Sử dụng có hiệu quả thiết bị dạy học phần quang học lớp 9 ở trường PTDTBT – THCS Quảng Sơn

I ) TÊN ĐỀ TÀI: “SỬ DỤNG CÓ HIỆU QUẢ THIẾT BỊ DẠY HỌC PHẦN QUANG HỌC LỚP 9 Ở TRƯỜNG PTDTBT – THCS QUẢNG SƠN” II ) ĐẶT VẤN ĐỀ: 1. Tầm quan trọng của vấn đề; Như chúng ta biết thế giới đã bước sang thế kỷ 21 cùng với sự phát triển sâu rộng của khoa học kĩ thuật và công nghệ. Trước bối cảnh thế giới đang tiến gần đến một nền kinh tế trong phạm vi toàn cầu, sự phát triển bùng nổ của công nghệ thông tin. Việt Nam cũng trên đà phát triển và xem giáo dục là công cụ mạnh nhất để theo kịp với các nước phát triển trên thế giới. Trong những năm gần đây, nghị quyết của Đại hội Đảng và nhiều văn kiện khác của nhà nước, của Bộ Giáo dục- Đào tạo đều nhấn manh việc đổi mới phương pháp là một nhiệm vụ quan trọng của tất cả các cấp học và bậc học ở nước ta, nhằm đào tạo những con người tích cực, tự giác, năng động sáng tạo, có năng lực giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức vào cuộc sống. Nghị quyết hội nghị lần thứ 2 của ban chấp hành trung ương khóa VIII về những giải pháp chủ yếu trong giáo dục và đào tạo đã chỉ rõ: “ Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng những phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh , ....”. 2. Tóm tắt những thực trạng liên quan đến vấn đề đang nghiên cứu: Năm học 2012 – 2013 là năm học tiếp tục thực hiện chủ trương của ngành Giáo dục Đào tạo là: Phải thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy từ phương pháp dạy học cũ, thụ động sang phương pháp giảng dạy tích cực – chủ động, sáng tạo theo hướng “Phát huy trí lực của học sinh, lấy học sinh làm trung tâm”. Cũng như hết thẩy các thầy cô giáo khác và nhóm giáo viên dạy Vật lý trường PTDTBT-THCS Quảng Sơn, tôi cũng đã trăn trở, tìm tòi, từng bước thực hiện việc đổi mới phương pháp giảng dạy theo yêu cầu của ngành giáo dục đề ra bởi chúng ta đều biết phương pháp giảng dạy là một trong những yếu tố cơ bản và quan trọng nhằm truyền đạt kiến thức tới học sinh đạt hiệu quả tốt nhất. Phương pháp giảng dạy phù hợp, khoa học sẽ là con đường giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả, phát huy trí lực của người học. Mỗi cấp học, mỗi bộ môn đều phải có một phương pháp giảng dạy phù hợp và phải không ngừng đổi mới, hoàn thiện và đây cũng chính là một trong những yếu tố, động lực nhằm không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh hiện nay. 3. Lí do chọn đề tài: Trước yêu cầu cấp bách trên, giáo viên bậc trung học cơ sở nó luôn học hỏi tìm ra các biện pháp giảng dạy tốt nhất giúp học sinh tham gia một cách tích cực chủ động vào học tập phát huy tính năng động, sáng tạo của học sinh. Từ đó học sinh thấy thích được học bộ môn Vật lý và ham muốn khám phá tri thức nhân loại. Khối lớp 9 các em đã được làm quen với phương pháp đổi mới trong dạy học, đó là điều kiện rất thuận lợi để có thể nâng cao hơn nữa hiệu quả trong việc tiếp thu kiến thức của học sinh. Trong chuyên đề này tôi muốn đề cập đến việc sử dụng thí nghiệm phần Quang học 9 như thế nào trong giảng dạy Vật lý để giờ học có hiệu quả hơn? 4. Giới hạn nghiên cứu của