SKKN Phương pháp tăng cường hứng thú của học sinh trong việc học bộ môn Lịch sử thông qua kể chuyện nhân vật lịch sử

A- MỞ ĐẦU: I. ĐẶT VẤN ĐỀ : 1) Lí do chọn đề tài: Tại bất kì đất nước nào, những đổi mới giáo dục ở phổ thông mang tính cải cách giáo dục đều bắt đầu từ việc xem xét, điều chỉnh mục tiêu giáo dục với những kì vọng mới về mẫu người học sinh có được sau quá trình giáo dục. Đổi mới dạy học nói chung và đổi mới dạy học Lịch sử nói riêng là một quá trình được thực hiện thường xuyên và kiên trì, trong đó có nhiều yếu tố quan hệ chặt chẽ với nhau. Dạy như thế nào, học như thế nào để đạt được hiệu quả học tập tốt nhất là điều mong muốn của tất cả thầy cô giáo chúng ta. Muốn thế phải đổi mới phương pháp, biện pháp dạy và học. Người giáo viên phải tổ chức một cách linh hoạt các hoạt động của học sinh từ khâu đầu tiên đến khâu kết thúc giờ học, từ cách ổn định lớp, kiểm tra bài cũ đến cách học bài mới, củng cố, dặn dò. Những hoạt động đó giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách tự giác, chủ động, tích cực, sáng tạo và ngày càng yêu thích, say mê môn học. Vậy làm thế nào để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử? Có rất nhiều biện pháp, ví như: Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan, phương pháp hướng dẫn học sinh ghi nhớ sự kiện lịch sử, nắm vững và sử dụng sách giáo khoa, vở bài tập, tiến hành công tác ngoại khoá... Nhưng việc kể chuyện trong dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng là một trong những biện pháp rất quan trọng, rất có ưu thế để phát triển tư duy của học sinh. Quá trình hoạt động chung, thống nhất giữa thầy và trò nhịp nhàng sẽ làm cho học sinh nắm vững hơn những tri thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo và bồi dưỡng phẩm chất đạo đức, hình thành nhân cách cho các em. Mặt khác nhằm giảm bớt số lượng học sinh yếu kém trong nhà trường và phát huy hết năng lực của các em khá giỏi nắm chắc được kiến thức bài học và hiểu sâu hơn các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử... Để góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng, bản thân chúng tôi mặc dù là giáo viên trẻ chưa có nhiều kinh nghiệm trong giảng dạy cũng xin mạnh dạn trình bày một số vấn đề về: “Phương pháp tăng cường hứng thú của học sinh trong việc học bộ môn lịch sử thông qua kể chuyện nhân vật lịch sử” . Với việc nghiên cứu đề tài này, chúng tôi mong muốn sẽ góp phần giúp giáo viên tiến hành một giờ dạy học hiệu quả tốt hơn, học sinh tích cực chủ động trong việc tiếp thu lĩnh hội kiến thức của bài học. Đây cũng là lí do chúng tôi chọn đề tài này. 2) Đối tượng nghiên cứu: Phương pháp tăng cường sự hứng thú của học sinh trong việc học bộ môn Lịch sử thông qua kể chuyện các Nhân vật lịch sử. 3) Phạm vi nghiên cứu: - Học sinh khối lớp 12 của trường THPT Ngô Gia Tự. 4) Phương pháp nghiên cứu: Để tiến hành làm đề tài này chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: + Phương pháp nghiên cứu tài liệu bổ trợ. + Phương pháp phỏng vấn. + Phương pháp so sánh, đối chiếu. + Thao giảng, dự giờ, trao đổi ý kiến với các đồng nghiệp trong quá trình dạy. + Áp dụng kinh nghiệm, phương pháp mới trên lớp học. + Đánh giá kết quả ban đầu và điều chỉnh