Tìm hiểu Truyện ngắn Đôi mắt – Nam Cao

TruyÖn ng¾n §«i m¾t – Nam Cao C©u hái: 1. Nªu hoµn c¶nh ra ®êi vµ ý nghÜa nhan ®Ò truyÖn ng¾n §«i m¾t cña Nam Cao. 2. V× sao nhµ v¨n T« Hoµi gäi §«i m¾t cña Nam Cao lµ “tuyªn ng«n nghÖ thuËt “ cña líp nhµ v¨n ®i theo kh¸ng chiÕn? §Ò v¨n: 1. Ph©n tÝch gi¸ trÞ t­ t­ëng cña truyÖn ng¾n §«i m¾t qua viÖc so s¸nh hai nh©n vËt Hoµng vµ §é. 2. Ph©n tÝch nh©n vËt Hoµng tõ ®ã rót ra nhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt kh¾c ho¹ nh©n vËt cña nhµ v¨n Nam Cao. §Þnh h­íng lµm bµi: C©u hái: 1. TruyÖn ng¾n §«i m¾t cña Nam Cao ®­îc viÕt n¨m 1948, t¹i chiÕn khu ViÖt B¾c. §©y lµ giai ®o¹n ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n gian khæ. PhÇn lín c¸c trÝ thøc v¨n nghÖ sü ®· ph¸t hiÖn ra kh¶ n¨ng c¸ch m¹ng lín lao cña QCND vµ v× vËy ®i theo c¸ch m¹ng víi niÒm tin t­ëng vµo søc m¹nh cña NDLD. Tuy nhiªn, vÉn cßn mét bé phËn trÝ thøc ch­a gÇn gòi nhiÒu víi nh©n d©n, nªn cßn thiÕu niÒm tin vµo nh©n d©n vµ th¾ng lîi cuèi cïng cña cuéc kh¸ng chiÕn. Nam Cao ®· viÕt truyÖn ng¾n nµy ph¶n ¸nh hiÖn thùc Êy vµ qua ®ã kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm lËp tr­êng nh©n d©n cña ng­êi nghÖ sü trong thêi ®aÞ c¸ch m¹ng. + ý nghÜa nhan ®Ò: TruyÖn lóc ®Çu cã tªn Tiªn s­ anh Tµo Th¸o, sau ®­îc nhµ v¨n ®æi l¹i mét c¸ch gi¶n dÞ vµ còng s¸t chñ ®Ò h¬n: §«i m¾t. Th«ng qua sù kh¸c biÖt trong ®«i m¾t nh×n ®êi cña hai nhµ v¨n Hoµng vµ §é, Nam Cao ®· dÆt ra vÊn ®Ò vÒ c¸ch nh×n. tøc lµ quan ®imÎ ®óng ®¾n mµ ng­êi cÇm bót trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng cÇn cã, xÐt ®Ðn cïng lµ «ng ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò l¹p tr­êng cña tÇng líp trÝ thøc v¨n nghÖ sü: x¸c ®Þnh lËp tr­êng nh©n d©n, lËp tr­êng kh¸ng chiÕn ®Ó cã c¸i nh×n tin t­ëng, ®óng ®¾n vÒ quÇn chóng nh©n d©n, ®em tµi n¨ng vµ t©m huyÕt cña m×nh phông sù cho nhiÖm vô c¸ch m¹ng, nhiÖm vô kh¸ng chiÕn. 2. Gi¶i thÝch lý do nhËn xÐt cña nhµ v¨n T« Hoµi: Së dÜ truyÖn ng¾n §«i m¾t cña Nam Cao ®­îc T« Hoµi ®¸nh gi¸ lµ Tuyªn ng«n… lµ bëi, trong t¸c phÈm cña m×nh, Nam Cao ®· ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò cã ý nghÜa s©u xa vµ l©u dµi ®èi víi ng­êi cÇm bót, kh«ng chØ trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng mµ m·i m·i vÒ sau: + §«i m¾t lµ tuyªn ng«n vÒ quan ®iÓm cña ng­êi cÇm bót trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng: cÇn cã c¸i nh×n nh©n ¸i vµ c¶m th«ng, tin t­ëng vµ tr©n träng ®èi víi quÇn chóng nh©n d©n, víi cuéc kh¸ng chiÕn vÜ d¹i cña d©n téc. ThÊy ®­îc quÇn chóng kh«ng chØ lµ n¹n nh©n cña hoµn c¶nh mµ cßn lµ lùc l­îng cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o hoµn c¶nh, c¶i t¹o x· héi. + §«i m¾t còng lµ tuyªn ng«n vÒ lËp tr­êng, tøc lµ vÒ chç ®øng cña ng­êi cÇm bót: ®øng trong hµng ngò ®Êu tranh cña quÇn chóng nh©n d©n, ®øng vÒ phÝa c¸ch m¹ng ®Ó cèng hiÕn t©m søc cña m×nh cho h¾ng l¬i cuèi cïng cña cuéc kh¸ng chiÕn, ®¸p øng yªu cÇu cña c¸c nhiÖm vô c¸ch m¹ng. + §«i m¾t cßn lµ tuyªn ng«n vÒ ®èi t­îng thÈm mü cña nÒn v¨n nghÖ míi: c¸i ®Ñp thuéc vÒ nh©n d©n lao ®éng. Nh©n d©n lao ®éng kh«ng chØ lµ c«ng chóng mµ cßn lµ ngän nguån c¶m høng v« tËn cña v¨n nghÖ. NÕu t¸ch v¨n nghÖ khái ®èi t­îng Êy, nÒn v¨n nghÖ sÏ bÞ kh« hÐo vµ tù diÖt vong. TËp lµm v¨n: §Ò 1: * X¸c ®Þnh yªu cÇu: - KiÓu bµi: ph©n tÝch mét vÊn ®Ò v¨n häc. - Néi dung: T­ t­ëng cña truyÖn ng¾n §«i m¾t. * §Þnh h­íng khai th¸c: I. Më bµi: Ng· xuèng khi ®êi v¨n ®ang b­íc vµo ®é chÝn vµ rÊt nhiÒu dù ®Þnh s¸ng t¸c ch­a kÞp hoµn thµnh, nh­ng nhµ v¨n xuÊt s¾c cña dßng v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n tr­íc c¸ch m¹ng Nam Cao ®· kÞp thêi kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trong nÒn v¨n nghÖ c¸ch m¹ng chØ cÇn víi truyÖn ng¾n §«i m¾t. Thiªn truyÖn ®­îc viÕt trong nh÷ng ngµy ®Çu xu©n 1948, khi cuéc kh¸ng chiÕn cña d©n téc ®ang bén bÒ khã kh¨n gian khæ. Nguyªn nh©n kh«ng chØ n»m ë tµi n¨ng x©y dùng nh©n vËt hay kÓ chuyÖn rÊt cã duyªn cña nhµ v¨n mµ s©u xa cßn bëi søc nÆng t­ t­ëng mµ thiªn truyÖn nµy chuyÓn t¶i…. II. Th©n bµi: Tùa ®Ò cña truyÖn