đề tài: Từ những suy nghĩ trên tôi đã nghiên cứu trao đổi với các nhóm bộ môn cũng như với giáo viên dạy bộ môn Vật lý về vấn đề khai thác sử dụng có hiệu quả các thiết bị thí nghiệm phần quang học lớp 9 vào các giờ học sao cho tiết dạy đạt mục tiêu đã đề ra. III) CƠ SỞ LÝ LUẬN Quy luật của quá trình dạy học là từ trực quan sinh động đến tư duy trìu tượng, song quá trình nhận thức đó đạt hiệu quả cao hay không còn phụ thuộc vào phương pháp giảng dạy của thầy và quá trình tiếp thu kiến thức của trò. Vật lý là một trong những môn học có ưu thế trong việc phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh, trong đó sách giáo khoa là một trong những phương tiện thể hiện phương pháp dạy học tích cực. Trong chương trình vật lý 6,7,8 học sinh đã nhiều lần tập đưa ra “Dự đoán” và được giáo viên hướng dẫn làm thí nghiệm để kiểm tra tính đúng đắn của dự đoán. Đến lớp 9 phương pháp nghiên cứu đó cần được phát triển và nâng cao hơn cần hướng dẫn học sinh thường xuyên đưa ra nhiều dự đoán khác nhau về cùng một hiện tượng và tự lực đề xuất các phương án làm thí nghiệm để kiểm tra dự đoán. Đặc biệt trong chương trình vật lý 9 có sử dụng nhiều đến phương pháp thực nghiệm, tiếp tục rèn luyện cho học sinh kĩ năng làm thí nghiệm và từ thí nghiệm rút ra kiến thức của bài học. Bên cạnh việc áp dụng phương pháp thực nghiệm cần phải sử dụng phương pháp suy luận lôgic mới có thể rút ra kết luận khoa học. Chẳng hạn như căn cứ vào quan sát thí nghiệm, rút ra được các dạng giống nhau cho nhiều trường hợp, dạng đặc biệt của một trường hợp , xác định mối quan hệ định lượng giữa các hiện tượng, xử lí sự chênh lệch giữa các số liệu áp dụng luận 3 đoạn để suy ra hệ quả IV ) CƠ SỞ THỰC TIỄN Trước đây trong khi giảng dạy các môn học giáo viên chỉ chú trọng đến khối lượng kiến thức cần truyền đạt mà coi nhẹ phương pháp học tập và nghiên cứu mang tính đặc thù của từng môn . Vật lý là môn khoa học thực nghiệm thế nhưng tình trạng phổ biến hiện nay vẫn là : Hầu hết các bài dạy chưa có đủ dụng cụ thí nghiệm cần thiết cho học sinh . Kĩ năng làm thí nghiệm của học sinh còn hạn chế . Dụng cụ thí nghiệm còn thiếu hoặc không đồng bộ, chất lượng kém . Trường chưa có cán bộ phụ trách phòng thí nghiệm được đào tạo có chuyên môn. Về cơ bản việc sử dụng thí nghiệm Vật lí ở trường trung học cơ sở vẫn còn hạn chế , chưa phát huy hết được tính độc lập sáng tạo của học sinh . Trong khi đó lượng kiến thức trong sách giáo khoa luôn được bổ sung chỉnh lí cho kịp với sự phát triển của thời đại . Từ những nguyên nhân trên dẫn đến chất lượng của bộ môn chưa được tốt. Do đó trong 4 giải pháp đổi mới phương pháp dạy học vật lí ở trường trung học cơ sở thì giải pháp “ Phấn đấu làm đầy đủ, có chất lượng các thí nghiệm trên lớp là giải pháp được đặt lên hàng đầu” (Theo tài liệu “Đổi mới phương phát dạy học” của tác giả Trần Kiều ) Chú trọng việc sử dụng đồ dùng dạy học và dụng cụ thí nghiệm ở tất cả các tiết vật lý . Các tiết vật lý, thí nghiệm, Thầy cần tạo điều kiện để các em học sinh được tự tay làm thí nghiệm, tự mình quan sát, đo đạc và rút ra nhận xét, kết luận (tức là được trải nghiệm trong