Thiết kế bài soạn Ngữ Văn lớp 12, tập II

Tr­êng THPT M¹c §Ünh Chi Tæ Ng÷ V¨n THIÕT KÕ BµI SO¹N NG÷ V¡N LíP 12 TËP II vî nhÆt Kim L©n A- Môc tiªu bài häc - Hiểu được tình cảm thê thảm của người nông dân nước ta trong nạn đói khủng khiếp năm 1945 do thực dân Pháp và phát xít Nhật gây ra. - Hiểu được niềm khát khao hạnh phúc gia đình, niềm tin bất diệt vào cuộc sống và tình thương yêu đùm bọc lẫn nhau giữa những con người lao động ngèo khổ ngay trên bờ vực thẳm của cái chết. - Nắm được những nét đặc sắc về nghệ thuật của thiên truyện: sáng tạo tình huống, gợi không khí, miêu tả tâm lí, dựng đối thoại. B- Ph­¬ng ph¸p và ph­¬ng tiÖn d¹y häc 1. Phương pháp dạy học: - Phương pháp thuyết trình kết hợp với phát vấn theo tiến trình quy nạp. - Để quá trình nắm bắt thông tin hiệu quả GV cần yêu cầu HS làm việc tích cực: tự đọc ở nhà và tóm tắt trước nội dung bài học theo yêu cầu của hệ thống câu hỏi hướng dẫn trong SGK. - Có thể tổ chức cho HS thảo luận trên lớp, trao đổi và thống nhất những nội dung cần nắm bắt của văn bản. 2. Phương tiện dạy học: SGK, GA, Phiếu học tập ... C- Néi dung, tiÕn tr×nh lªn líp Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß Néi dung cÇn ®¹t Ho¹t ®éng 1: Tæ chøc t×m hiÓu chung GV yªu cÇu 1 HS ®äc phÇn TiÓu dÉn (SGK) vµ nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ: 1) Nhµ v¨n Kim L©n. 2) XuÊt xø truyÖn ng¾n Vî nhÆt 3) Bèi c¶nh x· héi cña truyÖn. HS dùa vµo phÇn TiÓu dÉn vµ nh÷ng hiÓu biÕt cña b¶n th©n ®Ó tr×nh bµy. GV s­u tÇm thªm mét sè t­ liÖu, tranh ¶nh ®Ó giíi thiÖu cho HS hiÓu thªm vÒ bèi c¶nh x· héi ViÖt Nam n¨m 1945. I. T×m hiÓu chung 1. Kim L©n (1920- 2007) Tªn khai sinh: NguyÔn V¨n Tµi. Quª: lµng Phï L­u, x· T©n Hång, huyÖn Tiªn S¬n, tØnh B¾c Ninh. Gi¶i th­ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt n¨m 2001. T¸c phÈm chÝnh: Nªn vî nªn chång (1955), Con chã xÊu xÝ (1962). Lim L©n lµ c©y bót truyÖn ng¾n. ThÕ giíi nghÖ thuËt cña «ng th­êng lµ khung c¶nh n«ng th«n, h×nh t­îng ng­êi n«ng d©n. §Æc biÖt «ng cã nh÷ng trang viÕt ®Æc s¾c vÒ phong tôc vµ ®êi sèng th«n quª. Kim L©n lµ nhµ v¨n mét lßng mét d¹ ®i vÒ víi "®Êt", víi "ng­êi", víi "thuÇn hËu nguyªn thñy" cña cuéc sèng n«ng th«n. 2. XuÊt xø truyÖn. Vî nhÆt lµ truyÖn ng¾n xuÊt s¾c in trong tËp truyÖn Con chã xÊu xÝ (1962). 3. Bèi c¶nh x· héi cña truyÖn. Ph¸t xÝt NhËt b¾t nh©n d©n ta nhæ lóa trång ®ay nªn th¸ng 3 n¨m 1945, n¹n ®ãi khñng khiÕp ®· diÔn ra. ChØ trong vßng vµi th¸ng, tõ Qu¶ng TrÞ ®Õn B¾c K×, h¬n hai triÖu ®ång bµo ta chÕt ®ãi. Ho¹t ®éng 2: Tæ chøc ®äc- hiÓu v¨n b¶n 1. HS ®äc vµ tãm t¾t t¸c phÈm II. §äc- hiÓu 1. §äc- tãm t¾t. + §äc diÔn c¶m mét sè ®o¹n tiªu biÓu. + Tãm t¾t diÔn biÕn cèt truyÖn víi nh÷ng chi tiÕt chÝnh. 2. Dùa vµo néi dung truyÖn, h·y gi¶i thÝch nhan ®Ò Vî nhÆt. GV gîi ý. HS th¶o luËn vµ tr×nh bµy. GV nhËn xÐt vµ nhÊn m¹nh mét sè ý c¬ b¶n. 2. T×m hiÓu ý nghÜa nhan ®Ò Vî nhÆt. + Nhan ®Ò Vî nhÆt th©u tãm gi¸ trÞ néi dung t­ t­ëng t¸c phÈm. "NhÆt" ®i víi nh÷ng thø kh«ng ra g×. Th©n phËn con ng­êi bÞ rÎ róng nh­ c¸i r¬m, c¸i r¸c, cã thÓ "nhÆt" ë bÊt k× ®©u, bÊt k× lóc nµo. Ng­êi ta hái vî, c­íi vî, cßn ë ®©y Trµng "nhÆt" vî. §ã tùc chÊt lµ sù khèn cïng cña hoµn c¶nh. + Nh­ng "vî" l¹i lµ sù tr©n träng. Ng­êi vî cã vÞ trÝ trung t©m x©y dùng tæ Êm. Trong t¸c phÈm, gia ®×nh Trµng tõ khi cã ng­êi vî nhÆt, mäi ng­êi trë nªn g¾n bã, qu©y quÇn, ch¨m lo, thu vÐn cho tæ Êm cña m×nh. + Nh­ vËy, nhan ®Ò Vî nhÆt võa thÓ hiÖn th¶m c¶nh cña ng­êi d©n trong n¹n ®ãi 1945 võa béc lé sù c­u mang, ®ïm bäc vµ kh¸t väng, søc m¹nh h­íng tíi cuéc sèng, tæ Êm, niÒm tin cña con ng­êi trong c¶nh khèn cïng. 3. GV nªu vÊn ®Ò: Nhµ v¨n ®· x©y dùng t×nh huèng truyÖn nh­ thÕ nµo? T×nh huèng ®ã cã nh÷ng ý nghÜa g×? HS th¶o luËn vµ tr×nh bµy, bæ sung. GV gîi ý, nhËn xÐt vµ nhÊn m¹nh nh÷ng ý c¬ b¶n. 3. T×m hiÓu t×nh huèng truyÖn. + Trµng lµ mét nh©n vËt cã ngo¹i h×nh xÊu. §· thÕ cßn dë ng­êi. Lêi ¨n tiÕng nãi cña Trµng còng céc c»n, th« kÖch nh­ chÝnh ngo¹i h×nh cña anh ta. Gia c¶nh cña Trµng còng rÊt ¸i ng¹i. Nguy c¬ "Õ vî" ®· râ. §· vËy l¹i gÆp n¨m ®ãi khñng khiÕp, c¸i chÕt lu«n lu«n ®eo b¸m. Trong lóc kh«ng mét ai (kÓ c¶ Trµng) nghÜ ®Õn chuyÖn vî con cña anh ta th× ®ét nhiªn Trµng cã vî. Trong hoµn c¶nh ®ã, Trµng "nhÆt" ®­îc vî lµ nhÆt thªm mét miÖng ¨n còng ®ång thêi lµ nhÆt thªm tai häa cho m×nh, ®Èy m×nh ®Õn gÇn h¬n víi c¸i chÕt. V× vËy, viÖc Trµng cã vî lµ mét nghÞch c¶nh Ðo le, vui buån lÉn lén, c­êi ra n­íc m¾t. + D©n xãm ngô c­ ng¹c nhiªn, cïng bµn t¸n, ph¸n ®o¸n råi cïng nghÜ: "biÕt cã nu«i næi nhau sèng qua ®­îc c¸i th× nµy kh«ng?", cïng nÝn lÆng. + Bµ cô Tø, mÑ Trµng l¹i cµng ng¹c nhiªn h¬n. Bµ l·o ch¼ng hiÓu g×, råi "cói ®Çu nÝn lÆng" víi nçi lo riªng mµ rÊt chung: "BiÕt chóng nã cã nu«i næi nhau sèng qua ®­îc c¬n ®ãi kh¸t nµy kh«ng?" + B¶n th©n Trµng còng bÊt ngê víi chÝnh h¹nh phóc cña m×nh: "Nh×n thÞ ngåi ngay gi÷a nhµ ®Õn b©y giê h¾n vÉn cßn ngê ngî". ThËm chÝ s¸ng h«m sau Trµng vÉn ch­a hÕt bµng hoµng. + T×nh huèng truyÖn mµ Kim L©n x©y dùng võa bÊt ngê l¹i võa hîp lÝ. Qua ®ã, t¸c phÈm thÓ hiÖn râ gi¸ trÞ hiÖn thùc, gi¸ trÞ nh©n ®¹o vµ gi¸ trÞ nghÖ thuËt. - Gi¸ trÞ hiÖn thùc: Tè c¸o téi ¸c thùc d©n, ph¸t xÝt qua bøc tranh x¸m xÞt vÒ th¶m c¶nh chÕt ®ãi. NhÆt vî lµ c¸i khèn cïng cña cuéc sèng. C¸i ®ãi quay qu¾t dån ®uæi ®Õn møc ng­êi ®µn bµ chñ ®éng gîi ý ®ßi ¨n. ChØ v× ®ãi qu¸ mµ ng­êi ®µn bµ téi nghiÖp nµy ¨n lu«n vµ "¨n liÒn mét chÆp 4 b¸t b¸nh ®óc". ChØ cÇn vµi lêi nöa ®ïa nöa thËt thÞ ®· chÊp nhËn theo kh«ng Trµng. Gi¸ trÞ con ng­êi bÞ phñ nhËn khi chØ v× cïng ®­êng ®ãi kh¸t mµ ph¶i trë nªn tr¬ trÏn, liÒu lÜnh, bÊt chÊp c¶ e thÑn. C¸i ®ãi ®· bãp mÐo c¶ nh©n c¸ch con ng­êi. - Gi¸ trÞ nh©n ®¹o: T×nh nh©n ¸i, c­u mang ®ïm bäc nhau, kh¸t väng h­íng tíi sù sèng vµ h¹nh phóc. §iÒu mµ Lim L©n muèn nãi lµ: trong bèi c¶nh bi th¶m, gi¸ trÞ nh©n b¶n kh«ng mÊt ®i, con ng­êi vÉn cø muèn ®­îc lµ con ng­êi, muèn ®­îc nªn ng­êi vµ muèn cuéc ®êi thõa nhËn hä nh­ nh÷ng con ng­êi. Trµng lÊy vî lµ ®Ó tiÕp tôc sù sèng, ®Ó sinh con ®Î c¸i, ®Ó h­íng ®Õn t­¬ng lai. Ng­êi ®µn bµ ®i theo Trµng còng ®Ó ch¹y trèn c¸i ®ãi, c¸i chÕt ®Ó h­íng ®Õn sù sèng. Bµ cô Tø, mét bµ l·o nh­ng l¹i lu«n nãi ®Õn chuyÖn t­¬ng lai, chuyÖn sung s­íng vÒ sau, nhen lªn niÒm hi väng cho d©u con. §ã chÝnh lµ søc sèng bÊt diÖt cña Vî nhÆt. §Æc biÖt t×nh ng­êi, lßng nh©n ¸i, sù c­u mang ®ïm bäc cña nh÷ng con ng­êi nghÌo ®ãi lµ søc m¹nh ®Ó hä v­ît lªn c¸i chÕt. - Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: T×nh huèng truyÖn khiÕn diÔn biÕn ph¸t triÓn dÔ dµng vµ lµm næi bËt ®­îc nh÷ng c¶nh ®êi, nh÷ng th©n phËn ®ång thêi næi bËt chñ ®Ò t­ t­ëng t¸c phÈm. 4. GV lÇn l­ît nªu c¸c vÊn ®Ò. Sau mçi vÊn ®Ò, HS suy nghÜ vµ ph¸t biÓu tù do, tranh luËn. GV ®Þnh h­íng, nhËn xÐt vµ nhÊn m¹nh nh÷ng ý c¬ b¶n. a) C¶m nhËn cña anh (chÞ) vÒ diÔn biÕn t©m tr¹ng cña nh©n vËt Trµng (lóc quyÕt ®Þnh ®Ó ng­êi ®µn bµ theo vÒ, trªn ®­êng vÒ xãm ngô c­, buæi s¸ng ®Çu tiªn cã vî). 4. T×m hiÓu vÒ diÔn biÕn t©m tr¹ng c¸c nh©n vËt. a) Nh©n vËt Trµng: + Trµng lµ nh©n vËt cã bÒ ngoµi th«, xÊu, th©n phËn l¹i nghÌo hÌn, m¾c tËt hay võa ®i võa nãi mét m×nh,… + Trµng "nhÆt" ®­îc vî trong hoµn c¶nh ®ãi kh¸t. "ChËc, kÖ", c¸i tÆc l­ìi cña Trµng kh«ng ph¶i lµ sù liÒu lÜnh mµ lµ mét sù c­u mang, mét tÊm lßng nh©n hËu kh«ng thÓ chèi tõ. QuyÕt ®Þnh cã vÎ gi¶n ®¬n nh­ng chøa ®ùng nhiÒu t×nh th­¬ng cña con ng­êi trong c¶nh khèn cïng. + TÊt c¶ biÕn ®æi tõ gi©y phót Êy. Trªn ®­êng vÒ xãm ngô c­, Trµng kh«ng cói xuèng lÇm lòi nh­ mäi ngµy mµ "phën ph¬", "vªnh vªnh ra ®iÒu". Trong phót chèc, Trµng quªn tÊt c¶ t¨m tèi, "chØ cßn t×nh nghÜa víi ng­êi ®µn bµ ®i bªn" vµ c¶m gi¸c ªm dÞu cña mét anh Trµng lÇn ®Çu tiªn ®i c¹nh c« vî míi. + Buæi s¸ng ®Çu tiªn cã vî, Trµng biÕn ®æi h¼n: "H¾n thÊy b©y giê h¾n míi nªn ng­êi". Trµng thÊy tr¸ch nhiÖm vµ biÕt g¾n bã víi tæ Êm cña m×nh. b) C¶m nhËn cña anh (chÞ) vÒ ng­êi vî nhÆt (t­ thÕ, b­íc ®i, tiÕng nãi, t©m tr¹ng,…). b) Ng­êi vî nhÆt: + ThÞ theo Trµng tr­íc hÕt lµ v× miÕng ¨n (ch¹y trèn c¸i ®ãi). + Nh­ng trªn ®­êng theo Trµng vÒ, c¸i vÎ "cong cín" biÕn mÊt, chØ cßn ng­êi phô n÷ xÊu hæ, ng­îng ngõng vµ còng ®Çy n÷ tÝnh (®i sau Trµng ba bèn b­íc, c¸i nãn r¸ch che nghiªng, ngåi mím ë mÐp gi­êng,…). T©m tr¹ng lo ©u, b¨n kho¨n, håi hép khi b­íc ch©n vÒ "lµm d©u ngµ ng­êi". + Buæi sím mai, chÞ ta dËy sím, quÐt t­íc, dän dÑp. §ã lµ h×nh ¶nh cña mét ng­êi vî biÕt lo toan, thu vÐn cho cuéc sèng gia ®×nh, h×nh ¶nh cña mét ng­êi "vî hiÒn d©u th¶o". Ng­êi phô n÷ xuÊt hiÖn kh«ng tªn, kh«ng tuæi, kh«ng quª nh­ "r¬i" vµo gi÷a thiªn truyÖn ®Ó Trµng "nhÆt" lµm vî. Tõ chç nh©n c¸ch bÞ bãp mÐo v× c¸i ®ãi, thiªn chøc, bæn phËn lµm vî, lµm d©u ®­îc ®¸nh thøc khi ng­êi phô n÷ nµy quyÕt ®Þnh g¾n sinh m¹ng m×nh víi Trµng. ChÝnh chÞ còng ®· lµm cho niÒm hi väng cña mäi ng­êi trçi dËy khi kÓ chuyÖn ë B¾c Giang, Th¸i Nguyªn ng­êi ta ®i ph¸ kho thãc NhËt. c) C¶m nhËn cña anh (chÞ) vÒ diÔn biÕn t©m tr¹ng nh©n vËt bµ cô Tø- mÑ Trµng (lóc míi vÒ, buæi sím mai, b÷a c¬m ®Çu tiªn). c) Bµ cô Tø: + T©m tr¹ng bµ cô Tø: mõng, vui, xãt, tñi, "võa ai o¸n võa xãt th­¬ng cho sè kiÕp ®øa con m×nh". §èi víi ng­êi ®µn bµ th× "lßng bµ ®Çy xãt th­¬ng". NÐn vµo lßng tÊt c¶, bµ dang tay ®ãn ng­êi ®µn bµ xa l¹ lµm con d©u m×nh: "õ, th«i th× c¸c con ph¶i duyªn, ph¶i sè víi nhau, u còng mõng lßng". + B÷a c¬m ®Çu tiªn ®ãn nµng d©u míi, bµ cô Tø ®· nhen nhãm cho c¸c con niÒm tin, niÒm hi väng: "tao tÝnh khi nµo cã tiÒn mua lÊy con gµ vÒ nu«i, ch¶ mÊy mµ cã ®µn gµ cho xem". Bµ cô Tø lµ hiÖn th©n cña nçi khæ con ng­êi. Ng­êi mÑ Êy ®· nh×n cuéc h«n nh©n Ðo le cña con th«ng qua toµn bé nçi ®au khæ cña cuéc ®êi bµ. Bµ lo l¾ng tr­íc thùc tÕ qu¸ nghiÖt ng·. Bµ mõng mét nçi mõng s©u xa. Tõ ng¹c nhiªn ®Õn xãt th­¬ng nh­ng trªn hÕt vÉn lµ t×nh yªu th­¬ng. Còng chÝnh bµ cô lµ ng­êi nãi nhiÒu nhÊt vÒ t­¬ng lai, mét t­¬ng lai rÊt cô thÓ thiÕt thùc víi nh÷ng gµ, lîn, ruéng, v­ên,… mét t­¬ng lai khiÕn c¸c con tin t­ëng bëi nã kh«ng qu¸ xa vêi. Kim L©n ®· kh¸m ph¸ ra mét nÐt ®éc ®¸o khi ®Ó cho mét bµ cô cËp kÒ miÖng lç nãi nhiÒu víi ®«i trÎ vÒ ngµy mai. 5. GV nªu vÊn ®Ò: NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt viÕt truyÖn cña Kim L©n (c¸ch kÓ chuyÖn, c¸ch dùng c¶nh, ®èi tho¹i, nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lÝ ng©n vËt, ng«n ng÷,…) HS th¶o luËn vµ tr¶ lêi theo nh÷ng gîi ý, ®Þnh h­íng cña GV. 5. T×m hiÓu mét sè nÐt ®Æc s¾c nghÖ thuËt. + C¸ch kÓ chuyÖn tù nhiªn, l«i cuèn, hÊp dÉn. + Dùng c¶nh ch©n thËt, g©y Ên t­îng: c¶nh chÕt ®ãi, c¶nh b÷a c¬m ngµy ®ãi,… + Miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt tinh tÕ nh­ng béc lé tù nhiªn, ch©n thËt. + Ng«n ng÷ n«ng th«n nhuÇn nhÞ, tù nhiªn. Ho¹t ®éng 3: Tæ chøc tæng kÕt III. Tæng kÕt GV yªu cÇu HS: H·y kh¸i qu¸t l¹i bµi häc vµ tæng kÕt trªn hai mÆt: néi dung vµ h×nh thøc. GV gîi ý. HS suy nghÜ, xem l¹i toµn bµi vµ ph¸t biÓu tæng kÕt. + Vî nhÆt t¹o ®­îc mét t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o, c¸ch kÓ chuyÖn hÊp dÉn, miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt tinh tÕ, ®èi tho¹i sinh ®éng. + TruyÖn thÓ hiÖn ®­îc th¶m c¶nh cña nh©n d©n ta trong n¹n ®ãi n¨m 1945. §Æc biÖt thÓ hiÖn ®­îc tÊm lßng nh©n ¸i, søc sèng k× diÖu cña con ng­êi ngay bªn bê vùc th¼m cña c¸i chÕt vÉn h­íng vÒ sù sèng vµ kh¸t khao tæ Êm gia ®×nh. TiÕng viÖt: Nh©n vËt giao tiÕp A. Môc tiªu bµi häc - N¾m ch¾c kh¸i niÖm nh©n vËt giao tiÕp víi nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ vÞ thÕ x· héi, quan hÖ th©n s¬ cña hä ®èi víi nhau, còng nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c chi phèi néi dung vµ h×nh thøc lêi nãi cña c¸c nh©n vËt trong o¹t ®éng giao tiÕp. - N©ng cao n¨ng lùc giao tiÕp cña b¶n th©n vµ cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc chiÕn l­îc giao tiÕp trong nh÷ng ng÷ c¶nh nhÊt ®Þnh. B. Ph­¬ng tiÖn thùc hiÖn - SGK, SGV - ThiÕt kÕ bµi häc c. c¸ch thøc tiÕn hµnh Gîi ý tr¶ lêi c©u hái, th¶o luËn ; h­íng dÉn lµm bµi tËp thùc hµnh. d.TiÕn tr×nh d¹y häc - KiÓm tra bµi cò - Bµi míi TiÕt 1 Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß Néi dung cÇu cÇn ®¹t Ho¹t ®éng 1: Ph©n tÝch c¸c ng÷ liÖu 1. GV gäi 1 HS ®äc ng÷ liÖu 1 (SGK) vµ nªu c¸c yªu cÇu sau (víi HS c¶ líp): a) Ho¹t ®éng giao tiÕp trªn cã nh÷ng nh©n vËt giao tiÕp nµo? Nh÷ng nh©n vËt ®ã cã ®Æc ®iÓm nh­ thÕ nµo vÒ løa tuæi, giíi tÝnh, tÇng líp x· héi? b) C¸c nh©n vËt giao tiÕp chuyÓn ®æi vai ng­êi nãi, vai ng­êi nghe vµ lu©n phiªn l­ît lêi ra sao? L­ît lêi ®Çu tiªn cña "thÞ" h­íng tíi ai? c) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn cã b×nh ®¼ng vÒ vÞ thÕ x· héi kh«ng? d) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn cã quan hÖ xa l¹ hay th©n t×nh khi b¾t ®Çu cuéc giao tiÕp? e) Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ vÞ thÕ x· héi, quan hÖ th©n-s¬, løa tuæi, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp,… chi phèi lêi nãi cña c¸c nh©n vËt nh­ thÕ nµo? - GV h­íng dÉn, gîi ý vµ tæ chøc. - HS th¶o luËn vµ ph¸t biÓu tù do. - GV nhËn xÐt, kh¼ng ®Þnh nh÷ng ý kiÕn ®óng vµ ®iÒu chØnh nh÷ng ý kiÕn sai. I. Ph©n tÝch c¸c ng÷ liÖu 1. Ng÷ liÖu 1 a) Ho¹t ®éng giao tiÕp trªn cã nh÷ng nh©n vËt giao tiÕp lµ: Trµng, mÊy c« g¸i vµ "thÞ". Nh÷ng nh©n vËt ®ã cã ®Æc ®iÓm : - VÒ løa tuæi : Hä ®Òu lµ nh÷ng ng­êi trÎ tuæi. - VÒ giíi tÝnh : Trµng lµ nam, cßn l¹i lµ n÷. - VÒ tÇng líp x· héi: Hä ®Òu lµ nh÷ng ng­êi d©n lao ®éng nghÑ ®ãi. b) C¸c nh©n vËt giao tiÕp chuyÓn ®æi vai ng­êi nãi, vai ng­êi nghe vµ lu©n phiªn l­ît lêi nh­ sau: - Lóc ®Çu: H¾n (Trµng) lµ ng­êi nãi, mÊy c« g¸i lµ ng­êi nghe. - TiÕp theo: MÊy c« g¸i lµ ng­êi nãi, Trµng vµ "thÞ" lµ ng­êi nghe. - TiÕp theo: "ThÞ" lµ ng­êi nãi, Trµng (lµ chñ yÕu) vµ mÊy c« g¸i lµ ng­êi nghe. - TiÕp theo: Trµng lµ ng­êi nãi, "thÞ" lµ ng­êi nghe. - Cuèi cïng: "ThÞ" lµ ng­êi nãi, Trµng lµ ng­êi nghe. L­ît lêi ®Çu tiªn cña "thÞ" h­íng tíi Trµng. c) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn b×nh ®¼ng vÒ vÞ thÕ x· héi (hä ®Òu lµ nh÷ng ng­êi d©n lao ®éng cïng c¶nh ngé). d) Khi b¾t ®Çu cuéc giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn cã quan hÖ hoµn toµn xa l¹. e) Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ vÞ thÕ x· héi, quan hÖ th©n-s¬, løa tuæi, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp,… chi phèi lêi nãi cña c¸c nh©n vËt khi giao tiÕp. Ban ®Çu ch­a quen nªn chØ lµ trªu ®ïa th¨m dß. DÇn dÇn, khi ®· quen hä m¹nh d¹n h¬n. V× cïng løa tuæi, b×nh ®¼ng vÒ vÞ thÕ x· héi, l¹i cïng c¶nh ngé nªn c¸c nh©n vËt giao tiÕp tá ra rÊt suång s·. 2. HS ®äc ®o¹n trÝch vµ tr¶ lêi nh÷ng c©u hái (SGK). - GV h­íng dÉn, gîi ý vµ tæ chøc. - HS th¶o luËn vµ ph¸t biÓu tù do. - GV nhËn xÐt, kh¼ng ®Þnh nh÷ng ý kiÕn ®óng vµ ®iÒu chØnh nh÷ng ý kiÕn sai. 2. Ng÷ liÖu 2 a) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trong ®o¹n v¨n: B¸ KiÕn, mÊy bµ vî B¸ KiÕn, d©n lµng vµ ChÝ PhÌo. B¸ KiÕn nãi víi mét ng­êi nghe trong tr­êng hîp quay sang nãi víi ChÝ PhÌo. Cßn l¹i, khi nãi víi mÊy bµ vî, víi d©n lµng, víi LÝ C­êng, B¸ KiÕn nãi cho nhiÒu ng­êi nghe (trong ®ã cã c¶ ChÝ PhÌo). b) VÞ thÕ x· héi cña B¸ KiÕn víi tõng ng­êi nghe: + Víi mÊy bµ vî- B¸ KiÕn lµ chång (chñ gia ®×nh) nªn "qu¸t". + Víi d©n lµng- B¸ KiÕn lµ "cô lín", thuéc tÇng líp trªn, lêi nãi cã vÎ t«n träng (c¸c «ng, c¸c bµ) nh­ng thùc chÊt lµ ®uæi (vÒ ®i th«i chø! Cã g× mµ xóm l¹i thÕ nµy?). + Víi ChÝ PhÌo- B¸ KiÕn võa lµ «ng chñ cò, võa lµ kÎ ®· ®Èy ChÝ PhÌo vµo tï, kÎ mµ lóc nµy ChÝ PhÌo ®Õn "¨n v¹". B¸ KiÕn võa th¨m dß, võa dç dµnh võa cã vÎ ®Ò cao, coi träng. + Víi LÝ C­êng- B¸ KiÕn lµ cha, cô qu¸t con nh­ng thùc chÊt còng lµ ®Ó xoa dÞu ChÝ PhÌo. c) §èi víi ChÝ PhÌo, B¸ KiÕn thùc hiÖn nhiÒu chiÕn l­îc giao tiÕp: + §uæi mäi ng­êi vÒ ®Ó c« lËp ChÝ PhÌo. + Dïng lêi nãi ngät nh¹t ®Ó vuèt ve, m¬n trín ChÝ. + N©ng vÞ thÕ ChÝ PhÌo lªn ngang hµng víi m×nh ®Ó xoa dÞu ChÝ. d) Víi chiÕn l­îc giao tiÕp nh­ trªn, B¸ KiÕn ®· ®¹t ®­îc môc ®Ých vµ hiÖu qu¶ giao tiÕp. Nh÷ng ng­êi nghe trong cuéc héi tho¹i víi B¸ KiÕn ®Òu r¨m r¾p nghe theo lêi B¸ KiÕn. §Õn nh­ ChÝ PhÌo, hung h·n lµ thÕ mµ cuèi cïng còng bÞ khuÊt phôc. Ho¹t ®éng 2: Tæ chøc rót ra nhËn xÐt II. NhËn xÐt vÒ nh©n vËt giao tiÕp trong ho¹t ®éng giao tiÕp. - GV nªu c©u hái vµ gîi ý: Tõ viÖc t×m hiÓu c¸c ng÷ liÖu trªn, anh (chÞ) rót ra nh÷ng nhËn xÐt g× vÒ nh©n vËt giao tiÕp trong ho¹t ®éng giao tiÕp? - HS th¶o luËn vµ tr¶ lêi. - GV nhËn xÐt vµ tãm t¾t nh÷ng néi dung c¬ b¶n. 1. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, c¸c nh©n vËt giao tiÕp xuÊt hiÖn trong vai ng­êi nãi hoÆc ng­êi nghe. D¹ng nãi, c¸c nh©n vËt giao tiÕp th­êng ®æi vai lu©n phiªn l­ît lêi víi nhau. Vai ng­êi nghe cã thÓ gåm nhiÒu ng­êi, cã tr­êng hîp ng­êi nghe kh«ng håi ®¸p lêi ng­êi nãi. 2. Quan hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt giao tiÕp cïng víi nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt (tuæi, giíi, nghÒ,vèn sèng, v¨n hãa, m«i tr­êng x· héi,… ) chi phèi lêi nãi (néi dung vµ h×nh thøc ng«n ng÷). 3. Trong giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp tïy ng÷ c¶nh mµ lùa chän chiÕn l­îc giao tiÕp phï hîp ®Ó ®¹t môc ®Ých vµ hiÖu qu¶. TiÕt 2 Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß Néi dung cÇn ®¹t Ho¹t ®éng 1: LuyÖn tËp I. LuyÖn tËp Bµi tËp 1: Ph©n tÝch sù chi phèi cña vÞ thÕ x· héi ë c¸c nh©n vËt ®èi víi lêi nãi cña hä trong ®o¹n trÝch (môc 1- SGK). - HS ®äc ®o¹n trÝch. - GV gîi ý, h­íng dÉn ph©n tÝch. - HS th¶o luËn, tr×nh bµy. - GV nhËn xÐt, nhÊn m¹nh nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n. Bµi tËp 1: Anh MÞch ¤ng LÝ VÞ thÕ x· héi KÎ d­íi- n¹n nh©n bÞ b¾t ®i xem ®¸ bãng. BÒ trªn- thõa lÖnh quan b¾t ng­êi ®i xem ®¸ bãng. Lêi nãi Van xin, nhón nh­êng (gäi «ng, l¹y…) H¸ch dÞch, qu¸t n¹t (x­ng h« mµy tao, qu¸t, c©u lÖnh…) Bµi tËp 2: Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a ®Æc ®iÓm vÒ vÞ thÕ x· héi, nghÒ nghiÖp, giíi tÝnh, v¨n hãa,… cña c¸c nh©n vËt giao tiÕp víi ®Æc ®iÓm trong lêi nãi cña tõng ng­êi ë ®o¹n trÝch (môc 2- SGK). - HS ®äc ®o¹n trÝch. - GV gîi ý, h­íng dÉn ph©n tÝch. - HS th¶o luËn, tr×nh bµy. - GV nhËn xÐt, nhÊn m¹nh nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n. Bµi tËp 2: §o¹n trÝch gåm c¸c nh©n vËt giao tiÕp: - Viªn ®éi sÕp T©y. - §¸m ®«ng. - Quan Toµn quyÒn Ph¸p. Mèi quan hÖ gi÷a ®Æc ®iÓm vÒ vÞ thÕ x· héi, nghÒ nghiÖp, giíi tÝnh, v¨n hãa,… cña c¸c nh©n vËt giao tiÕp víi ®Æc ®iÓm trong lêi nãi cña tõng ng­êi: - Chó bÐ: trÎ con nªn chó ý ®Õn c¸i mò, nãi rÊt ngé nghÜnh. - ChÞ con g¸i: phô n÷ nªn chó ý ®Õn c¸ch ¨n mÆc (c¸i ¸o dµi), khen víi vÎ thÝch thó. - Anh sinh viªn: ®ang häc nªn chó ý ®Õn viÖc diÔn thuyÕt, nãi nh­ mét dù ®o¸n ch¾c ch¾n. - B¸c cu li xe: chó ý ®«i ñng. - Nhµ nho: d©n lao ®éng nªn chó ý ®Õn t­íng m¹o, nãi b»ng mét c©u thµnh ng÷ th©m nho. KÕt hîp víi ng«n ng÷ lµ nh÷ng cö chØ ®iÖu bé, c¸ch nãi. §iÓm chung lµ ch©m biÕm, mØa mai. Bµi tËp 3: §äc ng÷ liÖu (môc 3- SGK), ph©n tÝch theo nh÷ng yªu cÇu: a) Quan hÖ gi÷a bµ l·o hµng xãm vµ chÞ dËu. §iÒu ®ã chi phèi lêi nãi vµ c¸ch nãi cña 2 ng­êi ra sao? b) Ph©n tÝch sù t­¬ng t¸c vÒ hµnh ®éng nãi gi÷a l­ît lêi cña 2 nh©n vËt giao tiÕp. c) NhËn xÐt vÒ nÐt v¨n hãa ®¸ng tr©n träng qua lêi nãi, c¸ch nãi cña c¸c nh©n vËt. HS ®äc ®o¹n trÝch. GV gîi ý, h­íng dÉn ph©n tÝch. HS th¶o luËn, tr×nh bµy. GV nhËn xÐt, nhÊn m¹nh nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n. Bµi tËp 3: a) Quan hÖ gi÷a bµ l·o hµng xãm vµ chÞ dËu lµ quan hÖ hµng xãm l¸ng giÒng th©n t×nh. §iÒu ®ã chi phèi lêi nãi vµ c¸ch nãi cña 2 ng­êi- th©n mËt: + Bµ l·o: b¸c trai, anh Êy,… + ChÞ DËu: c¶m ¬n, nhµ ch¸u, cô,… b) Sù t­¬ng t¸c vÒ hµnh ®éng nãi gi÷a l­ît lêi cña 2 nh©n vËt giao tiÕp: Hai nh©n vËt ®æi vai lu©n phiªn nhau. c) NÐt v¨n hãa ®¸ng tr©n träng qua lêi nãi, c¸ch nãi cña c¸c nh©n vËt: t×nh lµng nghÜa xãm, tèi löa t¾t ®Ìn cã nhau. Ho¹t ®éng 2: Cñng cè lÝ thuyÕt II. Cñng cè lÝ thuyÕt CÇn n¾m v÷ng nh÷ng néi dung sau: GV cñng cè lÝ thuyÕt vµ giao viÖc cho HS. 1. Vai trß cña nh©n vËt giao tiÕp. 2. Quan hÖ x· héi vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nh©n vËt giao tiÕp chi phèi lêi nãi. 3. ChiÕn l­îc giao tiÕp phï hîp. Lµm v¨n: ViÕt bµi lµm v¨n sè 5: nghÞ luËn v¨n häc A- Môc tiªu bài häc Giúp HS: - Củng cố và nâng cao trình độ làm văn nghị luận về các mặt: xác định đề, lập dàn ý, diễn đạt. - Viết được bài văn nghị luận văn học thể hiện ý kiến của mình một cách rõ ràng, mạch lạc, có sức thuyết phục. B- Ph­¬ng ph¸p và ph­¬ng tiÖn d¹y häc 1. Phương pháp dạy học: Bài học tập trung vào nghị luận một vấn đề văn học. => Lưu ý HS ôn lại những tri thức về nghị luận, về thao tác lập luận,...để HS biết cách lập luận một cách chặt chẽ, nêu luận điểm rõ ràng, đưa dẫn chứng thuyết phục,hấp dẫn. 2. Phương tiện dạy học: SGK, GA, ... C- Néi dung, tiÕn tr×nh lªn líp 1. Ổn định, kiểm tra sĩ số lớp. 2. Ra đề làm văn cho HS: GV có thể vận dụng theo đề bài trong SGK hoặc tự ra đề cho phù với đối tượng học sinh. Đề 1 SGK: Trong một bức thư luận về văn chương, Nguyễn Văn Siêu có viết: “Văn chương (...) có loại đáng thờ. Có loại không đáng thờ. Loại không đáng thờ là loại chỉ chuyên chú ở văn chương. Loại đáng thờ là loại chuyên chú ở con người”. Hãy phát biểu ý kiến về quan niệm trên. 3. Hướng dẫn HS xác định đề: Căn cứ vào SGK và SGV để hướng dẫn HS viết đúng hướng, đúng trọng tâm. Gîi ý mét sè ®Ò tham kh¶o. §Ò 1: Anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo vÒ ý kiÕn sau cña nhµ th¬ Xu©n DiÖu: "Th¬ lµ hiÖn thùc, th¬ lµ cuéc ®êi, th¬ cßn lµ th¬ n÷a". Gîi ý: Bµi viÕt cÇn cã nh÷ng luËn ®iÓm sau: + Th¬ lµ hiÖn thùc. + Th¬ lµ cuéc ®êi. + Mèi quan hÖ gi÷a th¬ víi hiÖn thùc, cuéc ®êi. + Th¬ cßn lµ th¬ n÷a. Tøc lµ th¬ cßn cã nh÷ng ®Æc tr­ng riªng: c¶m xóc, h×nh t­îng, ng«n ng÷, nh¹c ®iÖu,… §Ò 2: B×nh luËn ý kiÕn cña Nam Cao: "Mét t¸c phÈm thËt cã gi¸ trÞ ph¶i v­ît lªn trªn tÊt c¶ bê câi, giíi h¹n, ph¶i lµ t¸c phÈm chung cho c¶ loµi ng­êi. Nã ph¶i chøa ®ùng mét c¸i g× lín lao, m¹nh mÏ, võa ®au ®ín l¹i võa phÊn khëi. Nã ca tông lßng th­¬ng, t×nh b¸c ¸i, sù c«ng b×nh. Nã lµm cho con ng­êi ngµy cµng ng­êi h¬n" (Nam Cao- §êi thõa) Gîi ý: Bµi viÕt cÇn cã nh÷ng luËn ®iÓm sau: + "Mét t¸c phÈm thËt sù cã gi¸ trÞ ph¶i v­ît lªn trªn tÊt c¶ bê câi, giíi h¹n, ph¶i lµ t¸c phÈm chung cho c¶ loµi ng­êi". §ã lµ søc sèng cña t¸c phÈm v¨n häc. T¸c phÈm v¨n häc v­ît lªn giíi h¹n kh«ng gian, thêi gian. + "Mét t¸c phÈm thËt cã gi¸ trÞ ph¶i chøa ®ùng mét c¸i g× lín lao m¹nh mÏ, võa ®au ®ín l¹i võa phÊn khëi". §©y chÝnh lµ gi¸ trÞ néi dung vµ t¸c ®éng tinh thÇn, t¸c dông gi¸o dôc cña t¸c phÈm v¨n häc. - Ph¶i ®Æt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò lín lao chÝnh lµ néi dung ph¶n ¸nh hiÖn thùc cña t¸c phÈm vµ t×nh c¶m cña nhµ v¨n tr­íc hiÖn thùc Êy. - "M¹nh mÏ, ®au ®ín, phÊn khëi" lµ søc m¹nh lay ®éng t©m hån con ng­êi cña t¸c phÈm v¨n ch­¬ng. + §Æc biÖt mét t¸c phÈm cã gi¸ trÞ ph¶i "ca tông lßng th­¬ng, t×nh b¸c ¸i, sù c«ng b×nh. Nã lµm cho con ng­êi gÇn ng­êi h¬n". §©y lµ gi¸ trÞ nh©n ®¹o vµ chøc n¨ng nh©n ®¹o hãa con ng­êi cña t¸c phÈm v¨n häc. §ã lµ ®iÒu cèt lâi, lµ h¹t nh©n c¬ b¶n cña mét t¸c phÈm cã gi¸ trÞ. + B×nh luËn n©ng cao vÊn ®Ò: - ý kiÕn cña Nam Cao hoµn toµn ®óng, nh­ng ch­a ®ñ. T¸c phÈm v¨n häc thËt sù cã gi¸ trÞ cßn ph¶i mang gi¸ trÞ nh©n ®¹o tÝch cùc, nghÜa lµ ph¶i tham gia ®Êu tranh c¶i t¹o x· héi, ph¶i lµ mét thø vò khÝ chèng bÊt c«ng, tiªu diÖt c¸i ¸c. Cã nh­ vËy míi "ca tông lßng th­ên, t×nh b¸c ¸i" mét c¸ch tÝch cùc. - V¨n häc cßn ph¶i ch¾p c¸nh, më ®­êng cho con ng­êi, t×m ®­êng ®i cho mçi sè phËn, mçi con ng­êi. Cã nh­ vËy t¸c phÈm v¨n häc míi ®¹t gi¸ trÞ nh©n ®¹o tÝch cùc. §Ò 3: Ph©n tÝch ®o¹n th¬ sau trong bµi ViÖt B¾c cña Tè H÷u: Nh÷ng ®­êng ViÖt B¾c cña ta, §ªm ®ªm rÇm rËp nh­ lµ ®Êt rung. Qu©n ®i ®iÖp ®iÖp trïng trïng, ¸nh sao ®Çu sóng b¹n cïng mò nan. D©n c«ng ®á ®uèc tõng ®oµn, B­íc ch©n n¸t ®¸ mu«n tµn löa bay. Ngh×n ®ªm th¨m th¼m s­¬ng dµy, §Ìn pha bËt s¸ng nh­ ngµy mai lªn. Tin vui chiÕn th¾ng tr¨m miÒn, Hßa B×nh, T©y B¾c, §iÖn Biªn vui vÒ. Vui tõ §ång Th¸p, An Khª, Vui lªn ViÖt B¾c, ®Ìo De, nói Hång (ViÖt B¾c, NXB V¨n häc, Hµ Néi 1962) Gîi ý: + §o¹n th¬ mang ©m h­ëng sö thi, miªu t¶ khÝ thÕ chiÕn th¾ng cña d©n téc ta trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. + Chó ý khai th¸c c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt: - HÖ thèng tõ l¸y: "rÇm rËp", "®iÖp ®iÖp trïng trïng",… gîi t¶ sù v« tËn cña ®oµn qu©n vµ cña c¸ch m¹ng, søc m¹nh rung chuyÓn nói rõng. - Nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh, Èn dô k× vÜ, phi th­êng: ¸nh sao ®Çu sóng, D©n c«ng ®á ®uèc, B­íc ch©n n¸t ®¸, mu«n tµn löa bay, §Ìn pha bËt s¸ng nh­ ngµy mai lªn,… - NghÖ thuËt liÖt kª ®Þa danh g¾n víi nh÷ng chiÕn c«ng: Hßa B×nh, T©y B¾c, §iÖn Biªn, §ång Th¸p, An Khª, ViÖt B¾c, ®Ìo De, nói Hång, diÔn t¶ c¸i n¸o nøc vµ nh÷ng chiÕn th¾ng dån dËp, chiÕn c«ng nèi tiÕp chiÕn c«ng, niÒm vui nèi tiÕp niÒm vui. + Tæng hîp kh¸i qu¸t gi¸ trÞ cña ®o¹n th¬. ®äc v¨n: vî chång a phñ T« Hoµi Môc tiªu bµi häc - HiÓu ®­îc cuéc sèng c¬ cùc, tèi t¨m cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè vïng cao d­íi ¸ch ¸p bøc k×m kÑp cña thùc d©n vµ chóa ®Êt thèng trÞ; qu¸ tr×nh ng­êi d©n c¸c d©n téc thiÓu sè thøc tØnh c¸ch m¹ng vµ vïng lªn tù gi¶i phãng ®êi m×nh, ®i theo tiÕng gäi cña §¶ng. - N¾m ®­îc nh÷ng ®ãng gãp riªng cña nhµ v¨n trong nghÖ thuËt kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch c¸c nh©n vËt, sù tinh tÕ trong diÔn t¶ cuéc sèng néi t©m; Së tr­êng cña nhµ v¨n trong quan s¸t nh÷ng nÐt l¹ vÒ phong tôc, tËp qu¸n vµ c¸ tÝnh ng­êi M«ng; NghÖ thuËt trÇn thuËt linh ho¹t, lêi v¨n tinh tÕ, mang mµu s¾c d©n téc vµ giµu chÊt th¬. ph­¬ng tiÖn thùc hiÖn - S¸ch gi¸o khoa, s¸ch gi¸o viªn - ThiÕt kÕ bµi häc. - Tµi liÖu tham kh¶o C. Ph­¬ng ph¸p d¹y häc - Gîi t×m, ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp D. tiÕn tr×nh tæ chøc d¹y häc 1. KiÓm tra bµi cò 2. Tæ chøc bµi míi Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß Néi dung cÇn ®¹t Ho¹t ®éng 1: Tæ chøc t×m hiÓu chung 1. HS ®äc phÇn TiÓu dÉn, dùa vµo nh÷ng hiÓu biÕt cña b¶n th©n ®Ó tr×nh bµy nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ: - Cuéc ®êi, sù nghiÖp v¨n häc vµ phong c¸ch s¸ng t¸c cña T« Hoµi. - XuÊt xø tr