kh«ng ®­îc hiÓu theo nghÜa ®en ®¬n thuÇn. §«i m¾t chÝnh lµ sù ph¶n ¸nh c¸ch nh×n ®êi, nh×n ng­êi cña hai nhµ v¨n Hoµng vµ §é, hai nghÖ sü sèng trong nh÷ng n¨m th¸ng ®Çy biÕn ®éng cña lÞch sö d©n téc khi cuéc c¸ch m¹ng lay trêi næ ®Êt ®· thµnh c«ng vµ søc m¹nh cña mäi tÇng líp nh©n d©n l¹i tiÕp tôc ®­îc ®em vµo cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p gian khæ mµ hµo hïng. Qua cÆp nh©n vËt cã nhiÒu kh¸c biÖt nµy,Nam Cao ®· göi g¾m nh÷ng t­ t­ëng nghÖ thuËt rÊt s©u s¾c cña «ng. 1. Nh©n vËt Hoµng, nhµ v¨n ®­îc Nam Cao x©y dùng nh­ mét ph¶n ®Ò ®Æc s¾c. LuËn ®iÓm 1: Hoµng g©y sù chó ý ë ng­êi ®äc tr­íc hÕt lµ bëi cung c¸ch sinh ho¹t cña gia ®×nh anh trong thêi chiÕn t¹i mét vïng quª xa Hµ Néi hµng tr¨m c©y sè. §Õn th¨m Hoµng, §é ®· ®i tõ ng¹c nhiªn nµy ®Õn ng¹c nhiªn kh¸c khi thÊy Hoµng vÉn gi÷ nguyªn nÕp sinh ho¹t phong l­u nh­ nh÷ng ngµy cßn ë Hµ Néi: c¨n nhµ ba gian xinh x¾n víi m¶nh v­ên trång rau t­¬i r­êi r­îi lóc nµo còng kÝn cæng cao t­êng. Trong kh«ng gian kÝn ®¸o Êy lµ nh÷ng buæi ®äc truyÖn Tam Quèc th­ nhµn tr­íc khi ®i ngñ, lµ nh÷ng chiÕc mµn tuyn tr¾ng to¸t, ch¨n b«ng thoang tho¶ng n­íc hoa, lµ ®iÕu thuèc lµ th¬m víi mÊy tuÇn trµ, lµ mãn mÝa ­íp hoa b­ëi hay khoai lang vïi ®Ó nhÊm nh¸p khi rçi r·i, thËm chÝ lµ c¶ con chã bÐc giª d÷ tîn ®­îc nu«i b»ng thÞt bß lo¹i ngon. Miªu t¶ nh÷ng ®iÒu Êy, Nam Cao kh«ng ®Þnh chØ trÝch hay mØa mai g× v× b¶n th©n chóng lµ biÓu hiÖn cña mét lèi sèng rÊt v¨n minh, v¨n ho¸ mµ con ng­êi ai còng muèn v­¬n tíi nÕu sèng trong thêi ®¹i hoµ b×nh, yªn æn. Song, ®©y l¹i ®ang lµ thêi chiÕn, khi nh÷ng ng­êi sèng quanh gia ®×nh Hoµng ®ang ph¶i th¾t l­ng buéc bông, sèng kham khæ, gian nan ®Ó dµnh tÊt c¶ cho cuéc kh¸ng chiÕn tr­êng kú cña d©n téc th× c¨n nhµ cña anh, nÕp sinh ho¹t trong gia ®×nh anh l¹i trë nªn l¹c lâng vµ xa hoa mét c¸ch ®¸ng chª tr¸ch. LuËn ®iÓm 2: Ng«i nhµ vµ nÕp sinh ho¹t Êy ®· khiÕn Hoµng hiÖn ra tr­íc m¾t §é còng nh­ trong sù h×nh dung cña ng­êi ®äc víi mét ch©n dung bÐo tèt ®Õn møc dÞ d¹ng: Anh võa b­íc võa b¬i