bổ sung. + Kiểm tra đánh giá cuối cùng và hoàn chỉnh công việc. B- NỘI DUNG: 1) Cơ sở lí luận: Lịch sử có văn hoá, văn hoá gắn liền với các sự kiện lịch sử, trong các sự kiện lịch sử thường xuất hiện các nhân vật lịch sử. Ngày trước, khi vô tuyến truyền hình, phim truyện chưa nhiều như bây giờ thì các tích truyện, nhân vật lịch sử trong các triều đại phong kiến, những nhà cách mạng qua hai cuộc kháng chiến chồng Pháp và chống Mỹ được đông đảo mọi người biết đến từ chính những bộ phim, vở kịch, chèo, cải lương ít ỏi đó. Nhưng ngày nay công chúng hiểu biết về lịch sử dân tộc ít nhiều có giảm đi, điều này phải chăng dân chúng không yêu sử dân tộc nữa? Không đúng bởi đông đảo mọi người vẫn yêu lịch sử dân tộc với những bản hùng ca dựng nước và giữ nước, nhưng cái khó ở đây là nếu trước kia tuồng, chèo, phim ảnh, đến với công chúng vừa ít lại phần nhiều là theo các tích cổ truyền thống, do vậy kiến thức về lịch sử của họ nhiều hơn, còn ngày nay nguồn thông tin đa chiều, trong khi đó các tác phẩm nghệ thuật lấy đề tài lịch sử lại không thành công, không lôi cuốn được người xem đến với mình, từ đó dẫn tới một chỗ trống qua kênh thông tin đó. Và có lẽ điểm thi môn Lịch sử của học sinh phổ thông trong thời gian vừa qua quá thấp, đã là hồi chuông cảnh tỉnh cho cả xã hội và những người làm giáo dục. Có nhiều ý kiến đổ lỗi do chương trình, sách giáo khoa lịch sử chưa được hoàn chỉnh. Sách còn đề cập tới quá nhiều vấn đề nhưng thời gian trong một tiết học 45 phút không đủ để truyền tải... Và những kiến thức trong sách giáo khoa được xem là phần cứng của giáo trình, giáo viên không được tùy tiện sửa đổi, điều này cũng khiến giáo viên thụ động hoàn toàn khi lên lớp. Bên cạnh đó, đội ngũ giáo viên đứng lớp ở bậc phổ thông vẫn còn nhiều hạn chế. Thực tế hiện nay cho thấy, giáo viên ở bậc học phổ thông hầu hết đã được đào tạo chuẩn đại học, nhưng tâm huyết với quá trình giảng dạy và sự đầu tư cho bộ môn như thế nào là điều cần phải xét lại. Những lý do trên phần nào lý giải vì sao giờ lên lớp môn Lịch sử của giáo viên đơn điệu, thiếu hấp dẫn. Nhiều người cho rằng, do thời gian, điều kiện và cũng là yêu cầu của nội dung bài giảng nên họ chỉ có thể truyền đạt lại cho học sinh những nội dung cơ bản của sách là đủ. Một trong những nguyên nhân của việc dạy và học Lịch sử kém hiệu quả nữa là học sinh không ham mê môn học này là do việc học của học sinh lâu nay là học chay và dạy chay. Chỉ đơn cử như việc cho học sinh xem phim về lịch sử cũng là rất hạn chế chứ chưa nói đến việc đi thực tế các địa danh lịch sử. Lên lớp giáo viên cũng khuyến khích học sinh đối thoại, nhưng tư liệu tham khảo thì lại quá thiếu, thế nên dù muốn, học sinh cũng khó có thể tìm đọc và thảo luận theo yêu cầu của giáo viên. Bên cạnh đó, nhiều học sinh và phụ huynh vẫn coi lịch sử là môn phụ nên rất xem thường. Vả lại trong tiềm thức mỗi chúng ta ngay từ thưở ấu thơ đã thích được lắng nghe ông bà, cha mẹ kể chuyện cho nghe, nhất là chuyện kể về các vị anh hùng Nên trong quá trình giảng dạy giáo viên nên tăng cường lồng ghép kể chuyện về nhân vật lịch sử có liên quan đến nội dung bài học cho học sinh, các nhân vật với những thành tích hay chiến công của mình sẽ gây ấn tượng mạnh với học sinh, làm các em ngưỡng mộ và ghi nhớ về nhân vật lịch sử này. Từ việc ghi nhớ nhân vật lịch sử các em sẽ dễ dàng nhớ lại các sự kiện lịch sử có liên quan đến nhân vật đó và nhớ lại được nội dung bài học. 2) Cơ sở thực tiễn: Ở trường THPT Ngô Gia Tự đa số học sinh còn lười học và chưa có sự say mê môn học Lịch sử, cho nên việc ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử .....còn yếu. Các em chưa độc lập suy nghĩ để trả lời một câu hỏi mà chỉ đọc nguyên xi trong sách giáo khoa hay chỉ nêu được diễn biến sự việc mà không lí giải được vì sao nó lại diễn ra như thế hay sự kiện đó nói lên điều gì ... Bởi vậy, bản thân các em nên có một phương pháp học như thế nào để chiếm lĩnh kiến thức từ bài giảng của giáo viên. Mặt khác giáo viên giảng dạy bộ môn Lịch sử ở trường một phần nào đó chưa gây được sự hứng thú, tìm tòi và khám phá cho học sinh trong việc học bộ môn, cho nên nhiều học sinh chán ghét bộ môn và học chỉ để đối phó dẫn đến chất lượng kiểm tra một số em ở một số lớp còn thấp và tỉ lệ yếu kém còn nhiều, nếu học sinh đó thực sự không thuộc bài thì không thể viết được một ý gì dù là có liên quan đến câu hỏi kiểm tra. Nhằm giảm bớt số lượng học sinh yếu kém và nâng cao chất lượng dạy và học của nhà trường bản thân chúng tôi đã thấy được điều đó và cố gắng đưa ra các phương pháp học tập tích cực mà cụ thể là: “Phương pháp tăng cường hứng thú của học sinh trong việc học bộ môn lịch sử thông qua kể chuyện nhân vật lịch sử”. 3) Nội dung vấn đề: a/ Vấn đề đặt ra: Việc kể chuyện các nhân vật lịch sử trong tiết dạy Lịch sử là điều không mới mẻ gì đối với một giáo viên giảng dạy Lịch sử, nhưng việc nâng nó lên thành một kỹ năng và gây hứng thú cho học sinh trong quá trình học lại là một vấn đề không đơn giản. Để góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy và học môn Lịch sử trong nhà trường phổ thông, chúng tôi xin nêu một vài phương pháp trong việc kể chuyện nhân vật lịch sử trong quá trình giảng dạy để việc dạy của người thầy và việc học của trò được hứng thú và học sinh tiếp thu bài tốt hơn. b/ Giải pháp, chứng minh vấn đề được giải quyết : * Đối với giáo viên: - Nắm chắc nội dung về nhân vật lịch sử có liên quan đến bài học. - Kể chuyện bằng giọng kể để gây hứng thú cho học sinh chứ không phải chỉ là việc đọc lại nội dung. - Khi kể chuyện về nhân vật lịch sử cần lưu ý đến các vấn đề sau: + Nhân vật đó phải gắn với sự kiện lịch sử mà giáo viên đang gảng dạy. Ví dụ 1: Bài 12 “Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ 1919 đến năm 1925” (chương I, lịch sử Việt Nam, Ban cơ bản), phần II mục 1, giáo viên giới thiệu về Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh cho học sinh nắm, để từ đó cho các em thấy 02 ông là người tiêu biểu nhất của giới sĩ phu trong phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp lúc bấy giờ. Bài 3 “Các nước Đông Bắc Á” (chương III, lịch sử thế giới, ban cơ bản), phần II, mục 1, giáo viên giới thiệu cho học sinh nắm về Mao Trạch Đông, là người gắn liền với sự ra đời của nước Cộng hòa Nhân dân trung Hoa, những đóng góp của ông đối với phong trào cách mạng Trung Quốc + Hoạt động nổi bật hay thành tích của nhân vật lịch sử đó là gì? Ví dụ 2: Bài 12 “Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ 1919 đến năm 1925” (chương I, lịch sử Việt Nam, Ban cơ bản), phần II mục 1, trong phần các phong trào đấu tranh của giai cấp tư sản giáo viên giới thiệu nhân vật Phạm Hồng Thái với hành động dùng bom để ám sát Toàn quyền Đông Dương Méclanh ở Sa Diện (Quảng Châu), qua đó hướng dẫn cho học sinh thấy được sự quả cảm, gan dạ của Phạm Hồng Thái và nổi lên trên hết đó là tinh thần của một thanh niên yêu nước và từ đó đặt ngược lại vấn đề học sinh ngày nay yêu nước thể hiện như thế nào? Bài 22 “Nhân dân 2 miền trực tiếp chiến đấu chống đế quốc Mĩ xâm lược. Nhân dân miền Bắc vừa chiến đấu vừa sản xuất (1965-1973)” (chương IV, lịch sử Việt Nam, Ban cơ bản), phần IV mục 2, trong phần chống chiến tranh phá hoại miền Bắc lần II của Mĩ giáo viên giới thiệu về chiến công bắn rơi B-52 của anh hùng Phạm Tuân, để học sinh thấy được tài năng của các chiến sĩ ta trong công cuộc bảo vệ đất nước. + Ảnh hưởng hay vai trò của nhân vật đó như thế nào trong sự kiện lịch sử. Ví dụ 3: Bài 12 “Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ 1919 đến năm 1925” (chương I, lịch sử Việt Nam, Ban cơ bản), phần II mục 3, giáo viên thông qua những hoạt động của Nguyễn Ái Quốc phải làm sao cho học sinh thấy sự ảnh hưởng của Nguyễn Ái Quốc đến phong trào cách mạng trong nước trong các giai đoạn tiếp theo. + Có thể cho học sinh tự chuẩn bị và kể hay đóng vai nhân vật lịch sử. Ví dụ 4: Bài 19 “Bước phát triển của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân pháp (1951-1953)” (chương III, lịch sử Việt Nam, Ban cơ bản), phần III, với nội dung tuyên dương các gương anh hùng trong Đại hội Chiến sĩ thi đua và Cán bộ gương mẫu toàn quốc lần thứ nhất, để giới thiệu những anh hùng được tuyên dương giáo viên chuẩn bị nội dung những thành tích của các chiến sĩ và giao học sinh chuẩn bị để kể chuyện. Thông qua việc học sinh kể chuyện giúp các em nắm chắc về kiến thức hơn và còn nảy sinh sự cảm phục đối với các gương chiến sĩ và nỗ lực hơn nữa trong học tập và cuộc sống. * Đối với học sinh: - Tìm hiểu thêm về tiểu sử của nhân vật lịch sử đã được học. Ví dụ 5: Sau khi học xong bài 20 “Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc (1953-1954)”, với việc được giáo viên giới thiệu tài năng của Võ Nguyên Giáp trong chỉ đạo tác chiến và giành thắng lợi, học sinh về nhà sưu tầm thêm một số nội dung về nhân vật lịch sử đã được học như: tiểu sử, quá trình tham gia cách mạng đạt được những chiến công gì? Hiện nhân vật lịch sử đó còn sống hay đã mất - Sưu tầm các tư liệu có liên quan đến nhân vật lịch sử đã được giáo viên giới thiệu. Trở lại ví dụ 5: học sinh có thể sưu tầm những tư liệu có liên quan đến nhân vật lịch sử trên báo, ti vi, Internet - Có thể lưu ý tìm các công trình (đường phố), hay lưu nhớ ngày kỷ niệm có liên quan đến nhân vật lịch sử đã được biết để khắc sâu hơn về nhân vật lịch sử. Ví dụ 6: Trên các tuyến đường giao thông hiện nay thường gắn với tên một nhân vật lịch sử nên giáo viên khuyến khích các học sinh khi tham gia giao thông trên các tuyến đường này nếu tên đường (nhân vật lịch sử) mà mình chưa biết thì hãy tìm hiểu cho được người đó là người như thế nào, tiểu sử Như vậy mỗi khi đi qua