong thÕ giíi th¬. Cã thÓ hiÓu nhí ch¬i v¬i lµ nçi nhí võa cã vÎ xa x«i, vêi vîi, võa cã vÎ gÇn gòi, löng l¬, ¸m ¶nh hoµi kh«ng cho ng­êi ta ®­îc yªn, buéc ng­êi ta ph¶i lu«n sèng trong hoµi niÖm hoÆc ph¶i th­êng xuyªn ®i vÒ gi÷a hai câi thùc vµ méng. Nh­ mäi bµi th¬ thÊm ®Ém c¶m høng l·ng m¹n kh¸c, bµi th¬ T©y TiÕn chøa ®ùng nhiÒu h×nh ¶nh g©y Ên t­îng m¹nh cho ®éc gi¶. §èi t­îng miªu t¶ ë ®©y cã thËt nhiÒu nÐt kh¸c th­êng: Dèc lªn khóc khuûu dèc th¨m th¼m/ Heo hót cån m©y sóng ngöi trêi/ Ngµn th­íc lªn cao ngµn th­íc xuèng/ Nhµ ai Pha Lu«ng m­a xa kh¬i. Dèc cø cao lªn, cao m·i hót m¾t nh×n ®Ó råi ®æ gËp xuèng, s©u t­ëng nh­ v« cïng tËn. Ta t­ëng nh­ gÆp l¹i c¶nh nói non hiÓm trë, hïng vÜ, ®Çy th¸ch thøc tõng ®­îc thi hµo Lý B¹ch nãi tíi trong bµi Thôc ®¹o nan: Thôc ®¹o chi nan, nan ­ th­íng thanh thiªn. Dèc ®· thÕ, m­a còng mÞt mïng bña v©y tø phÝa khiÕn cho trong m¾t c¸c chiÕn sÜ ®ang hµnh qu©n, nh÷ng ng«i nhµ sµn nh­ ®ang tr«i bång bÒnh trong biÓn n­íc. C¸i d÷ déi cña thiªn nhiªn T©y B¾c cßn ®­îc t« ®Ëm trong hai c©u cã ©m ®iÖu rÊt m¹nh mÏ: ChiÒu chiÒu oai linh th¸c gÇm thÐt/ §ªm ®ªm M­êng HÞch cäp trªu ng­êi. ThËt lµ mét cuéc diÔu vâ gi­¬ng oai ®Çy Ên t­îng cña nói rõng, cã thÓ khiÕn nh÷ng kÎ yÕu bãng vÝa run lªn v× sî h·i. Nh­ng ®Þa bµn ho¹t ®éng cña ®oµn qu©n T©y TiÕn kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng c¶nh ghª gím. §· bao lÇn nã ph« ra vÎ ®Ñp tr÷ t×nh, m¬ méng cña m×nh tr­íc con m¾t h¸o høc quan s¸t cña nh÷ng ng­êi lÝnh chiÕn: Ng­êi ®i Ch©u Méc chiÒu s­¬ng Êy/ Cã thÊy hån lau nÎo bÕn bê/ Cã nhí d¸ng ng­êi trªn ®éc méc/ Tr«i dßng n­íc lò hoa ®ong ®­a. §óng lµ mét vÎ ®Ñp qu¸ ®çi nguyªn s¬, thanh khiÕt, gîi c¶m ®Õn nao lßng. Nh÷ng b«ng lau x¸m b¹c phÊt ph¬ bªn bê suèi, nh÷ng c¸nh hoa rõng ®ong ®­a trªn dßng n­íc lò nh­ giÊu trong m×nh c¶ mét c©u chuyÖn cæ tÝch vÒ nói rõng miÒn T©y mµ ta ch­a cã ®iÒu kiÖn kh¸m ph¸ hÕt ®­îc. C¶m høng l·ng m¹n trong bµi th¬ cßn ®­îc ®Èy lªn mét møc n÷a khi t¸c gi¶ ®i s©u kh¸m ph¸ b¶n tÝnh ®a t×nh, méng m¬ cña nh÷ng ng­êi lÝnh T©y TiÕn. ThËt ra th× tÊt c¶ nh÷ng c©u nãi vÒ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn T©y B¾c ®· dÉn ë trªn ®Òu bao hµm ý kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt thi sÜ cña c¸c anh bé ®éi cô Hå. Trªn ®­êng hµnh qu©n, hä ch­a mét lÇn bá lì c¬ héi ng¾m nh×n nh÷ng vÎ ®Ñp hiÕm thÊy trong ®êi. M¾t nh×n dèc cao, ®Çu géi trong m­a lín, tai nghe tiÕng th¸c thÐt gÇm, c¶ sinh m¹ng ®èi diÖn cïng thó d÷, chõng Êy tr¶i nghiÖm ®· khiÕn cho m¸u phiªu l­u trong hä bÞ kÝch thÝch m¹nh. Cßn khi ®­îc sèng víi c¶nh M­êng L¸t hoa vÒ trong ®ªm h¬i, c¶nh chiÒu s­¬ng n¬i Ch©u Méc, ch¾c ch¾n hä c¶m thÊy nçi niÒm th¬ thøc dËy d¹t dµo. Ch¼ng thÕ mµ gi÷a nh÷ng ngµy gian khæ, hä vÉn hµo høng tæ chøc nh÷ng ®ªm liªn hoan v¨n nghÖ (mµ t¸c gi¶ gäi mét c¸ch dÝ dám lµ "héi ®uèc hoa") t­ng bõng n¸o nhiÖt. Trong c¸c ®ªm vui ®ã, nh÷ng c« g¸i miÒn s¬n c­íc ®· lµm hä ngÊt ng©y say: Doanh tr¹i bõng lªn héi ®uèc hoa/ K×a em xiªm ¸o tù bao giê/ KhÌn lªn man ®iÖu nµng e Êp/ Nh¹c vÒ Viªn Ch¨n x©y hån th¬. L·ng m¹n ®Õn møc Êy, qu¶ khã ai h¬n ®­îc! Trong c¸c t¸c phÈm ®­îc viÕt theo c¶m høng l·ng m¹n, thñ ph¸p ®èi lËp th­êng rÊt ®­îc chó ý khai th¸c. ë bµi T©y TiÕn, sù ®èi lËp diÔn ra trªn nhiÒu cÊp ®é. Tr­íc hÕt lµ ®èi lËp vÒ h×nh ¶nh. Ta cã thÓ thÊy râ ®iÒu nµy qua c¸c ®o¹n cña bµi th¬. ë ®o¹n mét, ngßi bót t¸c gi¶ thiªn vÒ miªu t¶ sù hµo hïng, d÷ déi cña thiªn nhiªn, cßn ë ®o¹n hai, nÐt m¬ méng cña nã ®­îc ­u tiªn nhÊn m¹nh. Còng cã khi, sù ®èi lËp ®ã ®­îc thÓ hiÖn trong hai c©u liÒn kÒ nhau: Sµi Khao s­¬ng lÊp ®oµn qu©n mái/ M­êng L¸t hoa vÒ trong ®ªm h¬i. C©u trªn nhÊn m¹nh sù kh¾c nghiÖt, ®e däa, cßn c©u d­íi l¹i diÔn t¶ mét c¶nh t­îng lµm Êm lßng ng­êi. Còng qua hai c©u nµy, ®Æc biÖt lµ c©u sau, ta cßn nhËn ra sù ®èi lËp vÒ thanh ®iÖu ®· ®­îc Quang Dòng sö dông rÊt tµi t×nh: cã nh÷ng c©u khæ ®éc dµy ®Æc thanh tr¾c ®i kÌm víi nh÷ng c©u toµn thanh b»ng gîi c¶m gi¸c nhÑ nhâm, l©ng l©ng. Ta cßn thÊy râ ®iÒu nµy khi ®èi chiÕu c©u Dèc lªn khóc khuûu dèc th¨m th¼m víi c©u Nhµ ai Pha Lu«ng m­a xa kh¬i. TÊt nhiªn, kh«ng ph¶i sù ®èi lËp nµo còng bao gåm nh÷ng nÐt t­¬ng ph¶n lo¹i trõ nhau. Tr¸i l¹i, c¸c mÆt ®èi lËp, t­¬ng ph¶n cã thÓ g¾n víi nhau trong mét thÓ thèng nhÊt, nh­ phÈm chÊt can tr­êng g¾n víi phÈm chÊt l·ng m¹n trong b¶n th©n mçi ng­êi lÝnh T©y TiÕn vËy. ë bµi T©y TiÕn, Quang Dòng th­êng sö dông nh÷ng c¸ch vÝ von ®éc ®¸o, t¸o b¹o lµm næi bËt tÝnh chÊt kh¸c th­êng cña sù vËt. Ch¼ng h¹n, theo gãc nh×n tõ d­íi h¾t lªn, nhµ th¬ thÊy mòi sóng trªn vai ng­êi lÝnh ®i trªn ®Ønh dèc ®ang ngöi trêi. ë mét c©u kh¸c, t¸c gi¶ diÔn t¶ sù r×nh rËp cña cäp d÷ b»ng hai ch÷ trªu ng­êi rÊt g©y Ên