thực tế) các em học sinh học tập hứng thú hơn phát huy được tính năng động sáng tạo của các em, kết quả học tập đạt cao hơn rất nhiều. Trong chương trình Vật lí 9 với đề tài Quang học, các phần này hầu như bài nào cũng có thí nghiệm. Phần lớn các thí nghiệm, mô hình... vừa có vai trò là nguồn thông tin, vừa là phương tiện để học sinh khai thác, tìm kiếm, phát hiện kiến thức , phát triển kĩ năng cũng như giải quyết vấn đề đặt ra. Để khai thác các thí nghiệm làm phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh một cách cao nhất cần có một số biện pháp sau: V) NỘI DUNG NGHIÊN CỨU: Vật lí là môn khoa học thực nghiệm, các tri thức vật lí là sự khái quát hoá các kết quả nghiên cứu thực nghiệm và các hiện tượng diễn ra trong đời sống. Dựa trên các thí nghiệm học sinh thực hiện được các thao tác tư duy để tiếp thu tri thức mới. Bài học có thí nghiệm kích thích óc tò mò khám phá khoa học, ham hiểu biết, rèn luyện óc độc lập suy nghĩ và tư duy sáng tạo cho học sinh. Sau đây tôi xin được chia sẻ một số kinh nghiệm cũng như được trao đổi với các đồng nghiệp về biện pháp tổ chức học sinh tiếp thu kiến thức và đặc biệt là việc làm thí nghiệm để đạt hiệu quả trong bài học: Ví dụ: Khi nghiên cứu về thấu kính 1.Chuẩn bị thí nghiệm Nói chung thí nghiệm phải kích thích được hứng thú óc sáng tạo của học sinh. Muốn đạt được điều đó giáo viên phải tìm hiểu thật kỹ nội dung bài dạy, các thí nghiệm sẽ làm. + HS phải nhận dạng được TK và trả lời được câu hỏi: Chùm tia khúc xạ ra khỏi thấu kính có đặc điểm gì? Mô tả được sự khúc xạ của các tia sáng đặc biệt(Tia tới quang tâm, tia song song với trục chính và tia có phương qua tiêu điểm) qua TKHT. Vận dụng kiến thức để giải thích một số hiện tượng trong thực tế và giải bài tập đơn giản về TK. + Giáo viên cần tìm hiểu trước: - Thế nào là thấu kính mỏng: Nó là khối trong suốt giới hạn bởi hai mặt cong, thường là hai mặt cầu, một trong hai mặt có thể là mặt phẳng, khoảng cách hai đỉnh hai chỏm cầu rất nhỏ so với bán kính của hai mặt cầu. - Quy luật về đường truyền của tia sáng qua thấu kính và sự tạo ảnh của một vật bởi thấu kính càng đúng, dễ quan sát khi ta chọn thấu kính có bề dày phần giữa càng mỏng. - Cần biết chương trình Quang học lớp 9 không yêu cầu xét đến trục phụ và tiêu điểm phụ. Trong các bài, khi nói đến tiêu điểm của thấu kính cần hiểu đó là tiêu điểm chính. HS chỉ cần biết mỗi thấu kính có hai tiêu điểm nằm trên trục chính về hai phía thấu kính, cách đều quang tâm O. Chính vì thế, nên không vẽ được đường truyền của các tia sáng bất kì qua thấu kính mà chỉ yêu cầu vẽ được đường truyền của ba tia sáng đặc biệt qua thấu kính:(Tia tới song song với trục chính cho tia ló đi qua tiêu điểm. Tia tới quang tâm tiếp tục truyền thẳng không đổi hướng. Tia tới qua tiêu điểm cho tia ló song song với trục chính. Khi dựng ảnh chỉ dùng hai trong ba tia đặc biệt này. + Từ đó giáo viên hình thành được phương pháp giảng, sử dụng thiết bị để làm thí nghiệm: - Với học sinh lớp 9, chỉ cần nhận biết thấu kính qua việc quan sát hình dạng bên ngoài và quan sát đường truyền của chùm tia sáng song song nhau và song song