lại con đường có gắn với tên nhân vật lịch sử đó thì sẽ gợi nhớ lại cho học sinh giúp học sinh khắc sâu kiến thức lịch sử. - Phải hình thành xu hướng khi gặp một yếu tố nào đó có liên quan đến nhân vật lịch sử phải cố gắng tìm hiểu để biết nhân vật đó là người như thế nào? Ví dụ 7: Khi xem sách báo hay ti vi nếu bắt gặp thông tin về một nhân vật lịch sử nào đó mà mình chưa biết hay chưa nắm rõ thì các em có thể tự tìm các nguồn thông tin trên mạng Internet để nghiên cứu kỹ hơn về nhân vật này và sau đó để đảm bảo tính chính xác của thông tin thì các em phải hỏi giáo viên hoặc một ai đó có chuyên môn. * Kết luận: Nhiều năm qua bức xúc trước vấn đề học sinh Việt Nam mà không biết lịch sử dân tộc mình và đặc biệt những năm gần đây tình trạng học sinh thi vào các trường đại học tỉ lệ điểm thấp là rất nhiều. Trong khi đó lịch sử Trung Quốc thì các em lại nhớ rất tốt và nhiều. Điều này không chỉ riêng tôi mà rất rất nhiều giáo viên nói chung và giáo viên bộ môn lịch sử nói riêng, các cấp quản lí phải lưu tâm và suy nghĩ. Do đó tôi mạo muội đưa ra một kinh nghiệm nhỏ để góp phần nhỏ bé của mình vào sự nghiệp chung. Việc vận dụng kề chuyện nhân vật lịch sử vào giảng dạy lịch sử, theo kinh nghiệm của bản thân chúng tôi cùng nhiều đồng nghiệp khác đã được tham khảo ý kiến là một việc làm rất có hiệu quả nhằm gây hứng thú cho học sinh, nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi việc học lịch sử, tìm hiểu lịch sử, nhận thức lịch sử đang có nhiều hướng giảm sút, xuống cấp. Ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường, lối suy nghĩ, cách sống thực dụng đang tác động mạnh mẽ đến từng học sinh cùng với sự thiếu thốn phương tiện, đồ dùng dạy học cũng như thái độ dạy học đối phó, qua loa, đại khái của không ít giáo viên đã và đang là những trở ngại không nhỏ đối với việc giảng dạy nói chung và dạy bộ môn Lịch sử nói riêng. Các nhân vật lịch sử với ưu thế của nó: dễ nhớ, dễ ấn tượng, dễ đi vào lòng người sẽ là một thế mạnh trong việc hỗ trợ đắc lực cho việc truyền thụ kiến thức lịch sử thông qua đó góp phần giáo dục đạo đức, lòng biết ơn đối với truyền thống, lãnh tụ cũng như những anh hùng liệt sĩ đã hi sinh, đã đóng góp xương máu của mình để làm rạng rỡ thêm lịch sử nước nhà. Thông qua việc hướng dẫn học sinh khai thác sách giáo khoa trong quá trình học bộ môn Lịch sử, trải qua năm học lớp 11 và HKI lớp 12 kết quả bộ môn của lớp đến thời điểm này như sau: Lớp (2009-2010) Cả năm (2008-2009) Học kì I (2009-2010) Trên Tb Dưới Tb Trên Tb Dưới Tb 12TN 90,9% 9,1% 95,35% 4,65% 12CB1 73% 27% 88,64% 11,36% 12CB2 65,2% 34,8% 79,1% 20,9% 12CB3 63,6% 36,4% 79,6% 20,4% 12CB4 78,5% 21,5% 84,44% 15,56% C- KẾT LUẬN: I. Bài học kinh nghiệm: Từ kết quả thu được tôi nhận thấy việc kể chuyện các nhân vật lịch sử trong dạy học là rất cần thiết, đặc biệt đối với môn lịch sử. Việc kể chuyện về các nhân vật lịch sử nếu tận dụng tốt trong tiết dạy sẽ đem lại hiệu quả cao, đây cũng là một trong những nội dung thể hiện sự đổi mới phương pháp dạy học. Điều đó cho thấy đổi mới phương pháp dạy học là một định hướng đúng đắn . Kết hợp kể chuyện về một nhân vật lịch sử trong một sự kiện lịch sử mà giáo viên đang trình bày giúp giáo viên gây được