Thiết kế bào giảng Công nghệ 10

Lêi nãi ®Çu C«ng nghÖ lµ m«n khoa häc øng dông, nghiªn cøu viÖc vËn dông nh÷ng quy luËt tù nhiªn vµ c¸c nguyªn lÝ khoa häc nh»m ®¸p øng nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con ng­êi. TiÕp theo ch­¬ng tr×nh m«n C«ng nghÖ ë Trung häc c¬ së, C«ng nghÖ 10 sÏ gióp häc sinh lµm quen víi mét sè øng dông cña C«ng nghÖ sinh häc, ho¸ häc, kinh tÕ häc...trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ng­ nghiÖp, b¶o qu¶n, chÕ biÕn s¶n phÈm sau thu ho¹ch vµ trong t¹o lËp doanh nghiÖp. Nh÷ng hiÓu biÕt nµy sÏ lµm c¬ së ®Ó häc sinh häc tiÕp c¸c ngµnh, nghÒ sau nµy còng nh­ ¸p dông vµo thùc tiÔn cuéc sèng cña b¶n th©n vµ céng ®ång. Víi yªu cÇu ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc theo h­íng tÝch cùc ho¸ ng­êi häc (HS), S¸ch gi¸o khoa C«ng nghÖ 10 ®· chó träng ®Õn ®æi míi c¸ch d¹y vµ häc còng nh­ cËp nhËt kiÕn thøc míi. Tuy nhiªn, nh÷ng ®æi míi nµy cã ®em l¹i hiÖu qu¶ hay kh«ng l¹i phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ng­êi gi¸o viªn, nh÷ng ng­êi trùc tiÕp thÓ hiÖn tinh thÇn ®æi míi nãi trªn trong tõng tiÕt häc. §Ó gãp phÇn vµo c«ng cuéc ®æi míi nh»m n©ng cao chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cña viÖc d¹y häc m«n C«ng nghÖ 10, trªn c¬ së lÝ luËn vÒ ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®· tiÕp thu ®­îc ë tr­êng ®¹i häc s­ ph¹m, kÕt hîp víi kinh nghiÖm gi¶ng d¹y cïng víi viÖc tham kh¶o nhiÒu nguån tµi liÖu kh¸c nhau, t¸c gi¶ ®· m¹nh d¹n biªn so¹n cuèn s¸ch Bµi gi¶ng C«ng nghÖ 10 víi hi väng ®­îc dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho quý ®ång nghiÖp ®ang phô tr¸ch gi¶ng d¹y m«n C«ng nghÖ 10, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ®ång nghiÖp d¹y Sinh häc kiªm C«ng nghÖ 10 . Cuèn s¸ch Bµi gi¶ng C«ng nghÖ 10 gåm 3 phÇn: - “Nh÷ng vÊn ®Ò chung”: phÇn nµy chØ râ môc tiªu, ch­¬ng tr×nh vµ cÊu tróc SGK, ®Þnh h­íng c¸ch d¹y cïng víi mét sè l­u ý vµ khung ph©n phèi ch­¬ng tr×nh m«n C«ng nghÖ 10 do Bé GD&§T ban hµnh. - “ThiÕt kÕ gi¸o ¸n gi¶ng d¹y” cho c¸c bµi cô thÓ. C¸c bµi gi¶ng trong phÇn nµy ®­îc thiÕt kÕ theo ®óng ph©n phèi ch­¬ng tr×nh do Bé GD & §T ban hµnh. Nh×n chung cÊu tróc cña mét bµi gi¶ng cô thÓ trong phÇn nµy bao gåm c¸c môc: môc tiªu bµi häc, chuÈn bÞ cho bµi gi¶ng, bè côc vµ träng t©m bµi gi¶ng, tiÕn tr×nh lªn líp, cuèi cïng lµ nhËn xÐt, rót kinh nghiÖm gi¶ng d¹y. Môc tiªu bµi häc: PhÇn nµy x¸c ®Þnh râ kiÕn thøc tèi thiÓu mµ HS cÇn ph¶i thùc hiÖn ®­îc sau khi häc xong bµi häc chø kh«ng ph¶i d­íi d¹ng kiÕn thøc mµ GV cÇn cung cÊp cho HS. Do ®ã, ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu bµi häc ®· ®Ò ra th× ®ßi hái ng­êi GV kh«ng nªn coi qu¸ tr×nh ®µo t¹o ®¬n gi¶n chØ lµ truyÒn thô kiÕn thøc mµ lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tiÒm n¨ng häc tËp s½n cã ë ng­êi häc. ChuÈn bÞ cho bµi gi¶ng: PhÇn nµy ®Ò cËp ®Õn viÖc chuÈn bÞ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ néi dung, ph­¬ng tiÖn vµ ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y chñ yÕu cho mçi bµi häc cô thÓ. Tuú thuéc vµo bµi d¹y lµ lý thuyÕt hay thùc hµnh, ®iÒu kiÖn cña nhµ tr­êng vµ ®Þa ph­¬ng mµ GV tù m×nh chuÈn bÞ hoÆc giao cho HS chuÈn bÞ nh÷ng ph­¬ng tiÖn d¹y - häc cÇn thiÕt. Nh÷ng tr­êng cã ®iÒu kiÖn GV nªn tËn dông triÖt ®Ó c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i nh­ m¸y chiÕu overhead hoÆc m¸y chiÕu slide, ®Çu video hoÆc c¸c ph­¬ng tiÖn kh¸c. Bè côc vµ träng t©m bµi gi¶ng: PhÇn nµy lµm s¸ng tá nh÷ng néi dung c¬ b¶n cÇn ®­îc h×nh thµnh ë