t­îng... TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®Òu gãp phÇn lµm nªn phong vÞ l·ng m¹n ®Ëm ®µ cña t¸c phÈm. 2. ¢m h­ëng bi tr¸ng cña bµi th¬ Khi ®Ò cËp chÊt bi tr¸ng cña mét t¸c phÈm v¨n häc nµo ®ã, ng­êi ta th­êng nãi ®Õn sù tån t¹i song song, hoµ quyÖn gi÷a hai yÕu tè bi vµ tr¸ng. Bi lµ ®au buån, bi ai vµ tr¸ng lµ khoÎ kho¾n, m¹nh mÏ. T¸c phÈm cã giäng bi tr¸ng th­êng kh«ng tr¸nh nÐ nh÷ng chuyÖn xãt xa ®au lßng nh­ng bao giê còng ®­a ®Õn ®­îc cho ®éc gi¶ nh÷ng c¶m xóc m¹nh vµ r¾n rái. Trong bµi th¬ T©y TiÕn, Quang Dòng kh«ng Ýt lÇn viÕt vÒ c¸i chÕt vµ ch­a bao giê nãi cho nhÑ ®i nh÷ng gian khæ chÊt chång mµ c¸c chiÕn sÜ ph¶i ®­¬ng ®Çu. L¾ng nghe trong ©m ®iÖu cña nh÷ng c©u t¶ dèc, ta thÊy déi lªn tiÕng thë nÆng nhäc cña c¸c chiÕn sÜ T©y TiÕn. Hµnh qu©n ®­êng dµi qua nói cao vùc s©u, trong ®oµn qu©n mái ®· cã ng­êi ng· xuèng: Anh b¹n d·i dÇu kh«ng b­íc n÷a/ Gôc lªn sóng mò bá quªn ®êi! Dï ®· cè dïng lèi diÔn t¶ kh¸ch quan, kh« l¹nh, nhµ th¬ vÉn kh«ng giÊu næi lßng m×nh. Trong hai ch÷ d·i dÇu, ta ®äc thÊy mét niÒm xãt xa th­¬ng c¶m v« bê bÕn. Lµ ng­êi tõng tr¶i qua nh÷ng ngµy T©y TiÕn, Quang Dòng nh×n râ h¬n ai hÕt khu«n mÆt hung tîn cña tö thÇn cã tªn gäi lµ sèt rÐt. ChÝnh c¨n bÖnh qu¸i ¸c n¬i nói rõng ©m u nµy ®· tµn ph¸ thÓ chÊt c¸c chiÕn sÜ mét c¸ch phò phµng. Tãc hä kh«ng mäc næi, da xanh mÐt nh­ tµu l¸, con ng­êi lu«n ®øng ch©n n¬i biªn giíi mong manh cña c¸i chÕt vµ sù sèng. §· bao lÇn nhiÒu ng­êi trong sè hä ®µnh ph¶i «m hËn l×a ®êi. C¸c anh lµ ai d­íi nh÷ng nÊm må viÔn xø n»m r¶i r¸c biªn c­¬ng dµi v« tËn? §äc th¬ Quang Dòng ®éc gi¶ nhiÒu khi thÊy lßng quÆn ®au. Chi tiÕt ¸o bµo thay chiÕu anh vÒ ®Êt ®· cùc t¶ nh÷ng thiÕu thèn khã t­ëng t­îng næi cña ®oµn qu©n T©y TiÕn. Mét chiÕn sÜ hy sinh, nhiÒu khi ®ång ®éi kh«ng t×m næi m¶nh chiÕu liÖm x¸c. MÆc dï cã ®Ò cËp nh÷ng chuyÖn ®au buån, bµi th¬ T©y TiÕn vÉn kh«ng ®­a ®Õn cho ta c¶m xóc bi luþ. Cèt lâi cña vÊn ®Ò lµ ë chç: mét mÆt b¶n th©n Quang Dòng nãi vÒ mÊt m¸t víi th¸i ®é chñ ®éng chÊp nhËn, mÆt kh¸c, nhµ th¬ rÊt chó ý nªu lªn c¸c chi tiÕt nãi vÒ nghÞ lùc sèng còng nh­ chÊt tr­îng phu cña nh÷ng ng­êi chiÕn sÜ. Trë l¹i hai c©u nãi vÒ c¸i chÕt ®· dÉn ra ë trªn. C¸i chÕt Êy mét mÆt gîi niÒm xãt th­¬ng, mÆt kh¸c, gîi sù kÝnh träng, ng­ìng mé. Quang Dòng ®· rÊt cã ý thøc nhÊn m¹nh t­ thÕ ng­êi chiÕn sÜ lóc hy sinh. C¸c anh hy sinh ngay trªn ®­êng hµnh qu©n, trong lóc lµm nhiÖm vô. Søc lùc ®· tµn mµ vÉn b­íc, ®Õn khi kh«ng b­íc ®­îc n÷a th× gôc lªn sóng mò vµ ra ®i - mét sù ra ®i qu¸ ®çi nhÑ nhµng nh­ viÖc ®¾m m×nh vµo trong giÊc ngñ. MÊy tõ bá quªn ®êi ®­îc dïng rÊt s¸ng t¹o ®· gãp phÇn chuyÓn biÕn ©m h­ëng c©u th¬ tõ bi sang tr¸ng. H·y ®äc tiÕp nh÷ng c©u th¬ cã lèi diÔn t¶ kh¸c th­êng nµy n÷a: T©y TiÕn ®oµn binh kh«ng mäc tãc/ Qu©n xanh mµu l¸ d÷ oai hïm/ M¾t trõng göi méng qua biªn giíi/ §ªm m¬ Hµ Néi d¸ng kiÒu th¬m/ R¶i r¸c biªn c­¬ng må viÔn xø/ ChiÕn tr­êng ®i ch¼ng tiÕc ®êi xanh/ ¸o bµo thay chiÕu anh vÒ ®Êt/ S«ng M· gÇm lªn khóc ®éc hµnh. Nãi bi còng thËt lµ bi mµ nãi tr¸ng còng thËt lµ tr¸ng. Ai ch¼ng hiÓu c¸i sù kh«ng mäc tãc kia cã thÓ lµ dÊu Ên phò phµng cña bÖnh sèt rÐt, nh­ng khi t¸c gi¶ viÕt T©y TiÕn ®oµn binh kh«ng mäc tãc th× ta l¹i cã c¶m t­ëng r»ng ®oµn binh Êy kh«ng thÌm mäc tãc, r»ng hä chñ ®éng nh­ vËy (ý cña Chu V¨n S¬n). TiÕp theo, khi t¸c gi¶ ®Æt côm tõ d÷ oai hïm bªn c¹nh côm tõ qu©n xanh mµu l¸ th× ©m ®iÖu toµn bé c©u th¬ kh«ng cßn bi ai n÷a mµ trë nªn cøng cái l¹ th­êng. Vò QuÇn Ph­¬ng tõng khen Quang Dòng “t¶ lÝnh èm mµ kh«ng thÊy lÝnh yÕu” - ®iÒu ®ã thËt chÝ lý. CÇn ph¶i nãi ngay r»ng së dÜ nhµ th¬ chän c¸ch diÔn t¶ ®ã lµ v× trong thùc tÕ, nh÷ng ng­êi lÝnh T©y TiÕn vèn cã cèt c¸ch tr­îng phu kh¸ râ. Dï cuéc sèng cã gian nan thÕ nµo, hä vÉn gi÷ ®­îc sù b×nh th¶n, yªn tÜnh cña t©m hån, vÉn b¶o tån ®­îc trän vÑn nh©n tÝnh cña m×nh. Trong c¸c giÊc m¬, h×nh ¶nh nh÷ng kiÒu n÷ chèn ®« thµnh thØnh tho¶ng vÉn cø hiÖn lªn trong mét vÇng s¸ng lung linh, tiÕp thªm nguån sinh lùc cho hä. Tõ ngµy ra ®i, hä ®· x¸c ®Þnh ®­îc nh÷ng gian khæ cña ®êi lÝnh chiÕn, ®· chÊp nhËn nã, xem nh­ sù thö th¸ch ®èi víi chÝ lµm trai. §Õn lóc hy sinh, nçi hËn lín nhÊt cña hä lµ viÖc lín ch­a thµnh. Cã lÏ trong tiÕng gÇm cña dßng s«ng M· ®æ vÒ xu«i cã tiÕng gÇm cña nçi hËn ®ã. ChÝnh nã ®· ®­îc trêi ®Êt chøng kiÕn, c¶m th«ng vµ n©ng lªn mét tÇm vãc míi khiÕn chóng ta ph¶i kÝnh cÈn nghiªng m×nh. Trong bµi T©y TiÕn, Quang Dòng ®· dïng nhiÒu tõ H¸n - ViÖt trang träng, cæ kÝnh nh­ ®oµn binh, biªn c­¬ng, viÔn xø, ®éc hµnh... ViÖc dïng tõ nh­ vËy ®· gãp phÇn ®¾c lùc thÓ hiÖn tr¸ng khÝ vµ chÊt chinh phu hµo hïng cña nh÷ng ng­êi lÝnh, còng cã nghÜa lµ nã cã t¸c dông lµm t¨ng thªm ©m h­ëng bi tr¸ng cho t¸c phÈm. SÓNG (Xuân Quỳnh) I. Giíi thiÖu chung Xu©n Quúnh (1942-1988) lµ mét trong nh÷ng g­¬ng mÆt tiªu biÓu cña thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ tr­ëng thµnh trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü ®ång thêi còng lµ mét c©y bót n÷ s¸ng gi¸ cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Th¬ Xu©n Quúnh hån hËu, ch©n thµnh, chøa chan niÒm mong ­íc vÒ mét h¹nh phóc ®êi th­êng b×nh dÞ vµ lu«n bÞ ¸m ¶nh bëi thêi gian. Xu©n Quúnh lµm nhiÒu th¬ t×nh yªu vµ cã nh÷ng bµi xuÊt s¾c nh­ ThuyÒn vµ biÓn, Sãng, Th¬ t×nh cuèi mïa thu, Tù h¸t...Gi÷a c¸c bµi th¬ ®ã, Sãng (in trong tËp Hoa däc chiÕn hµo - 1968) cã mét vÞ trÝ rÊt næi bËt. Cã thÓ nãi bµi th¬ nµy ®· héi tô kh¸ ®Çy ®ñ nh÷ng nÐt ®Æc s¾c vèn lµm nªn mét t¸c gi¶ Xu©n Quúnh ®­îc ®éc gi¶ mÕn mé. Bµi th¬ Sãng ®­îc viÕt ra n¨m 1967 t¹i biÓn Diªm §iÒn. Nã chøa ®ùng nh÷ng suy t­, nh÷ng xóc c¶m s©u s¾c vÒ t×nh yªu, vÒ cuéc sèng ®­îc gîi lªn khi t¸c gi¶ ®èi diÖn víi biÓn kh¬i, còng lµ ®èi diÖn víi c¸i V« cïng vµ ®Æc biÖt lµ ®èi diÖn víi chÝnh nçi yªu th­¬ng ®ang dËy sãng trong lßng m×nh. Bµi th¬ cã nhiÒu nÐt ®éc ®¸o trong nghÖ thuËt dïng Èn dô. TB: Cảm nhận chung: - Đề tài TY là đề tài không mới nhưng cũng không bao giờ cũ - H×nh t­îng næi bËt, bao trïm bµi th¬ lµ h×nh t­îng sãng. §©y lµ h×nh t­îng Èn dô, cã thÓ gióp t¸c gi¶ nãi ®­îc nhiÒu ®iÒu vÒ t×nh yªu. Tr­íc Xu©n Quúnh ®· cã nhiÒu nhµ th¬ dïng sãng lµm Èn dô chØ nh÷ng xao ®éng néi t©m vµ ®Æc biÖt lµ t×nh c¶m yªu ®­¬ng. Xu©n DiÖu víi bµi th¬ BiÓn næi tiÕng lµ mét vÝ dô. Tuy nhiªn, khi viÕt bµi th¬ Sãng nµy, Xu©n Quúnh ®· cã nh÷ng s¸ng t¹o riªng kh«ng gièng ai kh¸c. B»ng c¸i nh×n th¬ vµ t©m hån nh¹y c¶m, Xu©n Quúnh ®· ph¸t hiÖn thÊy ë hiÖn t­îng sãng cña tù nhiªn nhiÒu ®Æc tÝnh cã thÓ gîi liªn t­ëng ®Õn nh÷ng ®Æc tÝnh næi bËt cña t×nh yªu. SÏ kh«ng qu¸ lêi khi nãi r»ng chØ ®Õn Xu©n Quúnh sãng míi trë thµnh mét Èn dô vÒ t×nh yªu phong phó ý nghÜa nh­ vËy. - Sóng và em có khi tách rời nhau, có khi hòa nhập vào nhau để diễn tả TY nồng nàn - thể thơ 5 chữ không chấm câuà dồn dập ào ạt như những con sóng ngoài biển khơi => thong qua hình tượng sóng, bài thơ thể hiện khát vọng tình yêu bằng rất nhiều cung bậc phong phú. Từ đó ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ : hồn nhiên, chân thành, say đắm, nồng nàn, sự đôn hậu, thủy chung. Phân tích Khát