hai c¸nh tay kÒnh kÖnh sang hai bªn, khèi thÞt d­íi n¸ch kÒnh ra thµnh tñn ngñn nh­ ng¾n qu¸, nh÷ng ngãn tay móp mÝp ch×a vÒ phÝa §é vµ g­¬ng mÆt ®Çy ®Æn ®­îc ®iÓm t« thªm hµng ria mÐp xÐn tØa cÇu kú. TÊt c¶ ®Òu to¸t lªn mét sù no ®ñ ®Õn thõa møa, c¸i no ®ñ phong l­u cña mét ng­êi tÈm bæ nhiÒu mµ Ýt chÞu ho¹t ®éng. Nã khiÕn anh trë nªn rÊt ch­íng, lè bÞch ®Õn khã chÊp nhËn. §©y kh«ng cßn sù miªu t¶ kh¸ch quan n÷a mµ ®· lµ ch©n dung biÕm ho¹ vÒ mét trÝ thøc tr­ëng gi¶ bäc m×nh trong nhung lôa mµ kh«ng thu nhËn ®­îc bÊt kú mét ©m vang nµo tõ cuéc sèng s«i ®éng bªn ngoµi. LuËn ®iÓm 3: Lèi sèng thu m×nh trong èc ®¶o b×nh yªn vµ c¸ch biÖt víi thêi ®¹i Êy ®· ¶nh h­ëng tr­íc hÕt ®Õn ®«i m¾t nh×n ®êi vµ nh×n ng­êi cña Hoµng – Nam Cao gäi ®ã lµ c¸h nh×n tõ mét phÝa. Tõ khe cæng chËt hÑp cña ng«i nhµ, Hoµng chØ thÊy ng­êi n«ng d©n n¬i anh sèng toµn lµ nh÷ng kÎ lç m·ng, ngu ®én, tµn nhÉn, xÊu xa víi ®ñ mäi thãi tËt quª mïa kh«ng thÓ chÊp nhËn ®­îc. Anh minh ho¹ nhËn xÐt cña m×nh b»ng nh÷ng sù viÖc, nh÷ng c©u chuyÖn rÊt sèng ®éng, thËm chÝ cßn thÒ thèt mét c¸ch quyÕt liÖt: “t«i cã nãi sai t«i chÕt”. Anh diÔu cît thãi hay nÊp nom cña ng­êi n«ng d©n: “ChuyÖn anh ®Õn ch¬i t«i sÏ ch¹y kh¾p lµng. Ng­êi ta sÏ kÓ rÊt r¹ch rßi tªn anh, tuæi anh, anh gÇy bÐo thÕ nµo, cã bao nhiªu nèt ruåi trªn mÆt, cã mÊy lç r¸ch ë èng quÇn bªn tr¸i…”. Bá qua lêi gi¶i thÝch vÒ tinh thÇn c¶nh gi¸c c¸ch m¹ng cña §é, anh tiÕp tôc giËn d÷ nãi ®Õn c¸ch ®èi xö gi÷a anh em hä hµng cña ng­êi d©n quª mµ anh ®¸nh gi¸ lµ tµn nhÉn: vî anh ®Î b¾t ra v­ên n»m ®Î, nhiÕc mãc anh trai vÒ téi ham h­ëng thô ngoµi thµnh phè mµ kh«ng cã sù lo xa phßng bÞ. Cµng nãi cµng phÊn khÝch, vî chång anh thi nhau kÓ téi ng­êi nhµ quª: nµo lµ ®· dèt cßn hay nãi ch÷ “GÆp ai còng tuyªn truyÒn, hä mµ tãm ®­îc cø gäi lµ ch¹y ®»ng trêi…”, nµo lµ “ ®äc mét tê giÊy mÊt 15 phót mµ ®éng ai ®i qua lµ hái giÊy…”, cÇm khÈu sóng kiÓu l¹ kh«ng biÕt b¾n thÕ nµo… h¨ng h¸i còng vøt ®i. + LuËn ®iÓm 4:Th¸i ®é miÖt thÞ cña anh t¨ng cÊp theo c¸c c©u chuyÖn kÓ: tõ diÔu