HS sau mçi bµi häc, ®ång thêi còng gióp GV ®Þnh h­íng viÖc d¹y ®i ®óng h­íng vµ theo mét l«gic chÆt chÏ. TiÕn tr×nh lªn líp: PhÇn nµy gåm chuçi nh÷ng ho¹t ®éng mµ bÊt cø mét GV nµo còng ph¶i thùc hiÖn trong mçi tiÕt lªn líp ®ã lµ: æn ®Þnh tæ chøc líp, kiÓm tra bµi cò, d¹y bµi míi vµ h­íng dÉn vÒ nhµ. Quan träng nhÊt cña phÇn nµy lµ d¹y bµi míi, nh×n chung phÇn d¹y bµi míi ®­îc bè côc theo 2 phÇn: §Æt vÊn ®Ò hay më bµi (GV ®­a ra t×nh huèng hoÆc c©u hái cã liªn quan ®Õn kiÕn thøc cña bµi míi mµ m×nh sÏ tr×nh bµy ®Ó thu hót sù chó ý cña HS); sau khi thu hót ®­îc sù chó ý cña HS trong phÇn ®Æt vÊn ®Ò, GV sÏ h­íng dÉn HS nghiªn cøu bµi míi th«ng qua mét lo¹t c¸c “ho¹t ®éng d¹y häc” theo nh÷ng ph­¬ng ph¸p d¹y häc thÝch hîp. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p d¹y häc cã thÓ ph¸t huy ®­îc tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña HS nh­: thuyÕt tr×nh – nªu vÊn ®Ò, vÊn ®¸p – t×m tßi, nghiªn cøu SGK – t×m tßi, trùc quan – t×m tßi, th¶o luËn nhãm...®· ®­îc chó ý sö dông mét c¸ch hîp lÝ trong mçi bµi gi¶ng. KÕt thóc bµi gi¶ng lµ ho¹t ®éng cñng cè vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc; ho¹t ®éng nµy ®­îc triÓn khai theo c¸ch liªn hÖ kiÕn thøc víi thùc tiÔn hoÆc vËn dông kiÕn thøc trong bµi vµo gi¶i quyÕt nh÷ng t×nh huèng míi. Bªn c¹nh ®ã, ®Ó ph¸t huy kh¶ n¨ng tù häc cña HS, GV cÇn chó ý quan t©m, h­íng dÉn cho HS kÜ n¨ng tù häc th«ng qua phÇn h­íng dÉn vÒ nhµ. NhËn xÐt, rót kinh nghiÖm gi¶ng d¹y: Sau mçi tiÕt lªn líp, mçi bµi häc th× viÖc rót ra ®­îc cho m×nh nh÷ng kinh nghiÖm gi¶ng d¹y lµ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt vµ quý gi¸ ®èi víi ng­êi GV. Nh÷ng kinh nghiÖm nµy sÏ lµm c¬ së ®Ó GV cã ®iÓm tùa vµ cã nh÷ng s¸ng t¹o cao h¬n. - “Phô lôc”: phÇn nµy gåm mét sè ®Ò kiÓm tra 15 phót, kiÓm tra mét tiÕt, kiÓm tra häc kú cïng víi mét sè s¸ng kiÕn kinh nghiÖm do t¸c gi¶ biªn so¹n vµ s­u tÇm tõ c¸c ®ång nghiÖp. MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, nh­ng cã thÓ do n¨ng lùc cßn h¹n chÕ vµ phÇn nhiÒu cßn mang tÝnh chñ quan nªn trong cuèn s¸ch nµy cßn cã nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®­îc sù nhËn xÐt, gãp ý cña quý ®ång nghiÖp. RÊt mong nhËn ®­îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña ®ång nghiÖp, c¸c ý kiÕn ®ãng gãp, x©y dùng xin ®­îc göi vÒ email: daibang_bienxanh1983@yahoo.com.vn Xin ch©n träng c¶m ¬n! T¸c gi¶ NguyÔn V¨n C«ng (Cö nh©n khoa häc chuyªn ngµnh SP Sinh) Nh÷ng VÊn ®Ò chung I. Môc tiªu cña m«n c«ng nghÖ 10. Häc xong m«n C«ng nghÖ 10, HS cÇn ph¶i ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu chung sau: KiÕn thøc. – HiÓu ®­îc mét sè kiÕn thøc c¬ së cña s¶n xuÊt n«ng, l©m, ng­ nghiÖp vµ b¶o qu¶n, chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n. – HiÓu ®­îc mét sè quy tr×nh c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt n«ng, l©m, ng­ nghiÖp vµ b¶o qu¶n, chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n. – HiÓu ®­îc kh¸i niÖm, c¬ së khoa häc cña mét sè øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong s¶n xuÊt n«ng, l©m, ng­ nghiÖp. – HiÓu ®­îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, phæ th«ng vÒ kinh doanh vµ qu¶n trÞ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña hé gia ®×nh vµ doanh nghiÖp nhá. 2. KÜ n¨ng. – Thùc hiÖn ®­îc mét sè thao t¸c kÜ thuËt c¬ b¶n, cÇn thiÕt trong quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt c©y trång, vËt nu«i. – Thùc hiÖn ®­îc mét sè quy tr×nh ®¬n gi¶n trong b¶o qu¶n, chÕ biÕn mét sè s¶n phÈm