vọng tình yêu Khổ 1-2: Mở đầu bài thơ thi sĩ quan sát miêu tả hai trạng thái đối lập của sóng để thấy rằng đó là bài ca của sóng, luôn dạt dào, không bao giờ đứng yên. Nó gợi liên tưởng -> khát vọng bí ẩn của trái tim tâm hồn người phụ nữ. người phụ nữ khi yêu cũng có lúc nồng nàn, sôi nỗi, đắm say, mãnh liệt, cũng có lúc dịu dàng đằm thắm, ngàn lần yếu mềm, biết nhớ lại nó “ồn ào, dữ dội” trước vì điểm đến của tình cảm là dịu êm, hạnh phúc. Cách nói này khiến âm điệu thơ thêm đằm thắm. Sóng từ ngàn năm vẫn từ sông ra bể, đó là quy luật từ giới hạn chật hẹp -> không gian rộng lớn. Tương tự thế, con người cũng có khát vọng hiểu được bề sâu rộng của trái tim. Trái tim người con gái khi yêu cũng khát khao vượt ra khỏi giới hạn chật hẹp, cô đơn để tìm ra bao la yêu thương giống như hành trình của sóng từ sông ra bể. Hình ảnh ẩn dụ này gợi liên tưởng -> những khao khát suy tư mãnh liệt tâm hồn người con gái khi yêu. Khát vọng tìm thấy chính mình trong trái tim là khát vọng muôn thuở, mãnh liệt nhất với tuổi trẻ. Khổ 3-4:“Trước muôn … yêu nhau”. Khi trái tim -> có một tâm lí tự nhiênlà người ta muốn tự tìm hiểu, con người có những khám phá rất kì diệu trong tự nhiên và cuộc sống, biết tự hiểu về mình lại rất khó, hiểu mình trong trái tim lại càng khó hơn vì trái tim có những lí lẽ của con tim mà lí trí thong thường không thể lí giải được. Điệp ngữ “em nghĩ” diễn tả sự thao thức, suy tư. Câu hỏi “cội nguồn trái tim”, đó là câu hỏi của muôn đời, muôn người nhưng không bao giờ có lời giải đáp trọn vẹn, đến cả Xuân Diệu cũng nói “Làm sao cắt nghĩa được trái tim” bởi trái tim là cái gì rất thật nhưng rất khó nói nên lời, cảm thấy rất rõ nhưng lại không thể nắm bắt. Câu hỏi “Gió bắt đầu từ đâu?” không phải không giải thích được nên “em cũng không … nữa” lại là cái lắc đầu nhỏ nhẹ, đầy nữ tính trước sự bí ẩn kì diệu của trái tim như gió trời, sóng biển cũng hồn nhiên, tự nhiên, bất ngờ, khó hiểu như thiên nhiên. Như vậy Xuân Quỳnh đã nắm bắt được tâm trạng chung của mọi người một cách duyên dáng. Tóm lại, hình tượng “sóng” và “em” có những nét tương đồng -> trái tim luôn dạt dào với nhiều cung bậc, luôn hướng tới cái rộng lớn, cao đẹp, luôn là điều bí ẩn, kì diệu. Khổ 5:Trái tim rất bí ẩn, huyền diệu nhưng nó cũng rất giản dị, đó chính là nỗi nhớ : “Con sóng dưới … một phương”. Đoạn thơ trùng