cît, mØa mai, ®Õn g¨y g¾t, giËn d÷, thËm chÝ “nçi khinh bØ cña anh ph× c¶ ra ngoµi, theo c¸i bÜu m«i dµi th­ên th­ît, mòi anh nh¨n l¹i nh­ ngöi thÊy mïi x¸c thèi”. Trong m¾t Hoµng, ng­êi nhµ quª - nh÷ng ng­êi ®ang c­u mang gia ®×nh anh t¹i n¬i t¶n c­- kh«ng ph¶i lµ ®ång lo¹i n÷a. Anh gäi hä mét c¸ch xÕch mÐ: mÊy «ng thanh niªn, mÊy bµ phô n÷ míi, mÊy bè tù vÖ, th»ng chñ tÞch uû ban. Anh chØ nhËn thÊy ë hä nh÷ng khiÕm khuyÕt, nh÷ng ®iÓm ®¸ng chª c­êi, kh«ng chÊp nhËn bÊt kú mét lêi gi¶i thÝch nµo cña §é. Cuèi cïng, khÐp l¹i chuçi uÊt øc bÞ dån nÐn bÊy l©u nay míi cã dÞp bµy tá h¶ hª, anh chÐp miÖng ®¸nh gi¸ vÒ c¸i thêi mµ theo anh ch¼ng kh¸c g× thêi Sè®á cña Vò TRäng Phông tr­íc ®©y, ng¸n ngÈm: “Céng t¸c víi nh÷ng ng­êi nh­ vËy, anh b¶o céng t¸c lµm sao ®­îc”, thËm chÝ chÊp nhËn bÞ coi lµ ph¶n ®éng cßn h¬n. + LuËn ®iÓm 5: Xa rêi quÇn chóng nh©n d©n, Hoµng l¹i giao du víi ®¸m “cÆn b· cña giíi trÝ thøc th­îng l­u” mµ chÝnh anh còng thÊy : ch¼ng biÕt g×, chØ tæ t«m lµ giái. M«i tr­êng sèng vµ nh÷ng mèi quan hÖ nh­ thÕ ®· ®Èy Hoµng ®Õn sù lÖch l¹c trong c¶ c¸ch nh×n vÒ l·nh tô vµ cuéc kh¸ng chiÕn. Kh«ng giÊu diÕm nçi ch¸n n¶n, thiÕu tin t­ëng vµo cuéc kh¸ng chiÕn vÜ ®¹i cña d©n téc, anh nÝu l¹i chót Ýt hy väng khi cho r»ng “¨n thua lµ ë ng­êi l·nh ®¹o cõ”. Anh h¨ng h¸i h¼n lªn khi nãi vÒ Cô Hå, ng­êi mµ theo anh “D©n m×nh cã tåi ®i n÷a, ¤ng Cô xoay quanh råi cø ®éc lËp nh­ th­êng”. Anh tá lßng xãt xa cho bËc vÜ nh©n: “Ph¶i cøu mét n­íc nh­ n­íc m×nh khæ th©n cho «ng Cô qu¸”. §Ò cao vai trß c¸ nh©n cña l·nh tô cho thÊy Hoµng vÉn rÊt kÝnh träng c¸ch m¹ng vµ B¸c Hå song l¹i nùc c­êi khi anh ®èi lËp quÇn chóng víi l·nh tô, phñ nhËn vai trß c¸ch m¹ng lín lao cña nh©n d©n. + Kh«ng t×m ®­îc niÒm tin yªu trong kh«ng khÝ c¸ch m¹ng cña nh©n d©n, Hoµng rót vÒ èc ®¶o b×nh yªn cña m×nh vµ t×m thó vui trong buæi ®äc Tam Quèc mçi tèi, ®¾c ý víi mét thÕ giíi, nh÷ng nh©n vËt chØ cßn tån t¹i trong qu¸ khø. TÊt c¶ ®· t« ®Ëm thªm c¸i nh×n lÖch l¹c, ®«i m¾t bÞ cÇm tï ®Õn Êu trÜ ®¸ng th­¬ng cña Hoµng, mét