với trục chính ( vuông góc với bề mặt thấu kính) khi giáo viên làm thí nghiệm chứng minh trên bảng. - Trong điều kiện thực tế ở trường, không có phòng học đạt yêu cầu để làm thí nghiệm phần quang học được tốt nên thí nghiệm mô tả trên hình 42.2 SGK phải sử dụng nguồn sáng laze để HS dễ quan sát đường truyền của chùm sáng trong điều kiện ánh sáng thường trong lớp học. Vì nguồn sáng laze gây nguy hiểm khi HS chiếu vào mắt nhau, nên thí nghiệm này giáo viên làm trên bảng cho HS quan sát. + Từ đó giáo viên xác định rõ mục đích thí nghiệm, lựa chọn các dụng cụ thí nghiệm cần thiết, phù hợp. Các dụng cụ thí nghiệm phải đơn giản dễ làm và chất lượng tốt đảm bảo độ chính xác cao. Trong quá trình chuẩn bị giảng rất cần có sự sáng tạo của giáo viên để có được các dụng cụ thí nghiệm phù hợp, vì không phải dụng cụ thí nghiệm nào cũng có và cũng hoạt động tốt (Đèn laze hỏng, cần biết sửa chữa trước hoặc mua bút laze sáng hơn), nhiều khi giáo viên phải tự tạo ra các dụng cụ thí nghiệm phục phụ cho giảng dạy. Để kích thích thị giác HS, giáo viên cũng cần phải chọn các thí nghiệm có đồ dùng màu sắc tương phản, “bắt mắt” giúp học sinh quan sát tốt hơn. Nếu TN thất bại trong giờ học sẽ phá vỡ tiến trình bài học, gây tâm lí hoang mang thất vọng cho học sinh. Muốn thành công khi làm thí nghiệm thì thí nghiệm phải được chuẩn bị kỹ về mọi mặt, TN được giáo viên làm thử nhiều lần trước khi lên lớp. Điều không thể thiếu được là giáo viên phải chuẩn bị hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh dự đoán hiện tượng, quan sát hiện tượng, phân tích kết quả thí nghiệm, vận dụng các kiến thức có liên quan để giải thích, chứng minh đi đến tri thức mới một cách logic. 2. Tiến hành thí nghiệm. *Bước 1: Thu thập thông tin Giáo viên hướng cho học sinh quan sát các sự kiện, hiện tượng, thí nghiệm, tìm được những thông tin cần thiết từ thực tế, sách giáo khoa, báo.... Lập kế hoạch khám phá thiết kế thí nghiệm, lựa chọn dụng cụ thiết bị thí nghiệm, chỉ ra đại lượng cần đo, những điều cần xác định trong thí nghiệm, chỉ ra những yếu tố cần giữ nguyên, không thay đổi khi làm thí nghiệm. Tiến hành thí nghiệm: Bố trí lắp đặt dụng cụ thiết bị thí nghiệm; thực hiện thí nghiệm theo hướng dẫn, thay đổi phương án thí nghiệm nếu kết quả không phù hợp với vấn đề đặt ra Ghi kết quả khám phá. Đọc số chỉ của các dụng cụ thí nghiệm ở mức độ cẩn thận và chính xác cần thiết, lập bảng kết quả, biểu diễn kết quả bằng đồ thị , sơ đồ ...... *Bước 2: Xử lí thông tin Ví dụ như : lập bảng, biểu, vẽ đồ thị theo những cách khác nhau, từ đó phân tích dữ liệu, kết quả thí nghiệm và nêu ý nghĩa của chúng. Tìm quy luật từ kết quả thí nghiệm từ biểu bảng đồ thị. Phân loại dấu hiệu giống nhau, khác nhau, nhận biết những dấu hiệu bản chất của những nhóm đối tượng đã quan sát......, so sánh, phân tích, tổng hợp dữ liệu và rút ra kết luận *Bước 3:Thông báo kết quả làm việc Mô tả lại những thí nghiệm đã làm, trình bày, giải thích những việc đã làm bằng lời, bằng hình vẽ hoặc bằng đồ thị...nêu kết luận đã tìm thấy được. *Bước 4: Vận dụng ghi nhớ kiến thức Vận dụng giải các bài tập( định tính, định