Rèn luyện những kỹ năng cơ bản về văn nghị luận

RÌn luyÖn nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n vÒ v¨n nghÞ luËn. TiÕt 1: §Æc ®iÓm chung cña v¨n nghÞ luËn. I. KiÕn thøc cÇn n¾m: 1. ®Æc ®iÓm cña v¨n nghÞ luËn lµ bµn b¹c, th¶o luËn vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã liªn quan ®Õn lèi sèng, ®¹o lý hoÆc ®Õn v¨n ch­¬ng nghÖ thuËt. - V× lµ th¶o luËn ®Ó ®i ®Õn sù thèng nhÊt quan ®iÓm nªn yÕu tè quan träng hµng ®Çu lµ ý (ý kiÕn). Ng­êi viÕt ph¶i ®­a ra ®­îc vÊn ®Ò ng­êi kh¸c quan t©m, bµn b¹c. VÊn ®Ò c¬ b¶n Êy ®­îc gäi lµ luËn ®iÓm. a. LuËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn lµ nh÷ng t­ t­ëng quan ®iÓm, chñ tr­¬ng mµ ng­êi viÕt( nãi) nªu ra trong bµi. - LuËn ®iÓm ®ßi hái ph¶i chÝnh x¸c, râ rµng, phï hîp víi yªu cÇu gi¶i quýet vÊn ®Ò vµ ®ñ ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra. - TRong bµi v¨n nghÞ luËn, luËn ®iÓm ph¶i lµ mét hÖ thèng: cã luËn ®iÓm chÝnh (dïng lµm kÕt luËn vµ lµ c¸i ®Ých cña bµi viÕt) vµ luËn ®iÓm phô (dïng lµm luËn ®iÓm xuÊt ph¸t hay luËn ®iÓm më réng). - C¸c luËn ®iÎm trong bµi v¨n võa cÇn liªn kÕt chÆt chÏ, l¹i võa cã sù ph©n biÖt rµnh m¹ch. C¸c luËn ®iÓm cÇn ®­îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù hîp lý: luËn ®iÓm nªu tr­íc ph¶i lÇm c¬ së cho luËn ®iÓm nªu sau, cßn luËn ®iÓm nªu sau th× dÉn ®Õn luËn ®iÓm kÕt luËn. b. LuËn cø lµ lý lÏ, dÉn chøng ®­a ra lµm c¬ së cho luËn ®iÓm. LuËn cø ph¶i ch©n thËt, ®óng ®¾n, tiªu biÓu th× míi khiÕn cho luËn ®iÓm cã søc thuyÕt phôc. c. LËp luËn lµ c¸ch nªu luËn cø ®Ó dÉn ®Õn luËn ®iÓm. LËp luËn ph¶i chÆt chÏ, hîp lý th× bµi v¨n míi cã søc thuyÕt phôc. II. LuyÖn tËp: Cho häc sinh tiÕp cËn víi v¨n b¶n: Tinh thÇn yªu n­íc cña nh©n d©n ta. 1.Yªu cÇu: - X¸c ®Þnh vÊn ®Ò ®­îc bµn luËn trong v¨n b¶n. - VÊn ®Ò Êy ®­îc triÓn khai b»ng hÖ thèng luËn ®iÓm nh­ thÕ nµo? ®©u lµ luËn ®iÎm xuÊt ph¸t, ®©u lµ luËn ®iÓm ®Ých. - Trong ®o¹n v¨n thø 2, luËn ®iÓm ®· ®­îc chøng minh b»ng nh÷ng luËn cø nµo? S¾p xÕp theo tr×nh tù nµo? - Trong ®o¹n v¨n thø ba, luËn cø ®­îc s¾p xÕp theo tr×nh tù nµo? V× sao l¹i s¾p xÕp nh­ vËy? - Cã thÓ ®¶o trËt tù hai luËn ®iÓm 2 vµ 3 ®­îc kh«ng? T¹i sao? - VÏ s¬ ®å hÖ thèng luËn ®iÓm cña bµi v¨n vµ rót ra nhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt nghÞ luËn ®· ®­îc HCM sö dông. 2. Yªu cÇu thùc hµnh: - Dùa vµo c¸ch thøc lËp luËn cña ®o¹n v¨n 3, viÕt mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn chøng minh vÒ tinh thÇn t­¬ng th©n t­¬ng ¸i cña ®ång bµo ta. 3. ChÊm, ch÷a, söa t¹i líp. 4. §äc v¨n b¶n 2 vµ rót ra bè côc cña v¨n b¶n: VB1:Tinh thÇn yªu n­íc cña nh©n d©n ta D©n ta cã mét lßng nång nµn yªu n­íc. §ã lµ mét truyÒn thèng quý b¸u cña ta. Tõ x­a ®Õn nay, mçi khi Tæ quèc bÞ x©m l¨ng th× tinh thÇn Êy l¹i s«i næi, nã kÕt thµnh mét lµn sãng v« cïng m¹nh mÏ, to lín, nã l­ít qua mäi sù nguy hiÓm, khã kh¨n, nã nhÊn ch×m tÊt c¶ bÌ lò b¸n n­íc vµ lò c­íp n­íc. LÞch sö ta ®· cã nhiÒu cuéc kh¸ng chiÕn vÜ ®¹i chøng tá tinh thÇn yªu n­íc cña d©n ta. Chóng ta cã quyÒn tù hµo v× nh÷ng trang sö vÎ vang thêi ®¹i Bµ Tr­ng, Bµ TriÖu, TrÇn H­ng §¹o, Lª Lîi, Quang Trung... Chóng ta ph¶i ghi nhí c«ng lao cña c¸c vÞ anh hïng d©n téc, v× c¸c vÞ Êy lµ tiªu biÓu cña mét d©n téc anh hïng. §ång bµo ta ngµy nay còng rÊt xøng ®¸ng víi tæ tiªn ta ngµy tr­íc.Tõ c¸c cô giµ tãc b¹c ®Õn c¸c ch¸u nhi ®ång trÎ th¬, tõ nh÷ng kiÒu bµo ë n­íc ngoµi ®Õn nh÷ng ®ång bµo ë vïng t¹m bÞ chiÕm, tõ nh©n d©n miÒn ng­îc ®Õn miÒn xu«i, ai còng mét lßng nång nµn yªu n­íc ghÐt giÆc. Tõ nh÷ng chiÕn sü ngoµi mÆt trËn chÞu ®ãi mÊy ngµy ®Ó b¸m s¸t giÆc ®Æng tiªu diÖt giÆc, ®Õn nh÷ng c«ng chøc ë hËu ph­¬ng nhÞn ¨n ®Ó ñng hé bé ®éi, tõ nh÷ng phô n÷ khuyªn chång con ®i tßng qu©n cßn m×nh th× xung phong gióp viÖc vËn t¶i, cho ®Õn c¸c bµ mÑ chiÕn sü s¨n sãc yªu th­¬ng bé ®éi nh­ con ®Î cña m×nh. Tõ nh÷ng nam n÷ c«ng nh©n vµ n«ng d©n thi ®ua t¨ng gia s¶n xuÊt, kh«ng qu¶n khã nhäc ®Ó gióp mét phÇn vµo kh¸ng chiÕn, cho ®Õn nh÷ng ®ång bµo ®iÒn chñ quyªn ®Êt ruéng cho ChÝnh phñ... Nh÷ng cö chØ cao quý ®ã, tuy kh¸c nhau n¬i viÖc lµm nh­ng ®Òu gièng nhau n¬i lßng nång nµn yªu n­íc. Tinh thÇn yªu n­íc còng nh­ c¸c thø cña quý. Cã khi ®­îc tr­ng bµy trong tñ kÝnh, trong b×nh pha lª, râ rµng dÔ thÊy. Nh­ng còng cã khi ®­îc cÊt giÊu kÝn ®¸o trong r­¬ng, trong hßm. Bæn phËn cña chóng ta lµ lµm cho nh÷ng cña quý kÝn ®¸o Êy ®Òu ®­îc ®­a ra tr­ng bµy. NghÜa lµ ph¶i ra søc gi¶i thÝch, tuyªn truyÒn, tæ chøc, l·nh ®¹o, lµm cho tinh thÇn yªu n­íc cña tÊt c¶ mäi ng­êi ®Òu ®­îc thùc hµnh vµo c«ng viÖc yªu n­íc, c«ng viÖc kh¸ng chiÕn. VB 2: CÇn t¹o ra thãi quen tèt trong ®êi sèng x· héi. Cã thãi quen tèt vµ thãi quen xÊu. Lu«n dËy sím, lu«n ®óng hÑn, gi÷ lêi høa, lu«n däc s¸ch... lµ thãi quen tèt. Hót thuèc l¸, hay c¸u giËn, mÊt trËt tù lµ thãi quen xÊu. Cã ng­êi biÕt ph©n biÖt tèt vµ xÊu, nh­ng v× ®· thµnh thãi quen nªn rÊt khã bá, khã söa. Ch¼ng h¹n, v× thãi quen hót thuèc l¸, nªn còng cã thãi quen g¹t tµn bõa b·i ra nhµ, c¶ trong phßng kh¸ch lÞch sù, s¹ch bong. Ng­êi biÕt lÞch sù th× cßn söa mét chót b»ng c¸ch xin chñ nhµ cho m­în c¸i g¹t tµn. Mét thãi quen xÊu ta th­êng gÆp h»ng ngµy, ë bÊt cø ®©u lµ thãi quen vøt r¸c bõa b·i. ¡n chuèi xong cø tiÖn tay lµ vøt toÑt ngay c¸i vá ra cöa, ra ®­êng... Thãi quen nµy thµnh tÖ n¹n... Mét xãm nhá, con m­¬ng sau nhµ thµnh con s«ng r¸c... Nh÷ng n¬i khuÊt, n¬i c«ng céng, l©u ngµy r¸c cø ïn lªn, khiÕn nhiÒu khu d©n c­ ph¶i chÞu hËu qu¶ mÊt vÖ sinh nÆng nÒ. TÖ h¹i h¬n, cã ng­êi cã c¸i cèc vì, c¸i chai vì còng tiÖn tay nÐm ra ®­êng. V× thÕ, trÎ em, cô giµ dÉm ph¶i, ch¶y m¸u ch©n rÊt nguy hiÓm. T¹o ®­îc thãi quen tèt lµ rÊt khã. Nh­ng nhiÔm thãi quen xÊu th× dÔ. Cho nªn, mçi ng­êi, mçi gia ®×nh h·y tù xem l¹i m×nh ®Ó t¹o ra nÕp sèng ®Ñp, v¨n minh cho x· héi. TiÕt 2: Tr×nh bµy luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn. 1. KiÕn thøc cÇn nhí: Khi tr×nh bµy luËn ®iÎm trong bµi v¨n cÇn chó ý: a. ThÓ hiÖn râ rµng, chÝnh x¸c néi dung cña luËn ®iÓm trong c©u chñ ®Ò. - TRong ®o¹n v¨n, c©u chñ ®Ò th­êng ®­îc ®Æt ë vÞ trÝ ®Çu tiªn (®èi víi ®o¹n diÔn dÞch) hoÆc cuèi cïng (®èi víi ®o¹n quy n¹p). Còng cã tr­êng hîp c©u chñ ®Ì ®Æt gi÷a ®o¹n (kÕt hîp quy n¹p vµ diÔn dÞch) hoÆc kh«ng cã c©u chñ ®Ò ( chñ ®Ì ®­îc hiÓu ngÇm). b. T×m ®ñ c¸c luËn cø cÇn thiÕt, tæ chøc lËp luËn theo mét trËt tù hîp lý ®Ó lµm næi bËt lu¹n ®iÓm. C¸c nhiÖm vô chñ yÕu c¶ viÖc tr×nh bµy luËn ®iÓm lµ: + Nªu luËn ®iÓm ( viÕt c©u chñ ®Ì cña ®o¹n) + Tr×nh bµy luËn cø ®Ó lµm s¸ng tá luËn ®iÓm. + Phèi