hứng thú, suy ngẫm trong học sinh, hướng các em đến với nội dung của bài học. Học sinh yêu thích bộ môn, hứng thú và tích cực học tập hơn, như vậy sẽ cho kết quả cao hơn. Biện pháp tuy có thể nói không mới gì lắm, nhưng với sự chủ động hướng dẫn của giáo viên và sự tích cực của học sinh đã đem đến một kết quả khả quan hơn trong quá trình học. Dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng yêu cầu người giáo viên phải biết linh hoạt sử dụng các phương pháp trong tiết dạy thì mới giúp cho học sinh khắc sâu kiến thức một cách chủ động. Tuy nhiên không phải lúc nào cũng cần phải sử dung kể chuyện về nhân vật lịch sử. Nếu sử dụng không đúng cách, không đúng chỗ sẽ làm giảm chất lượng bài giảng, mất thời gian. Do đó yêu cầu người giáo viên phải có nghệ thuật sư phạm khi kể chuyện. Biết kể và hướng dẫn học sinh "kể" và nắm được những nội dung của các nhân vật lịch sử. Từ đó biết phân tích, nhận xét, đánh giá sự kiện lịch sử. Ngoài ra, để tạo hứng thú và lôi cuốn học sinh đến với bộ môn Lịch sử giáo viên cần phải nhiệt huyết trong quá trình giảng dạy, sưu tầm bổ sung tư liệu phục vụ cho việc dạy, tiếp tục học hỏi kinh nghiệm và tìm cách truyền đạt để có được sự vững chắc trong kiến thức, sự lôi cuốn trong phong cách nhằm lôi cuốn học sinh. Ngoài ra, hình thành cho học sinh tính độc lập, sáng tạo và năng động để tiếp thu và lĩnh hội kiến thức trong quá trình học. II. Hướng phổ biến của đề tài: Sẽ áp dụng đề tài vào quá trình giảng dạy ở trường THPT Ngô Gia Tự với các lớp và các khối còn lại. Bên cạnh có thể áp dụng cho một số môn học khác như Văn, GDCD III. Hướng nghiên cứu tiếp của đề tài: Qua kết quả giảng dạy đã đạt được chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu, áp dụng đề tài vào quá trình giảng dạy để nâng cao chất lượng bộ môn và chất lượng giáo dục trong trường học. Trên đây là những vấn đề mà chúng tôi đã đúc kết được trong quá trình giảng dạy bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông Ngô Gia Tự. Đề tài vẫn còn nhiều thiếu sót và chưa hoàn thiện nên rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến chỉnh sửa của quý thầy cô để đề tài hoàn thiện hơn, góp phần nâng cao chất lượng bộ môn Lịch sử ở các trường phổ thông. Nhóm thực hiện 1. Nguyễn Tuân 2. Bùi Thị Hương Giang 3. Dương Thị Thu Hà 4. Nguyễn Đình Cơ D- TÀI LIỆU THAM KHẢO 1) Phương pháp dạy học Lịch sử - Năm 2001. (Nhà xuất bản giáo dục) 2) Tâm lí học đại cương - Năm 2001 (Nhà xuất bản giáo dục) 3) Những mẩu chuyện lịch sử - Năm 2001 (Nhà xuất bản giáo dục) 4) Đại cương lịch sử Việt Nam tập 3 – Năm 2003 (Nhà xuất bản giáo dục) 5) Sách giáo khoa Lịch sử 12 – Cơ bản - Năm 2008. (Nhà xuất bản giáo dục) 6) Sách giáo viên Lịch sử 12 – Nâng cao - Năm 2008. (Nhà xuất bản giáo dục) E- MỤC LỤC: A. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1 2. Đối tượng nghiên cứu 2 3. Phạm vi nghiên cứu 2 4. Phương pháp nghiên cứu 2 B. NỘI DUNG 1. Cơ sở lý luận 3 2. Cơ sở thực tiễn 4 3. Nội dung vấn đề 5 C. KẾT LUẬN 10 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 12 E. MỤC LỤC 13 F. NHẬN XÉT CỦA HĐKH14 F- Ý KIẾN NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ, XẾP LOẠI CỦA: Hội đồng khoa học trường: Hội đồng khoa học ngành: