Sử dụng phiếu học tập trong 1 tiết Sinh học lớp 9

Sử dụng PHIếU HọC TậP trong 1 tiết sinh học lớp 9 A- đặt vấn đề: Thực hiện dự án phát triển giáo dục của Bộ giáo dục đào tạo, trong những năm qua ngành giáo dục thực sự đã và đang trải qua những bước chuyển mới trong nhận thức và hành động: Đổi mới trong nội dung SGK, đổi mới trong cách biên soạn SGK, đổi mới trong cách dạy, đổi mới cách học, đổi mới trong cách kiểm tra đánh giá … Như ta đã biết, phương pháp dạy học chủ yếu hiện nay là lấy HS làm trung tâm. HS được xem như một chủ thể hành động, người thầy giáo đóng vai trò chỉ đạo. Có như vậy mới thực sự phát huy được tính tích cực tự giác, tư duy sáng tạo của học sinh trong quá trình lĩnh hội tri thức. Chính vì vậy việc tổ chức 1 tiết học có hiệu quả là một vấn đề khó khăn (nhất là trong thời kỳ quá độ chuyển từ phương pháp dạy học truyền thống sang phương pháp dạy học mới thì tư tưởng cũ đã ăn quá sâu trong tiềm thức của GV, đặc biệt là những GVđã giảng dạy lâu năm trong nghề ) Hiện nay một thực trạng xảy ra trong các nhà trường là hầu hết GV rất lúng túng khi phải đứng trước một thực tế: Phải đổi mới 1cách toàn diện, đặc biệt là vấn đề tổ chức cho HS hoạt động theo nhóm học tập, đảm bảo cho các em được bàn bạc, thảo luận để thống nhât ý kiến dưới sự chỉ đạo, hướng dẫn của GV. Đứng trước yêu cầu đó thì việc lựa chọn các đồ dùng học tập để phục vụ cho một tiết học mang lại hiệu quả cao là một vấn đề đang được tranh luận rộng rãi trong hàng ngũ GV Thực tế trước mắt để phục vụ cho công tác dậy học theo phương pháp đổi mới hiện nay thì nhà trường được trang bị đồ dùng dạy học rất đa dạng và phong phú nên việc lựa chọn đồ dùng dạy học cho phù hợp là một vấn đề nan giải. B- Giải quyết vấn đề: Như ta đã biết , PHIếU HọC TậP là một loại đồ dùng dạy học mới xuất hiện trong những năm gần đây nên việc sử dụng PHIếU HọC TậP đang được xem như một trào lưu mới mẻ trong các nhà trường. Qua thực tế 5 năm thực hiện chương trình thí điểm thay SGK, qua các lần dự giờ thăm lớp của các bạn đồng nghiệp tôi nhận thấy một hiện tượng phổ biến hiện nay là việc sử dụng PHIếU HọC TậP tuy được sử dụng nhiều nhưng hiệu quả chưa thật cao thậm chí có lúc còn phản tác dụng giáo dục bởi lẽ do sự nhận thức về vai trò của PHIếU HọC TậP chưa đúng, thậm chí có khi PHIếU HọC TậP được coi như một "hiện vật sống" chứng minh cho sự đổi mới trong phương pháp dạy học của mình : có khi PHIếU HọC TậP bị lạm dụng một cách công khai (có những tiết học GV phát phiếu cho học sinh 2-3 lần ) hoặc việc sử dụng còn mang tính hình thức : Phiếu được phát ra nhưng không đúng lúc gây mất trật tự trong HS vì chỉ thu hút được một số HS khá làm việc còn lại ngồi chơi thậm chí có khi PHIếU HọC TậP được sử dụng như một bản phô tô cóp pi bài làm của bạn ở trên bảng … Đứng trước tình hình thực tế như vậy, vấn đề đặt ra cho chúng ta là nên sử dụng PHIếU HọC TậP như thế nào cho có hiệu quả và kích thích được hứng thú của các em trong quá trình lĩnh hội tri thức ? Sau đây là một vài kinh nghiệm bản thân trong quá trình tham gia giảng dạy bộ môn sinh học lớp 9 Theo tôi, PHIếU HọC TậP cũng như những đồ dùng học tập khác có vai trò cực kỳ quan trọng trong quá trình lĩnh hội tri thức. Khi sử dụng cần phải đạt được mục tiêu - Là nguồn tạo hứng thú làm cho học sinh yêu thích và say mê môn học, rèn luyện kỹ năng thực hành 1/ Nhận thức về vai trò của PHIếU HọC TậP : - Giúp cho mỗi thành viên trong nhóm làm việc một cách tự giác, tích cực ,thống nhất với nhau . - Tạo cho học sinh có tinh thần trách nhiệm đối với các bạn trong nhóm của mình . - Giúp học sinh rèn luyện cách trình bày kiến thức biết cách tự đánh giá được bản thân và đánh giá được kiến thức của các bạn khác trong nhóm hoặc các nhóm khác trong lớp - Thông qua PHIếU HọC TậP phản ánh được khả năng tư duy của học sinh - Tạo được không khí thi đua sôi nổi giữa các nhóm học sinh với nhau thông qua đó đánh giá được vai trò chủ động của học sinh và vai trò chỉ đạo của giáo viên trong quá trình lĩnh hội tri thức . 2/ Nội dung Phiếu học tập - Phải bám sát mục tiêu của từng bài dạy - Phản ánh được kiến thức trọng tâm của từng bài dạy - Kiến thức phải tinh giản, đảm bảo tính vừa sức - Không nên sử dụng những câu hỏi ,bài tập khó (Loại câu hỏi và bài tập nầy nên giành riêng cho học sinh khá, giỏi trả lời ) - Có thể trích sao y nguyên hay thay đổi nội dung trong yêu cầu hoạt động của sách giáo khoa - Nội dung kiến thức không nên quá vụn vặt hoặc quá đơn giản 3/ Phương pháp sử dụng : - Tuỳ theo nội dung từng bài có thể thay đổi số nhóm học tập cho phù hợp - Thời gian sử dụng có thể nhiều hay ít nhưng không nên quá ít (trên 10 phút ) - Phải đưa ra đúng lúc, đúng thời điểm cần thiết tránh phân tán tư tưởng học sinh - Trong quá trình học sinh làm việc với phiếu, giáo viên phải giám sát chặt chẽ các nhóm đặc biệt là những học sinh lười hoạt động ,những học sinh hay phá rối trong các giờ học - Trước khi phát Phiếu cho các nhóm làm việc, GVnên có những qui định cụ thể về thời gian, về nội dung cần thảo luận, hình thức trình bày và 1số qui định khác. - Sau khi hoàn thành thảo luận nhóm, nên cho các nhóm tiến hành trao đổi chéo để kiểm tra lẫn nhau và có thể giúp các em tự đánh giá được kiến thứccủa mình và của các bạn trong nhóm cũng như của nhóm khác - GVcó thể thông qua PHIếU HọC TậP để đánh giá và cho điểmcác nhóm bằng cách sau khi đưa đáp án kết luận, GVđưa ra thang điểm cụ thể cho các nhóm chấm lẫn nhau kích thích hứng thú cho các em vừa khắc sâu được kiến thức. Một số ví dụ cụ thể : Bài 9: Nguyên phân (Sinh học 9 ) Mục tiêu của bài : - Nêu được tính đặc trưng của bộ NST ở mỗi loài - Trình bày được diễn biến cơ bản của NST qua các kỳ nguyên phân - Phân tích được ý nghĩa của nguyên phân đối với sự sinh sản và sinh trưởng của cơ thể _Tiếp tục và phát triển kỹ năng quan sát và phân tích kênh hình Để thực hiện được mục tiêu của bài, trong bài này có thể sử dụng nhiều loại dồ dùng khác nhau : Tranh vẽ mô tả diễn biến của NST trong nguyên phân,bản trong hoặc bảng phụ ,… Sự kiện quan trọng nhất trong bài này là quá trình biến dổi của NST qua các kỳ của nguyên phân (Sự nhân đôi, sự phân ly, đóng xoắn, tháo xoắn,…) Chính vì vậy, nội dung phiếu học tập phải phản ánh được điều này Cụ thể: Sau khi hoàn thành hoạt động 1: Tìm hiểu tính đặc trưng của bộ NST (Trong thời gian khoảng 10-12 phút ), GVchuyển sang hoạt động 2 : Tìm hiểu những diễn biến cơ bản của NST trong nguyên phân. Sau khi ghi mục II: Những diễn biến cơ bản của NST trong nguyên phân, GV treo hình vẽ NST ở kỳ trung gian (Hình 9.3 SGK sinh học 9 )có chú thích đầy đủ các thành phần chính của tế bào (Màng nhân, NST,trung thể ,trung tử …) cho HS nghiên cứu tế bào trước khi xảy ra nguyên phân để tiện so sánh với các kỳ trong nguyên phân (được phản ánh trong hình vẽ ở bảng 9-2 SGK) Tiếp đó GV phát phiếu cho các nhómvànêu 1số qui định: Hoàn thành Phiếu trong thời gian khoảng 15 phút sau đó đổi chéo để kiểm tra lẫn nhau Sau khi GVđưa đáp án , dùng bút đỏ gạch chân những chổ nhóm bạn làm sai để dễ theo dõi (Thời gian kiểm tra và đổi chéo khoảng 3-5 phút ) Sau đó GV thu phiếu lại, nhận xét (Có thể dùng máy qua đầu chiếu lên 1 số phiếu để học sinh đối chiếu với đáp án. Trong trường hợp này phiếu học tập nên viết vào bản trong ) Nội dung PHIếu học tập như sau: Quan sát hình vẽ trong bài (Đã được GV phóng to treo lên bảng ).Hãy trình bày tóm tắt những diễn biến cơ bản của NST trong quá trình nguyên phân bằng cách hoàn thành bảng sau: Những biến đổi cơ bản của NST trong nguyen phân Các kỳ Những diễn biến cơ bản của NST qua các kỳ Kì đầu Kì giữa Kì sau Kì cuối Như vậy, đối với loại bài này nội dung Phiếu chỉ phản ánh nội dung mục II của bài nhưng là nội dung trọng tâm nhất, thời gian sử dụng phiếu chỉ kéo dài khoảng 20-25phút Bài 2: Bài 55: Ô nhiễm môi trường (Tiết 2 ) Mục tiêucủa bài : -Nêu được nguyên nhân gây ô nhiễm, từ đó có ý thức bảo vệ môi trường sống - Hiểu được hiệu quả của việc phát triển môi trường bền vững, từ đó nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của HS Để thực hiện được mục tiêu trên, trong bài này GV có thể sử dụng nhiều loại phương tiện khác nhau: Sử dụng tranh vẽ trong SGK, sử dụng bảng phụ ,phiếu học tập, bản trong … Đối với bài này tôi đã sử dụng phiếu học tập làm đồ dùng dạy học cơ bản Trước khi phát Phiếu, GV hướng dẫn HS nghiên cứu các hình vẽ trong SGK. Tiếp đó GV phát phiếu cho các nhóm thảo luận và ghi kết quả Nội dung phiếu như sau: 1. Hãy nghiên cứu hình vẽ 52-1,2,3,4.(SGK) để thảo luận nhóm và ghi kết quả vào bảng sau ; Cách biện pháp chống ô nhiễm Tác dụng hạn chế Ghi kết quả Biện pháp hạn chế 1/Ô nhiễm không khí 2/ Ô nhiễm nguồn nước 3/ Ô nhiễm thuốc bảo vệ thực vật và hoá chất 4/ Ônhiễm chất thải rắn 5/ Ô nhiễm phóng xạ 6/ Ônhiễm do các tác nhân sinh học 7/ Ô nhiễm từ hoạt động tự nhiên,thiên tai a/ Lắp đặt các thiết bị lọc khí cho các nhà máy b/ Sử dụng nhiều năng lượng mới không sinh ra khí thải (năng lượng gió, mặt trời ) c/ Tạo bể lắng và lọc nước thải d/ Xây dựng nhà máy xử lý rác e/ Chôn lấp và xử lý rác một cách khoa học g/ Đẩy mạnh nghiên cứu khoa học để dự báo và tìm biện pháp phòng tránh h/ Xây dựng thêm nhà máy tái chế chất thải thành các nguyên liệu,đồ dùng i/ Xây dựng công viên cây xanh trồng cây k/ Giáo dục để nâng cao ý thức cho mọi người về ô nhiễm và cách phòng chống l/ Xây dựng nơi quản lý thật chặt chẽ các chất gây nguy hiểm cao m/ Kết hợp ủ phân động vật trước khi sử dụng để sản xuất khí sinh học n/ Sản xuất lương thực và thực phẩm an toàn Sau khi phát phiếu, GVnêu qui định: Các nhóm thảo luận và thư ký ghi kết quả trong khoảng 15-20 phút, sau đó các nhóm trao đổi chéo để kiểm tra lẫn nhau .GV đưa đáp án và biểu điểm chấm (Ghi cụ thể vào bảng phụ treo lên cho cả lớp cùng quan sát ) ở đây mỗi ý đúng cho 0,25đ, những ý sai dùng bút gạch chân để tiện theo dõi. Các nhóm tiến hành chấm và sửa lỗi cho nhóm bạn trong thời gian khoảng 5 phút, sau đó GV thu phiếu để kiểm tra và nhận xét bài làm của các nhóm. Thời gian còn lại, các nhóm dựa vào đáp án để nhắc lại các biện pháp hạn chế ô nhiễm, tìm thêm các biện pháp khác và tìm ra biện pháp chung nhất để chống ô nhiễm môi trường Như vậy, đối với bài này thời gian sử dụng Phiếu kéo dài khoảng 30 phút Qua 2 ví dụ trên cho thấy thời gian, thời điểm, phương pháp sử dụng Phiếu học tập ở các bài không hoàn toàn giống nhau ,nhưng không ngoài mục đích là làm rõ mục tiêu của bài học . Nói tóm lại việc sử dụng Phiếu học tập cũng như nhữngloại đồ dùng dạy học khác, muốn đạt được hiệu quả mong muốn cần phải có sự đầu tư đúng mực , có sự phối hợp linh hoạt với các loại đồ dùng dạy học khác nữa. Qua thời gian thử nghiệm 2năm ở các lớp 9 tôi đã có những kết quả thu được như sau: Năm học 2003-2004 tiến hành trên 3 lớp : 9A, 9B, 9C cũng với 2 bài này nhưng không sử dụng Phiếu học tập thì kết quả nhận thức của các em có phần hạn chế hơn Năm học 2004-2005 tiến hành trên 5 lớp 9A, 9B, 9C, 9D, 9E về mặt tâm sinh lí, tôi nhận thấy các em thích được sử dụng PHiếu để sinh hoạt nhóm và việc sử dụng phiếu đưa lại hiệu quả cao hơn, số HS hiểu bài nhiều hơn (đặc biệt là việc các em được tự do công khai kiểm tra đánh giá kiến thức của các bạn khác cũng như tự đánh giá kiến thức của mình qua những lần tự chấm điểm ngay tại lớp đã kích thích các em say mê hơn, hứng thú hơn và tự giác hơn trong học tập ,tạo không khí thi đua sôi nổi trong các nhóm. Kết quả số HS khá giỏi nhiều hơn những năm trước. Năm học 2003-2004 Năm học 2004-20005 Lớp 9A 9B 9C SLHS Tỉ lệ% 9A 9B 9C 9D 9E SLHS Tỉ lệ % Điểm < 5 5 7 2 14 11% 1 2 0 2 0 5 2,5% Điểm 5-6 24 25 24 73 57% 20 23 19 22 20 104 52% Điểm >7 12 10 18 40 32% 16 14 24 16 21 91 45% C- Kết luận: Trên đây là một số kinh nghiệm của cá nhân trong việc sử dụng phiếu học tập để tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm. Trong quá trình sử dụng phiếu, tôi cũng đâ gặp rất nhiều khó khăn ( Có lần bố trí thời gian không hợp lí nên nội dung bài dạy không xong, quản lí học sinh không chặt nên vẫn có tình trạng mất trật tự hoặc chỉ có một số học sinh khá làm việc…) Tuy vậy, tôi nhận thấy nếu như mỗi chúng ta đều sử dụng có hiệu quả phiếu học tập trong việc tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm thì hiệu suất giờ dạy sẽ tâng, mục tiêu bài dạy sẽ được thực hiện một cách nhẹ nhàng. Đặc biệt là việc sử dụng phiếu học tập để kiểm tra kiến thức học sinh, của nhóm học sinh qua các bài dạy sẽ có tác dụng hỗ trợ rất lớn trong việc kiểm tra đánh giá cuối kì, cuối năm, đảm bảo tính chính xác cao trong việc phân loại học sinh D- Một số ý kiến đề xuất: Trên đây chỉ là một vài ý kiến của bản thân rút ra qua quá trình thực hiện.Tôi nhận thấy để cho phương án sử dụng phiếu học tập mang tính khả thi cao cần có một số yêu cầu sau: - Trước hết người giáo viên phải thật sự gắn bó với nghề, có tinh thần trách nhiệm cao và nhiệt tình trong giảng dạy, đặc biệt là trong việc tiếp cận với những đổi mới về nội dung, phương pháp … - Phải có sự đầu tư lớn cho việc chuẩn bị các bài dạy (Chuẩn bị kĩ về nội dung, có phương án giải quyết các tình huống có thể xảy ra trong giờ học, cân đối về thời gian để thực hiện linh hoạt các bước sử dụng phiếu học tập .Ví dụ có thể giảm bớt một vài thao tác như chấm điểm vào bài hoặc trao đổi chéo giữa các nhóm. - Giáo viên phải có kiến thức vững và biết vận dụng 1 cách linh hoạt các phương tiện dạy học khác nhau để tránh tình trạng khi sử dụng phiếu học tập vi phạm những yếu điểm như phần đầu tôi đã đề cập đến - Phải có kinh phí để thực hiện việc phô tô phiếu, mua sắm bản trong, bút viết … - Các trường nên phát huy tác dụng của phòng máy vi tính , mua sắm máy photocopy để tiện cho việc chuẩn bị phiếu học tập phục vụ dạy học.