hîp viÖc tr×nh bµy luËn ®iÓm víi lËn cø. + ChuyÓn ®o¹n. VD: T«i thÊy TÕ Hanh lµ mét ng­êi tinh l¾m. TÕ Hanh ®· ghi ®­îc ®«i nÐt rÊt thÇn t×nh vÒ c¶nh sinh ho¹t chèn quª h­¬ng. Ng­êi nghe thÊy c¶ nh÷ng ®iÒu kh«ng h×nh s¾c, kh«ng thanh ©m nh­ "m¶nh hån lµng" trªn "c¸nh buåm gi­¬ng", nh­ tiÕng h¸t cña h­¬ng ®ång quyÕn rò con ®­êng quª nho nhá. Th¬ TÕ Hanh ®­a ta vµo mét thÕ giíi thËt gÇn gòi th­êng ta chØ thÊy mét c¸ch mê mê, c¸i thÕ giíi nh÷ng t×nh c¶m ta ®· ©m thÇm trao cho c¶nh vËt: sù mÖt mái say s­a cña con thuyÒn lóc trë vÒ bÕn, nçi khæ ®au chÊt chøa trªn toa tµu nÆng trÜu nh÷ng buån vui, sÇu tñi cña mét con ®­êng. LuËn ®iÎm: T«i thÊy TÕ Hanh lµ mét ng­êi tinh l¾m. + luËn cø: TÕ Hanh ®· ghi ®­îc ®«i nÐt rÊt thÇn t×nh vÒ c¶nh sinh ho¹t chèn quª h­¬ng. + LuËn cø 2: Th¬ TÕ Hanh ®­a ta vµo mét thÕ giíi thËt gÇn gòi th­êng ta chØ thÊy mét c¸ch mê mê. => C¸c luËn cø ®­îc s¾p xÕp theo tr×nh tù t¨ng tiÕn, biÓu hiÖn møc ®é tinh tÕ cao h¬n... VD b»ng v¨n b¶n: Tinh thÇn yªu n­íc cña nh©n d©n ta. c. DiÔn ®¹t trong s¸ng, hÊp dÉn ®Ó lµm cho sù tr×nh bµy luËn ®iÓm cã søc thuyÕt phôc ng­êi tiÕp nhËn. 2. LuyÖn tËp - thùc hµnh: 1. §äc ®o¹n v¨n trÝch trong v¨n b¶n "Tuyªn ng«n ®éc lËp" : a. X¸c ®Þnh luËn ®iÓm cña v¨n b¶n. LuËn ®iÓm Êy thÓ hiÖn qua c©u v¨n nµo? b. Ng­êi viÕt ®· sö dông nh÷ng luËn cø nµo ®Ó lµm râ luËn ®iÓm. 2. Thùc hµnh bµi tËp trong giÊy bµi tËp in ra vë. A. Bµi tËp nhËn biÕt luËn cø, kÕt luËn vµ c¸ch lËp luËn. 1. H·y x¸c ®Þnh nh÷ng luËn cø mµ t¸c gi¶ dïng ®Ó lËp luËn trong ®o¹n v¨n sau: Quan l¹i v× tiÒn mµ bÊt chÊp c«ng lý. Sai nha v× tiÒn mµ tra tÊn cha con V­¬ng «ng. Tó Bµ, M· Gi¸m Sinh, B¹c Bµ, B¹c H¹nh v× tiÒn mµ lµm nghÒ bu«n thÞt b¸n ng­êi. Së Khanh v× tiÒn mµ t¸ng tËn l­¬ng t©m. KhuyÓn ¦ng v× tiÒn mµ lao vµo téi ¸c. C¶ x· héi ch¹y theo ®ång tiÒn. (theo Hoµi Thanh) 2. ChØ ra kÕt luËn trong lËp luËn d­íi ®©y: QuyÒn tù do lµ quyÒn quý b¸u nhÊt cña loµi ng­êi. Kh«ng cã tù do ng­êi ta còng chØ sèng nh­ sóc vËt. Tù do ®©y kh«ng ph¶i lµ muèn lµm g× th× lµm: mét thø tù do v« tæ chøcvµ v« ý thøc. Së dÜ nh­ vËy lµ v× loµi ng­êi sèng thµnh ®oµn thÓ, sèng thµnh x· héi cho nªn ph¶i hiÓu tù do cã nghÜa lµ muèn lµ g× th× lµm nh­ng lµ lµm theo lÏ ph¶i, theo lý trÝ, ®Ó kh«ng ph¹m tíi tù do cña ng­êi kh¸c vµ kh«ng ph¹m tíi quyÒn lîi chung cña tËp thÓ. (theo Nghiªm To¶n) 3. Trong ®o¹n v¨n, c©u chèt th­êng chøa ®ùng ý bao trïm cña c¶ ®o¹n vµ coi ®ã lµ kÕt luËn mµ ng­êi viÕt h­íng tíi. Cã nh÷ng ®o¹n v¨n kh«ng cã c©u chèt, ng­êi ®äc ph¶i tù rót ra kÕt luËn. Dùa vµo ®ã, em h·y nªu kÕt luËn cña lËp luËn sau: Trong lßng kh«ng cã löa, lµm sao cã thÓ viÐt nªn nh÷ng bµi cã søc chiÕn ®Êu cao? C¸i t©m kh«ng lµnh, lµm sao truyÒn c¶m? NÕu t©m ta ch­a thËt s¸ng, cßn ch«ng chªnh vµ bÞ chi phèi bëi nh÷ng ®iÒu tÇm th­êng, lµm sao mong mái nh÷ng ®iÒu ta viÕt ra ®­îc kh¸ch quan, trung thùc vµ thËt sù h÷u Ých cho ®êi. 4. ChØ ra ®iÓm chung trong c¸ch lËp luËn cña ®o¹n v¨n sau: a. TR¨ng ®· ®i vµo rÊt nhiÒu bµi th¬ cu¶ mäi thÕ hÖ thi sÜ. Tr¨ng còng ®i vµo th¬ B¸c ë nhiÒu bµi thuéc nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau. Tr¨ng ®· lµ ¸nh s¸ng, lµ thanh b×nh, lµ h¹nh phóc, lµ ­íc m¬, lµ niÒm an ñi, lµ ng­êi b¹n t©m t×nh cña B¸c. ¸nh tr¨ng lµm c¸i ®Ñp c¶nh vËt trë nªn ªm ®Òm, s©u s¾c, lµm cho c¶m nghÜ cña con ng­êi thªm th©m trÇm, trong trÎo. Trong th¬ B¸c, ¸nh tr¨ng lu«n trµn ®Çy. (Lª §×nh Kþ) b. §øa trÎ ra ®êi bëi mét t×nh yªu g¾ng g­îng trong mét gia ®×nh kh«ng h¹nh phóc. Ng­êi bè phÉn chÝ, lÆng lÏ tr¶ thï sè phËn b»ng nh÷ng khãi thuèc phiÖn, ng­êi mÑ trÎ trung tuy kh¸o kh¸t h¹nh phóc ch©n thËt, nh­ng còng ®µnh chÞu cói ®Çu tr­íc lÔ gi¸o phong kiÕn, ©m thÇm nh­ mét chiÕc bãng d­íi ch©n t­êng. Gia ®×nh sa sót råi sôp ®æ h¼n. Bè chÕt. MÑ ng­îc xu«i tÇn t¶o. §øa trÎ må c«i cha, xa t×nh mÑ, ph¶i sèng b¬ v¬ ®ãi r¸ch, lªu læng, trong sù l­êm nguýt ®ay nghiÕn cña hä hµng vµ th¸i ®é döng d­ng cña x· héi. Cã thÓ nãi “Nh÷ng ngµy th¬ Êu” cña Nguyªn Hång chñ yÕu lµ nh÷ng kû niÖm buån ®au, tñi cùc cña mét ®øa trÎ… 5. ChØ ra sù kh¸c nhau trong c¸ch lËp luËn cña hai ®o¹n v¨n sau: §o¹n 1: Phong c¶nh trong TruyÖn KiÒu th­êng ®­îc miªu t¶ qua vµi nÐt chÊm ph¸ mang nhiÒu ý nghÜa t­îng tr­ng. “Chim Ðn ®­a thoi”, ®ã lµ dÊu hiÖu cña mïa xu©n. Mïa hÌ hiÖn ra qua tiÕng quyªn kªu: “D­íi tr¨ng quyªn ®· gäi hÌ”, hay vµo lóc mµ “®µo ®µ phai