n«ng, l©m, thuû s¶n chñ yÕu. – H×nh thµnh ®­îc mét sè kÜ n¨ng ®¬n gi¶n vÒ qu¶n trÞ kinh doanh cña hé gia ®×nh vµ doanh nghiÖp nhá. 3. Th¸i ®é. – Høng thó ®èi víi m«n häc vµ cã ý thøc t×m hiÓu c¸c nghÒ trong n«ng nghiÖp, qu¶n trÞ kinh doanh. – Cã ý thøc vËn dông kiÕn thøc, kÜ n¨ng ®· häc vµo thùc tiÔn ®êi sèng vµ s¶n xuÊt. – cã ý thøc gi÷ g×m vµ b¶o vÖ tµi nguyªn, m«i tr­êng; ®¶m b¶o an toµn thùc phÈm, an toµn lao ®éng; lµm viÖc theo ®óng quy tr×nh trong khi thùc hµnh vµ ¸p dông kiÕn thøc ®· häc vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt. C¸c môc tiªu chung trªn sÏ ®­îc thùc hiÖn vµ cô thÓ ho¸ qua môc tiªu cña c¸c phÇn, ch­¬ng, bµi trong SGK. II. Ch­¬ng tr×nh vµ cÊu tróc SGK m«n c«ng nghÖ 10. – Ch­¬ng tr×nh m«n C«ng nghÖ 10 ®­îc ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 1646/BGD&§T - GD TrH, ngµy 03/3/2006 cña Bé tr­ëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o. Theo ®ã, ch­¬ng tr×nh víi thêi l­îng 70 tiÕt (2 tiÕt/tuÇn), trong ®ã cã 45 tiÕt lÝ thuyÕt, 19 tiÕt thùc hµnh, 6 tiÕt «n tËp vµ kiÓm tra. – Ch­¬ng tr×nh m«n C«ng nghÖ 10 gåm hai phÇn: * PhÇn I – N«ng, L©m, Ng­ nghiÖp. + Thêi l­îng gåm 52 tiÕt (34 tiÕt lÝ thuyÕt, 13 tiÕt thùc hµnh, 5 tiÕt «n tËp vµ kiÓm tra) + CÊu tróc gåm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng 1 – Trång trät, l©m nghiÖp ®¹i c­¬ng (gåm 22 tiÕt, trong ®ã cã 14 tiÕt lÝ thuyÕt, 6 tiÕt thùc hµnh, 1 tiÕt «n tËp vµ 1 tiÕt kiÓm tra). Ch­¬ng 2 – Ch¨n nu«i, thuû s¶n ®¹i c­¬ng (gåm 20 tiÕt, trong ®ã cã 13 tiÕt lÝ thuyÕt, 5 tiÕt thùc hµnh, 1 tiÕt «n tËp vµ 1 tiÕt kiÓm tra). Ch­¬ng 3 – B¶o qu¶n, chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n (gåm 10 tiÕt, trong ®ã cã 7 tiÕt lÝ thuyÕt, 2 tiÕt thùc hµnh vµ 1 tiÕt kiÓm tra). * PhÇn II – T¹o lËp doanh ghiÖp + Thêi l­îng gåm 18 tiÕt (gåm 11 tiÕt lÝ thuyÕt, 6 tiÕt thùc hµnh vµ 1 tiÕt kiÓm tra). + CÊu tróc gåm 2 ch­¬ng: Ch­¬ng 4 – Doanh nghiÖp vµ lùa chän lÜnh vùc kinh doanh (gåm 4 tiÕt lÝ thuyÕt, 2 tiÕt thùc hµnh). Ch­¬ng 5 – Tæ chøc vµ qu¶n lÝ doanh nghiÖp (gåm 5 tiÕt lÝ thuyÕt, 4 tiÕt thùc hµnh vµ 1 tiÕt kiÓm tra). IiI. §æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc m«n C«ng nghÖ 10. 1. Quan ®iÓm d¹y häc. Quan ®iÓm d¹y häc ( Q§DH ): lµ nh÷ng ®Þnh h­íng tæng thÓ cho c¸c hµnh ®éng ph­¬ng ph¸p (PP), trong ®ã cã sù kÕt hîp gi÷a c¸c nguyªn t¾c d¹y häc lµm nÒn t¶ng, nh÷ng c¬ së lÝ thuyÕt cña lÝ luËn d¹y häc, nh÷ng ®iÒu kiÖn d¹y häc vµ tæ chøc còng nh­ nh÷ng ®Þnh h­íng vai trß cña GV vµ HS trong qu¸ tr×nh d¹y häc ( DH). Nh÷ng Q§DH c¬ b¶n, gåm DH gi¶i thÝch minh ho¹, DH g¾n víi kinh nghiÖm, DH kÕ thõa, DH ®Þnh h­íng HS, DH ®Þnh h­íng hµnh ®éng, DH ®Þnh h­íng môc tiªu, DH gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, DH theo t×nh huèng, DH giao tiÕp, DH nghiªn cøu, DH kh¸m ph¸, DH më. 2. TiÕn tr×nh d¹y häc. TiÕn tr×nh d¹y häc m« t¶ cÊu tróc cña qu¸ tr×nh d¹y häc theo mét tr×nh tù x¸c ®Þnh cña c¸c b­íc d¹y häc, quy ®Þnh tiÕn tr×nh thêi gian, tiÕn tr×nh l«gic hµnh ®éng. TiÕn tr×nh d¹y häc cßn ®­îc gäi lµ c¸c b­íc d¹y häc hay tiÕn tr×nh lÝ luËn d¹y häc, tiÕn tr×nh ph­¬ng ph¸p. 3. Ph­¬ng ph¸p d¹y häc. ThuËt ng÷ PP b¾t nguån tõ tiÕng Hi L¹p ( methodos ) cã nghÜa lµ con ®­êng ®Ó ®¹t môc ®Ých. Theo ®ã, PPDH lµ con ®­êng ®Ó ®¹t môc ®Ých d¹y häc. PPDH lµ c¸ch thøc hµnh ®éng cña GV vµ HS trong qu¸ tr×nh d¹y häc. C¸ch thøc vµ hµnh ®éng bao giê còng diÔn ra trong nh÷ng h×nh thøc cô thÓ. C¸ch thøc vµ h×nh thøc kh«ng t¸ch nhau mét c¸ch ®éc lËp. PPDH lµ nh÷ng h×nh thøc vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng cña GV vµ HS trong nh÷ng ®iÒu kiÖn d¹y häc x¸c ®Þnh nh»m ®¹t môc ®Ých d¹y häc. PPDH lµ nh÷ng h×nh thøc vµ c¸ch thøc, th«ng qua ®ã vµ b»ng c¸ch ®ã GV vµ HS lÜnh héi nh÷ng hiÖn thùc tù nhiªn vµ x· héi xung quanh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn häc tËp cô thÓ. 4. §Þnh h­íng ®æi míi PPDH. §æi míi ch­¬ng tr×nh, SGK lÇn nµy ®Æt träng t©m vµo viÖc ®æi míi PPDH. §Þnh h­íng ®æi PPDH ®· ®­îc x¸c ®Þnh trong NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 4 kho¸ VII ( 1-1993), NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 2 kho¸ VIII ( 12-1996), ®­îc thÓ chÕ ho¸ trong LuËt Gi¸o Dôc ( 2005), ®­îc cô thÓ ho¸ trong c¸c chØ thÞ cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, ®Æc biÖt lµ chØ thÞ sè 14 ( 4-1999). LuËt GD, ®iÒu 28.2, ®· ghi “ Ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña HS; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc; båi d­ìng ph­¬ng ph¸p tù häc, kh¶ n¨ng lµm viÖc theo nhãm, rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho HS”. §æi míi PPDH ë tr­êng THPT nªn ®­îc thùc hiÖn theo c¸c ®Þnh h­íng sau: - B¸m s¸t môc tiªu gi¸o dôc phæ th«ng. - Phï hîp víi néi dung d¹y häc cô thÓ. - Phï hîp víi c¬ së vËt chÊt, c¸c ®iÒu kiÖn d¹y häc cña nhµ tr­êng. - KÕt hîp víi viÖc tiÕp thu vµ sö dông cã chän läc, cã hiÖu qu¶ c¸c PPDH tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i víi viÖc khai th¸c nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña c¸c PPDH truyÒn thèng. - T¨ng c­êng viÖc sö dông c¸c PTDH, TBDH vµ ®Æc biÖt l­u ý ®Õn nh÷ng øng dông cña c«ng nghÖ th«ng tin. 5. Môc ®Ých cña ®æi míi PPDH. ViÖc thùc hiÖn ®æi míi ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ th«ng ®ßi hái ph¶i ®æi míi ®ång bé tõ môc tiªu, néi dung, ph­¬ng ph¸p, ph­¬ng tiÖn d¹y häc ®Õn c¸ch thøc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ d¹y häc, trong ®ã kh©u ®ét ph¸ lµ ®æi míi PPDH. Môc ®Ých cña viÖc ®æi míi PPDH ë tr­êng phæ th«ng lµ thay ®æi lèi d¹y häc truyÒn thô mét chiÒu sang d¹y häc theo “ ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc” (PPDHTC) nh»m gióp HS ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o, rÌn luyÖn thãi quen vµ kh¶ n¨ng tù häc, tinh thÇn hîp t¸c, kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo nh÷ng t×nh huèng kh¸c nhau trong häc tËp vµ thùc tiÔn; t¹o niÒm tin, niÒm vui, høng thó trong häc tËp. Lµm cho “Häc” lµ qu¸ tr×nh kiÕn t¹o; HS t×m tßi, kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn, luyÖn tËp, khai th¸c vµ sö lÝ th«ng tin,...tù h×nh thµnh hiÓu biÕt, n¨ng lùc vµ phÈm chÊt. Tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS, d¹y HS c¸ch t×m ra ch©n lÝ. Chó träng h×nh thµnh c¸c n¨ng lùc ( tù häc, s¸ng t¹o, hîp t¸c,...) d¹y ph­¬ng ph¸p vµ kÜ thuËt lao ®éng khoa häc, d¹y c¸ch häc. Häc ®Ó ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña cuéc sèng hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai. Nh÷ng ®iÒu ®· häc cÇn thiÕt, bæ Ých cho b¶n th©n HS vµ cho sù ph¸t triÓn x· héi. PPDHTC ®­îc dïng víi nghÜa lµ ho¹t ®éng, chñ ®éng, tr¸i víi kh«ng ho¹t ®éng, thô ®éng. PPDHTC h­íng tíi viÖc tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS, nghÜa lµ h­íng vµo ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng cña ng­êi häc chø kh«ng chØ h­íng vµo viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña ng­êi d¹y. Muèn ®æi míi c¸ch häc, ph¶i ®æi míi c¸ch d¹y. C¸ch d¹y quyÕt ®Þnh c¸ch häc, tuy nhiªn, thãi quen häc tËp thô ®éng cña HS còng ¶nh h­ëng ®Õn c¸ch d¹y cña GV. MÆt kh¸c, còng cã tr­êng hîp HS mong muèn ®­îc häc theo PPDHTC nh­ng GV ch­a ®¸p øng ®­îc. Do vËy, GV cÇn ph¶i ®­îc båi d­ìng, ph¶i kiªn tr× c¸ch d¹y theo PPDHTC, tæ chøc c¸c ho¹t ®éng nhËn thøc tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ thÊp ®Õn cao, h×nh thµnh thãi quen cho HS. Trong ®æi míi PPDH cÇn ph¶i cã sù hîp t¸c cña thÇy vµ trß, sù phèi hîp ho¹t ®éng gi÷a ho¹t ®éng d¹y víi ho¹t ®éng häc th× míi cã kÕt qu¶. PPDHTC hµm chøa c¶ ph­¬ng ph¸p d¹y vµ ph­¬ng ph¸p häc. 6. §Æc tr­ng cña c¸c PPDHTC. 6.1. D¹y häc t¨ng c­êng ph¸t huy tÝnh tù tin, tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o th«ng qua tæ chøc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng häc tËp cña HS. Trong PPDHTC, ng­êi häc - ®èi t­îng cña ho¹t ®éng “d¹y”, ®ång thêi lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng “häc” - ®­îc cuèn hót vµo c¸c ho¹t ®éng häc tËp do GV tæ chøc vµ chØ ®¹o, th«ng qua ®ã tù lùc kh¸m ph¸ nh÷ng ®iÒu m×nh ch­a râ, ch­a cã chø kh«ng ph¶i thô ®éng tiÕp thu nh÷ng tri thøc ®· ®­îc GV s¾p ®Æt. Trong PPDHTC, HS ®­îc ®Æt vµo nh÷ng t×nh huèng cña ®êi sèng thùc tÕ, trùc tiÕp quan s¸t, th¶o luËn, lµm thÝ nghiÖm, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra theo suy nghÜ cña m×nh, tõ ®ã n¾m ®­îc kiÕn thøc míi, võa n¾m ®­îc ph­¬ng ph¸p “lµm ra” kiÕn thøc, kÜ n¨ng ®ã, kh«ng rËp khu©n theo mÉu s½n cã, ®­îc béc lé vµ ph¸t huy tiÒm n¨ng s¸ng t¹o. D¹y häc theo PPDHTC, GV kh«ng chØ gi¶n ®¬n truyÒn ®¹t tri thøc mµ cßn h­íng dÉn hµnh ®éng. Néi dung vµ PPDH ph¶i gióp cho tõng HS biÕt hµnh ®éng vµ tÝch cùc tham gia c¸c ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng cña céng ®ång. 6.2. D¹y vµ häc chó träng rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p vµ ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña HS. Ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc xem viÖc rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p häc tËp cho HS kh«ng chØ lµ mét biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc mµ cßn lµ mét môc tiªu d¹y häc. Trong x· héi hiÖn ®¹i ®ang biÕn ®æi nhanh – víi sù bïng næ th«ng tin, khoa häc, kÜ thuËt, c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh­ vò b·o – th× kh«ng thÓ nhåi nhÐt vµo ®Çu ãc cña HS khèi l­îng kiÕn thøc ngµy cµng nhiÒu. Ph¶i quan t©m d¹y cho HS ph­¬ng ph¸p häc ngay tõ cÊp TiÓu häc vµ cµng lªn cÊp häc cao h¬n cµng ph¶i ®­îc chó träng. Trong c¸c ph­¬ng ph¸p häc th× cèt lâi lµ ph­¬ng ph¸p tù häc. NÕu rÌn luyÖn cho HS cã ®­îc ph­¬ng ph¸p, kÜ n¨ng, thãi quen, ý trÝ tù häc th× sÏ t¹o cho HS lßng ham häc hái, kh¬i dËy néi lùc vèn cã trong mçi con ng­êi, kÕt qu¶ häc tËp sÏ ®­îc nh©n lªn gÊp béi. V× vËy ngµy nay ng­êi ta nhÊn m¹nh mÆt ho¹t ®éng häc trong qu¸ tr×nh d¹y häc, nç lùc t¹o ra sù chuyÓn biÕn tõ häc thô ®éng sang tù häc chñ ®éng, ®Æt vÊn ®Ò ph¸t triÓn tù häc ngay trong tr­êng phæ th«ng, kh«ng chØ tù häc ë nhµ sau bµi lªn líp mµ tù häc c¶ trong tiÕt häc cã sù h­íng dÉn cña GV. 6.3. D¹y häc ph©n ho¸ kÕt hîp víi häc hîp t¸c. Trong mét líp häc mµ tr×nh ®é kiÕn thøc, t­ duy cña HS kh«ng thÓ ®ång ®Òu tuyÖt ®èi th× khi ¸p dông PPDHTC buéc ph¶i chÊp nhËn sù ph©n ho¸ vÒ c­êng ®é, møc ®é, tiÕn ®é hoµn thµnh nhiÖm vô häc tËp, nhÊt lµ khi bµi häc ®­îc thiÕt kÕ thµnh mét chuçi ho¹t ®éng ®éc lËp. ¸p dông PPDHTC ë tr×nh ®é cµng cao th× sù ph©n ho¸ ngµy cµng lín. ViÖc sù dông c¸c ph­¬ng tiÖn c«ng nghÖ th«ng tin trong nhµ tr­êng sÏ ®¸p øng yªu cÇu c¸ thÓ ho¸ ho¹t ®éng häc tËp theo nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng cña mçi HS. Tuy nhiªn, trong häc tËp, kh«ng ph¶i mäi tri thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é ®Òu ®­îc h×nh thµnh b»ng nh÷ng ho¹t ®éng ®éc lËp c¸ nh©n. Líp häc lµ m«i tr­êng giao tiÕp thÇy – trß, trß – trß, t¹o nªn mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c c¸ nh©n trªn con ®­êng chiÕm lÜnh néi dung häc tËp. Th«ng qua th¶o luËn, tranh luËn trong tËp thÓ, ý kiÕn cña mçi c¸ nh©n ®­îc béc lé, kh¶ng ®Þnh hay b¸c bá, qua ®ã ng­êi häc n©ng m×nh lªn mét tr×nh ®é míi. Bµi häc vËn dông ®­îc vèn hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm sèng cña thÇy gi¸o. Trong nhµ tr­êng, ph­¬ng ph¸p häc hîp t¸c ®­îc tæ chøc ë cÊp nhãm, tæ, líp hoÆc tr­êng. §­îc sö dông phæ biÕn trong d¹y häc lµ ho¹t ®éng hîp t¸c trong nhãm nhá tõ 4 ®Õn 6 ng­êi. Häc tËp hîp t¸c lµm t¨ng hiÖu qu¶ häc tËp, nhÊt lµ lóc ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò gay cÊn, lóc xuÊt hiÖn thùc sù nhu cÇu phèi hîp gi÷a c¸c c¸ nh©n ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô chung. Trong ho¹t ®éng theo nhãm nhá sÏ kh«ng cã hiÖn t­îng Ø l¹i; tÝnh c¸ch n¨ng lùc cña mçi thµnh viÖn ®­îc béc lé, ®ùoc uèn n¾n; ph¸t triÓn t×nh b¹n, ý thøc tæ chøc, tinh thÇn t­¬ng trî. M« h×nh hîp t¸c trong x· héi ®­a vµo ®êi sèng häc ®­êng sÏ lµm cho c¸c thµnh viªn quen dÇn víi sù ph©n c«ng hîp t¸c trong lao ®éng x· héi. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®· xuÊt hiÖn nhu cÇu hîp t¸c xuyªn quèc gia, liªn quèc gia; n¨ng lùc hîp t¸c ph¶i trë thµnh mét môc tiªu gi¸o dôc mµ nhµ tr­êng ph¶i chuÈn bÞ cho HS. 6.4. D¹y häc kÕt hîp víi sù ®¸nh gi¸ cña thÇy víi tù ®¸nh gi¸ cña trß. Trong d¹y häc, viÖc ®¸nh gi¸ HS kh«ng chØ nh»m môc ®Ých nhËn ®Þnh thùc tr¹ng vµ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng häc cña trß mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn nhËn ®Þnh thùc tr¹ng vµ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng d¹y cña GV. Tr­íc ®©y GV gi÷ ®éc quyÒn ®¸nh gi¸ HS. Trong ph­¬ng ph¸p d¹y vµ häc tÝch cùc, GV ph¶i h­íng dÉn häc sinh ph¸t triÓn kÜ n¨ng tù ®¸nh gi¸ ®Ó tù ®iÒu chØnh c¸ch häc. Liªn quan víi ®iÒu nµy, GV cÇn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó HS ®­îc tham gia ®¸nh gi¸ lÉn nhau. Tù ®¸nh gi¸ ®óng vµ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng kÞp thêi lµ n¨ng lùc rÊt cÇn cho sù thµnh ®¹t trong cuéc sèng mµ nhµ tr­êng ph¶i trang bÞ cho HS. Theo h­íng ph¸t triÓn c¸c ph­¬ng ph¸p tÝch cùc ®Ó ®µo t¹o nh÷ng con ng­êi n¨ng ®éng, sím thÝch nghi víi ®êi sèng x· héi, th× viÖc kiÓm tra ®¸nh gi¸ kh«ng thÓ dõng l¹i ë yªu cÇu t¸i hiÖn c¸c kiÕn thøc, lÆp l¹i c¸c kÜ n¨ng ®· häc mµ ph¶i khuyÕn khÝch trÝ th«ng minh, ãc s¸ng t¹o khi gi¶i quyÕt nh÷ng t×nh huèng thùc tÕ. Víi sù trî gióp cña c¸c thiÕt bÞ kÜ thuËt, kiÓm tra ®¸nh gi¸ sÏ kh«ng cßn lµ mét c«ng viÖc nÆng nhäc ®èi víi GV, mµ l¹i cho nhiÒu th«ng tin kÞp thêi h¬n ®Ó GV linh ho¹t ®iÒu chØnh ho¹t ®éng d¹y vµ chØ ®¹o ho¹t ®éng häc. Tõ d¹y vµ häc thô ®éng sang d¹y vµ häc tÝch cùc, GV kh«ng cßn ®ãng vai trß ®¬n thuÇn lµ ng­êi truyÒn ®¹t kiÕn thøc mµ GV trë thµnh ng­êi thiÕt kÕ, tæ chøc, h­íng dÉn c¸c ho¹t ®éng ®éc lËp, hoÆc theo nhãm nhá ®Ó HS tù lùc chiÕm kÜnh néi dung häc tËp, chñ ®éng ®¹t c¸c môc tiªu kiÕn thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é theo yªu cÇu cña ch­¬ng tr×nh. Trªn líp, HS ho¹t ®éng lµ chÝnh, GV cã vÎ nhµn nh· h¬n nh­ng tr­íc ®ã, khi so¹n gi¸o ¸n, GV ®· ph¶i ®Çu t­ c«ng søc, thêi gian rÊt nhiÒu so víi kiÓu d¹y vµ häc thô ®éng míi cã thÓ thùc hiÖn bµi lªn líp víi vai trß lµ ng­êi gîi më, xóc t¸c, ®éng viªn, cè vÊn, träng tµi trong c¸c ho¹t ®éng t×m tßi hµo høng, tranh luËn s«i næi cña HS. GV ph¶i cã tr×nh ®é chuyªn m«n s©u, réng, cã tr×nh ®é s­ ph¹m lµnh nghÒ míi cã thÓ tæ chøc h­íng dÉn c¸c ho¹t ®éng cña HS mµ nhiÒu khi diÔn ra ngoµi dù kiÕn cña GV. Cã thÓ so s¸nh ®Æc tr­ng cña ph­¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng vµ d¹y häc míi nh­ sau: DÊu hiÖu so s¸nh Ph­¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng C¸c m« h×nh h¹y häc míi Quan niÖm Häc lµ qu¸ tr×nh tiÕp thu vµ lÜnh héi, qua ®ã h×nh thµnh kiÕn thøc, kÜ n¨ng, t­ t­ëng, t×nh c¶m. Häc lµ qu¸ tr×nh kiÕn t¹o, HS t×m tßi, kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn, luyÖn tËp, khai th¸c vµ xö lÝ th«ng tin,...tù h×nh thµnh hiÓu biÕt, n¨ng lùc vµ phÈm chÊt. B¶n chÊt TruyÒn thô tri thøc, truyÒn thô vµ chøng minh ch©n lÝ cña GV. Tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS. D¹y HS c¸ch t×m ra ch©n lÝ. Môc tiªu Chó träng cung cÊp tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o. Häc ®Ó ®èi phã víi thi cö. Sau khi thi xong nh÷ng ®iÒu ®· häc th­êng bÞ bá quªn hoÆc Ýt dïng ®Õn Chó träng h×nh thµnh c¸c n¨ng lùc ( s¸ng t¹o, hîp t¸c,...) d¹y ph­¬ng ph¸p vµ kÜ thuËt lao ®éng khoa häc, d¹y c¸ch häc. Häc ®Ó ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña cuéc sèng hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai. Nh÷ng ®iÒu ®· häc cÇn thiÕt, bæ Ých cho b¶n th©n HS vµ cho sù ph¸t triÓn cña x· héi. Néi dung Tõ SGK vµ GV Tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau: SGK, GV, c¸c tµi liÖu khoa häc phï hîp, thÝ nghiÖm, b¶o tµng, thùc tÕ...g¾n víi: - Vèn hiÓu biÕt, kinh nghiÖm vµ nhu cÇu cña HS . - T×nh huèng thùc tÕ, bèi c¶nh vµ m«i tr­êng ®Þa ph­¬ng. - Nh÷ng vÊn ®Ò HS quan t©m. Ph­¬ng ph¸p C¸c ph­¬ng ph¸p diÔn gi¶ng, truyÒn thô kiÕn thøc mét chiÒu C¸c ph­¬ng ph¸p t×m tßi, ®iÒu tra, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, d¹y häc t­¬ng t¸c. H×nh thøc tæ chøc Cè ®Þnh: giíi h¹n trong 4 bøc t­êng cña líp häc, GV ®èi diÖn víi c¶ líp. C¬ ®éng, linh ho¹t: Häc ë líp, ë phßng thÝ nghiÖm, ë hiÖn tr­êng, trong thùc tÕ, häc c¸ nh©n, häc ®«i b¹n, häc theo nhãm, c¶ líp ®èi diÖn víi GV. 7. Lùa chän ph­¬ng ph¸p d¹y häc. Sù thµnh c«ng cña viÖc d¹y häc phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®­îc GV lùa chän. Cïng mét néi dung nh­ng tuú thuéc vµo ph­¬ng ph¸p sö dông trong d¹y häc, kÕt qu¶ sÏ kh¸c nhau vÒ møc ®é lÜnh héi c¸c tri thøc, vÒ sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cïng c¸c kÜ n¨ng t­ duy, vÒ gi¸o dôc ®¹o ®øc, vÒ sù chuyÓn biÕn th¸i ®é hµnh vi... Trong xu thÕ chung cña d¹y häc hiÖn nay, ng­êi ta coi dÊu hiÖu c¬ b¶n cña ph­¬ng ph¸p lµ tÝnh tæ chøc, chØ ®¹o ho¹t ®éng nhËn thøc cña GV ®èi víi HS. Mçi ph­¬ng ph¸p ®¶m b¶o mét tÝnh chÊt x¸c ®Þnh ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS: tiÕp nhËn mét c¸ch thô ®éng c¸c tri thøc do GV truyÒn ®¹t hay ®éc lËp t×m tßi, nghiªn cøu ®Ó lÜnh héi tri thøc (?), GV chØ gióp HS ®Þnh h­íng vÊn ®Ò vµ thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm cè vÊn trong qu¸ tr×nh häc tËp cña c¸c em.Tuy nhiªn lùa chän ph­¬ng ph¸p nµo kh«ng do ý muèn chñ quan cña GV mµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ: - Môc tiªu ®µo t¹o lµ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch HS, t¹o nh÷ng tiÒn ®Ò ®Ó c¸c em trë thµnh “ng­êi lao ®éng cã tri thøc vµ cã tay nghÒ, cã n¨ng lùc thùc hµnh, tù chñ, n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o...” - Môc ®Ých lÝ luËn d¹y häc lµ nh»m g©y ý thøc, ®éng c¬ häc tËp, tri gi¸c tµi liÖu míi hay cñng cè, «n tËp, kiÓm tra. - Néi dung bµi häc lµ thuéc thµnh phÇn kiÕn thøc nµo? Lµ kiÕn thøc kh¸i niÖm, qu¸ tr×nh, quy luËt hay kiÕn thøc øng dông. - §Æc ®iÓm t©m sinh lÝ, løa tuæi, hoµn c¶nh cña HS . - §iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt thiÕt bÞ d¹y häc cña bé m«n trong nhµ tr­êng nh­ c¸c lo¹i b¨ng ®Üa h×nh hay phÇn mÒm, m« h×nh, tranh ¶nh vµ c¸c thiÕt bÞ thÝ nghiÖm, cã ®Çy ®ñ, kh«ng cã hay cßn thiÕu, cã thÓ kh¾c phôc ®­îc kh«ng?.. Sau khi xem xÐt c©n nh¾c, dùa vµo c¸c c¬ së nªu trªn, GV míi quyÕt ®Þnh ph­¬ng ph¸p cÇn lùa chän ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ vµ chÊt l­îng cao trong d¹y häc. ViÖc lùa chän ®óng ®¾n vµ sù kÕt hîp hµi hoµ c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao phô thuéc rÊt nhiÒu vµo tr×nh ®é, nghÖ thuËt s­ ph¹m vµ lßng nhiÖt t×nh, ngoµi tr×nh ®é chuyªn m«n – nghiÖp vô vµ vèn sèng cña ng­êi thÇy. Kh«ng thÓ cã mét h­íng dÉn mÉu cho viÖc lùa chän c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y mét bµi, mét ®¬n vÞ kiÕn thøc, còng kh«ng thÓ cã mét gîi ý nµo ®ã lµ bÊt di bÊt dÞch, do ®ã GV cÇn s¸ng t¹o vËn dông c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ ®Ó ®¶m b¶o cho HS ®¹t ®­îc nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra trong qu¸ tr×nh d¹y häc. 8. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc cÇn ®­îc ph¸t triÓn ë tr­êng THPT. Thùc hiÖn d¹y vµ häc tÝch cùc kh«ng cã nghÜa lµ g¹t bá c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng. Trong hÖ thèng c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc quen thuéc ®­îc ®µo t¹o ë c¸c tr­êng s­ ph¹m cña n­íc ta tõ mÊy thËp kØ gÇn ®©y còng ®· cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc. C¸c s¸ch lÝ luËn ®· chØ râ, vÒ mÆt ho¹t ®éng nhËn thøc, c¸c ph­¬ng ph¸p thùc hµnh “ tÝch cùc” h¬n c¸c ph­¬ng ph¸p trùc quan, c¸c ph­¬ng ph¸p trùc quan “tÝch cùc” h¬n c¸c ph­¬ng ph¸p dïng lêi. Muèn thùc hiÖn d¹y vµ häc tÝch cùc cÇn ph¸t triÓn c¸c ph­¬ng ph¸p thùc hµnh, c¸c ph­¬ng ph¸p trùc quan theo kiÓu t×m tßi tõng phÇn hoÆc nghiªn cøu ph¸t hiÖn vÊn ®Ò, nhÊt lµ khi d¹y c¸c m«n khoa häc thùc nghiÖm. §æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y vµ häc cÇn kÕ thõa, ph¸t triÓn nh÷ng mÆt tÝch cùc cña hÖ thèng ph­¬ng ph¸p d¹y häc quen thuéc, ®ång thêi cÇn häc hái, vËn dông mét sè ph­¬ng ph¸p míi, phï hîp víi hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn d¹y häc ë n­íc ta ®Ó gi¸o dôc tõng b­íc tiÕn lªn v÷ng ch¾c. Theo h­íng nãi trªn, nªn quan t©m ph¸t triÓn mét sè ph­¬ng ph¸p d¹y häc d­íi ®©y: 8.1 – VÊn ®¸p. VÊn ®¸p (®µm tho¹i) lµ ph­¬ng ph¸p trong ®ã GV ®Æt ra nh÷ng c©u hái ®Ó HS tr¶ lêi, hoÆc cã thÓ tranh luËn víi nhau vµ víi c¶ GV, qua ®ã HS lÜnh héi ®­îc néi dung bµi häc. Cã ba møc ®é vÊn ®¸p: vÊn ®¸p – t¸i hiÖn, vÊn ®¸p – gi¶i thÝch minh ho¹ vµ vÊn ®¸p – t×m tßi. C¨n cø vµo nh÷ng néi dung d¹y häc cô thÓ mµ GV cÇn vËn dông linh ho¹t c¸c møc ®é nµy. 8.2 – D¹y vµ häc ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Trong mét x· héi ®ang ph¸t triÓn nhanh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, c¹nh tr¹nh gay g¾t, th× ph¸t hiÖn sím vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong thùc tiÔn lµ mét n¨ng lùc ®¶m b¶o sù thµnh c«ng trong cuéc sèng. V× vËy tËp d­ît cho HS biÕt ph¸t hiÖn, ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò gÆp ph¶i trong häc tËp, trong cuéc sèng cña c¸ nh©n, gia ®×nh vµ céng ®ång kh«ng chØ cã ý nghÜ