trÝ thøc kh«ng lµm trßn bæn phËn cña mét c«ng d©n víi ®Êt n­íc, bæn phËn cña mét nghÖ sü víi x· héi. 2. Nh©n vËt §é – nhµ v¨n c¸ch m¹ng. + LuËn ®iÓm 1:Trong khi Hoµng – ng­êi ®­îc §é coi lµ bËc ®µn anh trong v¨n giíi ®ang giam m×nh trong c¨n nhµ biÖt lËp, döng d­ng víi mäi biÕn ®éng cña thêi ®¹i, chua ch¸t mØa mai ®ång bµo m×nh th× §é, con ng­êi khiªm nh­êng, Ýt nãi l¹i sím ®Õn víi nh©n d©n, hoµ m×nh vµo cuéc kh¸ng chiÕn cña d©n téc mét c¸ch tù nguyÖn, h¨ng h¸i : s½n sµng lµm mét tuyªn truyÒn viªn nh·i nhÐp, sinh ho¹t chung víi c«ng nh©n nhµ in, kho¸c ba l« trªn vai vÒ c¸c vïng quª, gÆp gì n«ng d©n ®Ó häc vµ d¹y hä. + LuËn ®iÓm 2: Cuéc sèng Êy ®· khiÕn §é cã c¸i nh×n toµn diÖn vÒ ng­êi n«ng d©n: nh÷ng con ng­êi kh«ng ph¶i kh«ng cã khiÕm khuyÕt, song còng rÊt nhiÒu phÈm chÊt mµ khi gÇn gòi anh ®· ph¶i ng¹c nhiªn ®Õn “ng· ngöa ng­êi”: nh÷ng ng­êi ch©n ®Êt, m¾t toÐt, gäi lùu ®¹n lµ Nùu ®¹n, h¸t TiÕn qu©n ca nh­ ng­êi buån ngñ cÇu kinh mµ khi ra trËn xung phong h¨ng h¸i l¾m, quªn hÕt c¶ vî con nhµ cöa, ruéng v­ên… Anh hiÓu ®­îc h¹n chÕ cña ng­êi n«ng d©n kh«ng ph¶i lµ b¶n chÊt mµ lµ do hoµn c¶nh sèng g©y nªn, khi hä sèng trong mét x· héi phong kiÕn hµng ngµn n¨m vµ bÞ vïi dËp bëi chÝnh s¸ch ngu d©n th©m ®éc hµng tr¨m n¨m cña thùc d©n Ph¸p. Anh còng ®ång thêi nhËn thÊy, nh÷ng n¹n nh©n ®au khæ cña hoµn c¶nh Êy chÝnh lµ lùc l­îng cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o hoµn c¶nh, cã nh÷ng phÈm chÊt c¸ch m¹ng ®¸ng quý, lµm c¸ch m¹ng rÊt hån nhiªn, say mª, tÝch cùc. 3. ý nghÜa t­ t­ëng cña t¸c phÈm: + LuËn ®iÓm 1: Gi¶i thcÝh lý do cã c¸i nh×n kh¸c biÖt cña hai nh©n vËt: Nguyªn nh©n lµ do chç ®øng, tøc lµ lËp tr­êng cña Hoµng vµ §é kh¸c nhau… + LuËn ®iÓm 2: Qua sù kh¸c biÖt Êy, Nam Cao ®· thÓ hiÖn th¸i ®é c­¬ng quyÕt ®èi víi con ng­êi cò, t­ t­ëng cò cña m×nh, cña giíi m×nh ®Ó toµn t©m toµn ý ®Õn víi nh©n d©n, phôc vô nh©n d©n vµ c¸ch m¹ng… + LuËn ®iÓm 3: VÊn ®Ò Nam Cao ®Æt ra kh«ng chØ mang ý nghÜa c¸ nh©n mµ cã ý nghÜa thêi ®¹i, ý nghÜa nghÖ thuËt to lín: => Chèt…