th¾m, sen ®µ në xanh”. Vµ khi “s©n ng« cµnh biÕc lµ chen vµng”, Êy lµ lóc mïa thu ®· tíi. NghÖ thuËt t¶ c¶nh cña NguyÔn Du thËt tinh tÕ, gîi c¶m biÕt bao! §o¹n 2: B»ng ngän bót tµi t×nh, c¸c nhµ th¬ lín ®· lµm lßng ta rung ®éng tr­íc bao c¶nh thiªn nhiªn. Mïa xu©n, víi s¾c hoa lª tr¾ng ®iÓm t« cho mµu xanh cá non, hiÖn lªn rÊt ®Ñp trong th¬ NguyÔn Du. Cßn NguyÔn KhuyÕn, chØ b»ng vµi nÐt bót ®¬n s¬, gi¶n dÞ,®· diÔn t¶ thËt tuyÖt vêi h×nh ¶nh cña mïa thu trªn n«ng th«n miÒn B¾c. B. Bµi tËp lùa chän vµ s¾p xÕp luËn cø. 1. S¾p xÕp c¸c luËn cø vµ kÕt luËn sau theo trËt tù t¨ng dÇn gi¸ trÞ ®èi víi kÕt luËn: (1) Xu©n DiÖu tËn dông mäi c¬ héi ®Ó ®­îc tiÕp xóc víi b¹n ®äc ë mÞo n¬i, mäi lóc ®Ó tho¶ m·n niÒm kh¸t khao giao c¶m m·nh liÖt víi ®êi. (2) Th¬ ch­a ®ñ tho¶ m·n, Xu©n DiÖu cßn s¸ng t¸c v¨n xu«i, bót ký, tuú bót, truyÖn ng¾n, nghiªn có phª b×nh v¨n häc. (3) Xu©n DiÖu khai th¸c triÖt ®Ó mäi c¸ch tiÕp xóc víi ®êi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu giao c¶m víi ®êi. (4) Xu©n DiÖu lµm th¬ ®Ó th¶ hån vµo thÕ giíi, t×m ®Õn nh÷ng t©m hån dång ®iÖu. 2. Yªu cÇu t­¬ng tù bµi 1 ®Ó t¹o thµnh mét lËp luËn hoµn chØnh: (1) NguyÔn §×nh ChiÓu ®Êu tranh kh«ng ph¶i chØ ®Ó gi÷ m×nh mµ cßn ®Ó kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ chiÕn ®Êu cña b¶n th©n trong cuéc ®êi víi t­ c¸ch lµ ng­êi trÝ thøc, ng­êi nghÖ sü. (2) Cuéc ®êi NguyÔn §×nh ChiÓu lµ mét cuéc ®êi ®Êu tranh v« cïng gay go vµ gian khæ. (3) §Êu tranh ®Ó kh«ng bÞ gôc ng· tr­íc sè phËn kh¾c nghiÖt vµ tµn b¹o. (4) §Êu tranh ®Ó chèng l¹i nh÷ng l­íi bÉy cña kÎ thï, nh÷ng thµnh kiÕn lçi thêi cña x· héi. (5) §Êu tranh víi bªn ngoµi, ®Êu tranh víi c¶ b¶n th©n tr­íc nh÷ng ¶nh h­ëng tiªu cùc cña nho gi¸o ®Ó trë thµnh ng­êi nghÖ sü cña nh©n d©n. C. Bµi tËp lùa chän vµ s¾p xÕp kÕt luËn. 1. H·y chuyÓn ®æi vÞ trÝ kÕt luËn cña ®o¹n lËp luËn sau vµ so s¸nh hiÖu qu¶ lËp luËn cña nã víi ®o¹n v¨n ®· cho: Mét nÐt ®Æc tr­ng dÔ nhËn thÊy trong t­ duy nghÖ thuËt th¬ cña ChÕ Lan Viªn lµ sù chó träng khai th¸c nh÷ng mÆt t­¬ng quan ®èi lËp. Nhµ th¬ nh×n sù vËt trong c¸c mÆt ®èi lËp, ®Æt c¸c hiÖn t­îng t­¬ng ph¶n bªn nhau, lµm næi râ b¶n chÊt vµ quy luËt ph¸t triÓn cña nã, g©y ®­îc høng thó thÈm mü bÊt ngê. T­ duy th¬ cña ChÕ Lan Viªn th­êng xem xÐt sù vËt trong nh÷ng mèi quan hÖ ®èi lËp: qu¸ khø – t­¬ng lai; d©n téc – nh©n lo¹i; c¸i bi – c¸i hïng; yªu th­¬ng – c¨m thï; tÜnh - ®éng; cßn – mÊt… 2. Chän mét trong hai kÕt luËn sau ®Ó ®­a vµo tr­íc c¸c luËn cø mµ em cho lµ phï hîp h¬n c¶ vµ gi¶i thÝch lý do: * Con ng­êi ta sèng ph¶i cã b¹n bÌ. * NhiÒu ng­êi nghÜ r»ng sèng kh«ng cã b¹n bÌ, kh«ng cÇn t×nh b¹n còng ch¼ng sao. Thùc ra, t×nh b¹n lµ mét trong nh÷ng t×nh c¶m tèt ®Ñp cña con ng­êi. Nh÷ng lóc chóng ta ph¶i sèng trong c¶nh v¾ng vÎ, c« ®¬n, chóng ta c¶m thÊy cÇn cã nh÷ng ng­êi b¹n th©n ®Ó trao ®æi, gi·i bµy t©m sù. Mét ng­êi b¹n tèt cã thÓ gióp ®ì ta, an ñi ta, khuyÕn khÝch ta. Ta cÇn ®Õn b¹n vµ b¹n còng cÇn ®Õn ta n÷a. 3. Cho s½n kÕt luËn t­êng minh sau: “Nam Cao viÕt vÒ ng­êi n«ng d©n rÊt ch©n thùc, s©u s¾c”. Em h·y t×m c¸c luËn cø x¸c ®¸ng (kho¶ng 4- 6 luËn cø) vµ s¾p xÕp chóng thµnh mét c¸ch lËp luËn hoµn chØnh ®Ó kh¼ng ®Þnh cho kÕt luËn trªn. D. Bµi tËp nhËn biÕt vµ ch÷a lçi vÒ lËp luËn. 1. D­íi ®©y lµ hai ®o¹n v¨n m¾c lçi lËp luËn. Em h·y chØ ra lçi ®ã vµ ph©n tÝch nguyªn nh©n, ®Ò xuÊt c¸ch söa. §o¹n 1: Bªn c¹nh con cß, con tr©u ®­îc nãi ®Õn nhiÒu h¬n c¶ trong ca dao, d©n ca ViÖt Nam. Con tr©u kh«ng mÊy lóc ®­îc th¶nh th¬i, cho nªn khi nghÜ ®Õn cuéc ®êi nhäc nh»n cña m×nh, ng­êi n«ng d©n th­êng nghÜ ®Õn con tr©u. Con cß tuy cã vÊt v¶, tuy cã lóc ph¶i lÆn léi bê s«ng nh­ng cã lóc cßn ®­îc bay lªn m©y xanh. Con cß, con v¹c, con n«ng lµ nh÷ng con vËt rÊt gÇn gòi víi ng­êi d©n lao ®éng. Chóng mang nh÷ng ®øc tÝnh cÇn cï, chÞu khã cña ng­êi n«ng d©n ch©n lÊm tay bïn. Nh÷ng lóc cÇn béc b¹ch nçi niÒm, ng­êi n«ng d©n th­êng dïng nh÷ng con vËt ®ã ®Ó t©m sù, gi·i bµy nçi lßng m×nh. §o¹n 2: Trong t¸c phÈm ChÝ PhÌo, Nam Cao ®· vÏ lªn bé mÆt con quû d÷ cña lµng Vò §¹i – ChÝ PhÌo. Nh¾c ®Õn ChÝ PhÌo lµ ng­êi ta nhí ®Õn mét ng­êi say, mét kÎ chuyªn nghÒ ®©m thuª chÐm m­ín vµ r¹ch mÆt ¨n v¹. D­êng nh­ suèt c¶ cuéc ®êi ChÝ kh«ng cã ­íc m¬ vµ thÌm kh¸t ®Õn cuéc sèng gia ®×nh. Cã mét lÇn, sau khi tØnh r­îu, n»m trong nhµ l¾ng nghe tiÕng chim hãt, tiÕng ng­êi ®i chî…ChÝ chît mong muèn ®­îc quay l¹i lµm ng­êi. §· cã lóc ChÝ m¬ ­íc mét gia ®×nh nho nhá: chång lµm thuª cuèc m­ín, vî dÖt v¶i xe t¬… VËy mµ tÊt c¶ ®iÒu ®ã cña ChÝ ®Òu kh«ng ®­îc x· héi thõa nhËn. 2. ChØ ra chç kh«ng phï hîp gi÷a luËn cø vµ kÕt luËn trong ®o¹n lËp luËn sau vµ ch÷a l¹i cho ®óng: Do bÞ bãc lét, t©m hån, tÝnh c¸ch l­¬ng thiÖn cña ChÝ PhÌo bÞ mÊt ®i, trë thµnh mét ng­êi bÊt l­¬ng, bÞ x· héi khinh rÎ. ChÝ r¹ch mÆt ¨n v¹, chöi bíi nªn bÞ mäi ng­êi coi th­êng. ChÝ còng muèn lµm ng­êi l­¬ng thiÖn. May thay, nhê gÆp ThÞ Në nªn ChÝ kh«ng bÞ khinh rÎ n÷a. ChÝ khao kh¸t sèng hiÒn lµnh, thÕ råi do c¨m tøc bän ng­êi bãc lét, ChÝ PhÌo ®Õn nhµ B¸ KiÕn ®©m h¾n vµ tù ®©m m×nh. ChÝ chÕt ®i cµng kh¼ng ®Þnh bi kÞch cña mét ng­êi bÞ x· héi khinh rÎ. ChÝ PhÌo tiªu biÓu cho ng­êi cè n«ng bÞ bÇn cïng ho¸, l­u manh ho¸. §o¹n 2: Th¬ Xu©n DiÖu lµ tiÕng nãi s«i næi thiÕt tha vÒ cuéc sèng. Trong th¬ «ng, ta b¾t gÆp mét Xu©n DiÖu víi niÒm khao kh¸t ®Õn m·nh liÖt ®­îc hoµ m×nh vµo trong thiªn nhiªn “Ta muèn «m c¶ sù sèng míi b¾t ®Çu m¬n mën”. Kh«ng chØ vËy, «ng cßn cho ta mét ®Þnh nghÜa vÒ t×nh yªu “Yªu lµ chÕt ë trong lßng mét Ýt”. Kh«ng nh÷ng thÕ, «ng cßn chØ ra biÕt bao nhiªu lµ cung bËc cña t×nh yªu. Thanh niªn ta say mª th¬ t×nh cña “«ng hoµng vÒ th¬ t×nh yªu”. Tõ ®ã ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh th¬ Xu©n DiÖu lµ nçi kh¸t khao giao c¶m víi ®êi. 3. “ChÞ ng· em n©ng” nghÜa lµ g×? “ChÞ” vµ “em” ë ®©y lµ chÞ em trong cïng mét nhµ, chÞ em bÌ b¹n. “Ng·” lµ sù khã kh¨n cña con ng­êi vÊp ph¶i, ®ã lµ “ng·” vÒ thÓ chÊt hoÆc vÒ tinh thÇn. Trong cuéc sèng, ai mµ ch¼ng cã lÇn khã kh¨n, ®au èm, buån b·. “N©ng” lµ n©ng ®ì, gióp ®ì. Do ®ã, c©u tôc ng÷ “ChÞ ng· em n©ng” cã ý nghÜa s©u s¾c cña nã. §o¹n v¨n trªn ®· gióp em hiÓu ý nghÜa c©u tôc ng÷ ch­a? NÕu ch­a, theo em nªn ®­a ra thªm nh÷ng sù gi¶i thÝch nµo n÷a ®Ó ng­êi ®äc cã thÓ hiÓu ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c h¬n? 4. Tõ kiÕn thøc ®· häc vµ qua viÖc söa lçi, h·y vËn dông c¸ch lËp luËn quy n¹p ®Ó viÕt ®o¹n v¨n ng¾n nh»m thuyÕt phôc ng­êi ®äc vÒ kÕt luËn sau ®©y: V¨n häc lµ tiÕng kªu ®au khæ kia tho¸t ra tõ nh÷ng kiÕp lÇm than.