điệp hình ảnh những con “sóng” gợi -> nỗi nhớ mãnh liệt với nhiều cung bậc : có lúc lớn lao, mãnh liệt như những con sóng ngoài biển khơi “trước muôn … biển lớn”; có lúc da diết với thời gian “ngày đêm … được”, có lúc bộc lộ ra khắc khoải như “con sóng trên mặt nước, có lúc chìm sâu trăn trở, quay quắt như con sóng ngầm dưới lòng sâu. Không chỉ “nhớ anh”, mà còn “nghĩ về anh”, “hướng về anh”. Trái tim đã chiếm con tim, khối óc, trở thành lẽ sống, khát vọng của cả cuộc đời. Nỗi nhớ được diễn tả ẩn dụ qua hình tượng “sóng nhớ bờ”, “ngày đêm không ngủ được” đã tha thiết, ngàn năm nhưng dường như còn chưa đủ sâu còn được thể hiện trực tiếp qua “em” : “lòng em … thức”. Cấu trúc thơ thay đổi (cả bài là nhiều khổ 4 dòng, riêng nỗi nhớ là khổ 6 dòng) đã phơi lộ cái “tôi” riêng nồng nàn của nữ sĩ. Nó nồng nàn, đằm thắm hơn cả nỗi nhớ củ sóng với bờ, bởi nó không chỉ tồn tại trong ý thức mà còn tồn tại trong tiềm thức, xâm nhập trong cả giấc mơ. Chính nỗi nhớ này, tạo độ bền cho lòng thủy chung. Khổ 6: Dẫu không gian mở rộng đa chiều, cách xa trắc trở, dẫu thiên nhiên trời đất có đổi thay (xuôi Bắc, ngược Nam) thì trái tim của em vẫn thủy chung “hướng về anh một phương” bằng tình yêu duy nhất. Tóm lại, trước Xuân Quỳnh, có lẽ chưa có người phụ nữ nào viết về trái tim bằng những lời nồng nàn, cháy bỏng đến thế. Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh là tình yêu hết mình, đó là điều mới mẻ cả trong đời và trong thơ. Hình tượng ẩn dụ “sóng” là một tìm tòi nghệ thuật độc đáo của Xuân Quỳnh vì sóng là hình ảnh ẩn dụ cho trái tim nhân vật “em”, “sóng” và “em” có lúc đan cài, quấn quýt gợi lên vẻ đẹp tâm hồn đằm thắm, có lúc tách ra để soi chiếu vào nhau vẻ đẹp tương đồng, có lúc hóa thân vào làm một để cộng hưởng vẻ đẹp trong nhau. Suy ngẫm của nhà thơ về cuộc đời và CON NGƯỜI Khổ 7, 8 - Mọi con sóng đều vỗ bờ, đó là chân lí tất yếu không thể thay đổi thế mà cuộc đời tuy dài nhưng không thể vô tận giống như biển khơi mênh mông nhưng không là vô cùng. Xuân Quỳnh rất nhạy cảm với sự trôi chảy của thời gian. Ý thức về thời gian luôn gắn với sự âu lo, trăn trở, nhân vật trữ tình luôn có sự ứng xử tiến cực, tức là nắm bắt lấy hạnh phúc trong biển lớn tâm hồn, sống hết mình, sống mãnh liệt để vượt qua sự hữu hạn của cuộc sống, sự khắc khổ của cuộc đời. CHÚC CÁC EM LÀM BÀI TỐT MÔN VĂN!