lượng, thực nghiệm) làm đồ chơi, dụng cụ học tập...., học thuộc lòng những nội dung cần thiết, quan trọng. Trong mỗi tiết dạy có thí nghiệm, giáo viên có thể phát huy tính tích cực học tập của học sinh ở những mức độ khác nhau(có thể giáo viên thực hiện, có thể giáo viên điều khiển học sinh thực hiện một vài phần, có thể để học sinh tự thực hiện hoàn toàn.....) Ví dụ: ở bài “ Ảnh của một vật tạo bởi TKHT” Khi tìm hiểu đặc điểm đối với ảnh của một vật tạo bởi TKHT, đầu tiên, GV đặt vấn đề, hình ảnh dòng chữ ta quan sát được qua thấu kính (H43.1SGK) là hình ảnh của dòng chữ tạo bởi TKHT. Ảnh đó cùng chiều với vật. Vậy có khi nào ảnh của vật tạo bởi TKHT ngược chiều với vật không? Cần bố trí thí nghiệm như thế nào để tìm hiểu vấn đề này?(Từng HS phải suy nghĩ, đọc SGK thu thập thông tin tìm hiểu mục đích thí nghiệm, dụng cụ thí nghiệm và cách tiến hành thí nghiệm, trả lời câu hỏi.). Hoạt động của học sinh Trợ giúp của giáo viên a/Các nhóm bố trí TN như hình 43.2SGK, đặt vật ngoài khoảng tiêu cự, thực hiện các yêu cầu của C1,C2. Ghi đặc điểm của ảnh vào dòng 1,2,3 của bảng 1/Tr117. b/Các nhóm bố trí TN như hình 43.2SGK, đặt vật trong khoảng tiêu cự, thảo luận nhóm để trả lời C3. Ghi các nhận xét về đặc điểm của ảnh vào dòng 4 của bảng 1 SGK * Hướng dẫn học sinh làm TN. Trường hợp vật được đặt rất xa thấu kính, để hứng ảnh ở tiêu điểm là khó khăn. Gv hướng dẫn HS quay thấu kính về của sổ lớp để hứng ảnh của cửa sổ lớp lên màn chắn. Cho các nhóm thảo luận trước khi ghi các nhận xét đặc điểm của ảnh vào bảng 1. * Hướng dẫn HS làm TN để trả lời C3, có thể yêu cầu học sinh trả lời thêm câu hỏi của GV: Làm thế nào để quan sát được ảnh của vật trong trường hợp này? * Cho các nhóm thảo luận trước khi ghi các nhận xét về đặc điểm của ảnh vào bảng 1 * Lời bình: + Nhận thức: Đối với phần quang học 9-là khoa học thực nghiệm, có thể nói: “ Trăm nghe không bằng một thấy; trăm thấy không bằng một làm”. Nếu không có sự trải nghiệm trong thực tế(làm thí nghiệm khảo sát) thì lĩnh hội tri thức không thể sâu sắc và bền chặt được. Hơn nữa sự hiểu biết vật lí quang học không thể đạt được đơn thuần bằng suy diễn logic. Chỉ có những quan sát và thực nghiệm HS mới kiểm tra được sự đúng đắn của một nhận định. Hướng tới việc tạo điều kiện cho HS tự chiếm lĩnh kiến thức thông qua hoạt động thực nghiệm và cao hơn nữa, cho HS tập giải quyết một số vấn đề vật lí trong thực tế. +Trao đổi ở tổ nhóm: Ngoài sự nỗ lực của bản thân mỗi giáo viên cần tích cực học hỏi, trao đổi dự giờ bạn nhất là giao lưu chuyên môn, các giờ dạy tốt dạy giỏi ở trường bạn. Đặc biệt trong trường hàng tuần tổ chức một buổi sinh họat chuyên môn của nhóm, tổ như đăng ký dạy tốt, thảo luận về việc vận dụng đổi mới phương pháp giảng dạy vào từng tiết học. Bàn bạc trong tổ về cách thức sáng tạo các thí nghiệm trong từng bài dạy. Nhờ đó mà kỹ năng thí nghiệm và chất lượng giảng dạy được nâng nên rõ rệt. *. ÁP DỤNG VÀO MỘT SỐ BÀI DẠY CỤ THỂ. Ngµy so¹n: 27/1/2013 Ngµy gi¶ng: 9A: 9B: TiÕt 45 : Bµi 42 thÊu kÝnh héi tô I. Môc tiªu. 1. KiÕn thøc: - Nhận biết được thấu kính hội tụ. - Nêu được tiêu điểm (chính), tiêu cự của thấu kính là gì. 2. KÜ n¨ng: - Mô tả được đường truyền của tia sáng đặc biệt qua thấu kính hội tụ. - Xác định được thấu kính hội tụ qua việc quan sát trực tiếp các thấu kính này - Vẽ được đường truyền của các tia sáng đặc biệt qua thấu kính hội tụ. 3. Th¸i ®é: - Cã t¸c phong nghiªn cøu hiÖn t­îng ®Ó thu thËp th«ng tin. II. chuÈn bÞ: *GV: +1 thÊu kÝnh héi tô cã tiªu cù kho¶ng tõ 10 -12cm. + 1 gi¸ quang häc. +1 mµn høng ®Ó quan s¸t ®­êng truyÒn cña tia s¸ng. +1 nguån s¸ng la ze ph¸t ra gåm 3 tia s¸ng song song. *HS: + Mçi nhãm 1 thÊu kÝnh héi tô cã tiªu cù 10-12 cm III. Ph­¬ng ph¸p: - Quan s¸t, thùc nghiÖm, hîp t¸c nhãm nhá, qui n¹p vµ rót kÕt luËn. IV. TiÕn tr×nh d¹y – häc: æn ®Þnh tæ chøc: SÜ sè KiÓm tra bµi cò: (5phót) §èi t­îng: 9A: 9B: b) Néi dung: ²GVNªu c©u hái : - H·y nªu quan hÖ gi÷a gãc tíi vµ gãc khóc x¹ khi ¸nh s¸ng truyÒn tõ kh«ng khÝ sang c¸c m«i tr­êng trong suèt r¾n láng kh¸c nhau?vµ ng­îc l¹i?. ² §¸p ¸n: - Gãc khóc x¹ nhá h¬n gãc tíi (4®) - Gãc tíi t¨ng (gi¶m) th× gãc khóc x¹ còng t¨ng (gi¶m) (3®) - Khi gãc tíi b»ng 00 th× gãc khóc x¹ còng b»ng 00 , tia s¸ng kh«ng bÞ g·y khóc khi truyÒn qua 2 m«i tr­êng (3®) 3.Bµi míi: A) §V§: GV ®äc phÇn §V§ nh­ ®Çu bµi häc(1phót) B) Tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc: Ho¹t ®éng cña hs Ho¹t ®éng cña GV Ghi b¶ng *Ho¹t ®éng 1(10phót): NhËn biÕt ®Æc ®iÓm cña thÊu kÝnh héi tô. ²Tõng HS ®äc thÝ nghiÖm vµ C1, nghe GV tr×nh bµy dông cô TN, c¸c b­íc tiÕn hµnh TN. ² Ho¹t ®éng c¸ nh©n: + Quan s¸t, ghi kÐt qu¶ TN. + Suy nghÜ tr¶ lêi c©u hái C1: Chïm tia khóc x¹ qua thÊu kÝnh héi tô t¹i 1 ®iÓm ²Tõng c¸ nh©n hoµn thµnh C2 *Ho¹t ®éng 2(7phót): NhËn d¹ng thÊu kÝnh. ² Ho¹t ®éng c¸ nh©n: Quan s¸t TK ë TN h×nh 42.2-> Hoµn thµnh c©u hái C3. C3: ThÊu kÝnh lµm b»ng vËt liÖu trong suèt. PhÇn r×a cña TKHT máng h¬n phÇn gi÷a. *Ho¹t ®éng 4(13phót): T×m hiÓu c¸c kh¸i niÖm trôc chÝnh, quang t©m, tiªu ®iÓm, tiªu cù cña TKHT. ² §äc tµi liÖu SGK t×m hiÓu kh¸i niÖm trôc chÝnh. - HS: quan s¸t l¹i TN h×nh 42.2, tr¶ lêi C4. C4: Trong 3 tia s¸ng tíi TK th× tia ë gi÷a truyÒn th¼ng, kh«ng bÞ ®æi h­íng. Dïng th­íc kiÓm tra thÊy tia ®ã truyÒn th¼ng. -Tõng HS ®äc th«ng b¸o vÒ trôc chÝnh, vµ vÏ h×nh vµo vë ²T×m hiÓu kh¸i niÖm quang t©m. - Quang t©m lµ ®iÓm 0 ( ®iÓm mµ trôc chÝnh c¾t thÊu kÝnh). - Tia s¸ng ®i qua quang t©m, ®i th¼ng kh«ng bÞ ®æi h­íng. ²T×m hiÓu kh¸i niÖm tiªu ®iÓm. - HS quan s¸t l¹i l¹i TN h×nh 42.2.do GV lµm,Tõng HS tr¶ lêi C5, C6. C5: §iÓm héi tô F cña chïm tia tíi // víi trôc chÝnh cña TK n»m trªn trôc chÝnh. BiÓu diÒnnh­ h×nh C6: NÕu chiÕu chïm tíi vµo mÆt bªn kia TK, khi ®ã chïm tia lã vÉn héi tô t¹i ®iÓm trªn trôc chÝnh F. ²Tõng c¸ nh©n ®äc SGK tr¶ lêi c©u hái GV. - Tiªu ®iÓm F lµ ®iÓm héi tô cña chïm tia tíi // trôc chÝnh cña TK vµ n»m trªn trôc chÝnh. - Mçi TK cã 2 tiªu ®iÓm n»m vÒ hai phÝa cña thÊu kÝnh vµ c¸ch ®Òu quang t©m. - Kho¶ng c¸ch tõ quang t©m ®Õn mçi tiªu ®iÓm F gäi lµ tiªu cù (f) 0F = 0F’ =f. - Tia tíi ®i qua tiªu ®iÓm th× tia lã // víi trôc chÝnh cña TK. ²Yªu cÇu 1 häc sinh ®äc TN vµ C1 ®Ó t×m hiÓu c¸ch bè trÝ vµ tiÕn hµnh TN: -Giíi thiÖu c¸c dông cô TN: Trªn gi¸ quang häc, cã g¾n 1 thÊu kÝnh héi tô ®Æt vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng n»m ngang; Ta chiÕu 1 chïm tia tíi (3tia) cã ph­¬ng vu«ng gãc víi mÆt TKHT; C¸c em h·y quan s¸t chïm tia khóc x¹ ra khái TK cã ®Æc ®iÓm g×?( tøc lµ tr¶ lêi C1) ² Yªu cÇu HS theo dâi GV lµm TN ² Gäi ®¹i diÖn 1 HS nªu kÕt qu¶ TN, hoµn thµnh c©u C1. ² GV vÏ h×nh sau lªn b¶ng ®éng, ®Æt tªn c¸c tia vµ hái C2: H·y chØ ra tia tíi, tia lã trong h×nh? + SI: Tia tíi. + IK: Tia khóc x¹ ( cßn c¸c tia kh¸c cã thÓ ®Æt tªn kh¸c) I S K 0 ( chuyÓn):H·y t×m hiÓu h×nh d¹ng TKHT ² Th«ng b¸o: “ThÊu kÝnh võa lµm TN lµ TKHT”. GV:VËy c¸c em h·y quan s¸t TKHT nµy (GV ph©n ph¸t thÊu kÝnh cho c¸c nhãm) vµ tr¶ lêi c©u hái:+ ThÊu kÝnh ®­îc lµm b»ng vËt liÖu g×? cã trong suèt kh«ng? + So s¸nh ®é dµy phÇn r×a vµ phÇn gi÷a ( chuyÓn): ²GV Y/C quan s¸t l¹i TN vµ cho biÕt trong 3 tia tíi TK, tia nµo qua TK truyÒn th¼ng, kh«ng bÞ ®æi h­íng? Cã c¸ch nµo ®Ó kiÓm tra ®iÒu nµy?( Tøc lµ ®· tr¶ lêi C4) GV: VÏ h×nh lªn b¶ng, ghi kÝ hiÖu trôc chÝnh , ghi b¶ng kh¸i niÖm trôc chÝnh GV: ChØ trªn h×nh vÏ, trôc chÝnh cña TKHT ®i qua 1 ®iÓm O trong TK mµ mäi tia s¸ng ®i qua ®iÓm nµy ®Òu truyÒn th¼ng( c¸c tia kh«ng vu«ng gãc víiTK, GV cã thÓ lµm TN vµ chØ trªn h×nh vÏ) + Yªu cÇu HS chØ ra ®­îc quang t©m trªn h×nh vÏ.(O) + NÕu chiÕu 1 tia lã bÊt k× qua quang t©m th× tia lã sÏ nh­ thÕ nµo? ² GV? C5:®iÓm héi tô F cña chïm tia lã n»m trªn ®­êng th¼ng chøa tia tíi nµo? (lµm TN yªu cÇu HS quan s¸t vµ nhËn xÐt.) ² GV?:H·y ®iÒn ch÷ F vµo vÞ trÝ trªn h×nh? ² GV?:C6: NÕu chiÕu chïm tia tíi vµo mÆt bªn kia TK, chïm tia lã cã ®Æc ®iÓm g×? råi lµm TN ²Yªu cÇu HS hoµn thµnh c©u C5 vµ C6. + Tiªu cù lµ g×? KÝ hiÖu tiªu cù + NÕu tia tíi ®i qua tiªu ®iÓm th× tia lã cã ®Æc ®iÓm g×? I. §Æc ®iÓm cña thÊu kÝnh héi tô. 1, ThÝ nghiÖm( h×nh 42.2) *ChiÕu chïm s¸ng(3tia) song song, vu«ng gãc víi mÆt TKHT. *KÕt qu¶: C1: Chïm tia khóc x¹ qua thÊu kÝnh héi tô t¹i 1 ®iÓm C2: +Tia s¸ng ®Õn thÊu kÝnh gäi lµ tia tíi (SI) + Tia khóc x¹ ra khái thÊu kÝnh lµ tia lã(IK) 2,H×nh d¹ng cña thÊu kÝnh héi tô. C3:- ThÊu kÝnh lµm b»ng vËt liÖu trong suèt - H×nh d¹ng: phÇn r×a máng h¬n phÇn gi÷a. - KÝ hiÖu TKHT: II.Trôc chÝnh, quang t©m, tiªu ®iÓm, tiªu cù cña TKHT. 1. Trôc chÝnh.( ) - C¸c tia s¸ng tíi vu«ng gãc víi mÆt thÊu kÝnh héi tô cã mét tia truyÒn th¼ng kh«ng ®æi h­íng trïng víi mét ®­êng th¼ng gäi lµ trôc chÝnh F/ 0 2. Quang t©m.(O) -Trôc chÝnh c¾t thÊu kÝnh héi tô t¹i ®iÓm O, ®iÓm O lµ quang t©m - Mäi tia s¸ng ®i qua quang t©m O th× ®i th¼ng, kh«ng ®æi h­íng O 3. Tiªu ®iÓm.(F) - Tia tíi //, tia lã c¾t trôc ë F - F lµ tiªu ®iÓm - Mçi TK HT cã 2 tiªu ®iÓm ®èi xøng víi nhau qua thÊu kÝnh , F vµ F/ 4. Tiªu cù. (f) - Kho¶ng c¸ch tõ quang t©m ®Õn mçi tiªu ®iÓm F gäi lµ tiªu cù (f) : 0F = 0F’ = f. F/ F - Tia tíi ®i qua tiªu ®iÓm ,th× tia lã song song vëi trôc chÝnh 4. VËn dông, cñng cè. (6phót): ²Tr¶ lêi c©u hái cña GV, chèt l¹i kiÕn thøc cña bµi häc. - ThÊu kÝnh héi tô lµ thÊu kÝnh cã phÇn r×a máng h¬n phÇn gi÷a. - Tia tíi song song víi trôc chÝnh th× tia ®ã ®i qua tiªu ®iÓm. - Tia tíi qua tiªu ®iÓm th× tia lã song song víi trôc chÝnh. - Tia tíi ®Õn quang t©m th× tia lã tiÕp tôc truyÒn th¼ng theo ph­¬ng cña tia tíi. ²Tõng HS vËn dông kiÕn thøc hoµn thµnh C7, C8. C7: VÏ ®­êng ®i cña tia s¸ng 1,2,3. C8: ThÊu kÝnh héi tô lµ thÊu kÝnh cã phÇn r×a máng h¬n phÇn gi÷a. NÕu chïm s¸ng tíi song song víi trôc chÝnh cña TK héi tô th× chïm lã sÏ héi tô t¹i tiªu ®iÓm cña TK ² Nªu c©u hái, yªu cÇu HS chèt l¹i kiÕn thøc cña bµi häc: - H·y nªu c¸ch nhËn d¹ng TK héi tô? - H·y cho biÕt ®Æc ®iÓm ®­êng truyÒn cña 3 tia s¸ng ®Æc biÖt qua TKHT? ²Gäi 1 HS lªn b¶ng vÏ 3 tia lã cña 3 tia s¸ng tíi (h×nh 42.6) - H·y vÏ tia lã cña 3 tia tíi(1),(2),(3) ( H×nh 42.6) -H·y vËn dông kiÕn thøc bµi häc ®Ó hoµn thµnh c©u C8. ²Bæ sung: ChÝnh ®iÓm héi tô tËp trung nhiÒu n¨ng l­îng ¸nh s¸ng nªn ®· g©y ch¸y. III. VËn dông. (1) S C7 F’ F (2) (3) S/ C8 * Ghi nhí: (SGK/115) 5. H­íng dÉn häc tËp ë nhµ( 3 phót): . - Häc vµ lµm bµi tËp bµi 42(SBT). §äc phÇn cã thÓ em ch­a biÕt (SGK/115) - ChuÈn bÞ bµi 43(sgk/116). V. Rót kinh nghiÖm: Ngµy so¹n: 27/1/2013 Ngµy gi¶ng: TiÕt 46: Bµi 43 ¶nh cña mét vËt t¹o bëi thÊu kÝnh héi tô I. Môc tiªu. 1.KiÕn thøc: - Nêu được các đặc điểm về ảnh của một vật tạo bởi thấu kính hội tụ. 2. KÜ n¨ng: - Dựng được ảnh của một vật tạo bởi thấu kính hội tụ bằng cách sử dụng các tia đặc biệt. 3. Th¸i ®é: Ph¸t huy ®­îc sù say mª khoa häc. II. chuÈn bÞ: *Nhãm HS: +1 thÊu kÝnh héi tô cã tiªu cù 12cm. + 1 gi¸ quang häc. + 1 c©y nÕn cao 5cm; 1 mµn høng ¶nh; 1 bao diªm. III. Ph­¬ng ph¸p: - Quan s¸t, thùc nghiÖm, hîp t¸c nhãm nhá, quy n¹p vµ rót kÕt luËn. IV. Tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp: æn ®Þnh tæ chøc: SÜ sè KiÓm tra bµi cò(5phót) §èi t­îng: 9A: 9B: b) Néi dung: ²GV Nªu c©u hái :HS HS1. Nªu c¸ch nhËn biÕt TKHT ? HS2. KÓ tªn vµ biÓu diÔn ®­êng truyÒn cña 3 tia s¸ng ®Æc biÖt qua TKHT. §¸p ¸n:1. C¸ch 1: c¶m nhËn b»ng tay, thÊy phÇn r×a máng h¬n phÇn gi÷a(5®) C¸ch2: chiÕu chïm tia tíi song song, thÊy chïm tia khóc x¹ héi tô t¹i 1 ®iÓm(5®) 2.-Tia song song víi trôc chÝnh(2®) - Tia ®i qua quang t©m(2®) - Tia ®i qua tiªu ®iÓm(2®) * BiÓu diÔn ®óng(4®) 3.Bµi míi: A) §V§:“H×nh ¶nh ta quan s¸t ®­îc qua thÊu kÝnh nh­ h×nh 43.1 lµ ¶nh cña dßng ch÷ t¹o bëi TKHT( ¶nh cïng chiÒu víi vËt). VËy liÖu cã tr­êng hîp nµo ¶nh t¶o bëi TKHT l¹i ng­îc chiÒu víi vËt kh«ng? Bç trÝ TN nh­ thÕ nµo ®Ó t×m hiÓu vÊn ®Ò trªn?” B) Tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc: Ho¹t ®éng cña hs Trî gióp cña GV Ghi b¶ng *Ho¹t ®éng 1(15phót): T×m hiÓu ®Æc ®iÓm cña ¶nh cña mét vËt t¹o bëi TKHT. ² C¸c nhãm bè trÝ TN nh­ h×nh 43.2 (sgk). + §Æt vËt ngoµi kho¶ng tiªu cù, thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña C1, C2. - Ghi ®Æc ®iÓm cña ¶nh vµo dßng 1, 2, 3 cña b¶ng 1. - Th¶o luËn tr¶ lêi C1, C2. C1: ¶nh thËt ng­îc chiÒu víi vËt. C2: DÞch vËt vµo gÇn thÊu kÝnh h¬n. ² Ho¹t ®éng nhãm: +Bè trÝ TN nh­ h×nh 43.2, ®Æt vËt trong kho¶ng tiªu cù. +Th¶o luËn, hoµn thµnh C3 +Ghi c¸c nhËn xÐt vÒ ®Æc ®iÓm cña ¶nh vµo dßng 4 cña b¶ng 1. C3: VËt ®Æt trong kho¶ng tiªu cù, mµn ë s¸t thÊu kÝnh, kh«ng høng ®­îc ¶nh ë trªn mµn. §Æt mµn trªn ®­êng truyÒn cña chïm tia lã, ta quan s¸t thÊy ¶nh cïng chiÒu, lín h